Αποτελεσματικές πρακτικές επικοινωνίας & συμπεριφοράς Αποτελεσματικές πρακτικές επικοινωνίας & συμπεριφοράς Αυτισμός: Εαρινό Εξάμηνο 2015 3 Απριλίου 2015 Νικόλαος Κυπαρισσός

Εκπαιδευτικό περιβάλλον: Γενικές προϋποθέσεις Παρέχουμε ένα οργανωμένο, ευχάριστο και ενισχυτικό εκπαιδευτικό περιβάλλον: - Επαγγελματισμός δασκάλου: Θετική στάση απέναντι στο μαθητή. - Επιλογή προγραμμάτων βασισμένη στις ανάγκες του μαθητή και της οικογένειάς του. - Ενημέρωση και εκπαίδευση γονέων. - Εποπτεία και συντονισμός θεραπευτών και οικογένειας. - Ελαστικότητα και διαφάνεια στη διεκπεραίωση των προγραμμάτων.

Εκπαιδευτικό περιβάλλον: Ειδικές προϋποθέσεις Δημιουργούμε συνθήκες που προάγουν την επιτυχία του μαθητή και ελαχιστοποιούν τις αποτυχίες του: - Η εκπαίδευση είναι ευχάριστη και κινητοποιεί το μαθητή: με ενθουσιώδη και με γρήγορο ρυθμό, εναλλαγές προγραμμάτων, πλούσιο και ενδιαφέρον υλικό και εδραιωμένους τρόπους ενίσχυσης που προάγουν την συνεργασία του μαθητή. - Επιβράβευση που επεξηγεί την επιτυχία του μαθητή, δηλαδή, συγκεκριμένος έπαινος. -Καλή οργάνωση διδακτικού υλικού που διευκολύνει το δάσκαλο και παρέχει καλά αποτελέσματα. - Χρήση κατάλληλων τεχνικών μέσων και σαφούς, απλού, λόγου και λέξεων κλειδιών εκ μέρους του δασκάλου.

Εξέλιξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας Δίνεται προτεραιότητα στις πρωτοβουλίες επικοινωνίας του μαθητή: - Αναγνωρίζουμε και αξιοποιούμε τις πρωτοβουλίες ή τις επιθυμίες του μαθητή για να αυξήσουμε το κίνητρο του μαθητή για εμπλοκή στην εκπαιδευτική διαδικασία. - Απομονώνουμε αρχικά οποιαδήποτε ερεθίσματα διασπούν την προσοχή και τη συγκέντρωση του μαθητή στην εκπαιδευτική διαδικασία. -Σταδιακά και προοδευτικά μεταβαίνουμε σε πιο φυσικές και κανονικές συνθήκες εκπαίδευσης. - Στοχεύουμε στη γενίκευση των εκπαιδευόμενων δεξιοτήτων παρέχοντας εκπαίδευση σε όλους τους χώρους και συνθήκες της ζωής του μαθητή.

Κριτήρια επιλογής εκπαιδευτικών προγραμμάτων Κριτήρια επιλογής εκπαιδευτικών προγραμμάτων Ο μαθητής έχει τις προαπαιτούμενες δεξιότητες για το πρόγραμμα που σχεδιάζουμε να εισαγάγουμε. Το πρόγραμμα είναι κατάλληλο για την ηλικία και ανάπτυξη του μαθητή. Το πρόγραμμα είναι χρήσιμο και σημαντικό για το μαθητή και την οικογένειά του. Το πρόγραμμα είναι λειτουργικό στην καθημερινότητα του μαθητή, δηλαδή, συμβάλλει στην απόκτηση νέων και χρήσιμων συμπεριφορών (γενικεύεται), ή /και συμβάλλει στην ελάττωση προβληματικών ή διασπαστικών συμπεριφορών. Η δεξιότητα που εισάγει το πρόγραμμα μπορεί να κατακτηθεί σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.

