ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ "Η διερεύνηση των διαφορών της επιχειρηματικής παρουσίας των ανδρών και των γυναικών στην Ελλάδα " Τζελαλή Κωνσταντίνα Ρόδος, 2012

Αντικείμενο της Έρευνας Στόχος της παρούσας ερευνητικής εργασίας είναι η διερεύνηση της έμφυλης διάστασης των εμποδίων στην επιχειρηματικότητα. Ειδικότερα, διερευνάται η διαφοροποίηση της αντρικής και της γυναικείας επιχειρηματικότητας από τη σκοπιά των εμποδίων που προέρχονται από προσωπικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς και οργανωτικούς παράγοντες.

Επιχειρηματικότητα Οι ορισμοί της επιχειρηματικότητας κατηγοριοποιούνται σε τρεις ομάδες. Με βάση τα προσωπικά χαρακτηριστικά και τις ικανότητες των επιχειρηματιών. Με βάση τη διαδικασία της επιχειρηματικότητας και το τελικό αποτέλεσμα. Με βάση τις δραστηριότητες του επιχειρηματία που στοχεύουν στην ανάπτυξη της επιχείρησης.

Θεωρίες επιχειρηματικότητας Η θεωρία της προσωπικότητας Η θεωρία της συμπεριφοράς Οι οικονομικές προσεγγίσεις Οι κοινωνιολογικές προσεγγίσεις Η γνωστική προσέγγιση Η προσέγγιση της αναγνώρισης ευκαιριών

Εμπόδια και έμφυλες διαφορές στην επιχειρηματική ανάπτυξη Διαφορές μεταξύ αντρών και γυναικών επιχειρηματιών παρατηρούνται: Στα κίνητρα εισόδου στην επιχειρηματική δραστηριοποίηση. Στις αντιλήψεις για την επιτυχία της επιχείρησης. Στο μέγεθος της επιχείρησης Στον τομέα δραστηριοποίησης

Εμπόδια και έμφυλες διαφορές στην επιχειρηματική ανάπτυξη Στις αντιλήψεις για την επίτευξη της ανάπτυξης Στις αντιλήψεις για τις χρηματικές απολαβές Στις φιλοδοξίες Στα κοινωνικά και επιχειρηματικά δίκτυα, στο κοινωνικό δίκτυο γνωριμιών.

Η γυναικεία επιχειρηματικότητα Η γυναικεία επιχειρηματικότητα αποτελεί μία σημαντική δύναμη για την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη. Η γυναικεία επιχειρηματικότητα αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς και αυτό οφείλεται σε διάφορους λόγους, μερικοί από τους οποίους είναι οι εξής:

Η γυναικεία επιχειρηματικότητα Επιθυμία των γυναικών για ευελιξία και ανεξαρτησία. Επιθυμία για απόκτηση υψηλότερου εισοδήματος σε σχέση με τη μισθωτή εργασία ή άλλες ευέλικτες μορφές απασχόλησης. Το ενδιαφέρον για το αντικείμενο για το οποίο συστήνουν την επιχείρηση.

Η γυναικεία επιχειρηματικότητα Οι γυναίκες είναι κάτοχοι υψηλού μορφωτικού κεφαλαίου. Η εμπιστοσύνη που έχουν οι γυναίκες στις ικανότητες τους. Αναγνωρίζουν τις επιχειρηματικές ευκαιρίες και επιχειρούν να τις αξιοποιήσουν και να τις εκμεταλλευτούν.

Η γυναικεία επιχειρηματικότητα Οι γυναίκες γίνονται επιχειρηματίες είτε από παράγοντες ώθησης είτε από παράγοντες πίεσης. Στις χώρες χαμηλού εισοδήματος παρατηρείται ότι, η επιχειρηματική δραστηριότητα ανδρών και γυναικών βρίσκεται σε υψηλότερα επίπεδα σε σχέση με τις χώρες υψηλού εισοδήματος.

