7. Οι Σταυροφορίες

α. Οι αιτίες Η ιδέα γεννήθηκε στη Δυτική Ευρώπη τον 11ο αι. από τον συνδυασμό δύο παραγόντων: της αναβίωσης της αρχαίας παράδοσης των προσκυνημάτων στους Αγίους Τόπους στη διάρκεια του 10ου αι. και της έντονης φημολογίας που αναπτύχθηκε στη Δύση από το τέλος της χιλιετίας για ωμότητες σε βάρος των προσκυνητών από την πλευρά των Αράβων και των Τούρκων.

Δυτικοί χρονογράφοι 12ου αι.: Κύρια αιτία των Σταυροφοριών ο φανατισμός των Τούρκων  η άποψη δεν επιβεβαιώνεται από την ιστορική έρευνα. Στην πραγματικότητα: Η ιδέα των Σταυροφοριών προσέφερε στον πάπα την ευκαιρία να ενισχύσει τη θέση του έναντι των γερμανών ηγεμόνων, κυρίως του Ερρίκου Δ΄.

Νοέμβριος 1095: ο πάπας Ουρβανός Β΄ κηρύσσει την Πρώτη Σταυροφορία: Γενναιότατοι στρατιώτες... Μην αφήνετε να σας κρατήσει στην πατρίδα ούτε η ιδιοκτησία ούτε η οικογενειακή φροντίδα. Γιατί αυτή η χώρα, που περιβάλλεται από όλες τις μεριές από θάλασσα και οροσειρές, είναι υπερπλήρης από σας. Δεν της περισσεύουν τα πλούτη. Μόλις και μεταβίας μπορεί να θρέψει αυτούς που την καλλιεργούν. Γι' αυτό αλληλοτρώγεστε και σπαράζετε μεταξύ σας. Πάψτε πια τις εχθρότητες, ας σταματήσουν οι διαφωνίες κι ας πάρουν τέλος οι πόλεμοι μεταξύ σας. αφήστε κάθε μίσος και διχογνωμία να κοιμηθούν. Πάρτε το δρόμο για τους Αγίους Τόπους, ελευθερώσετε αυτή τη γη από το γένος του Διαβόλου και υποτάξτε τη σε σας. Η βασιλική πόλη (Ιερουσαλήμ) ... είναι τώρα αιχμάλωτη από τους εχθρούς της και έχει υποφέρει τόσο ... ώστε να έχει καταργηθεί η λατρεία ... Γι' αυτό το λόγο αναλάβετε αυτό το ταξίδι για την άφεση των αμαρτιών σας και εξασφαλίστε την αθάνατη δόξα του Βασιλείου των Ουρανών". Από το έργο του ιστορικού Γουλιέλμου από την Τύρο Historia rerum in partibus transmarinis gestarum, στο: Select Documents of European History, έκδ. Laffan, Νέα Υόρκη 1929, 55-56.

δ. Η Τέταρτη Σταυροφορία Τέλη 12ου αι.: η πολιτική ατμόσφαιρα στο Βυζάντιο βαριά: Είχε απειληθεί σοβαρά από τους Νορμανδούς. Οι σχέσεις με τους Βενετούς ήταν οξυμένες. Ο γερμανός αυτοκράτορας Ερρίκος ΣΤ΄ επεξεργαζόταν επεκτατικά σχέδια εναντίον του. Εμφανής η πολιτική, στρατιωτική και οικονομική αδυναμία τη Αυτοκρατορίας.

Τέταρτη Σταυροφορία Ιδέα του φιλόδοξου και δυναμικού πάπα Ιννοκέντιου Γ΄. Ο σκοπός της ασαφής και απροσδιόριστος. Την πλαισίωνε ένα διάχυτο πνεύμα θρησκευτικότητας, ανάμεικτο με το ιπποτικό αίσθημα. Η ιδέα προπαγανδίστηκε στις χώρες της Δυτ. Ευρώπης. Αρχηγός των φεουδαρχών ο Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός. Τόπος συγκέντρωσης του στρατού η Βενετία. Η Γαληνοτάτη Δημοκρατία ανέλαβε, έναντι αμοιβής, τη μεταφορά του στόλου στην Ανατολή και τον εφοδιασμό των στρατευμάτων με τρόφιμα επί ένα έτος. Προορισμός η Αίγυπτος ή η Συρία.

Ιανουάριος 1203: Οι σταυροφόροι αποδέχθηκαν την πρόταση του έκπτωτου αυτοκράτορα Ισαακίου Β΄ Αγγέλου για αποκατάστασή του στο θρόνο. Φαίνεται ότι η απόφαση της επίθεσης κατά της Κωνσταντινούπολης οριστικοποιήθηκε στην Κέρκυρα, ενδιάμεσο σταθμό της εκστρατείας. Οι σταυροφόροι έφθασαν μπροστά στα τείχη της Βασιλεύουσας τον Ιούνιο του 1203.

Μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης (Οι σταυροφόροι) δεν μπορούσαν καθόλου να σκεφτούν πώς μπορεί να υπάρχει σ' όλον τον κόσμο μια τόσο πλούσια πόλη, όταν είδαν τα ψηλά τείχη και τους πλούσιους πύργους και τα πλούσια παλάτια και τις ψηλές εκκλησίες της, που ήταν τόσες πολλές που κανείς δεν θα το πίστευε, αν δεν το έβλεπε με τα μάτια του, κι ακόμα το μήκος και το πλάτος της πόλης που κυβερνούσε όλες τις υπόλοιπες. Και μάθετε πως δεν υπήρξε άνθρωπος τόσο ασυγκίνητος που να μην ανατριχιάσει. Γοδοφρείδος Βιλλεαρδουίνος, Η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, 128, μετ. Γ. Αντύπας, Αθήνα 1985.

ε. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους Γενική η εντύπωση πως: - η παραμονή των σταυροφόρων στην Κωνσταντινούπολη θα ήταν προσωρινή. Μετά την αποκατάσταση του Ισαάκιου Β΄ Αγγέλου θα αναχωρούσαν για τους Αγίους Τόπους. 17 Ιουλίου 1203: Οι Λατίνοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και αποκατέστησαν τον Ισαάκιο. Όμως, παρέμειναν εκεί για να διαχειμάσουν.

Επέβαλαν και βαρύτατη φορολογία. Αλαζονική η συμπεριφορά των Λατίνων. Επέβαλαν και βαρύτατη φορολογία. Οξύνθηκε η αντιπαράθεση με τον πληθυσμό της πρωτεύουσας. Την έκρυθμη κατάσταση εκμεταλλεύτηκε ο Αλέξιος Ε΄ Δούκας Μούρτζουφλος  Κατέλαβε πραξικοπηματικά το θρόνο.

Τέλη Μαρτίου 1204: Οι σταυροφόροι συνυπέγραψαν τη συμφωνία διανομής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας(Διαμονή της Ρωμανίας) Ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Ε΄ τράπηκε σε φυγή εγκαταλείποντας την Πόλη στις άγριες διαθέσεις των σταυροφόρων. 13 Απριλίου 1204: Άλωση της Κων/πολης Οι σταυροφόροι, κύριοι πια της Κων/πολης, επέβαλαν το δίκαιο του κατακτητή: Οι σφαγές και οι λεηλασίες ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο. Πολύτιμα έργα τέχνης διοχετεύτηκαν στη Δύση.

Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης

The Crusader attack on Constantinople, from a Venetian manuscript of Geoffreoy de Villehardouin’s history, ca. 1330

Τα χάλκινα άλογα που αφαιρέθηκαν από τον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης (1204) και βρίσκονται στο μουσείο του Αγίου Μάρκου της Βενετίας. Αντίγραφά τους τοποθετήθηκαν μπροστά στο ναό.

«...Eβλεπε κανείς όχι μόνον τις ιερές εικόνες του Χριστού να θραύονται με αξίνες και να ρίπτονται στο χώμα και τα στολίδια τους να αποσπώνται χωρίς φειδώ και προσοχή και να ρίχνονται στη φωτιά, αλλά και τα σεπτά και πανάγια σκεύη να αρπάζονται με θράσος από τους ναούς, να ρίχνονται στη φωτιά και να παρέχονται στα εχθρικά στρατεύματα ως απλός άργυρος και χρυσός». Νικήτας Χωνιάτης

«Τι εζήτει η Βενετία πέμπουσα τους στόλους τούτους εις το Αιγαίον; Ό,τι ζητεί ο σφαγεύς παρά του θύματος, τας σάρκας αυτού, ίνα κορέση την πείναν του. Διατί αι ιδιωτικαί αύται και κεκυρωμέναι με τα σήματα του Αγίου Μάρκου επιχειρήσεις; Διατί οι τοσούτοι εργολάβοι των κατακτήσεων, των ως δια δημοπρασίας εκτελουμένων; Η Βενετία προσηγόρευεν εαυτήν Πολιτείαν, και είχεν υιούς τυράννους. Τοις έδιδε το χρίσμα της και τους έπεμπεν ίνα κατακυριεύσωσι της γης. Η γενεαλογία της πολιτικής είναι συνεχής και γνησία κατά τους προγόνους. Η αργία εγέννησεν την πενίαν. Η πενία έτεκε την πείναν. Η πείνα παρήγαγε την όρεξιν. Η όρεξις εγέννησε την αυθαιρεσίαν, Η αυθαιρεσία εγέννησε την ληστείαν. Η ληστεία εγέννησε την πολιτικήν……..». Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Οι έμποροι των εθνών.

Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης: Αρχίζει η μακρά περίοδος της Φραγκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο. Σε ορισμένες περιοχές διαρκεί μέχρι τον 17ο αιώνα.