Μέθοδοι διδασκαλίας Κύκλος Συστηματικής Διδασκαλίας (Χρονική σειρά: Συγκέντρωση προσοχής – Παρουσίαση διακριτικού ερεθίσματος – Αντίδραση μαθητή: Σωστή  παρέχουμε ενίσχυση / Λανθασμένη  παρέχουμε βοήθεια ή διόρθωση – Χρονικό διάστημα μεταξύ δοκιμών). Οι δοκιμές για κάθε συμπεριφορά που στοχεύουμε ολοκληρώνονται με την όσο το δυνατόν ανεξάρτητη εκτέλεση σε κάθε βήμα κατάκτησης από το μαθητή. Μάθηση μέσω παρατήρησης προτύπου (παρέχεται ενίσχυση στο μαθητή για μίμηση των αντιδράσεων άλλων). Κατ’ ευκαιρία διδασκαλία (Η πρωτοβουλία-δράση του μαθητή είναι η ευκαιρία για παροχή ενός παραδείγματος πιο αναπτυγμένης δράσης, που ενισχύεται ακολούθως μόλις την εκδηλώσει και ο μαθητής).

Κλιμακωτή Διαμόρφωση Συμπεριφοράς ή Μορφοποίηση (shaping) Με αυτή την τεχνική προσεγγίζουμε σταδιακά την τελική μορφή μιας συμπεριφοράς που είναι δύσκολο να εμφανιστεί εξαρχής στην ολοκληρωμένη τελική μορφή της. Ξεκινάμε με την ενίσχυση τμημάτων της συμπεριφοράς που ο μαθητής μπορεί να προσεγγίσει με λίγη βοήθεια, μέχρι αυτά να κατακτηθούν. Μετά συνεχίζουμε να ενισχύουμε σταδιακά πιο πλήρεις εκτελέσεις της ίδιας συμπεριφοράς. Δηλαδή, σταδιακά ο μαθητής δέχεται ενίσχυση μόνο για πλησιέστερες προσεγγίσεις στην προς κατάκτηση συμπεριφορά, μέχρι να φτάσουμε να ενισχύουμε μόνο την τελική μορφή αυτής της συμπεριφοράς.

Τμηματική Βοήθεια Οποιαδήποτε βοήθεια παρέχουμε στο μαθητή για να πετύχει την εκτέλεση μιας ζητούμενης συμπεριφοράς ονομάζεται τμηματική βοήθεια. Για να θεωρηθεί μια συμπεριφορά ως κατακτημένη, πρέπει να εμφανίζεται χωρίς την ανάγκη οποιασδήποτε τμηματικής βοήθειας. Δηλαδή πρέπει να έχουμε αποσύρει κάθε τμηματική βοήθεια που παρείχαμε για να την εκτελέσει σωστά τη συμπεριφορά ο μαθητής. Η τμηματική βοήθεια είναι αναγκαία για τη συμπεριφορά που στοχεύουμε να κατακτήσει ο μαθητής, ώστε αυτή να εκτελείται χωρίς ενσωματωμένα λάθη, όπως όμως είναι αναγκαία και η τελική απόσυρσή της για να πετύχουμε ανεξάρτητη εκτέλεση αυτής της συμπεριφοράς από το μαθητή.

Απόσυρση τμηματικής βοήθειας Οι μαθητές εξ ορισμού χρειάζονται επιπλέον βοήθεια για να πετύχουν μια σωστή ανταπόκριση σε μια μη κατακτημένη συμπεριφορά ή δεξιότητα, την οποία έχουμε βάλει ως στόχο. Επειδή όμως δεν θέλουμε να εξαρτηθεί η σωστή απάντηση του μαθητή από τη βοήθεια που του παρέχουμε , την χρησιμοποιούμε μόνο στα αρχικά στάδια διδασκαλίας και σταδιακά την αποσύρουμε καθώς βελτιώνεται η αντίδραση του μαθητή. Είναι πολύ σημαντικό να αποσύρουμε τη βοήθεια την κατάλληλη χρονική στιγμή, καθώς επίσης και να δίνουμε βοήθεια μόνο εκεί που χρειάζεται.

