ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΑΝΑΙΜΙΕΣ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S

Αναιμία Γενετική αιτιολογία (ελαττωματικό γονίδιο για την δημιουργία των σφαιρινών) Περιβαντολογική αιτία (χαμηλή πρόσληψη σιδήρου και πρωτεϊνών)

Αναιμίες σχετιζόμενες με τη διατροφή Διαιτητικές ελλείψεις ή αδυναμία χρησιμοποίησης σιδήρου, βιταμίνης Β12 φυλλικού οξέος Κάτω από ορισμένες συνθήκες έλλειψη χαλκού, βιταμίνης Ε, πρωτεϊνών και βιταμίνης Β6 μπορεί να προκαλέσει αναιμία Το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ανεπάρκειας σιδήρου είναι η υποχρωμική, μικροκυτταρική αναιμία (βιταμίνη Β6). Αυτού του είδους η αναιμία χαρακτηρίζεται από: Αυξημένη συγκέντρωση της τρανσφερίνης στην κυκλοφορία (και επομένως αυξημένη σιδηροσυνδετική ικανότητα), Χαμηλό κορεσμό τρανσφερίνης, Μείωση των επιπέδων τρανσφερίνης σε ή κάτω από 12 mg/ml Η πιο χαρακτηριστική ένδειξη όμως είναι η χαμηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο σε δείγμα του μυελού των οστών.

Επιπτώσεις της αναιμίας Μικρότερη ικανότητα μεταφοράς οξυγόνου Μεγαλύτερη απόδοση ενέργειας διαμέσου της γλυκόλυσης εξαιτίας της χαμηλής περιεκτικότητας σε μυοσφαιρίνη και κυτοχρώματα. Η καρδιά και ο εγκέφαλος δεν επηρεάζονται από την ανεπάρκεια σιδήρου, Το ήπαρ προσαρμόζεται στην ανεπάρκεια αυξάνοντας το ρυθμό γλυκονεογέννεσης, ενώ τα όργανα τα οποία «ληστεύονται» στην κυριολεξία από σίδηρο είναι ο μυϊκός ιστός, η εντερική βλεννογόνος και τα λευκά αιμοσφαίρια.

Αιμοσφαιρίνη Μεταφορική πρωτεΐνη (Ο2 και CO2). Αίμη-σίδηρος

Αιμοσφαιρίνη Χαμηλότερη τιμή στις γυναίκες Αύξηση της τιμής κατά την διάρκεια της άσκησης (ιδρώτας) Υπολογισμός μεταβολής όγκου αίματος Μείωση της τιμής μακροπρόθεσμα (αιματαραίωση-αύξηση του όγκου του πλάσματος)

Αιμοσφαιρίνη-Φ.Τ. Ηλικία (έτη) Γυναίκες (g/dL) Άνδρες (g/dL) 5-11 12-15 12-14 12-16 15-17 13-17 > 18 14-18

Αιματοκρίτης Ποσοστό του όγκου των ερυθροκυττάρων στο συνολικό όγκο του αίματος Χαμηλότερη τιμή στις γυναίκες Αναιμία στην περίπτωση που η τιμή της αιμοσφαιρίνης και του αιματοκρίτη χαμηλότερες των φυσιολογικών τιμών

Αιματοκρίτης-Φ.Τ. Ηλικία (έτη) Γυναίκες (%) Άνδρες 5-11 34-44 12-14 36-48 15-17 36-46 38-52 > 18 37-47 40-54

Αναιμία-Κατηγορίες Ατόμων Έφηβοι (άρρενες). Γρήγορη αύξηση της μυϊκής μάζας. Γυναίκες με μηνορραγία. Αδυναμία επανασύνθεσης ερυθροκυττάρων μέχρι την επόμενη περίοδο. Αθλητές οι οποίοι έχουν πολλές κρούσεις των πελμάτων με το έδαφος.

