ΜΠΣ:«Υπηρεσίες Πληροφόρησης σε Ψηφιακό Περιβάλλον» Μάθημα «Ψηφιακές Βιβλιοθήκες» «Information Seeking by Humanities Scholars» Buchanan, Cunningham, Blandford, Rimmer και Warwick «Αναζήτηση της πληροφορίας από τους Επιστήμονες των Ανθρωπιστικών Σπουδών» Εργασία της Γκόντα Θάλειας

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ορισμοί εννοιών Ιστορία της αναζήτησης πληροφοριών («Information Seeking») Γενικά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς επιστημόνων κατά την αναζήτηση πληροφορίας (μοντέλο του «Ειδικού Ερευνητή») Χαρακτηριστικά των μελετητών των ανθρωπιστικών επιστημών Διαφορές μεταξύ των ακαδημαϊκών των ανθρωπιστικών και άλλων επιστημών Κατηγοριοποίηση τύπων όρων Μοντέλο του Ellis Παρουσίαση του κύριου άρθρου Συμπεράσματα - προβληματισμοί

Ανθρωπιστικές Επιστήμες Αντικείμενό τους: ο άνθρωπος και τα προϊόντα του ανθρώπινου πνεύματος Χρήση μεθόδων αναλυτικών, κριτικών, θεωρητικών Ενώ φυσικές και κοινωνικές επιστήμες: κυρίως εμπειρικές προσεγγίσεις Συμπεριλαμβάνονται: αρχαίες και σύγχρονες γλώσσες Λογοτεχνία Ιστορία Φιλοσοφία Θρησκεία Εικαστικές τέχνες και μουσική Επιπλέον (ενίοτε): ανθρωπολογία, επιστήμες σχετικές με την επικοινωνία και τον πολιτισμό

Αναζήτηση της πληροφορίας (information seeking) Είναι η διαδικασία ή η προσπάθεια να ληφθούν πληροφορίες στα ανθρώπινα και τεχνολογικά πλαίσια Έχει συνδεθεί με ποικίλες διαπροσωπικές συμπεριφορές επικοινωνίας (από την διατύπωση ερωτήσεων ως τις στρατηγικές που χρησιμοποιεί ο χρήστης για να φτάσει στην πληροφορία που τον ενδιαφέρει) περιγράφει την ανθρώπινη συμπεριφορά Ανάκτηση πληροφοριών (Information Retrieval): εστιάζει στη βελτίωση της αναζήτησης με τεχνικά μέσα είναι προσανατολισμένη στην τεχνολογία εστιάζει στους αλγορίθμους, στην ακρίβεια και την ανάκληση

«Σενάριο» αναζήτησης της πληροφορίας

Ιστορία αναζήτησης πληροφορίας μελέτες χρηστών και χρήσης πηγών (user and use studies) για την αξιολόγηση των συλλογών μελέτη για τις ερευνητικές συνήθειες ατόμων ή ομάδων, στόχος: η σχεδίαση συστημάτων που θα διευκολύνουν τις συνήθειες μέσα δεκαετίας του ’80: από το σύστημα στο χρήστη από τη μελέτη μεγάλων ομάδων (με ερωτηματολόγια ή δομημένες συνεντεύξεις) στις μικρές ομάδες (παρατήρηση ή μη δομημένες συνεντεύξεις) πρότυπα και μοντέλα των μοτίβων που ακολουθούν τα άτομα ή οι ομάδες (π.χ. Ellis)

Γενικά χαρακτηριστικά συμπεριφοράς επιστημόνων Το μοντέλο του «ειδικού ερευνητή» (The «Expert Researcher» Model) Εμπειρογνώμονας στον τομέα του Μακροχρόνια διαδικασία ενσωμάτωσης Σε βάθος γνώση της επιστήμης Γνώση των αυθεντιών Μέρος ενός «αόρατου κολεγίου» Γνώση ότι η έρευνα είναι μη γραμμική διαδικασία με μεγάλο βαθμό ασάφειας και τυχαίων ανακαλύψεων (serendipity) Είναι ανεξάρτητος Έχει αναπτύξει προσωπικές στρατηγικές Προσδοκά τη γνώση Μηχανισμοί που τον οδηγούν στη γνώση ασήμαντοι Ξοδεύει πολύ χρόνο για να διαβάζει νέες δημοσιεύσεις

