ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΑ

Μια από τις συχνότερες αιτίες δηλητηριάσεων σε γεωργικές περιοχές αποτελούν οι ουσίες, αναφερόμενες ως «παρασιτοκτόνα», «γεωργικά φάρμακα», ή «φυτοπροστατευτικά προϊόντα». Οι όροι αυτοί περιλαμβάνουν τις ουσίες που χρησιμοποιούνται ευρέως για την προστασία της φυτικής παραγωγής από έντομα, ακάρεα, μύκητες, τρωκτικά, ζιζάνια, και διάφορα άλλα παράσιτα.

Τα γεωργικά φάρμακα σκοπεύουν στο να δηλητηριάσουν τον οργανισμό-στόχο, όμως επειδή η φύση των ζωντανών οργανισμών δεν διαφέρει τόσο πολύ από είδος σε είδος, οι ουσίες αυτές μπορούν να αποβούν τοξικές και για τον άνθρωπο, ανάλογα βέβαια με την δόση και την οδό έκθεσης.

Κατηγορίες Γεωργικών Φαρμάκων με το Μεγαλύτερο Ενδιαφέρον Κατηγορίες Γεωργικών Φαρμάκων με το Μεγαλύτερο Ενδιαφέρον Οργανοφωσφορικοί και καρβαμιδικοί εστέρες Paraquat (ομάδα διπυριδυλίου) Χλωριωμένοι υδρογονάνθρακες

ΟΡΓΑΝΟΦΩΣΦΟΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΑΡΒΑΜΙΔΙΚΟΙ ΕΣΤΕΡΕΣ Χρησιμοποιούνται ως εντομοκτόνα για καλλιέργειες Δεν παραμένουν στο περιβάλλον και το καρκινογόνο τους δυναμικό είναι πολύ χαμηλό Εύκολη πρόσληψη από τον οργανισμό όταν δεν λαμβάνονται τα απαραίτητα προστατευτικά μέτρα (μπορεί να απορροφηθούν από το δέρμα, το αναπνευστικό και το γαστρεντερικό) Ισχυρή τοξική δράση

Carbaryl, ίδιος μηχανισμός δράσης αλλά σαφώς λιγότερο τοξικός Παραθείο, μία ουσία που λόγω της πολύ ευρείας της διάδοσης έχει βρεθεί ότι προκαλεί τους περισσότερους από τους θανάτους από γεωργικά εντομοκτόνα Carbaryl, ίδιος μηχανισμός δράσης αλλά σαφώς λιγότερο τοξικός carbaryl παραθείο

Μηχανισμός Τοξικής Δράσης Αναστολή της ακετυλοχολινεστεράσης (ένζυμο που ελέγχει την χολινεργική δραστηριότητα, αδρανοποιώντας την ακετυλοχολίνη στις νευρικές συνάψεις) Πολύ πιο επικίνδυνοι είναι οι οργανοφωσφορικοί εστέρες, καθώς η προκαλούμενη από αυτούς αναστολή της ακετυλοχολινεστεράσης είναι κατά κανόνα μη αναστρέψιμη, αντίθετα με την περίπτωση των καρβαμιδικών εστέρων που έχουν μικρότερη συγγένεια με το ένζυμο Οι οργανοφωσφορικοί εστέρες μπορούν να αναστείλουν και τα άλλα είδη εστερασών (όπως για παράδειγμα τις καρβοξυλεστεράσες του πλάσματος, του ήπατος, την Α-εστεράση) του ανθρώπινου οργανισμού, συνήθως όμως σε μικρότερο βαθμό

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Αποτελούν εκδηλώσεις της αυξημένης χολινεργικής δραστηριότητας Δεν είναι μόνο μουσκαρινικά, αλλά και νικοτινικά Αρχικά παρατηρούνται ναυτία, έμετοι, κοιλιακά άλγη, διάρροια, μύση, δακρύρροια, σιελόρροια, αρρυθμίες, υπόταση ή σπανιότερα υπέρταση, αύξηση των βρογχικών εκκρίσεων, βρογχόσπασμος, δύσπνοια, υπεριδρωσία, ωχρότητα Εμφανίζονται ακόμα συμπτώματα από το ΚΝΣ, όπως αταξία και σύγχυση, ενώ στα επόμενα στάδια μπορεί να εμφανιστούν αναπνευστική ανεπάρκεια, μυϊκή αδυναμία, σπασμοί και κώμα

