ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Μάθημα: Διάσπαση Ελλειμματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητα: Εκπαιδευτικές Παρεμβάσεις Διδάσκουσα: κα Διδασκάλου Ελένη Ονοματεπώνυμα Φοιτητριών: Αγναντή Βασιλική, Δαφνομήλη Παγώνα Αριθμοί μητρώου: 1009322, 1009266 Θέμα εργασίας: παρουσίαση επιστημονικού άρθρου Βόλος, 2012-2013

Ghaziuddin M. ~ Welch K. ~ Mohiuddin S. ~ Lagrou R. ~ Ghaziuddin N. Τίτλος άρθρου: Η χρησιμότητα του Social and Communication Questionnaire (SCQ) στη διαφοροποίηση του Αυτισμού από τη ΔΕΠΥ Συγγραφείς: Ghaziuddin M. ~ Welch K. ~ Mohiuddin S. ~ Lagrou R. ~ Ghaziuddin N.

Εισαγωγή (1) Η Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) και η Διάσπαση Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) συχνά εμφανίζονται μαζί. Ωστόσο, όταν τα συμπτώματα της υπερδραστηριότητας και της έλλειψης προσοχής παρουσιάζονται σε άτομα με Αυτισμό, η διάκριση μεταξύ αυτών των δύο καταστάσεων μπορεί να γίνει ιδιαίτερα δύσκολη. Αν και σύμφωνα με το DSM IV-TR τεστ, μια διάγνωση για ΔΕΠΥ δε θα πρέπει να δίνεται σε άτομα με Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος (ΑΡΑ 2000), συχνά οι δύο διαγνώσεις δίνονται μαζί, ιδιαίτερα σε άτομα με Αυτισμό που έχουν κανονική νοημοσύνη. Μάλιστα, σε πιο πρόσφατες έρευνες έχει επιβεβαιωθεί η υψηλή συννοσηρότητα ανάμεσα στη Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος και τη ΔΕΠΥ.

Εισαγωγή (2) Επίσης, οι Keen και Ward (2004) ανακάλυψαν ότι από ένα δείγμα 196 υποκειμένων, τα 27 (13.7%) είχαν συνυπάρχουσα διάγνωση για ΔΕΠΥ. Σε μια πρόσφατη μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Siminoff και οι συνεργάτες του βρήκαν ότι η ΔΕΠΥ εμφανίζεται περίπου στο 1/3 των συμμετεχόντων (Siminoff et al. 2008). Οι Reiersen et al. (2007) διέκριναν υψηλότερα επίπεδα αυτιστικών στοιχείων στα παιδιά με ΔΕΠΥ. Επίσης, οι Nijmeijer et al. (2008) κατέληξαν σε όμοια συμπεράσματα με τους Reiersen et al. (2007) εξετάζοντας 256 ζευγάρια διδύμων με τουλάχιστον το ένα από τα δύο να έχει ΔΕΠΥ. Σύμφωνα και με ευρήματα άλλων ερευνών το 53,65% των συμμετεχόντων με Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) έχουν διάγνωση και για ΔΕΠΥ.

Εισαγωγή (3) Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα άτομα με Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) μαζί με ΔΕΠΥ σχηματίζουν μια άλλη ευδιάκριτη υποομάδα (Gillberg 2003; Kadesjo and Gillberg 2001). Είναι, λοιπόν, σημαντικό να διαχωρίσουμε τη Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) από τη ΔΕΠΥ εξαιτίας των διαφορών στην πορεία εκδήλωσης τους και τη θεραπεία τους. Ωστόσο, δεν είναι πάντα εύκολο εξαιτίας της αλληλοεπικάλυψης των συμπτωμάτων. Για παράδειγμα, τα κοινωνικά ελλείμματα και προβλήματα με την υπερδραστηριότητα και την παρορμητικότητα συχνά μπορούν να εμφανίζονται και στον Αυτισμό και στη ΔΕΠΥ. Στα πλαίσια της παρούσας έρευνας θα γίνει μια προσπάθεια διάκρισης των συμπτωμάτων του Αυτισμού από αυτών της ΔΕΠΥ μέσω ποικίλων διαγνωστικών εργαλείων.

Σκοπός της Έρευνας Σκοπός της μελέτης είναι να συμβάλλει στη δυνατότητα διαφοροποίησης των δυσκολιών προσοχής και υπερκινητικότητας εξαιτίας του Αυτισμού από τη διαταραχή της Διάσπασης Ελλειμματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) χρησιμοποιώντας ένα ευρέως διαδεδομένο εργαλείο, το Social and Communication Questionnaire (SCQ). Στόχος, λοιπόν, είναι να αποσαφηνιστεί σε ποιο βαθμό το Social and Communication Questionnaire (SCQ) μπορεί να βοηθήσει στη στη διαφοροποίηση του Αυτισμού από τη ΔΕΠΥ, βασιζόμενο στις απαντήσεις των γονέων/κηδεμόνων, των οποίων τα παιδιά έχουν λάβει αξιολόγηση για ΔΕΠΥ και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές.