Η γυναικεία επιχειρηματικότητα Στις χώρες χαμηλού εισοδήματος, παρατηρείται να επικρατεί η επιχειρηματικότητα «ανάγκης». Οι γυναίκες «επιλέγουν» την επιχειρηματικότητα αφού αυτή αποτελεί πολλές φορές τη μόνη δίοδο για την ένταξη τους στην αγορά εργασίας αλλά και το μέσο για να εξασφαλίσουν κάποιο εισόδημα για την οικογένεια τους.

Η γυναικεία επιχειρηματικότητα Σε χώρες υψηλού εισοδήματος παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες μία αύξηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας. Σε παγκόσμιο επίπεδο η επιχειρηματική δραστηριότητα των ανδρών υπερτερεί. Είναι περισσότερο διαδεδομένη και οι άντρες έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνουν επιχειρηματίες.

Εμπόδια που οφείλονται σε προσωπικούς παράγοντες Τα χαρακτηριστικά του κάθε φύλου και οι διαφορές τους αποτελούν εμπόδιο τόσο ως προς την είσοδο στην επιχειρηματικότητα όσο και ως προς την επιχειρηματική δράση. Το συναίσθημα του φόβου της αποτυχίας είναι εντονότερο στις γυναίκες. Η έλλειψη αυτοπεποίθησης των γυναικών συμβάλλει στην δυσκολία ανάληψης ρίσκων σχετικά με την σύσταση μίας επιχείρησης.

Εμπόδια που οφείλονται σε προσωπικούς παράγοντες Διαφορετικό νόημα αποδίδουν στο ρίσκο οι άντρες από τις γυναίκες, ενώ παρατηρείται ότι γυναίκες που έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και διαθέτουν αυτοπεποίθηση αποστρέφονται σε μικρότερο βαθμό τον κίνδυνο και το ρίσκο. Η δημιουργία οικογένειας έχει ως συνέπεια για τις γυναίκες την διακοπή της εργασίας τους. Η μειωμένη εργασιακή εμπειρία συντελεί και σε χαμηλότερη συμμετοχή στην επιχειρηματικότητα.

Εμπόδια που οφείλονται σε προσωπικούς παράγοντες Οι οικογενειακές υποχρεώσεις, η έλλειψη οικογενειακής υποστήριξης, οι πολλαπλοί ρόλοι αποθαρρύνουν τις γυναίκες από την επιχειρηματικότητα. Οι γυναίκες εισέρχονται, μετά τα 35 έτη στην επιχειρηματικότητα με συνέπεια να στρέφονται σε ασφαλείς και συντηρητικές επιλογές σχετικά με το «επιχειρείν».

Εμπόδια που οφείλονται σε προσωπικούς παράγοντες Η προσπάθεια να εναρμονίσουν την οικογενειακή με την επαγγελματική ζωή τις ωθεί στην ίδρυση μικρών επιχειρήσεων με μειωμένους ρυθμούς ανάπτυξης. Η έλλειψη επιχειρηματικών προτύπων είναι εντονότερη στις γυναίκες. Η δυσκολία πρόσβασης στις πληροφορίες μειώνει τις δυνατότητες για αναγνώριση επαγγελματικών ευκαιριών.

Εμπόδια που οφείλονται σε κοινωνικούς παράγοντες Στερεότυπα – αρνητικές αντιλήψεις για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα. Μειωμένες επαγγελματικές εμπειρίες για τις γυναίκες, αφού οι επιχειρήσεις αντρών έχουν κυρίως εργαζομένους αντρικού φύλου. Το οικογενειακό παραδοσιακό περιβάλλον ενισχύει έμφυλες ανισότητες και αποτρέπει τη γυναικεία επιχειρηματικότητα.

Εμπόδια που οφείλονται σε κοινωνικούς παράγοντες Οι έμφυλες κοινωνικές επαγγελματικές προσδοκίες επηρεάζουν τις επαγγελματικές επιλογές. Οι γυναίκες δεν έχουν ισχυρά κοινωνικά υποστηρικτικά δίκτυα που θα τις ενίσχυαν στην επιχειρηματική τους δραστηριοποίηση. Πλήττονται περισσότερο από την ανεργία. Έχουν λιγότερες επαγγελματικές ευκαιρίες.