Χαρακτηριστικά μελετητών των ανθρωπιστικών σπουδών Εργάζονται μόνοι τους Στηρίζονται στη βιβλιοθήκη για έρευνα Πεπειραμένοι και αυτόνομοι χρήστες βιβλιοθηκών Συμβουλεύονται συχνά τους αρχειονόμους, σπάνια τους βιβλιοθηκονόμους Προτίμηση για τις μονογραφίες και τις αρχικές πηγές Τυχαίες ανακαλύψεις (serendipity) στην ανάκτηση πληροφοριών Συσσωρευτική φύση της εργασίας τους Δημιουργούν ιδιωτικές συλλογές Αρκετοί μαθαίνουν πώς να χρησιμοποιήσουν τις ηλεκτρονικές πηγές μόνοι τους Επιφυλακτική προσέγγιση στην τεχνολογία πληροφοριών

Διαφορές μελετητών ανθρωπιστικών και άλλων επιστημών Στις κοινωνικές επιστήμες: η συλλογή των στοιχείων μέσω πρακτικής εργασίας, δημοσκοπήσεων, συνεντεύξεων Στις θετικές επιστήμες: διάκριση σε εξειδικευμένους ερευνητικούς τομείς Για μερικούς επιστήμονες, η αναζήτηση πληροφοριών στη βιβλιοθήκη είναι ένα σχετικά σπάνιο φαινόμενο Στις ανθρωπιστικές σπουδές: ξέρουν την έρευνα για το θέμα τους (άλλοι επιστήμονες όχι) Ο λογικός, προσανατολισμένος στη μηχανή σχεδιασμός των online συστημάτων δεν ταιριάζει με τις ικανότητές τους Οι τύποι των όρων αναζήτησης των επιστημόνων των ανθρωπιστικών σπουδών διαφέρουν αρκετά από αυτούς των επιστημόνων άλλων επιστημών

Κατηγορίες όρων 1) εργασίες ή δημοσιεύσεις ως αντικείμενα αναζήτησης 2) συγκεκριμένα άτομα 3) γεωγραφικοί όροι 4) χρονολογικοί όροι (ημερομηνίες) 5) επιστημονικοί όροι 6) άλλα κύρια ονόματα και 7) άλλοι κοινοί όροι (Bates, έρευνα για το Getty Information Institute)

Σύγκριση χρήσης τύπων όρων

Μοντέλο Ellis 1/3 Έναρξη (Starting) Αλυσιδωτή αναζήτηση (Chaining) Φυλλομέτρηση (Browsing) Διαφοροποίηση (Differentiating) Παρακολούθηση (Monitoring) Εξαγωγή (Extracting) Επαλήθευση (Verifying) Τέλος (Ending)

Μοντέλο Ellis 2/3 Τα περισσότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα υποστηρίζονται τώρα από τις διαθέσιμες δυνατότητες των φυλλομετρητών του Ιστού Το μοντέλο έχει προκύψει από εμπειρικές μελέτες δεν προσπαθεί να διευκρινίσει τις ακριβείς σχέσεις των δραστηριοτήτων ή την σειρά τους Μοντέλο περιγραφής και όχι εξήγησης Είχε σημαντική επίδραση: περισσότερες από 150 μελέτες το χρησιμοποιούν

Διαδικασία πιθανών συσχετίσεων χαρακτηριστικών γνωρισμάτων του Ellis από τον Wilson 3/3

Information Seeking by Humanities Scholars: σκοπός Αποτύπωση της εμπειρίας τους στις ΨΒ, τους ηλεκτρονικούς καταλόγους βιβλιοθηκών των απόψεών τους για τα προβλήματα και τις επιτυχίες που έχουν Προσδιορισμός περιοχών όπου οι στρατηγικές είναι ήδη διαμορφωμένες, περιοχών όπου η αναζήτηση χαρακτηρίστηκε δύσκολη των τύπων όρων που χρησιμοποιούν Συσχετισμός μεταξύ των προβληματικών τομέων στην αναζήτηση πληροφοριών και των ειδών των επιλογών στα ερωτήματα