Ο πάπας Ιννοκέντιος στηλιτεύει το μένος των Σταυροφόρων Αυτοί οι πιστοί του Χριστού, που όφειλαν να στραφούν εναντίον των απίστων, κολύμπησαν στο χριστιανικό αίμα. Δεν λογάριασαν, ούτε θρησκεία, ούτε ηλικία, ούτε φύλο. Και δεν τους άρκεσε που πήραν τους θησαυρούς της Αυτοκρατορίας και που ξεπουπούλιασαν τους ιδιώτες, μικρούς και μεγάλους, αλλά θέλησαν να βάλουν χέρι και στα πλούτη των εκκλησιών, από τις ιερές τράπεζες, τους είδαν να παίρνουν εικόνες και σταυρούς και να φεύγουν. Από το βιβλίο: Β. Κρεμμυδάς - Φ. Πισπιρίγκου, Ο μεσαιωνικός κόσμος, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1985, 150.

Ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων Ποιο ήταν το πολιτικό και ιδεολογικό κλίμα μέσα στο οποίο εκδηλώθηκε η Τέταρτη Σταυροφορία; Πότε έγινε η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους και ποια ήταν η στάση τους, όταν εισέβαλαν στην Πόλη; Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: Σταυροφορίες, Διανομή της Ρωμανίας.

Ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις ακόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): πρώτη, τέταρτη, Βούλγαροι, Νορμανδοί, Λατίνοι, Βενετία, Κωνσταντινούπολη, Γένουα. Στα τέλη του 12ου αι. η πολιτική ατμόσφαιρα στην Κωνσταντινούπολη ήταν βαριά. Το Βυζάντιο είχε απειληθεί σοβαρά από τους ______________ και οι σχέσεις με τη Δυτική Ευρώπη ήταν οξυμένες. Μέσα σε αυτό το κλίμα εκδηλώθηκε η ________________ Σταυροφορία. Σύμφωνα με τη σύμβαση που υπογράφηκε τον Απρίλιο του 1201, η __________________ ανέλαβε, έναντι αμοιβής, να μεταφέρει με το στόλο της στην Ανατολή τα στρατεύματα των σταυροφόρων. Τον Ιούνιο του 1203 οι Σταυροφόροι έφθασαν μπροστά στα τείχη της _________________ και έμειναν εκεί για να διαχειμάσουν. Η αντιπαράθεση με τον πληθυσμό οξύνθηκε εξαιτίας της αλαζονικής συμπεριφοράς των _______________ οι οποίοι επέβαλαν και βαρύτατη φορολογία.

Ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις ακόλουθες λέξεις (δύο λέξεις περισσεύουν): Αίγυπτος, Ιερουσαλήμ, Ιννοκέντιος Γ΄, Ουρβανός Β΄, Ανατολή, Βενετία, Συρία. Η ιδέα της Τέταρτης Σταυροφορίας ανήκε στο φιλόδοξο πάπα _______________ . Η _______________ αποφασίστηκε να είναι τόπος συγκέντρωσης του στρατού. Προορισμός ήταν η _______________ ή η _______________. Η συμφωνία που υπογράφηκε προέβλεπε πως η Γαληνοτάτη Δημοκρατία θα μετέφερε με τον στόλο της στην _______________ τα στρατεύματα των Σταυροφόρων.

Ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων Αρχικός προορισμός της Δ΄ Σταυροφορίας Την Α΄ Σταυροφορία κήρυξε: ήταν: α. η Κωνσταντινούπολη.  α. ο πάπας Ουρβανός Β΄. β. η Ιερουσαλήμ.  β. ο πατριάρχης Σέργιος. γ. η Βενετία.  γ. ο πάπας Νικόλαος. δ. η Αίγυπτος ή η Συρία.  δ. ο πάπας Ιννοκέντιος Γ΄. Όταν οι Σταυροφόροι έγιναν κύριοι της Κωνσταντινούπολης 1. εκτέλεσαν τον αυτοκράτορα Αλέξιο Ε΄ Δούκα Μούρτζουφλο. 2. επιδόθηκαν σε σφαγές και λεηλασίες. 3. στράφηκαν εναντίον των δυνατών. 4. σεβάστηκαν τα μνημεία της Πόλης και τις περιουσίες των κατοίκων. Αυτοκράτορας του Βυζαντίου κατά την πρώτη Σταυροφορία ήταν: α. ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος. β. ο Νικηφόρος Φωκάς. γ. ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης. δ. ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός

Ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους γράφοντας τη λέξη «σωστό» ή «λάθος» δίπλα από τον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση. Στην κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι δυναστικές διαφορές των Βυζαντινών αυτοκρατόρων Η πρωτοβουλία για την οργάνωση των Σταυροφοριών προήλθε από τους ισχυρούς φεουδάρχες της Δυτικής Ευρώπης. Η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας ανέλαβε έναντι αμοιβής να μεταφέρει τους Σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας στην Ανατολή Την πρώτη Σταυροφορία κήρυξε ο πάπας Ιννοκέντιος Γ΄.