ΦΥΤΟΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΑ

Φυτοτοξικολογία Φυτά φαρμακευτικά (κινίνη, στρυχνίνη, ατροπίνη, σκοπολαμίνη, βερατρίνη, πιλοκαρπίνη, φυσοστιγμίνη, ακονιτίνη, κώνειο, ρεζερπίνη, δακτυλίτιδα) Φυτά κατ’ εξοχήν δηλητηριώδη (Datura, Atropa belladonna, Solanum, Digitalis) Φυτοτοξίνες (σπέρματα κίκεως - ρικίνη) Φυτά χρησιμοποιούμενα ως αμβλωτικά (Ruta, κρόκος, κινίνη, νικοτίνη, μορφίνη) Φυτά με εξαρτησιογόνο δράση (Νικοτιανή, κάνναβις, ψιλοσίνη, ψιλοχυμπίνη, μεσκαλίνη, όπιο, κοκαΐνη)

Φυτά φαρμακευτικά

Δηλητηριώδη φυτά Ονομάζονται εκείνα που περιέχουν ειδικά συστατικά ικανά να προκαλέσουν ειδικές βιοχημικές ή φυσιολογικές μεταβολές στη λειτουργία του κυττάρου, όταν καταναλίσκονται σε μικρές ποσότητες Ολόκληρο το φυτό ή ορισμένα τμήματα αυτού είναι δηλητηριώδη ή καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους ή μόνο σε ορισμένες εποχές του έτους ή σε ορισμένα στάδια ανάπτυξης του φυτού

Κινίνη Χρησιμοποιείται κυρίως ως ανθελονοσιακό φάρμακο, υπό την μορφή των αλάτων της με υδροχλωρικό, θειικό ή ταννικό οξύ

Κινίνη Αποτελεί δηλητήριο του πρωτοπλάσματος, δηλαδή προσβάλλει κάθε ζωντανό κύτταρο, με αποτέλεσμα έντονες ερεθιστικές αλλά και συστηματικές ενέργειες Χαρακτηριστική η δράση της στο κυκλοφορικό σύστημα: Αυξάνει την ανερέθιστη περίοδο, ελαττώνει τη διεγερσιμότητα του καρδιακού μυός και την ταχύτητα αγωγής του ερεθίσματος, ενώ παράλληλα εμποδίζει την παραγωγή ετερότοπων ερεθισμάτων (πολύτιμο φάρμακο για τη θεραπευτική των αρρυθμιών) Η επίδραση της στο κεντρικό νευρικό σύστημα είναι αρχικά διεγερτική και τελικά παραλυτική. Ο θάνατος επέρχεται από παράλυση του κέντρου της αναπνοής

Κινίνη Για την αντιμετώπιση οξείας δηλητηρίασης με κινίνη συνιστάται άμεση πλύση στομάχου, χορήγηση ενεργού άνθρακος και καθαρτικών, και αν καταστεί αναγκαίο, διενεργείται τεχνητή αναπνοή, ενώ μπορεί να χορηγηθούν παρεντερικά καφεΐνη και άλλα αναληπτικά Για την όσο το δυνατόν ταχύτερη αποβολή της κινίνης από τον οργανισμό, απαραίτητη είναι η εξασφάλιση σταθερής και άφθονης διούρησης

ΚΙΝΙΔΙΝΗ Ανήκει στα αντιαρρυθμικά φάρμακα και ειδικότερα στην κατηγορία των αναστολέων διαύλων νατρίου Επιβραδύνει τη φάση εκπόλωσης της κυτταρικής μεμβράνης, εμφανίζει μικρή δράση α-αδρενεργικού αναστολέα, καθώς και δράση τύπου ατροπίνης Η τοξικότητα της είναι προσόμοια με της κινίνης, πλην όμως η δράση της είναι ασθενέστερη Η θεραπευτική αντιμετώπιση οξείας δηλητηρίασης είναι παρόμοια με την αντίστοιχη της κινίνης

ΣΤΡΥΧΝΙΝΗ Σήμερα, χρησιμοποιείται μόνο σαν τρωκτικοκτόνο (θεραπευτική: διεγερτικό του ΚΝΣ και διεγερτικό της όρεξης) Προκαλεί διέγερση του ΚΝΣ λόγω κατάργησης των μηχανισμών αναστολής στους μετασυναπτικούς νευρώνες Μένει ανεξέλεγκτη μια φυσιολογική αντανακλαστική νευρωνική δραστηριότητα και μετατρέπεται σε σπασμογόνο δράση (ένα απλό οπτικό ερέθισμα μπορεί να επιφέρει σπασμούς) Strychnos nux vomica Απορρόφηση από το γαστρεντερικό