Information Seeking by Humanities Scholars: μεθοδολογία 18 μέλη της σχολής Arts και Social Sciences του Παν/μίου Waikato της Ν. Ζηλανδίας εντός 6 βδομάδων στα γραφεία των συμμετεχόντων χρήση του ηλεκτρονικού καταλόγου του Πανεπιστημίου (και όχι εκμάθηση ενός νέου συστήματος) ημι - δομημένη συνέντευξη επίδειξη χρήσης των διαθέσιμων εργαλείων αναζήτησης η εξήγηση των συμμετεχόντων για την πρόθεσή τους συγκρίθηκε με το αποτέλεσμα για κάθε όρο προσδιορισμός της σημασιολογικής μορφής του (π.χ. γεωγραφικό όνομα) και της συχνότητας εμφάνισής του στο έγγραφο Οι προθέσεις για το ερώτημα (ή την πλοήγηση) συσχετίστηκαν με τις στρατηγικές αναζήτησης πληροφοριών του Ellis

Οι Συμμετέχοντες α/αΚωδικόςΕπιστήμηΘέσηΧρόνια στον τομέα ΦύλοΣυχνότητα Χρήσης 1AN1Ανθρωπολογική ΙστορίαΛέκτορας15ΓυναίκαΧαμηλή 2AN2Ανθρωπολογική ΙστορίαΕπίκουρος Καθηγητής21ΓυναίκαΧαμηλή 3AN3Ανθρωπολογική ΙστορίαΚαθηγητής20ΆνδραςΧαμηλή 4EΚ1ΕκπαίδευσηΚοσμήτορας26ΆνδραςΥψηλή 5EΚ2ΕκπαίδευσηΕρευνητής20ΓυναίκαΜέτρια 6ΑΦ1Αγγλική ΦιλολογίαSenior Λέκτορας12ΆνδραςΥψηλή 7ΑΦ2Αγγλική ΦιλολογίαΕπίκουρος Καθηγητής20ΆνδραςΧαμηλή 8ΑΦ3Αγγλική ΦιλολογίαSenior Λέκτορας20ΓυναίκαΜέτρια 9ΙΣ1ΙστορίαΛέκτορας10ΓυναίκαΜέτρια 10ΙΣ2ΙστορίαSenior Λέκτορας35ΆνδραςΜέτρια 11ΙΣ3ΙστορίαSenior Λέκτορας27ΓυναίκαΧαμηλή 12ΓΛ1ΓλωσσολογίαΕπίκουρος Καθηγητής25ΆνδραςΜέτρια 13ΓΛ2Εφαρμοσμένη ΓλωσσολογίαSenior Λέκτορας10ΓυναίκαΥψηλή 14MΜ1Μ.Μ.Ε.Καθηγητής24ΆνδραςΥψηλή 15ΦΙ1ΦιλοσοφίαΛέκτορας8ΓυναίκαΥψηλή 16ΦΙ2ΦιλοσοφίαΚαθηγητής30ΆνδραςΜέτρια 17ΠΟ1Πολιτικές ΕπιστήμεςΚαθηγητής25ΆνδραςΧαμηλή 18ΠΔ1Περιβαλλοντική ΔιαχείρισηΔιδακτορικός Φοιτητής3ΓυναίκαΜέτρια

ΨΒ - ΧΡΗΣΗ Οι συμμετέχοντες δεν γνώριζαν ρητά την έννοια των ΨΒ Αν και όλοι χρησιμοποίησαν ΨΒ σε κάποια μορφή Συσχέτισαν τις υπηρεσίες ΨΒ με υπηρεσίες του έντυπου μέσου Χρήστες που δήλωσαν από «τεχνοφοβικοί» ως «ενθουσιώδεις» Διαφορές ανάλογα με την Επιστήμη, π.χ. Εκπαίδευση - υψηλά επίπεδα χρήσης Η/Υ Ανθρωπολογική Ιστορία - χαμηλής συχνότητας χρήστες Όλοι ανέφεραν ότι η στάση των συναδέλφων αλλού ήταν παρόμοια με την δική τους

