Αβραμίδης Ηλίας & Θανοπούλου Αγγελική Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής Μεθοδολογικά ζητήματα στη χρήση κοινωνιομετρικών τεχνικών για τη διερεύνηση των κοινωνικών αποτελεσμάτων της ένταξης Αβραμίδης Ηλίας & Θανοπούλου Αγγελική Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας avramidis@uth.gr & aggelikithan@hotmail.com

Κοινωνική Ένταξη Όρος «ομπρέλα» που απαιτεί: καταπολέμηση στιγματισμού κοινωνικές συναναστροφές & συμμετοχή ανάπτυξη σταθερών και στενών φιλιών Οι κοινωνιομετρικές τεχνικές παρέχουν πληροφορίες για: την κοινωνική θέση των παιδιών στο δίκτυο της τάξης την αποδοχή από τους συμμαθητές τους το βαθμό συμμετοχής σε παρέες συνομήλικων

Κοινωνιομετρικές τεχνικές Μέθοδος των «υποδείξεων» (nomination measure) Μέθοδος των «συνολικών εκτιμήσεων της ομάδας» (rating measure) Μέθοδος του «κοινωνικογνωστικού χάρτη» (Social Cognitive Mapping)

Μέθοδος των «υποδείξεων» Τα μέλη μίας ομάδας καλούνται να επιλέξουν ή να απορρίψουν ένα αριθμό (3 ή 5) μελών της ομάδας Με ποιον θα ήθελες να καθίσεις στην τάξη σου? Με ποιον δε θα ήθελες να καθίσεις στην τάξη σου? Με ποιον θα ήθελες να παίξεις στο διάλειμμα? Με ποιον δε θα ήθελες να παίξεις στο διάλειμμα? Υπολογίζονται αριθμός υποδείξεων και αμοιβαίων φιλιών Οι απαντήσεις σταθμίζονται και στους μαθητές δίνονται διάφορα κοινωνικά status: Δημοφιλής, Τυπικός, Παραμελημένος, Αμφιλεγόμενος, Απομονωμένος

«Συνολικές εκτιμήσεις της ομάδας» Τα μέλη μιας ομάδας εκτιμούν όλα τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας τους με βάση κάποιο κοινωνιομετρικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας Πόσο θα ήθελες να παίξεις με τον καθένα από τους παρακάτω συμμαθητές σου? Πλεονέκτημα μεθόδου: αξιολογούνται όλα τα μέλη της ομάδας από όλους τους άλλους Μειονέκτημα μεθόδου: εγείρονται ηθικά ζητήματα

Κοινωνικογνωστικός χάρτης Τα μέλη μιας ομάδας (π.χ. τα παιδιά) καλούνται να κατονομάσουν τις παρέες που υπάρχουν μέσα στην τάξη τους απαντώντας στην ακόλουθη ερώτηση: Υπάρχουν κάποια παιδιά στην τάξη σας που συχνάζουν μαζί? Μπορείτε να ξεκινήσετε με τη δική σας παρέα. Οι απαντήσεις συναθροίζονται και δημιουργείται ένας χάρτης. Τα παιδιά κατατάσσονται σε πυρηνικά, δευτερεύοντα, περιφερειακά & απομονωμένα Βασική παραδοχή: τα παιδιά γνωρίζουν τι πραγματικά συμβαίνει στην τάξη τους.

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία: Τα παιδιά με ΕΕΑ είναι λιγότερο αποδεκτά και περισσότερο απορριπτέα από τους συμμαθητές τους Ακόμη κι όταν είναι αποδεκτά η κοινωνική τους θέση παραμένει χαμηλότερη από αυτήν των συμμαθητών τους Αντιμετωπίζουν περισσότερες κοινωνικές δυσκολίες και περισσότερη μοναξιά Παραδόξως η κοινωνική αυτοεκτίμηση τους συχνά δεν είναι χαμηλότερη από αυτήν των συμμαθητών τους Η κοινωνική θέση των παιδιών με ΕΕΑ παραμένει σταθερή κατά τη διάρκεια της σχολικής τους ζωής

Σύγκλιση ερευνητικών αποτελεσμάτων Σύγκλιση ερευνών σε διαφορετικά πλαίσια: UK (Nabuzoka & Smith, 1993) USA (Vaughn et al, 1996) Holland (Koster et al 2010; Baker & Bosman, 2003) Norway (Frostad & Pijl, 2007) Spain (Cambra & Silvestre, 2003) Israel (Tur-Caspa et al, 1999) Προσοχή: οι παραπάνω έρευνες χρησιμοποίησαν κυρίως την κοινωνιομετρική μέθοδο των υποδείξεων

Μία πρόσφατη έρευνα μεγάλης κλίμακας 2006-2009 σε ένα νομό της Αγγλία με σκοπό: Να εξετάσει τη θέση των παιδιών με ΕΕΑ στο κοινωνικό δίκτυο της τάξης τους Να καθορίσει το βαθμό συμμετοχής τους σε παρέες Να εντοπίσει τα συμπεριφορικά χαρακτηριστικά που διευκολύνουν τη συμμετοχή σε παρέες Να εντοπίσει παρεμβάσεις και στρατηγικές των εκπ/κών για την προώθηση της ένταξης των παιδιών με ΕΕΑ Μεθοδολογία: κοινωνιομετρικές τεχνικές & συνεντεύξεις

