Ερμηνείες της κοινωνικής ανισότητας στο σχολείο

Διαφορετικές ερμηνείες (θεωρίες) για τις αιτίες τους μηχανισμούς τον κοινωνικό ρόλο των εκπαιδευτικών ανισοτήτων

Η φονξιοναλιστική (λειτουργιστική) ερμηνεία Τ. Πάρσονς [1959] (1985), «Η σχολική τάξη ως κοινωνικό σύστημα. Μερικές από τις λειτουργίες της στην αμερικανική κοινωνία» στο Α. Φραγκουδάκη, Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης, Αθήνα, Gutenberg, σ

Λειτουργισμός (φονξιοναλισμός) Λειτουργική αναγκαιότητα της «ιεραρχημένης διαφοροποίησης των κοινωνικών ρόλων» (σύνδεση της ανισότητας με τη διαφοροποίηση των επαγγελματικών θέσεων/ κοινωνική στρωμάτωση). Οι ηθικές αξίες: θεμέλιο της κοινωνίας. Η μετάδοσή τους από την εκπαίδευση στις νεότερες γενιές: βασική λειτουργία μέσω της οποίας διαιωνίζεται η κοινωνία.

Το σχολείο επιβραβεύοντας τις καλές επιδόσεις και την προσαρμογή των μαθητών στις ηθικές του αξίες, προετοιμάζει τις νέες γενιές για τους μελλοντικούς ρόλους που θα ασκήσουν ως ενήλικες στην ιεραρχημένη κοινωνία, όπου υπάρχουν «ανώτερα και κατώτερα επαγγέλματα».

Βασικές λειτουργίες του σχολείου Κοινωνικοποίηση Κοινωνική επιλογή / κατανομή Δύο πτυχές της ίδιας διαδικασίας: ταυτόχρονα ομογενοποίηση και διαφοροποίηση

Λειτουργία της σχολικής τάξης με στόχο: Την επιτυχή άσκηση των μελλοντικών κοινωνικών ρόλων Την κατανομή των ατόμων στη δομή των κοινωνικών ρόλων (καταμερισμός εργασίας)

Κοινωνικοποίηση α) Συναίνεση ως προς: - τις κοινωνικές αξίες - την αποδοχή του ρόλου β) Ικανότητες: - «πρακτικές» δεξιότητες για την άσκηση του ρόλου - «ευθύνη του ρόλου»: υπεύθυνη συμπεριφορά

Κοινωνική επιλογή / κατανομή του εργατικού δυναμικού Ισχυρή συνάφεια μεταξύ: - επιπέδου εκπαίδευσης - επαγγέλματος - κοινωνικής θέσης Οι σπουδές στην ανώτερη εκπαίδευση: κρίσιμο στοιχείο διαφοροποίησης ανάμεσα στις επαγγελματικές θέσεις.

Φορείς κοινωνικοποίησης Οικογένεια Σχολική τάξη Ομάδες ομοίων Επαγγελματικός χώρος Οργανώσεις κλπ

Λειτουργίες της σχολικής τάξης του δημοτικού σχολείου Χειραφέτηση από τον πρωτογενή συναισθηματικό σύνδεσμο με την οικογένεια Εσωτερίκευση κανόνων και αξιών Διαφοροποίηση ως προς την επίδοση και διαφοροποιημένη αξιολόγηση της επίδοσης Κοινωνική επιλογή / κατανομή

Δομή της σχολικής τάξης του δημοτικού σχολείου Αρχική εξίσωση ως προς την ηλικία και την οικογενειακή προέλευση Κοινά σε όλους καθήκοντα Διπολικότητα: α) Δασκάλα β) Ίσοι αρχικά μαθητές Συστηματική αξιολόγηση της επίδοσης (ανταμοιβή ή «ποινή»)

Διαφοροποίηση – Ιεράρχηση των μαθητών Σχολείο: πρώτη ομάδα κοινωνικοποίησης που θεσμοθετεί την ιεραρχική διαφοροποίηση πάνω σε μη βιολογικές βάσεις. Αρχική ισότητα των μαθητών  Σταδιακή ιεραρχική διαφοροποίηση Κατάταξη σε ιεραρχικές θέσεις που κατακτώνται (δεν είναι εκ των προτέρων δεδομένες) ανάλογα με το βαθμό ανταπόκρισης στα καθήκοντα που ορίζει ο δάσκαλος (σχολική επιτυχία).

Εσωτερίκευση κανόνων / αξιών Αποδοχή των βασικών στην αμερικανική κοινωνία κοινωνικών αξιών (κοινών σε οικογένεια και σχολείο): Ισότητα ευκαιριών (αρχική ισότητα – διαφοροποιητική επιτυχία). Κοινά αποδεκτή αξιολόγηση της επιτυχίας: «Είναι δίκαιο να δίνεται διαφορετική ανταμοιβή στις διαφορετικές επιδόσεις, εφόσον υπήρξε δίκαια και ισότιμη προσφορά ευκαιριών». «Είναι δίκαιο οι ανταμοιβές αυτές να οδηγούν σε ανώτερες ευκαιρίες».