Αναιμίες που οφείλονται σε στέρηση Θρεπτική ουσία Εμφάνιση ερυθρών αιμοσφαιρίων Παθοφυσιολογία Αίτια Σίδηρος Μικροκυττάρωση, υποχρωμία Μειωμένη σύνθεση αίμης Ανεπαρκής πρόσληψη (δίαιτα), βρεφική ηλικία, εφηβεία, κυοφορία, εμμηνορυσία (αυξημένες ανάγκες) Χρόνιες παθήσεις και λοιμώξεις, αιμορραγία (δυσαπορρόφηση)

Σίδηρος στις τροφές mg σιδήρου/100gr τροφής 8,8 2,5-3,5 3,1 1,8 3,5 Τροφή mg σιδήρου/100gr τροφής Συκώτι 8,8 Βοδινό κρέας 2,5-3,5 Χοιρινό κρέας 3,1 Αρνί 1,8 Σαρδέλες κονσέρβας 3,5 Τόνος 1,3 Σολομός 0,9 Αυγά 2,3 Σόγια 2,5 Ξηροί καρποί 2,1 Μπιζέλια 6,0 Σπανάκι 2,2 Μπροκόλο 0,8 Αποξηραμένα βερίκοκα 5,5

Οι τυπικές δίαιτες στις ΗΠΑ περιέχουν 6 mg σιδήρου ανά 1000 θερμίδες Η απορρόφηση του σιδήρου είναι ανεπαρκής και μεγαλύτερη από το κρέας (όπου έχει τη μορφή αίμης) παρά από τις φυτικές τροφές (όπου βρίσκεται με τη μορφή ανόργανου άλατος) Η απορρόφηση αυξάνει με την ταυτόχρονη παρουσία λακτόζης, οινοπνεύματος και βιταμίνης C (διατηρούν το σίδηρο στην πιο εύκολα απορροφήσιμη μορφή)

Οι εστέρες οξαλοξικού οξέος (σπανάκι), τα άλατα φυτικού οξέος (δημητριακά), οι τανίνες (τσάι), και τα φαινυλικά άλατα (φυτικές τροφές) δημιουργούν ιζήματα αδιάλυτου σιδήρου με αποτέλεσμα η απορρόφηση σιδήρου να είναι πιο μικρή. Τα αλκαλικά διαλύματα οδηγούν σε μειωμένη απορρόφηση σιδήρου, ενώ τα όξινα διαλύματα οδηγούν σε αυξημένη απορρόφηση (βιταμίνη C, φρουκτόζη, κιτρικό οξύ

Η ομοιοστασία του σιδήρου έχει περισσότερο σχέση με την απορρόφηση (χαμηλή [Fe] οδηγεί σε αυξημένη απορρόφηση) παρά με την αποβολή του. Ωστόσο, η μεγάλη [Fe] του σιδήρου στον οργανισμό δε σημαίνει και μικρότερη απορρόφηση και εάν συνεχιστεί η μεγάλη πρόσληψη σιδήρου διαμέσου της διατροφής μπορεί να οδηγήσει σε υπερφόρτωση σιδήρου.

Συμπληρώματα σιδήρου Συμπλήρωμα % στοιχειακού σιδήρου Φουμαρικός σίδηρος 33 Θειικός σίδηρος 20 Γλυκονικός σίδηρος 11,5 Σίδηρος σε μορφή πολυσακχαρίδης 10 Χηλική ένωση σιδήρου

Αρκετά άτομα προσλαμβάνουν προφυλακτικές δόσεις στα επίπεδα που συνιστώνται (10 mg και 18 mg για άνδρες και γυναίκες, αντίστοιχα) Λογική θεραπευτική δόση: 2-3 mg/kg σωματικού βάρους την ημέρα Ίσες δόσεις, μεταξύ των γευμάτων και μαζί με χυμό πορτοκάλι Αποφυγή συμπληρωμάτων σε ενήλικες άνδρες, εκτός και εάν έχουν χάσει αίμα) για να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα τοξικότητας

Φυλλικό οξύ Έλλειψη φυλλικού οξέος παρατηρείται σε άτομα τα οποία δεν καταναλώνουν φρέσκα λαχανικά, που έχουν αυξημένες ανάγκες ή παίρνουν φάρμακα τα οποία επηρεάζουν την απορρόφηση ή το μεταβολισμό του φυλλικού οξέος Αλκοολικοί και έγκυες Ευαίσθητο στη θερμότητα και αρκετή ποσότητα μπορεί να χαθεί στο μαγείρεμα

Φυλλικό οξύ στις τροφές Τροφή gm φυλλικού οξέος/100gr τροφής Συκώτι 145 Βοδινό κρέας 4 Χοιρινό κρέας 5 Αρνί 3 Σαρδέλες κονσέρβας 16 Τόνος 15 Σολομός 20 Αυγά 49 Σόγια - Ξηροί καρποί 106 Μπιζέλια 133 Σπανάκι 91 Μπροκόλο 56 Αποξηραμένα βερίκοκα 14