ΨΒ - ΠΡΟΣΒΑΣΗ Εκπαίδευση: σπάνια δυσκολίες στην ανάκτηση υλικού Ανθρωπολογική Ιστορία και Αγγλική Φιλολογία: πρόβλημα με τους ελέγχους δικαιωμάτων πρόσβασης Όλοι όσοι εξέθεσαν σημαντικά προβλήματα πρόσβασης ήταν σπάνιοι χρήστες των online βιβλιοθηκών και περιοδικών Μερικοί συμμετείχαν σε προγράμματα που τους έδιναν προνομιακή πρόσβαση σε υλικό Άλλοι πλήρωναν οι ίδιοι για σημαντικούς πληροφοριακούς πόρους

Χρήση Διαδικτύου Το Internet είναι: καλό σημείο έναρξης για πιο συγκεκριμένες στρατηγικές χρήσιμο υποκατάστατο μιας παραδοσιακής εγκυκλοπαίδειας Ο προσδιορισμός της πηγής: σημαντικό βήμα στην επαλήθευση της αξιοπιστίας των πληροφοριών Παραδείγματα χρήσης: αρχικές πηγές για αλυσιδωτή αναζήτηση, παραπομπές και έλεγχο βιβλιογραφικών πηγών η χρήση του Διαδικτύου για ορισμούς λέξεων

Επιδράσεις στην αναζήτηση πληροφοριών Από την σταδιοδρομία Εκτεταμένη χρήση ΨΒ: στα πρώτα στάδια της σταδιοδρομίας τους όταν άρχιζε ένα νέο πρόγραμμα όταν ερευνούσαν ένα νέο επιστημονικό πεδίο Από Κοινωνικές επαφές – επιστημονική γνώση Οι πιο πεπειραμένοι ερευνητές στηρίχθηκαν περισσότερο στην προσωπική επαφή και στην επιστημονική γνώση Αναφορά στην αυθεντία χρήση του Google για την εύρεση ιστοσελίδων γνωστών ερευνητών

Στρατηγικές και τακτικές αναζήτησης πληροφοριών 1/3 Σύγκριση ψηφιακού – συμβατικού περιβάλλοντος Η φυλλομέτρηση: αποτελεσματική στις πραγματικές βιβλιοθήκες, δύσκολη σε ψηφιακό περιβάλλον Χρήση ταξινομήσεων Τα ταξινομικά συστήματα χρησιμοποιήθηκαν πολύ σπάνια Η συνειδητοποίηση ότι υπάρχει η δυνατότητα να φυλλομετρήσουν μια ΨΒ ποικίλει και κανένας δεν κάνει κάτι τέτοιο τακτικά Αναζήτηση το σύνηθες είναι να τους επιστραφούν πολλά αποτελέσματα ή κανένα δεν είχαν μεγάλη επιτυχία όταν έψαχναν γενικά σε έναν τομέα που για αυτούς είναι καθορισμένος με σαφήνεια Εναλλακτική λύση: η χρήση του chaining αντί του browsing

Στρατηγικές και τακτικές αναζήτησης πληροφοριών 2/3 Επιλέγοντας πού θα ερευνήσουν: δυσκολίες στο από πού να ξεκινήσουν δυσκολίες στον προσδιορισμό των κατάλληλων πηγών επέστρεφαν τακτικά στις ιστοσελίδες και τα περιοδικά που ικανοποιούσαν τις ανάγκες τους συχνά πήγαιναν σε αυτά κατευθείαν, χωρίς να μπουν στον κατάλογο του Πανεπιστημίου χρήση του Google για εύρεση άρθρων