Μεθοδολογία (1) περιγραφή δείγματος (α) Οι συμμετέχοντες μεταξύ των ηλικιών 7-17 ετών, που ανήκαν και στα δύο φύλα από όλες τις φυλές, αξιολογήθηκαν πάνω από μια τριετή περίοδο. Απαραίτητη προϋπόθεση ήταν να έχουν μία πλήρη κλίμακα IQ από 70 και πάνω και να φέρουν μία από τις 3 ακόλουθες διαγνώσεις: α) Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ), β) Διάσπαση Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ) γ) Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) και Διάσπαση Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ) (συνδυαστικός τύπος).

Μεθοδολογία (2) περιγραφή δείγματος (β) Από τους 98 συμμετέχοντες 19 είχαν διάγνωση για Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ), 57 για ΔΕΠΥ και 22 για τον μεικτό τύπο και της Διαταραχής του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) και της ΔΕΠΥ μαζί. Αξίζει να σημειώσουμε ότι δε βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των 3 ομάδων στο φύλο (Fisher’s Exact Test, p=0.383) και στην ηλικία (ANOVA, p=0.129). Στην έρευνα χρησιμοποιήθηκε ένα πολυπαραγοντικό μοντέλο παλινδρόμησης, σύμφωνα με το οποίο μπορεί να γίνει αξιόπιστη διάκριση της ομάδας με Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) από την ομάδα με ΔΕΠΥ μέσω 9 ερωτήσεων, οι οποίες απαντώνται εύκολα με «ναι» ή «όχι».

Μεθοδολογία (3) ερωτηματολόγιο SCQ Το Social and Communication Questionnaire (Rutter et al. 2003), που προηγουμένως ονομαζόταν ως Autism Screening Questionnaire (Berument et al. 1999) είναι ίσως το πιο γνωστό ερωτηματολόγιο. Βασίζεται σε 39 ερωτήσεις που απαντώνται εύκολα με «ναι» ή «όχι», είναι αξιόπιστο και εύχρηστο. Ένα σκορ υψηλότερο του 15 στο συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο είναι ενδεικτικό του Αυτισμού (Berument et al. 1999).

Μεθοδολογία (4) κλίμακα αξιολόγησης Achenbach Η λίστα ελέγχου συμπεριφοράς για το παιδί (Child Behavior Checklist) του Achenbach (1991) είναι ένα μέτρο ελέγχου που ποσοτικοποιεί τα συμπεριφοριστικά προβλήματα και την κοινωνική επάρκεια στα παιδιά και τους εφήβους. Είναι μία από τις πιο ευρέως χρησιμοποιούμενες τυποποιημένες μετρήσεις για να αξιολογεί συμπεριφοριστικά (εξωτερικευμένα) και συναισθηματικά (εσωτερικευμένα) προβλήματα στα παιδιά και τους εφήβους. Οι βαθμολογίες πάνω από 65 θεωρούνται ως κλινικά βαρυσήμαντες.

Μεθοδολογία (5) κλίμακα αξιολόγησης Conners (α) Η μεγάλη μορφή της αναθεωρημένης κλίμακας αξιολόγησης γονέων του Conner (CPRS-R-L, Conner’s Parent Rating Scale-Revised Long Form) (2009) περιέχει 80 αντικείμενα. κλίμακα αξιολόγησης Conners (β) Η δοκιμασία της συνεχούς επίδοσης (Continuous Performance Test) του Conners (1994) αξιολογεί την ικανότητα του συμμετέχοντα να διατηρεί την επιλεκτική προσοχή του και έχει αποδειχθεί ότι διαφοροποιεί τα άτομα με ΔΕΠΥ από τις φυσιολογικές μετρήσεις.

Μεθοδολογία (6) άλλες κλίμακες αξιολόγησης λίστα ελέγχου συμπεριφοράς για τον Αυτισμό (Autism Behavior Checklist) των Krug et al. (1980), αναθεωρημένη διαγνωστική συνέντευξη για τον Αυτισμό (Autism Diagnostic Interview-Revised) των Lord et al. (1994). η τέταρτη κλίμακα νοημοσύνης του Weschler (Weschler Intelligence Scale-IV) ή συντομευμένη κλίμακα ευφυΐας του Weschler (WISC-IV, 2003), συνέντευξη στο συμμετέχοντα και στον γονέα/κηδεμόνα του παιδιού από έναν πιστοποιημένο και έναν εκπαιδευόμενο παιδοψυχίατρο.