Η σχολική επιτυχία Η διαφοροποίηση γίνεται στη βάση μιας ενιαίας κλίμακας επιτυχίας ανάλογα με το βαθμό που ο μαθητής ανταποκρίνεται στις προσδοκίες της δασκάλας. Κριτήρια επιτυχίας: - γνωστικά (αλφαβητισμός, γνώσεις, δεξιότητες…) - ηθικά («σωστή συμπεριφορά», «υπευθυνότητα»…)

Διαδικασίες ταύτισης / εσωτερίκευση προτύπων Οικογένεια (ταύτιση με τους γονείς/ άξονας ιεραρχικής διαφοράς) Ομάδα ομοίων (ταύτιση με ομοίους / άξονας ισότητας) Στο πλαίσιο της σχολικής τάξης: (ταύτιση με δασκάλα / εκμάθηση κινήτρων επιτυχίας ταύτιση με ομοίους / μη εσωτερίκευση του προτύπου επιτυχίας)

Αποδοχή της κοινωνικής ιεραρχίας α) Το παιδί κατακτά μια διαφοροποιημένη ιεραρχικά θέση μέσα στο σύστημα της σχολικής τάξης. Η ιεραρχική του θέση είναι συνέπεια της επιτυχίας του στην τάξη και στην ομάδα των ομοίων. «Η διαφοροποίηση αυτή είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητη από την κοινωνικοοικονομική θέση της οικογένειας» (σ. 267 )

Αποδοχή της κοινωνικής ιεραρχίας β) Η κοινά αποδεκτή (από το σχολείο και την οικογένεια) αξιολόγηση της επίδοσης: - «χορηγεί στο άτομο τις κατάλληλες αξίες για εσωτερίκευση και ασκεί αποφασιστική λειτουργία ενσωμάτωσης στο σύστημα» - «βοηθάει να γίνει αποδεκτή η κρίσιμη διαφοροποίηση (ιεραρχική κατάταξη) ιδίως από τους χαμένους στο συναγωνισμό».

«Η κοινή αξιολόγηση της επιτυχίας είναι αποδεκτή από ομάδες με διαφορετική ιεραρχική θέση στο σύστημα… Είναι αναγκαίο να υπάρχουν πραγματικές ευκαιρίες και η δασκάλα είναι υπεύθυνη για την υλοποίησή τους με το να είναι «δίκαιη» και να ανταμείβει την επιτυχία όποιου δείχνει ικανότητα γι’ αυτήν. Είναι αποφασιστικής σημασίας το γεγονός ότι ο καταμερισμός των ικανοτήτων, μολονότι είναι συνάρτηση της κοινωνικής θέσης της οικογένειας, δεν ταυτίζεται με αυτήν. Μπορεί να υπάρχει γνήσια διαδικασία επιλογής μέσα στους «όρους του παιχνιδιού» (σ.267)

Κοινωνική επιλογή / σχολική επίδοση Η εκπαίδευση: βασική διαδικασία μέσα από την οποία τα άτομα θα επιλέξουν και θα επιλεγούν για διαφορετικές κατηγορίες ρόλων. Η επίδοση στο δημοτικό σχολείο είναι το βασικό κριτήριο της σχολικής [και κοινωνικής] επιλογής: διαχωρίζει ποιοι θα συνεχίσουν στην ανώτερη εκπαίδευση και ποιοι όχι.

Η σχολική επιλογή είναι αποτέλεσμα: Αντικειμενικών παραγόντων (κοινωνικοοικονομική θέση της οικογένειας) Ατομικών αποτελεσμάτων (ικανοτήτων)

Πρόθεση συνέχισης των σπουδών ανάλογα με το επάγγελμα του πατέρα: Ανειδίκευτοι εργάτες12% Ειδικευμένοι εργάτες19% Κατώτεροι υπάλληλοι26% Μέσοι υπάλληλοι52% Ανώτερα στελέχη80%

Διαφοροποίηση της πρόθεσης συνέχισης των σπουδών Από τους μαθητές με το ψηλότερο σκορ στο ΔΝ σκοπεύουν να συνεχίσουν: 29% παιδιά εργατών 89% παιδιά ανωτέρων στελεχών

Ερμηνεία του Parsons για τη σχέση κοινωνικής επιλογής–σχολικής επίδοσης Η διαφοροποίηση (επιλογή) που επιτελείται στο σχολείο γίνεται με βάση ένα ενιαίο κριτήριο: την επίδοση. Ένας μαθητής με υψηλή προέλευση και υψηλή ικανότητα έχει πάρα πολλές πιθανότητες να φοιτήσει στο κολέγιο, ενώ ένας μαθητής με χαμηλή προέλευση και χαμηλή ικανότητα έχει πολύ μικρές. Όμως δεν είναι καθόλου ασήμαντη η ομάδα των μαθητών για την οποία οι δύο παράγοντες δεν συμπίπτουν. Επομένως η λειτουργία του κριτηρίου της επίδοσης δεν είναι κατασκευή, «δεν είναι η απλή επικύρωση μιας προηγούμενης τοποθέτησης στην ιεραρχική κλίμακα».