Δείγμα (Ν=566, 5ης &6ης τάξης) 566 μαθητές από 7 δημοτικά σχολεία Επιλογή 27 τάξεων από 7 σχολεία με βάση: Τον αριθμό και το είδος ΕΕΑ Την ενταξιακή προσέγγιση που είχαν εντοπίσει Γεωγραφικά και κοινωνικοοικονομικά κριτήρια Συνολικά 101 παιδιά με ΕΕΑ και 465 τυπικής ανάπτυξης 82 παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες 13 με προβλήματα συμπεριφοράς 6 με κινητικά ή αισθητηριακά προβλήματα

Κοινωνιομετρικές τεχνικές Συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν με όλα τα 566 παιδιά: Ποιοί είναι οι 5 καλύτεροι σου φίλοι στην τάξη σου? Υπάρχουν κάποια παιδιά στην τάξη σας που συχνάζουν μαζί? Πες μου τρεις συμμαθητές σου που είναι: συνεργάσιμοι, καλοί στα μαθήματα, δημοφιλείς, καλοί στα αθλήματα, ηγέτες/αρχηγοί, που καβγαδίζουν συχνά, που παραβιάζουν τους κανόνες, που είναι συνεσταλμένοι. Στη σημερινή παρουσίαση συγκρίνονται οι 2 πρώτες τεχνικές

Αποτελέσματα της μεθόδου των υποδείξεων Τα παιδιά με ΕΕΑ: Έλαβαν κατά μέσο όρο λιγότερες ψήφους από τους ΤΑ συμμαθητές τους Είχαν λιγότερους φίλους Καταλάμβαναν χαμηλότερη κοινωνική θέση Τα παιδιά με ΜΔ έλαβαν περισσότερες ψήφους από τους συμμαθητές τους με προβλήματα συμπεριφοράς Ωστόσο το ποσοστό των παιδιών με ΕΕΑ που δεν ανήκαν σε συμπαγείς ομάδες ήταν παρόμοιο με αυτό των παιδιών ΤΑ (Βλέπε σχετικό πίνακα στο άρθρο)

Number of nominations received Mean Stand. Dev T-test Non-SEN 465 4.63 2.23 3.9*** SEN 101 3.68 2.12 Number of friendships 2.87 1.38 3.56*** 2.34 1.27 Social Status Popular Ave Low χ2 94 304 67 11.59*** 11 63 27

Αποτελέσματα κοινωνικογνωστικού χάρτη Τα παιδιά με ΕΕΑ είχαν ισόβαθμες πιθανότητες με τους ΤΑ συμμαθητές τους να είναι μέλη παρεών. Ίδια περίπου ποσοστά και στους άλλους τύπους κοινωνικής θέσης. 7,9% παιδιών με ΕΕΑ ήταν κοινωνικά απομονωμένα σε σχέση με 6,5% των παιδιών ΤΑ. Από μόνη της λοιπόν η ταμπέλα ΕΕΑ δε σημαίνει και απομόνωση. Τα κορίτσια με ΕΕΑ περισσότερο απομονωμένα από τα κορίτσια ΤΑ (11,2% - 5,4%). Το αντίθετο ίσχυε για τα αγόρια (4,25% - 7,8%) Τα κορίτσια με ΕΕΑ περισσότερο συνεσταλμένα

Σύγκριση μεθόδων Μία αδυναμία της μεθόδου των υποδείξεων είναι ότι μετράει δημοτικότητα. Η μέθοδος των υποδείξεων μπορεί να κατηγοριοποιήσει ένα μαθητή ως απομονωμένο αν έχει μόνο ένα φίλο… Και οι 2 μέθοδοι περιορίζονται στο δίκτυο της τάξης Και οι 2 μέθοδοι δεν παρέχουν πληροφορίες για την ποιότητα των σχέσεων/φιλιών. Απαιτείται χρήση άλλης κλίμακας ή άλλες μέθοδοι (π.χ. συνεντεύξεις) Και οι 2 μέθοδοι συλλέγουν πληροφορίες σε συγκεκριμένες στιγμές - σπάνια μακροχρόνιες έρευνες.

Προτάσεις για μελλοντικές έρευνες Χρειάζονται πιο ολοκληρωμένες κοινωνιομετρικές μελέτες: Μακροχρόνιες έρευνες που εξετάζουν την κοινωνική θέση και τις φιλίες παιδιών με ΕΕΑ σε βάθος χρόνου Συνδυασμός κοινωνιομετρικών τεχνικών Συγκριτικές μελέτες διαφορετικών πλαισίων π.χ. γενικά-ειδικά σχολεία, τμήματα ένταξης κλπ Χρήση επιπλέον κλιμάκων (Friendship Quality Scale του Bukowski) Προσοχή σε ηθικά προβλήματα που μπορεί να προκύψουν από την εφαρμογή τέτοιων μεθόδων