Στρατηγικές και τακτικές αναζήτησης πληροφοριών 3/3 Πρότυπα του Ellis Χρήση βιβλιογραφικών αναφορών («Chaining») (και οι 18) Εντοπισμός συγκεκριμένων περιοδικών («monitoring») (13 συμμετέχοντες) Γρήγορη ματιά σε γνωστές πηγές πληροφόρησης («browsing») (11 συμμετέχοντες) Εξακρίβωση («verifying») πληροφοριών που βρέθηκαν προηγουμένως (10 συμμετέχοντες) Κοινή η σειριακή ανάγνωση των πιο πρόσφατων άρθρων συγκεκριμένων περιοδικών

Επιδράσεις από τους όρους αναζήτησης 1/2 Κύρια ονόματα αναφέρθηκαν από όλους ως μια κοινή πρακτική στην έρευνά τους Αναζήτηση με εναλλακτικές μορφές του ίδιου ονόματος Κύρια ονόματα προσώπων τα αποτελέσματα ήταν συνήθως μια σελίδα Περισσότερα αποτελέσματα: όταν αντιστοιχήθηκε το όνομα σε οποιοδήποτε πεδίο Κύρια ονόματα τοποθεσιών Τα γεωγραφικά ονόματα δεν ήταν επιλεκτικοί όροι (Το παν/μιο ειδικεύεται στην έρευνα για τη Ν. Ζηλανδία, έτσι ακόμη και αναζητήσεις για τοπικά ονόματα στον τίτλο επέστρεφε εκατοντάδες ή χιλιάδες αποτελέσματα) Γενικά η αναζήτηση «λέξη – κλειδί οπουδήποτε» είναι «φτωχή» επιλογή στα κριτήρια αναζήτησης «λέξη – κλειδί οπουδήποτε»: προεπιλογή στον κατάλογο της βιβλ/κης, άλλαζε σπάνια από τους μέτριους και χαμηλούς χρήστες των ΨΒ κύρια ονόματα + πρόσθετοι όροι = μικρότερα σύνολα αποτελεσμάτων Επιλογή αναζήτησης με φράση + κύρια ονόματα προσώπων = μεγάλη ακρίβεια όρου

Επιδράσεις από τους όρους αναζήτησης 2/2 Χρονολογική περίοδος τα αποτελέσματα ήταν περίπου 1.000, στις πιο σύγχρονες περιόδους περισσότερα (λίγοι συμμετέχοντες) Επιστημονικοί Όροι αναφέρθηκαν στην συνέντευξη και επιδείχθηκαν σε αναζητήσεις είναι μικρές φράσεις που αποτελούνται από 2-3 λέξεις με προεπιλογή «λέξη – κλειδί οπουδήποτε»: επιστρέφεται ο υψηλότερος αριθμός αποτελεσμάτων λίγη σχέση ανάμεσα στα επιθυμητά και τα επιστρεφόμενα αποτελέσματα ακόμη και στην κορυφή της λίστας «ως φράση»: συχνά λίγα ή κανένα αποτέλεσμα Συνδυασμός όρων: τα αποτελέσματα ποικίλλουν ανάλογα με τα κριτήρια αναζήτησης

Χρήση των κριτηρίων αναζήτησης 1/2 Έμπειροι χρήστες Συσχέτιση όρου και πεδίου Συνήθης πρακτική η αλλαγή των όρων αναζήτησης Συνειδητοποίηση για διαφορετικές στρατηγικές σε διαφορετικές βιβλ/κες Πιο επιλεκτικά κριτήρια για τα ερωτήματά τους Αναζήτηση με πεδία και με κύρια ονόματα συχνότερα Χρήση των τελεστών Bool Λιγότερο Έμπειροι χρήστες Μόνο το «λέξη – κλειδί οπουδήποτε» Καμία συνειδητοποίηση για διαφορετικές στρατηγικές σε διαφορετικά περιβάλλοντα Μόνο βασικά κριτήρια αναζήτησης Συχνότεροι χρήστες «όρων εννοιών» («concept terms») Χρήση των τελεστών Bool: μόνο 2 Θετική η εμπειρία τους στο Web Απογοήτευση από ΨΒ