ΣΤΡΥΧΝΙΝΗ Η οξεία δηλητηρίαση αντιμετωπίζεται με άμεσα με πλύση στομάχου ή χορήγηση εμετικών και ακολούθως ενεργού άνθρακα (είναι σημαντικό οι ενέργειες αυτές να έχουν διεκπεραιωθεί προτού το θύμα εμφανίσει σπασμούς, ιδιαίτερα η πλύση στομάχου), διαζεπάμης για τους σπασμούς και τέλος, τοποθέτησης του θύματος σε χώρο που επικρατεί ηρεμία, κατά προτίμηση σκοτεινό, ώστε να απουσιάζουν ερεθίσματα που μπορεί να προκαλέσουν την έκλυση σπασμών

ΔΗΛΗΤΗΡΙΩΔΗ ΦΥΤΑ

Φυτά που περιέχουν κυανογλυκοσίδες (πχ Phaseolus lunatus): Μπορούν να προκαλέσουν δηλητηρίαση από υδροκυάνιο Datura Strammonium, Atropa belladona: Περιέχουν εκτός από ατροπίνη, και άλλα αλκαλοειδή όπως υοσκυαμίνη, σκοπολαμίνη και υοσκίνη Καρδιοτοξικά φυτά (όπως δακτυλίτις η πορφυρά, τάξος ο κωνοφόρος, ροδοδάφνη)

Ατροπίνη Η τοξικότητα της ατροπίνης αρχίζει να εμφανίζεται με 2-3 mg, τα 10 mg είναι επικίνδυνα και με 100 mg ατροπίνης προκαλείται θάνατος Μηχανισμός Δράσης Αντιχολινεργικό φάρμακο

Κλινική εικόνα Αναστέλλει τις κινήσεις του γαστρεντερικού σωλήνα και ελαττώνει τον τόνο του Αυξάνει τη θερμοκρασία του σώματος Έντονη μυδρίαση, που επιμένει 8-10 ημέρες Αναστολή όλων των εκκρίσεων (ξηρότητα στόματος – φάρυγγα – δυσχέρεια καταπόσεως) Συμπτώματα από ΚΝΣ (ευφορία, υπνηλία, ανησυχία, παραλήρημα με ψευδαισθήσεις δυσάρεστες) Νάρκη, κώμα, θάνατος

Θεραπεία Πλύση στομάχου, χορήγηση ενεργοποιημένου άνθρακα Χορήγηση κατασταλτικών Αντίδοτο της ατροπίνης: φυσοστιγμίνη Ο ασθενής να βρίσκεται υπό νοσοκομειακή παρακολούθηση, λόγω της διανοητικής διαταραχής και της διαταραχής των αισθητηρίων

ΦΥΤΟΤΟΞΙΝΕΣ

ΡΙΚΙΝΗ Είναι τοξική ουσία που περιέχεται στα σπέρματα του φυτού Ricinus communis που προκαλεί δηλητηριάσεις τόσο σε ζώα όσο και σε ανθρώπους Συμπτώματα: ναυτία, έμετοι μεγάλης διάρκειας, γαστραλγία, αίσθημα καύσου στο φάρυγγα, διάρροια, συμπτώματα από το νευρικό, όπως επιτάχυνση και εξασθένιση του σφυγμού, ωχρότητα του προσώπου, πτώση της θερμοκρασίας του σώματος, κεφαλαλγία, ίλιγγοι, συσπάσεις των άκρων, σπασμοί Η αιτία θανάτου είναι η καταστολή της καρδιαγγειακής και αναπνευστικής λειτουργίας

ΡΙΚΙΝΗ Μετά την κατανάλωση σπερμάτων αυτού του φυτού, ο έμετος απομακρύνει ένα μεγάλο μέρος της ληφθείσας ποσότητας Αμέσως μετά συνιστάται η διενέργεια πλύσης στομάχου, η χορήγηση ενεργού άνθρακος, καθαρτικών, κατασταλτικών του ΚΝΣ, φυσιολογικών ή σακχαρούχων ορών, οξυγόνου Η αλκαλοποίηση των ούρων με διττανθρακικό νάτριο μπορεί να αυξήσει την απέκκριση της ρικίνης

ΑΜΒΛΩΤΙΚΑ

Αμλωτικά Είναι δηλητήρια αβέβαιης δόσης που βλάπτουν τόσο τον οργανισμό της γυναίκας, όσο και αυτόν του κυήματος. Η άμβλωση επέρχεται με έμμεσο τρόπο, ακολουθούμενη συνήθως από βαρεία δηλητηρίαση της μητέρας, αφού δεν υπάρχει αμβλωτική ουσία που να στερείται τοξικών ενεργειών. Ο μηχανισμός δράσης των ουσιών αυτών δεν είναι σταθερός και διαφέρει από ουσία σε ουσία