Αποτελέσματα (1) O μέσος όρος αποτελεσμάτων του SCQ για την ομάδα με Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) ήταν 14.10, για την ομάδα με ΔΕΠΥ 7.08 και για την ομάδα του συνδυαστικού τύπου 12.86. Ενώ δεν υπήρχε καμία σημαντική διαφορά μεταξύ της ομάδας με Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) και της ομάδας του συνδυαστικού τύπου (Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος και ΔΕΠΥ μαζί), σημαντικές διαφορές βρέθηκαν ανάμεσα στην ομάδα με Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) και σ’ αυτή με ΔΕΠΥ. Τα παιδιά με Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) που παρουσιάζουν συννοσηρότητα με ΔΕΠΥ έχουν ανάγκη από ένα σύνολο διαφορετικών παρεμβάσεων -ιδιαίτερα φαρμακευτικών- σε σχέση με αυτά που δεν εμφανίζουν και τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ.

Αποτελέσματα (2) Επίσης, τα παιδιά με ΔΕΠΥ που εκδηλώνουν σε υψηλό βαθμό αυτιστικά στοιχεία έχουν περισσότερο την ανάγκη παρεμβάσεων σχετικών με τις κοινωνικές δεξιότητες και τη συμπεριφορά συγκριτικά με αυτά που έχουν μόνο ΔΕΠΥ. Αποδείχθηκε, επίσης, ότι το Social and Communication Questionnaire (SCQ) αποτελεί μια αξιόπιστη κλίμακα διαφοροποίησης της ομάδας με Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) από την ομάδα με ΔΕΠΥ και την ομάδα του συνδυαστικού τύπου (ΔΑΦ και ΔΕΠΥ μαζί). Συγκεκριμένα, 9 ερωτήσεις ήταν ιδιαίτερα χρήσιμες στη διάκριση ανάμεσα στην ομάδα με Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) και στην ομάδα με ΔΕΠΥ. η 6η και 7η ερώτηση περιγράφανε ελλείμματα στην επικοινωνία του παιδιού: «Χρησιμοποίησε ποτέ το παιδί λέξεις που έφτιαξε μόνο του»; και «Έλεγε ποτέ το παιδί το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά»; αντίστοιχα.

Αποτελέσματα (3) η 13η και 14η ερώτηση αναφέρονταν σε τελετουργικές συμπεριφορές: «Είχε ποτέ το παιδί ιδιαίτερα ενδιαφέροντα με ασυνήθιστη ένταση»; και «Φαινόταν να ενδιαφέρεται με ασυνήθιστο τρόπο για κάποιο θέαμα/αφή/άκουσμα ή γεύση συγκεκριμένου πράγματος ή ανθρώπου»; αντίστοιχα. η 26η, 27η και 33η ερώτηση εστίασαν σε ελλείμματα στη βλεμματική επαφή, σε κοινωνικούς χαιρετισμούς και σε εκφράσεις του προσώπου: «Όταν ήταν 4-5, το παιδί συνήθιζε να σάς κοιτάζει απευθείας στο πρόσωπο, όταν κάνατε πράγματα ή μιλούσατε μαζί του»; και «Όταν ήταν 4-5, το παιδί σάς χαμογελούσε επίσης, εάν εσείς τού χαμογελούσατε»; και «Όταν ήταν 4-5, το παιδί παρουσίαζε ένα ασυνήθιστο εύρος εκφράσεων του προσώπου»; αντίστοιχα. η 36η και 37η ερώτηση σχετίζονταν με το προσωπικό ενδιαφέρον του παιδιού για τους συνομηλίκους του και την ανταπόκρισή του απέναντι σ’ αυτούς: «Όταν ήταν 4-5, το παιδί ενδιαφερόταν για άλλα παιδιά της ηλικίας του, τα οποία δεν γνώριζε»; και «Όταν ήταν 4-5, ανταποκρινόταν θετικά, όταν κάποιο άλλο παιδί τό πλησίαζε»; αντίστοιχα.

Συζήτηση Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης μελέτης συμφωνούν με συμπεράσματα άλλων ερευνών που σχετίζονται με τα υψηλά ποσοστά εμφάνισης των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ σε άτομα με Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ). Η διαφοροποίηση των δύο πληθυσμών είναι ιδιαίτερα σημαντική, εάν λάβουμε υπόψη μας ότι συχνά φαίνεται να υπάρχει μια αλληλοεπικάλυψη των συμπτωμάτων του Αυτισμού με αυτών της ΔΕΠΥ -ιδιαίτερα εκείνων που περιλαμβάνουν κοινωνικές δεξιότητες.