Εμπόδια που οφείλονται σε κοινωνικούς παράγοντες Η εκπαίδευση ενισχύει και προάγει τα στερεότυπα και τον έμφυλο διαχωρισμό στις επαγγελματικές επιλογές. Οι γυναίκες έχουν σε χαμηλότερα ποσοστά σπουδές που είναι προσανατολισμένες στον επιχειρηματικό τομέα. Αυτό λειτουργεί ανασταλτικά στην δημιουργία επιχειρήσεων.

Εμπόδια που οφείλονται σε οικονομικούς παράγοντες Δυσπιστία από τις τράπεζες για την αξιοπιστία των γυναικών. Δυσκολία πρόσβασης των γυναικών σε χρηματοδότηση, με συνέπεια οι γυναίκες να δυσκολεύονται να ξεκινήσουν δράσεις που σχετίζονται με την επιχειρηματικότητα αλλά και να αναπτύξουν τις ήδη υφιστάμενες επιχειρήσεις.

Εμπόδια που οφείλονται σε οικονομικούς παράγοντες Οι γυναίκες είναι αντιμέτωπες με την έλλειψη οικονομικού κεφαλαίου. Η αδυναμία πρόσβασης σε παραγωγικούς συντελεστές είναι αποτέλεσμα της έλλειψης του. Αρνητική αξιολόγηση από τις τράπεζες για το επιχειρηματικό προφίλ των γυναικών. Οι τράπεζες επιλέγουν να δανείσουν άτομα που έχουν υψηλά προσόντα. Η εξειδικευμένη εκπαίδευση και η εργασιακή εμπειρία είναι προσόντα που κατέχουν κυρίως οι άντρες.

Εμπόδια που οφείλονται σε οικονομικούς παράγοντες Οι πολλαπλοί ρόλοι που έχουν οι γυναίκες έχει ως αποτέλεσμα να εργάζονται λιγότερες ώρες στις επιχειρήσεις τους και αυτό δεν ενθαρρύνει την προσέλκυση κεφαλαίων. Η έλλειψη χρηματοδότησης οδηγεί στην δημιουργία μικρότερων επιχειρήσεων και σε βραδύτερους ρυθμούς ανάπτυξης.

Εμπόδια που οφείλονται σε οργανωτικούς παράγοντες Έλλειψη γνώσης γύρω από το νομικό πλαίσιο και τους κανονισμούς που ισχύουν για την επιχειρηματικότητα. Οι συνεχείς αλλαγές στο νομικό πλαίσιο δεν επιδρούν θετικά στη γυναικεία επιχειρηματικότητα. Γραφειοκρατία. Διαφθορά. Δυσκολίες στην απόκτηση πελατειακής βάσης – μειώνονται οι πιθανότητες για επιτυχία της επιχείρησης.

Εμπόδια που οφείλονται σε οργανωτικούς παράγοντες Οι υψηλές παροχές που προέρχονται από το κράτος πρόνοιας προς τις γυναίκες δεν τις βοηθάει να αναγνωρίσουν επιχειρηματικές ευκαιρίες και δεν τις ωθεί στην δημιουργία επιχειρήσεων. Αδυναμία απόκτησης δικτύων διανομής των προϊόντων και των υπηρεσιών.

Μεθοδολογία Η ποσοτική προσέγγιση χρησιμοποιήθηκε για να γίνει ο έλεγχος των ερευνητικών υποθέσεων που διατυπώθηκαν. Τα ερωτηματολόγια περιείχαν ερωτήσεις κλειστού τύπου και χρησιμοποιήθηκαν κλίμακες κατάταξης και κλίμακες διαβαθμιστικές. Τα ερωτηματολόγια συμπληρώθηκαν με τη μέθοδο των ατομικών συνεντεύξεων.

Μεθοδολογία Οι επιχειρηματίες του λιανικού εμπορίου στους νομούς Καστοριάς και Λάρισας αποτέλεσαν τον πληθυσμό της έρευνας. Επιλέχθηκε η στρωματοποιημένη τυχαία δειγματοληψία, κατά την οποία ο πληθυσμός διαιρείται σε ομοιογενή τμήματα, με βάση συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

Μεθοδολογία Δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος: -Το 55,7% του δείγματος ήταν γυναίκες και το 44,3% ήταν άντρες. -Στην Καστοριά, στον υπό-μελέτη πληθυσμό οι γυναίκες αποτελούν το 26,28%, ενώ το 23,39% είναι άντρες. -Στην Λάρισα, οι γυναίκες αποτελούν το 23,72% και οι άντρες το 26,61%.