Χρήση των κριτηρίων αναζήτησης 2/2 Συμπεράσματα: η αποτελεσματική χρήση των πεδίων στην αναζήτηση είναι κρίσιμη για συνεχείς επιτυχίες Χρήση του Google (και οι 18) μεγιστοποιεί την ακρίβεια σε σχέση με την ανάκληση δίνει ειδικό βάρος στην εγγύτητα των όρων αναζήτησης Αποτέλεσμα: σχεδιαστικές επιλογές των μηχανών αναζήτησης, που ενισχύουν θετικά τις αναζητήσεις με μικρή εστίαση

Συμπεράσματα 1/3 Γενικά Σχέση: υψηλή χρήση + ανεπτυγμένες δεξιότητες αναζήτησης + μεγαλύτερου βαθμού ικανοποίησης με ΨΒ Οι ικανοί χρήστες επισήμαναν ένα συγκεκριμένο γεγονός ως την κρίσιμη καμπή στη χρήση των ΨΒ η αλλαγή μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια μικρών χρονικών περιόδων άρα δύσκολη η παρατήρηση αυτής της αλλαγής σε μια μελέτη χρηστών Σχέση: πρόβλημα με επιστημονικούς όρους και με προβλήματα που αναφέρονται από ερευνητές όταν ψάχνουν πιο γενικά και με τις στρατηγικές που χρησιμοποιούν θεωρούν ότι εντοπίζουν επιτυχώς τις πληροφορίες που θέλουν Η προσπάθεια που απαιτήθηκε για να υπάρξει επιτυχία, ήταν υψηλή Για αναζητήσεις με ακρίβεια έπρεπε να γίνει προσεκτική επιλογή των κριτηρίων αναζήτησης, τακτική που ακολουθούν λίγοι Σπάνια χρήση ταξινομικών συστημάτων για να ψάξουν σε ΨΒ

Συμπεράσματα 2/3 Πρότυπα Ellis λίγες βασικές στρατηγικές είχαν έναν κεντρικό ρόλο στη χρήση των ΨΒ Οι αλυσιδωτές παραπομπές ήταν βασική στρατηγική Κοινωνικές επαφές Η ακαδημαϊκή κοινότητα ως σημαντική πηγή συστάσεων βιβλιογραφίας Εντοπισμός αυθεντιών Περιορισμένες δεξιότητες αναζήτησης πληροφοριών σε Η/Υ λόγω ανεπτυγμένου ακαδημαϊκού δικτύου

Συμπεράσματα 3/3 Προτάσεις για έρευνα και βελτίωση συστημάτων Μελλοντική έρευνα πάνω σε τεχνικές που θα υποστηρίξουν τους λιγότερο πεπειραμένους χρήστες με την παροχή βοήθειας στην επιλογή των κατάλληλων κριτηρίων αναζήτησης Να τεθούν κριτήρια αναζήτησης ως προεπιλογή για να ενισχυθεί η ακρίβεια εις βάρος της ανάκλησης Καλύτερα εργαλεία για αλυσιδωτές παραπομπές Βελτίωση της χρήσης των συστημάτων ΨΒ

Προβληματισμοί Ορισμένες φορές στο άρθρο υποδηλώνονταν εξηγήσεις με στατική αξία Αν και το δείγμα είναι πάρα πολύ μικρό Δεν γνωρίζω για κάποια προσπάθεια να χαρτογραφηθεί και να αναλυθεί η αναζήτηση των μελετητών των ανθρωπιστικών επιστημών στη χώρα μας Αλλά και γενικότερα, σχετικά με άλλες χώρες ή γλώσσες, λίγα άρθρα βρήκα (Δεν αποκλείεται να έχει δημοσιευτεί κάτι σε άλλη γλώσσα) Τα συμπεράσματα των μελετών χρηστών / χρήσης στις χώρες που έχουν πιο προηγμένα συστήματα πληροφοριών και υπηρεσίες μπορούν να εφαρμοστούν στις αναπτυσσόμενες χώρες (;) Το δείγμα ήταν και από κοινωνικές επιστήμες Κοινά γνωρίσματα στους ερευνητές ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, σχετικά με: το πώς έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες, ποιες είναι οι προτιμήσεις και οι πληροφοριακές ανάγκες τους