Είδη τμηματικής βοήθειας Σωματική καθοδήγηση: Βοηθάμε πιάνοντας και οδηγώντας το μαθητή στη σωστή εκτέλεση της συμπεριφοράς. Βοήθεια από νεύματα, νύξεις, χειρονομίες, βλέμματα ή πρότυπα προς μίμηση: Βοήθεια από κινήσεις που κάνει ο δάσκαλος, όπως, παραδείγματος χάριν, να δείξει κάτι με το δάκτυλό του ή να οδηγήσει την εκτέλεση του μαθητή με το βλέμμα του. Βοήθεια από τοποθέτηση στο χώρο: Βοήθεια που δίνεται από πλησιέστερη τοποθέτηση του ζητούμενου στο οπτικό πεδίο του μαθητή. Οπτική βοήθεια: Βοήθεια από φωτογραφίες, εικονίδια, σύμβολα ή λέξεις που καθοδηγούν την εκτέλεση της σωστής συμπεριφοράς. Λεκτική ή ακουστική βοήθεια: Βοήθεια από το λόγο του δασκάλου ή από άλλα ηχητικά σήματα που καθοδηγούν την εκτέλεση της σωστής συμπεριφοράς.

Τρόποι απόσυρσης τμηματικής βοήθειας Από μέγιστη προς ελάχιστη τμηματική βοήθεια Χρησιμοποιείται στους περισσότερους τύπους τμηματικής βοήθειας που εμπεριέχουν βοήθεια είτε με κίνηση, είτε με τοποθέτηση αντικειμένων, είτε με οπτικά ερεθίσματα. Από ελάχιστη προς μέγιστη τμηματική βοήθεια Χρησιμοποιείται συνήθως στη λεκτική και στην ακουστική βοήθεια, ξεκινώντας με μικρό τμήμα του παραδείγματος και στη συνέχεια προσεγγίζοντας σταδιακά το πλήρες παράδειγμα (π.χ. «μ» «μα» «μαμ»  «μαμά»). Σταδιακή αύξηση χρόνου αναμονής για την παροχή τμηματικής βοήθειας μετά την παρουσίαση του διακριτικού ερεθίσματος, δηλαδή, μιας οδηγίας ή ενός προτύπου προς αναπαραγωγή (μίμηση). Σταδιακή αύξηση της απόστασης «σκίασης» του μαθητή από το δάσκαλο.

Προγράμματα ενίσχυσης Μέχρι να κατακτηθεί μια συμπεριφορά που έχουμε βάλει ως στόχο, ενισχύουμε κάθε ανεξάρτητη εκτέλεσή της, ή όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητη εκτέλεσή της. Δεν ενισχύουμε τη ζητούμενη συμπεριφορά, εφόσον έχουμε δώσει οποιαδήποτε βοήθεια στο μαθητή για την εκτέλεσή της, αν γνωρίζουμε ότι ο μαθητής μπορεί να την εκτελέσει ανεξάρτητα. Μετά την κατάκτηση μιας συμπεριφοράς, σύμφωνα με κάποιο προκαθορισμένο κριτήριο (π.χ. ο μαθητής την εκτελεί σε όλες τις συνθήκες που έχουμε ορίσει), μπορούμε να ενισχύουμε σταδιακά όλο και λιγότερες εμφανίσεις της, μέχρι η συμπεριφορά αυτή να ενισχύεται μόνο από τις κανονικές και πραγματικές συνθήκες του περιβάλλοντος του μαθητή, να διατηρείται δηλαδή από την φυσική ενίσχυση που υπάρχει στο κοινωνικό περιβάλλον του μαθητή.