Μεθοδολογία Στο ερωτηματολόγιο η παρουσίαση των κλειστών ερωτήσεων ξεκίνησε από τις πιο απλές και στη συνέχεια ακολούθησαν οι πιο σύνθετες και περίπλοκες. Χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα Likert, που χαρακτηρίζεται από αμεσότητα. Το ερωτηματολόγιο αναπτύχθηκε μέσα από ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας.

Αποτελέσματα έρευνας Στη συγκεκριμένη έρευνα η επεξεργασία των στοιχείων υλοποιήθηκε με την περιγραφική και επαγωγική στατιστική. Εφαρμόστηκε το στατιστικό κριτήριο ελέγχου T-test για ανεξάρτητα δείγματα, προκειμένου να ελεγχθεί η μεταβλητή του φύλου (άνδρες- γυναίκες).

Αποτελέσματα έρευνας Η έλλειψη οικογενειακού υποστηρικτικού δικτύου δεν αποτελεί παράγοντα που οδηγεί σε διαφοροποίηση της επιχειρηματικότητας αντρών και γυναικών. Ο συνδυασμός των οικογενειακών και των επαγγελματικών υποχρεώσεων αποτελεί για τις γυναίκες παράγοντα διαφοροποίησης ως προς την επιχειρηματικότητα τους σε σχέση με τους άντρες.

Αποτελέσματα έρευνας Οι οικογενειακές υποχρεώσεις αντρών και γυναικών διαφοροποιούν τον χρόνο που διαθέτουν στην επιχείρηση τους. Η έλλειψη κοινωνικού υποστηρικτικού δικτύου-προσωπικών γνωριμιών δεν αποτελεί παράγοντα διαφοροποίησης στην επιχειρηματικότητα αντρών και γυναικών.

Αποτελέσματα έρευνας Η δυσκολία ανάληψης επιχειρηματικών κινδύνων δεν αποτελεί παράγοντα που διαφοροποιεί την επιχειρηματικότητα αντρών και γυναικών. Οι άνδρες και οι γυναίκες που δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά δείχνουν να προβαίνουν επιχειρηματικά σε αποφάσεις που εμπεριέχουν ρίσκο με την ίδια σχεδόν δυσκολία.

Αποτελέσματα έρευνας Η έλλειψη ευκαιριών για απόκτηση νέων γνώσεων και δεξιοτήτων δεν αποτελεί παράγοντα διαφοροποίησης ως προς την επιχειρηματική δράση για τους άντρες και για τις γυναίκες. Στη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων το Φύλο αποτελεί εμπόδιο, ενώ η διαχείριση της γραφειοκρατίας δεν αποτελεί παράγοντα διαφοροποίησης για τους άντρες και για τους γυναίκες.

Συμπεράσματα Η επιχειρηματικότητα είναι πολύ σημαντική, γιατί συνεισφέρει: Στην καταπολέμηση της φτώχειας Στη μείωση της ανεργίας Στην αύξηση του βιοτικού επιπέδου Στην κοινωνική και πολιτική σταθερότητα Στην ώθηση της οικονομίας Στην καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα

Συμπεράσματα Η γυναικεία επιχειρηματικότητα αυξάνεται διαρκώς αλλά, οι γυναίκες είναι αντιμέτωπες με πολλαπλά και διαφορετικά εμπόδια που έχουν έντονη επίδραση στις γυναίκες που δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά. Μάλιστα, τα εμπόδια δεν έχουν αποτραπεί παρά την εξαιρετική συμβολή της γυναικείας επιχειρηματικότητας στην οικονομία.