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Εμφάνιση του συνδρόμου «επιβραδυσμένης νευροτοξικότητας» Η κλινική εικόνα του συνδρόμου αυτού, μοιάζει με αυτή της βαρείας πολυνευροπάθειας, δηλαδή περιλαμβάνει συμπτώματα αταξίας, αισθητικών διαταραχών, μυϊκής αδυναμίας και κόπωσης στα κάτω άκρα, που συνοδεύονται από ελαττωμένα αντανακλαστικά Σε βαρείες περιπτώσεις μπορεί να προκληθεί ακόμα και ολοκληρωτική παράλυση Το σύνδρομο αυτό αν και σχετικά σπάνιο, είναι πολύ επικίνδυνο διότι οι βλάβες αυτές συχνά δεν είναι αναστρέψιμες

ΘΕΡΑΠΕΙΑ Παρεμπόδιση της απορρόφησης μεγαλύτερης ποσότητας του δηλητηρίου Συνίσταται απομάκρυνση των ενδυμάτων, και καλή πλύση του σώματος με νερό και σαπούνι και αν το διάστημα από την λήψη του δηλητηρίου είναι μικρό τότε μπορούν να εφαρμοστούν και τα γενικά μέτρα πρόληψης της περαιτέρω απορρόφησης Το άτομο παρακολουθείται για την ενδεχόμενη εμφάνιση συμπτωμάτων και αν αυτό συμβεί, τότε χορηγείται ατροπίνη μέχρι την επίτευξη ατροπινισμού και η κατάσταση αυτή διατηρείται καθόλη την διάρκεια της θεραπείας Σε βαρείες περιπτώσεις προτεραιότητα δίδεται στην εξασφάλιση της ομαλής αναπνευστικής λειτουργίας Οι σπασμοί αντιμετωπίζονται με διαζεπάμη

PARAQUAT Πολύ τοξικό ζιζανιοκτόνο Θανατηφόρο για τον άνθρωπο ακόμα και σε πολύ μικρές δόσεις από του στόματος Δεν απορροφάται καλά από το υγιές δέρμα, όμως η παρατεταμένη επαφή του με αυτό προκαλεί βλάβη των επιφανειακών ιστών, με τη μορφή χημικού εγκαύματος, με επακόλουθο να αυξηθεί η προσλαμβανόμενη ποσότητα Παρά τον σχετικά μικρό βαθμό απορρόφησης (10%) από το γαστρεντερικό που εμφανίζει το δηλητήριο, αυτή η οδός είναι και η σημαντικότερη για την πρόκληση δηλητηριάσεων

PARAQUAT Παλαιότερα οι δηλητηριάσεις ήταν συχνές και ως επί το πλείστον τυχαίες, αφού το εμπορικό διάλυμα έμοιαζε στην όψη με αναψυκτικό τύπου cola Σήμερα οι παρασκευάστριες εταιρείες έχουν προσθέσει χρωστικές ουσίες για να μη συγχέεται με πόσιμο προϊόν, ενώ επιπλέον στο διάλυμα έχει προστεθεί και ποσότητα αντιεμετικού, σε μια προσπάθεια να προληφθούν οι δηλητηριάσεις με σκοπό την αυτοκτονία

Μηχανισμός Τοξικής Δράσης Έχει ως πρωτεύον όργανο-στόχο τους πνεύμονες και δευτερευόντως τα νεφρικά σωληνάρια Παρεμβαίνει στη λειτουργία διάφορων οξειδωαναγωγικών συστημάτων του οργανισμού, προάγοντας την σύνθεση ελευθέρων ριζών (ο κύκλος μπορεί να επαναλαμβάνεται έως ότου το δηλητήριο αποβληθεί από τον οργανισμό με τα ούρα αναλλοίωτο) Όλα αυτά τα ισχυρά οξειδωτικά προϊόντα προκαλούν ανεπανόρθωτες βλάβες σε κυτταρικό επίπεδο, πλήττοντας ιδίως τις κυτταρικές μεμβράνες και το DNA Το NADPH που καταναλίσκεται κατά την διαδικασία αυτή δεν αναπληρώνεται με τον ίδιο ρυθμό, και τελικά εξαντλείται, διακόπτοντας έτσι την πορεία σημαντικών βιοχημικών διεργασιών του οργανισμού