Περιορισμοί Με δεδομένο ότι το δείγμα για την έρευνα λήφθηκε από μια τριτοβάθμια κλινική, στην οποία συνηθίζεται να νοσηλεύονται σοβαρές περιπτώσεις ασθενών, τα ευρήματα δεν είναι εφικτό να γενικευτούν για τον ευρύτερο πληθυσμό. Εφόσον η εν λόγω έρευνα έχει αποκλείσει συμμετέχοντες με νοητική καθυστέρηση, δεν είναι ξεκάθαρο σε ποιο βαθμό τα ευρήματα της απευθύνονται σε άτομα με συνυπάρχουσα νοητική καθυστέρηση και διανοητικές δυσκολίες. Επίσης, δε χρησιμοποιήθηκε σε όλα τα υποκείμενα ένα ημιδομημένο διαγνωστικό εργαλείο για τη διάγνωση του Αυτισμού, όπως το ADI-R. Ωστόσο, οι συμμετέχοντες παρακολουθούνταν σε επαναλαμβανόμενη βάση και η διάγνωση του Αυτισμού έγινε και στα πλαίσια της άμεσης κλινικής παρατήρησης και της χρήσης των κλιμάκων αξιολόγησης.

Συμπεράσματα Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε την αλληλοεπικάλυψη και τις διαφορές ανάμεσα στη Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) και τη ΔΕΠΥ. Ένα διαγνωστικό εργαλείο, όπως το SCQ, μπορεί να βοηθήσει στη διαφοροποίηση αυτών των δύο ευρέων κατηγοριών του Αυτισμού και της ΔΕΠΥ. Επιπλέον, ορισμένες τυποποιημένες ερωτήσεις του SCQ είναι πιθανό να αποδειχθούν ιδιαίτερα χρήσιμες. Ωστόσο, μια αξιόπιστη διάγνωση μπορεί να γίνει μόνο από ένα συνδυασμό κλιμάκων αξιολόγησης, δομημένων συνεντεύξεων και κλινικών παρατηρήσεων.

Βιβλιογραφία (1) Achenbach, T. M. (1991). Integrative guide for the 1991 CBCL 4-18, YSR and TRF Profiles. Burlington: University of Vermont, Department of Psychiatry. Aman, M. G. & Langworthy, K. S. (2000). Pharmacotherapy for hyperactivity in children with autism and other pervasive developmental disorders. Journal of Autism & Developmental Disorders, 30. 451-459. American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistic manual of mental disorders (4th ed., text revision). Washington, DC: Author. Anckarsater, H., Stahlberg, O., Larson, T., Hakansson, C., Jutblad, S., B., Niklasson, L., et al. (2006). The impact of ADHD and autism spectrum disorders on temperament, character, and personality development, American Journal of Psychiatry, 163, 1239-1244. Berument, S. K., Rutter, M., Lord, C., Pickles, A., & Bailey, A. (1999). Autism screening questionnaire: diagnostic validity. British Journal of Psychiatry, 175, 444-451. Conners, K. C. (1994). The Conner’s continuous performance test . Toronto: Multi-Health Systems, Inc.

Βιβλιογραφία (2) Conners, K. C. (2009). Conner’s Rating Scales-Revised (CRS-R). Pearson Education, Inc. Ghaziuddin, M., Weidmer-Mikhail, E., & Ghaziuddin, N. (1998). Asperger syndrome: a preliminary report. Journal of Intellectual Disability Research, 42, 279-283. Gillberg, C. (2003). Deficits in attention, motor control, and perception: a brief review. Archives of Disease in Childhood, 88, 904-910. Goldstein, S., & Schwebach, A. J. (2004). The comorbidity of pervasive developmental disorder and attention deficit hyperactivity disorder: results of a retrospective chart review. Journal of Autism & Developmental Disorders, 34, 329-339. Hartman, C. A., Luteijn, E., Serra, M., & Minderaa, R. (2006). Refinment of the Children’s Social Behavior Questionnaire (CSBQ): an instrument that describes the diverse problems seen in milder forms of PDD. Journal of Autism and Developmental Disorders, 36, 325-342. Kadesjo, B., & Gillberg, C. (2001). Comorbidity of ADHD in Swedish school children . Journal of Child Psychology and Psychiatry, 42, 487-492.

Βιβλιογραφία (3) Keen, D., & Ward, S. (2004). Autistic spectrum disorder: a child population profile. Autism, 8, 39-48.

Ευχαριστούμε πολύ για την προσοχή σας!