Διδασκαλία Αλυσιδωτών Αντιδράσεων & Ανάλυση Έργου Διδασκαλία Αλυσιδωτών Αντιδράσεων & Ανάλυση Έργου Οι αλυσιδωτές αντιδράσεις είναι η ακολουθία των συμπεριφορών μιας δραστηριότητας που περιλαμβάνει πολλά βήματα, δηλαδή, μια ολοκληρωμένη σειρά πολλών συμπεριφορών. Η ακολουθία των συμπεριφορών μιας δραστηριότητας καθορίζεται από την ανάλυση έργου. Είναι απαραίτητο να κάνουμε την ανάλυση των βημάτων για κάθε δραστηριότητα που θέλουμε να διδάξουμε. Με άλλα λόγια, στην ανάλυση έργου περιγράφουμε τα βήματα που χρειάζονται για να ολοκληρωθεί σωστά μια δραστηριότητα. Στη διδασκαλία αλυσιδωτών αντιδράσεων μιας δραστηριότητας χρησιμοποιούμε την τεχνική της σωματικής καθοδήγησης για όποια βήματα ο μαθητής δεν εκτελεί ανεξάρτητα με δύο τρόπους: Α) την πρόσθια αλυσίδα, ξεκινώντας δηλαδή από την αρχή, ή Β) την ανάστροφη αλυσίδα, ξεκινώντας από το τελευταίο βήμα και πηγαίνοντας προς την αρχή, μέχρι να ολοκληρώσουμε τη δραστηριότητα φτάνοντας στο πρώτο βήμα. Κάθε βήμα (που μπορεί να αποτελείται από μία ή περισσότερες συμπεριφορές) λειτουργεί ως ενισχυτής για το προηγούμενο βήμα και ως διακριτικό ερέθισμα για το επόμενο βήμα.

Γενίκευση Δεξιοτήτων Μια συμπεριφορά γενικεύεται, όταν αυτή εμφανίζεται σε συνθήκες διαφορετικές από αυτές στις οποίες διδάχθηκε ή/ και με άλλες εκτελέσεις παραπλήσιες με την αντίδραση, δηλαδή με τη συμπεριφορά, που ενισχύθηκε (που διδάχθηκε). Η γενίκευση, δηλαδή, μπορεί να γίνει είτε σε νέα πρόσωπα, σε άλλες συνθήκες, σε άλλα ερεθίσματα και σε άλλα περιβάλλοντα, είτε με νέες διαφοροποιημένες αντιδράσεις από αυτή που έχει διδαχθεί. Ένα σωστά σχεδιασμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα παρέχει διδασκαλία που προάγει τη γενίκευση της δεξιότητας που έχει θέσει ως στόχο.

Προγράμματα Δραστηριοτήτων Τα προγράμματα δραστηριοτήτων είναι προγράμματα αυτο- απασχόλησης που αποτελούνται από μια σειρά είτε φωτογραφιών, είτε σχεδιαγραμμάτων (σκίτσων), είτε συμβόλων, είτε λέξεων (ανάλογα με το ποια από αυτά μπορεί να αντιλαμβάνεται ο μαθητής) και καθοδηγούν τον μαθητή σε μια σειρά δραστηριοτήτων. Τα προγράμματα δραστηριοτήτων στοχεύουν στην προσφορά της δυνατότητας για ανεξάρτητη λειτουργία και απασχόληση του μαθητή, για επιλογή δραστηριοτήτων και για κοινωνική αλληλεπίδραση. Τα προγράμματα δραστηριοτήτων μπορεί να πάρουν διάφορες μορφές, όπως ημερήσια προγράμματα δραστηριοτήτων, προγράμματα ανεξάρτητης εργασίας, προγράμματα δραστηριότητας με πολλαπλά βήματα (π.χ. ντύσιμο, παρασκευή γεύματος, στρώσιμο κρεβατιού, κ.α.).

Τομείς Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης

Τομείς Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης (συνέχεια)

Τομείς Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης (συνέχεια)