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Την κατάποση ακολουθεί αίσθημα καύσου κατά μήκος της γαστρεντερικής οδού, ναυτία, τάση για εμετό, κοιλιακά άλγη, διάρροια (ενίοτε αιματηρή Το δηλητήριο απορροφάται από το έντερο, περνά στη συστηματική κυκλοφορία, και συσσωρεύεται στους πνεύμονες, φτάνοντας στα μέγιστα επίπεδα μετά από μερικές ώρες, ενώ επιστρέφει στην κυκλοφορία με βραδείς ρυθμούς για να αποβληθεί με τα ούρα Μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα, εγκαθίσταται συνήθως σωληναριακή νέκρωση που προκαλεί τη σημαντική μείωση της απέκκρισης του δηλητηρίου από τα νεφρά Μετά από αρκετές ημέρες, εμφανίζονται τα σημεία της πνευμονικής βλάβης (ταχύπνοια, δύσπνοια, ενδεχομένως και πνευμονικό οίδημα) που είναι μη αναστρέψιμη και καταλήγει σε πνευμονική ίνωση

ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η αντιμετώπιση δηλητηρίασης με paraquat είναι εξαιρετικά δύσκολη και η πρόγνωση συνήθως είναι δυσμενής Δεν υπάρχει ειδικό αντίδοτο και έτσι εφαρμόζονται τα ακόλουθα μέτρα, όταν η ουσία έχει ληφθεί από το στόμα: Διενεργείται πλύση στομάχου εντός μίας ώρας από την λήψη του δηλητηρίου. Η χρησιμότητα της μεθόδου αυτής αμφισβητείται, διότι είναι πιθανό να αυξάνει τις διαβρωτικές βλάβες στον γαστρεντερικό σωλήνα Προκαλείται εμετός, αν δεν έχει ήδη δράσει το εμετικό που περιέχεται στο εμπορικό διάλυμα του paraquat Χορηγούνται προσροφητικά και καθαρτικά. Πιο αποτελεσματική προσροφητική ουσία θεωρείται η Fuller’s earth (σμηκτρίς γη), αλλά αν δεν είναι διαθέσιμη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μπεντονίτης, ενεργός ανθρακας, ή ακόμα και εναιώρημα χώματος

ΘΕΡΑΠΕΙΑ Χορηγούνται υγρά, και το άτομο υποβάλλεται σε αναγκαστική διούρηση ώστε να αραιωθεί το δηλητήριο στα νεφρικά σωληνάρια, και να μειωθεί ο κίνδυνος εγκατάστασης νεφρικής βλάβης Το άτομο υποβάλλεται σε αιμοδιύλιση ή αιμοδιήθηση αν τα επίπεδα του δηλητηρίου στο πλάσμα βρίσκονται κάτω, ή οριακά πάνω, από την καμπύλη επιβίωσης. Η συνεισφορά αυτών των μεθόδων ουσιαστικά περιορίζεται στην πρόληψη της νεφρικής ανεπάρκειας Χορηγούνται αντιβιοτικά, αναλγητικά, και παρέχεται όσο το δυνατόν μικρότερη ποσότητα οξυγόνου, ώστε να μην αυξάνεται η παραγωγή ελευθέρων ριζών που επιτείνουν την τοξικότητα του paraquat

ΧΛΩΡΙΩΜΕΝΟΙ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ Άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως ως εντομοκτόνα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο Πρόκειται για πολύ σταθερές ενώσεις που έχουν την ιδιότητα να διασπώνται δύσκολα στο φυσικό περιβάλλον Γνωστότερος εκπρόσωπος αυτής της ομάδας εντομοκτόνων είναι το DDT, το οποίο σπάνια χρησιμοποιείται πλέον, αφού πολλές χώρες το έχουν απαγορεύσει Κατά την δεκαετία του ’70, μελέτες κατέδειξαν ότι αυτές οι ουσίες συσσωρεύονται στους ιστούς του ανθρώπινου σώματος και μπορεί να προκαλέσουν διάφορες βλάβες στην υγεία Χλωριωμένοι υδρογονάνθρακες που βρίσκονται σήμερα σε χρήση είναι το endosulfan, το lindane, τα aldrin, dieldrin κ.α.