Ουσίες που διαθέτουν τέτοια δράση είναι… Κινίνη: αυξάνει τη διεγερσιμότητα της μήτρας Μορφίνη: Σε μικρές δόσεις διεγείρει τη μήτρα, σε μεγάλες την παραλύει Ατροπίνη: Παρόμοια δράση με τη μορφίνη Πιλοκαρπίνη και φυσοστιγμίνη: Προκαλούν ισχυρή διέγερση της μήτρας, μέχρις εμφανίσεως τετανικών σπασμών Αλκαλοειδή της ερυσιβώδους ολύρας: Αυξάνουν τις κινήσεις της μήτρας, δρώντας άμεσα στα αυτόνομα κέντρα

Διάφορα καθαρτικά (κρωτονέλαιο): Προκαλούν διακοπή της κυήσεως, εξαιτίας της φλεγμονής στον εντερικό σωλήνα Μεταλλικά δηλητήρια (μόλυβδος, υδράργυρος, αρσενικό) Δικουμαρόλη και άλλα αντιπηκτικά: Διακόπτουν την κύηση λόγω των προκαλούμενων αιμορραγιών στη μήτρα Διάφορα αιθέρια έλαια (βράθυ, ρούτα, κρόκος, ροδοδάφνη, αρτεμισία κ.α.): Προκαλούν βαρύτατο ηπατονεφρικό σύνδρομο που μπορεί να επιφέρει, εκτός της άμβλωσης, και το θάνατο της γυναίκας

ΦΥΤΑ ΜΕ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΟ ΔΡΑΣΗ

Νικοτίνη - Κάπνισμα Η δράση της νικοτίνης ασκείται κυρίως στα γάγγλια του φυτικού νευρικού συστήματος, στο ΚΝΣ και στους γραμμωτούς μύες, και είναι αρχικά διεγερτική, ύστερα δε παραλυτική Επιδρά στους νικοτινικούς υποδοχείς για την ακετυλοχολίνη, έχοντας την ίδια αρχικά δράση, προκαλώντας όμως τελικά αδρανοποίηση του υποδοχέα εξαιτίας της παρατεταμένης αποπόλωσης της κυτταρικής μεμβράνης Οι οξείες δηλητηριάσεις δεν είναι σπάνιες, αλλά συνήθως είναι ελαφράς μορφής, και αφορούν σε άτομα που δοκιμάζουν το κάπνισμα για πρώτη φορά ή σε επαγγελματίες που εργάζονται σε χώρους που συγκεντρώνονται καπνά

Nicotiana tabacum

Νικοτίνη-Δράσεις ΚΝΣ Διέγερση του αγγειοκινητικού, αναπνευστικού κέντρου και ακολούθως παράλυση που προκαλεί απώλεια συνείδησης ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ Αρχικά εμφανίζεται βραδυκαρδία, λόγω διέγερσης των γαγγλίων του πνευμονογαστρικού, αργότερα ταχυκαρδία, λόγω της υπερίσχυσης των συμπαθητικών γαγγλίων. Προκαλεί αύξηση της πίεσης του αίματος σε μικρές δόσεις, ως αποτέλεσμα της δράσης στο αγγειοκινητικό κέντρο, στα συμπαθητικά γάγγλια και της αυξημένης έκκρισης κατεχολαμινών. ΑΝΑΠΝΟΗ Σε μικρές δόσεις προκαλεί ταχύπνοια, ενώ σε μεγάλες αναστολή της αναπνοής λόγω της παραλυτικής δράσης στο διάφραγμα.

Νικοτίνη Το μείγμα καπνού έχει περιεκτικότητα 1-2% σε νικοτίνη, οπότε ένα τσιγάρο περιέχει 10-25χ/γρ., ενώ ένα πούρο 15-40χ/γρ. Η πρόσληψη νικοτίνης από άφιλτρο τσιγάρο φθάνει τα 1-2,4χ/γρ και από πούρο τα 0,2-1χ/γρ

Νικοτίνη Κατά το κάπνισμα, παράγεται μονοξείδιο του άνθρακα, καθώς και άλλες ουσίες που δρουν ερεθιστικά στο βλεννογόνο, όπως, αμμωνία, βενζοπυρένιο, πτητικές βάσεις της πυριδίνης κ.α. Οι ουσίες αυτές είναι πιθανό να αποτελούν την αιτία πολλών από τα σχετιζόμενα με το κάπνισμα νοσήματα, όπως η χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια, η στεφανιαία νόσος, ο καρκίνος του πνεύμονα κ.α. Η ποσότητα αυτών των ουσιών που παράγεται κατά το κάπνισμα εξαρτάται από πολλές και ποικίλες παραμέτρους

Νικοτίνη Σήμερα υποστηρίζεται από πολλούς ότι το κάπνισμα έχει χαρακτήρα εξάρτησης και όχι απλής έξεως, τουλάχιστον για πολλούς από τους καπνιστές. Πάντως η ευφραντική ενέργεια του καπνίσματος δεν οφείλεται μόνο στη νικοτίνη, αλλά φαίνεται ότι συν τοις άλλοις ο καπνιστής αρέσκεται σε κάποιες ρυθμικές κινήσεις. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με το μάσημα της τσίχλας