Συμπεράσματα Στη συγκεκριμένη έρευνα η διαπίστωση ότι η έλλειψη οικογενειακού υποστηρικτικού περιβάλλοντος δεν αποτελεί παράγοντα διαφοροποίησης ως προς το «επιχειρείν» αντρών και γυναικών έρχεται σε αντίθεση με εμπειρικά δεδομένα άλλων ερευνών. Σύμφωνα με αυτά, οι γυναίκες επιχειρηματίες επηρεάζονται από την έλλειψη υποστήριξης από το οικογενειακό περιβάλλον σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άντρες.

Συμπεράσματα Από την άλλη σε έρευνες το οικογενειακό υποστηρικτικό δίκτυο είναι σημαντικό και για τα δύο φύλα. Στην παρούσα έρευνα επιβεβαιώνεται ότι οι γυναίκες επιχειρηματίες είναι αντιμέτωπες με περισσότερες δυσκολίες σχετικά με την εναρμόνιση της οικογενειακής και της επαγγελματικής ζωής.

Συμπεράσματα Ο χρόνος που αφιερώνουν οι γυναίκες στις επιχειρήσεις τους παρουσιάζει αύξηση όταν το επιτρέπουν οι οικογενειακές υποχρεώσεις τους. Η αποτύπωση της διαφοροποίησης του χρόνου που διαθέτουν οι άντρες και οι γυναίκες στις επιχειρήσεις τους στη διεθνή βιβλιογραφία συμφωνεί με τα εμπειρικά δεδομένα της παρούσας έρευνας.

Συμπεράσματα Η τάση για ρίσκο ανάμεσα στους άντρες και στις γυναίκες επιχειρηματίες δεν φαίνεται να παρουσιάζει ιδιαίτερες διαφοροποιήσεις. Η έλλειψη κοινωνικών δικτύων είναι ένα σημαντικό εμπόδιο για το «επιχειρείν» και για τα δύο φύλα. Σε άλλες όμως έρευνες, δεδομένα δείχνουν ότι για τις γυναίκες είναι πιο δύσκολο να εισέλθουν στην επιχειρηματικότητα χωρίς ένα σημαντικό υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο.

Συμπεράσματα Η έλλειψη ευκαιριών για απόκτηση νέων γνώσεων και δεξιοτήτων σχετικές με τις επιχειρήσεις τους αποτελεί εμπόδιο για την επιτυχία της επιχειρηματικότητας. Οι γυναίκες έχουν να αντιμετωπίσουν πιο πολλά προβλήματα από τους άντρες σχετικά με τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων. Παράλληλα, συνήθως ξεκινάνε με μικρότερο χρηματοδοτικό κεφάλαιο από ότι οι άντρες.

Συμπεράσματα Οι γυναίκες και οι άντρες επιχειρηματίες είναι αντιμέτωποι με τις ίδιες δυσκολίες που παρουσιάζονται κατά τη διαχείριση της γραφειοκρατίας, σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας. Αξίζει να αναφερθεί όμως ότι σε άλλες μελέτες αποτυπώνεται ότι για τις γυναίκες η διεκπεραίωση της γραφειοκρατίας έχει περισσότερες δυσκολίες.

Προτάσεις για επέκταση του ερευνητικού πεδίου Προτάσεις για επέκταση του ερευνητικού πεδίου Γεωγραφική επέκταση του ερευνητικού πεδίου. Πληθυσμιακή επέκταση – Επέκταση σε δείγματα πληθυσμού επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται και σε άλλους τομείς (πρωτογενής – δευτερογενής τομέας). Διερεύνηση εξίσου σημαντικών εμποδίων που δεν αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης στη συγκεκριμένη έρευνα.

Προτάσεις για επέκταση του ερευνητικού πεδίου Προτάσεις για επέκταση του ερευνητικού πεδίου Η μελέτη της έμφυλης διάστασης της επιχειρηματικότητας από τη σκοπιά των εμποδίων με βάση τις ηλικιακές κατηγορίες του πληθυσμού, καθώς ενδέχεται τα εμπόδια να έχουν διαφορετική ένταση και επίδραση με βάση την ηλικία. Μελέτη των εμποδίων και μετά το πέρας της οικονομικής κρίσης.

Γραφήματα

Γραφήματα

Γραφήματα

Γραφήματα

Γραφήματα

Γραφήματα

Γραφήματα

Γραφήματα

Γραφήματα