DDT endosulfan lindane

Μηχανισμός Τοξικής Δράσης Οι ενώσεις αυτές απορροφούνται από το γαστρεντερικό, το αναπνευστικό, αλλά και από το δέρμα, σε έκταση που ποικίλλει ανάλογα με την ουσία και τον διαλύτη στον οποίο αυτή είναι αναμεμειγμένη (ελαιώδη διαλύματα απορροφώνται καλύτερα από τον γαστρεντερικό βλεννογόνο, ενώ τα οργανικά διαλύματα από τους πνεύμονες) Συσσωρεύονται στο λιπώδη ιστό και απελευθερώνονται με πολύ βραδύ ρυθμό από αυτόν, μπορούν ωστόσο να παρέμβουν σε διάφορες μεταβολικές διεργασίες του ανθρώπινου οργανισμού, να διαταράξουν την νευρική λειτουργία, καθώς και να επάγουν τα ηπατικά μικροσωμιακά ένζυμα Δρουν ως προαγωγοί της καρκινογένεσης σε πειραματόζωα, ενδεχομένως δε, και στον άνθρωπο

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Συμπτώματα διέγερσης, ανησυχία, τρόμος, άγχος, κεφαλαλγία, ίλιγγος, αυξημένη κινητική δραστηριότητα, σπασμοί, ναυτία και εμετός Σε βαρύτερες περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστούν υπερθερμία, υπόταση, ραβδομυόλυση, καρδιακές αρρυθμίες, νεφρική ανεπάρκεια, καταστολή της αναπνοής, επιληπτοειδείς κρίσεις με τονικούς και κλονικούς σπασμούς, μετά τις οποίες επέρχεται κώμα, υποξυγοναιμία και βαρεία μεταβολική οξέωση Τα συμπτώματα της χρόνιας δηλητηρίασης μοιάζουν με τα της οξείας. Σε αυτήν την περίπτωση παρατηρούνται κεφαλαλγίες, ίλιγγοι, γαστρεντερικές διαταραχές, διαταραχές της πεπτικής λειτουργίας, τρόμος, και επιληπτικές κρίσεις

ΘΕΡΑΠΕΙΑ Πλύση στομάχου, χορήγηση ενεργού άνθρακος και καθαρτικών. Η πρόκληση εμετού αντενδείκνυται, λόγω των σπασμών Αναρρόφηση των βρογχικών εκκρίσεων και χορήγηση οξυγόνου για την υποστήριξη της αναπνοής και την αποφυγή υποξυγοναιμίας. Ίσως να χρειαστεί διασωλήνωση του ατόμου και αναπνευστήρας Χορήγηση διαζεπάμης για την αντιμετώπιση των σπασμών, ενώ αν οι σπασμοί είναι ιδιαίτερα έντονοι τότε είναι πιθανό να χρειαστεί επιπρόσθετη αγωγή με θειοπεντάλη, φαινυτοϊνη, ή φαινοβαρβιτάλη

ΘΕΡΑΠΕΙΑ Αποφυγή χορήγησης λιπαρών ουσιών από το στόμα, γιατί μπορεί να αυξηθεί η απορρόφηση του δηλητηρίου Αποφυγή χορήγησης αδρεναλίνης ή άλλης αδρενεργικής αμίνης για τον φόβο πρόκλησης αρρυθμιών Χορήγηση υδατανθράκων, πρωτεϊνών, βιταμινών (ιδίως του συμπλέγματος Β) για να προστατευθεί το ήπαρ μετά την ανάρρωση

Σε περίπτωση έκθεσης του δέρματος σε χλωριωμένους υδρογονάνθρακες, απαιτείται καλή πλύση με νερό και σαπούνι και απομάκρυνση των ενδυμάτων