Αναιμίες που οφείλονται σε στέρηση Θρεπτική ουσία Εμφάνιση ερυθρών αιμοσφαι-ρίων Παθοφυσιολογία Αίτια Φυλλικό οξύ Μακρο-κυττάρωση, μεγαλοβλά-στες Μη αποτελεσματική ερυθροποίηση οφειλόμενη σε ελαττωματική σύνθεση DNA Ανεπαρκής πρόσληψη φρέσκων λαχανικών (δίαιτα), εγκυμοσύνη (αυξημένες ανάγκες), απορρόφηση, δέσμευση συνενζύμων έλλειψη ενζύμων (συγγενείς διαμαρτυρίες), αναστολείς αναγωγάσης διϋδροφυλλικού οξέος, οινόπνευμα, αντισπασμωδικά, αντισυλληπτικά από το στόμα (φάρμακα-ανταγωνιστές)

Αναιμίες που οφείλονται σε στέρηση Θρεπτική ουσία Εμφάνιση ερυθρών αιμοσφαι-ρίων Παθοφυσιολογία Αίτια Βιταμίνη Β12 Μακρο-κυττάρωση, μεγαλοβλά-στες Μη αποτελεσματική ερυθροποίηση οφειλόμενη σε επέμβαση στη σύνθεση DNA που καταλύεται από φυλλικό οξύ Αυστηρή χορτοφαγία (δίαιτα), έλλειψη ενδογενούς παράγοντα (κακοήθης αναιμία), μείωση κοβαλτίου, μεταφορά βιταμινών, δέσμευση συνενζύμων (συγγενείς διαμαρτυρίες), σύνδρομα δυσαπορρόφησης (εκτομή ειλεού)

Βιταμίνη Β12 Συντίθεται μόνο από βακτηρίδια και ορισμένα άλγη, οι οποίοι μικροοργανισμοί καταναλώνονται από τα ζώα και τα ψάρια και ενσωματώνονται στους ιστούς τους Λείπει εντελώς από φρούτα και λαχανικά. Οι αυστηροί χορτοφάγοι παρουσιάζουν κίνδυνο έλλειψης Οι χορτοφάγοι πρέπει να παίρνουν συμπληρώματα ή να καταναλώνουν προϊόντα σόγιας τα οποία έχουν υποστεί ζύμωση ή ζύμη ενισχυμένη με βιταμίνη Β12 Επειδή η βιταμίνη Β12 αποθηκεύεται στο ήπαρ σε σχετικά μεγάλες ποσότητες, τα συμπτώματα έλλειψης μπορεί να εμφανισθούν μετά από μήνες ή χρόνια

Σχέση βιταμίνης Β12 και φυλλικού οξέος Η έλλειψη φυλλικού οξέος προκαλεί μακροκυτταρική, μεγαλοβλαστική αναιμία πανομοιότυπη σε εμφάνιση με την αναιμία που προκαλείται από έλλειψη βιταμίνης Β12. Το ένζυμο μεθυλτρανσφεράση που μετατρέπει το μεθυλτετραϋδροφυλλικό οξύ σε τετραϋδροφυλλικό οξύ απαιτεί την παρουσία βιταμίνης Β12. Έλλειψη βιταμίνης Β12 καθιστά την αναχθείσα μορφή του φυλλικού οξέος μη διαθέσιμη για τη σύνθεση DNA

Σχέση βιταμίνης Β12 και φυλλικού οξέος Διαιτητική πρόσληψη μεγάλων ποσοτήτων φυλλικού οξέος Δεν επηρεάζονται οι άλλες λειτουργίες στις οποίες εμπλέκεται η βιταμίνη Β12 Το φυλλικό οξύ μπορεί να αποκρύψει τα αιματολογικά συμπτώματα της έλλειψης βιταμίνης Β12 αλλά όχι και τα σοβαρότερα και πιθανότατα μη αναστρέψιμα νευρολογικά συμπτώματα Εξακρίβωση πρώτα της μακροκυτταρικής αναιμίας και μετά συμπληρωματική λήψη φυλλικού οξέος

Βιβλιογραφία Marion Nestle. Διατροφή στην κλινική πράξη, Εκδόσεις Παρισιάνου, Σελ. 230-236, 1987.