Θεωρίες Συμπεριφορών και Υγεία ΨΥΧ-258 ftp://ftp.soc.uoc.gr/psycho/manola/

Προθέσεις Εφαρμογής Implementation Intentions (Gollwitzer, 1993, 1999; Sheeran, 2002)

Εισαγωγικά Η ύπαρξη θετικών προθέσεων δεν σημαίνει ότι πάντα αυτές μεταφράζονται σε δράση Αποτελέσματα μετα-αναλύσεων δείχνουν περίπου 28% επιτυχία στην πρόβλεψη της συμπεριφοράς με βάση τις αναφερόμενες προθέσεις (Sheeran, 2002) Η ασυμφωνία μεταξύ πρόθεσης και συμπεριφοράς οφείλεται κυρίως σε αυτούς που δηλώνουν θετική πρόθεση αλλά τελικά δεν πραγματοποιούν τη συμπεριφορά

Πρόθεση → Συμπεριφορά Πίνακας 1: Κατανόηση Σχέσης Πρόθεσης – Συμπεριφοράς (Orbell & Sheeran, 1998; Sheeran, 2002) Actor Δρών Abstainer Απέχων Inclined Κεκλιμένος Inclined actor Κεκλιμένος δρών (53%) Inclined abstainer Κεκλιμένος απέχων (47%) Disinclined Μή κεκλιμένος Disinclined actor Μή κεκλιμένος δρών (7%) Disinclined abstainer Μή κεκλιμένος απέχων (93%)

Ασυμφωνία πρόθεσης- συμπεριφοράς: Bιωσιμότητα πρόθεσης (intention viability) Η πρόθεση μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο όταν το άτομο έχει πραγματικό συμπεριφορικό έλεγχο (ικανότητες, μέσα, ευκαιρίες κλπ) Ενεργοποίηση πρόθεσης (intention activation) Η πρόθεση μπορεί να πραγματοποιηθεί όταν οι συνθήκες της συγκεκριμένης κατάστασης επηρεάζουν την εκδήλωση, την κατεύθυνση ή την ένταση της κύριας πρόθεσης σε σχέση με άλλες (παράλληλες ή ανταγωνιστικές) προθέσεις Μή προσέγγιση του επιπέδου ενεργοποίησης → απώλεια μνήμης, ή επαναϊεράρχηση των προθέσεων Επεξεργασία πρόθεσης (intention elaboration) Η πρόθεση μπορεί να πραγματοποιηθεί όταν το άτομο έχει επεξεργαστεί επαρκώς τις επιμέρους ενέργειες και ευκαιρίες που απαιτούνται για την πραγματοποίηση της δράσης (ιδιαίτερα για προθέσεις που απαιτούν μία σειρά ενεργειών για την πραγματοποίησή τους)

Προθέσεις εφαρμογής Αντιμετώπιση προβλημάτων ενεργοποίησης και επεξεργασίας προθέσεων στόχου (φάση κινητοποίησης) (βουλητική φάση) προθέσεις στόχου (τί;) ≠ προθέσεις εφαρμογής (πώς, πού, πότε;) Goal intentions ≠ implementation intentions Πρόθεση στόχου – τί σκοπεύει/επιθυμεί να πράξει το άτομο; Πρόθεση εφαρμογής – διαμόρφωση σχεδίου (σχέδιο ‘εάν/τότε’) ως προς το πώς, πού και πότε θα πραγματοποιηθεί η πρόθεση στόχου σε συμπεριφορά πχ ‘εάν είναι Δευτέρα, Τετάρτη ή Παρασκευή απόγευμα μετά τη δουλειά, τότε θα πάω γυμναστήριο για μία ώρα, με το αυτοκίνητό μου’ Μνημονική σύνδεση μεταξύ ευκαιρίας (κατάσταση) και μέσων επίτευξης στόχου (γνωστικών ή συμπεριφορικών αντιδράσεων)

Λειτουργία προθέσεων εφαρμογής Βοηθούν το άτομο να δεί και να αδράξει ευκαιρίες για την πραγματοποίηση των στόχων του Ενεργοποιούν μηχανισμούς που βοηθούν στην: - Άμεση αναγνώριση των κριτικών καταστάσεων (ευκαιριών) - Αυτοματοποιημένη εκτέλεση αντιδράσεων προς την πραγματοποίηση του στόχου

Λειτουργία προθέσεων εφαρμογής Γιατί λειτουργούν οι προθέσεις εφαρμογής; (μεσολαβητικοί μηχανισμοί) Πότε λειτουργούν οι προθέσεις εφαρμογής; (τροποποιητικοί μηχανισμοί)

1. Μεσολαβητικοί μηχανισμοί ‘γιατί λειτουργούν οι προθέσεις εφαρμογής;’ Πρόθεση εφαρμογής – συμπεριφορά Η σχέση αυτή μπορεί να μεσολαβείται από: 1. Προσβασιμότητα ερεθισμάτων (situational cues) 2. Ισχύς της σχέσης ερεθίσματος-αντίδρασης (situational cues – goal directed actions)

2. Τροποποιητικοί μηχανισμοί ‘Πότε λειτουργούν οι προθέσεις εφαρμογής;’ Πρόθεση εφαρμογής – συμπεριφορά Η σχέση αυτή μπορεί να τροποποιείται από: 1. Την παρουσία προβλημάτων αυτορρύθμισης της συμπεριφοράς (εμποδίων, χαρακτηριστικά προσωπικότητας, κλπ) 2. Ισχύς προθέσεων στόχου 3. Βαθμός διαμόρφωσης προθέσεων εφαρμογής (πχ βαθμός δέσμευσης, γνωστικές πρόβες, κλπ)

Εφαρμογή σε πλαίσια προαγωγής υγείας Εφαρμογή συμπληρωματικά με άλλη κοινωνιογνωστική θεωρία (πχ Θεωρία Κινητοποίησης Προστασίας, Θεωρία Προσχεδιασμένης Συμπεριφοράς, κλπ) 1. Εφαρμογή άλλης κοινωνιογνωστικής θεωρίας για την ενίσχυση της κινητοποίησης (προθέσεων στόχου) 2. Εφαρμογή θεωρίας προθέσεων εφαρμογής για τη μετάφραση των προθέσεων σε δράση

Ερευνητικό παράδειγμα εφαρμογής Milne & Sheeran, 2002 Προδρομική μελέτη της προαγωγής της αυτοεξέτασης όρχεων σε δείγμα προπτυχιακών φοιτητών (Δείτε και παρόμοια μελέτη για την προώθηση της φυσικής άσκησης με εφαρμογή της θεωρίας κινητοποίησης προστασίας και των προθέσεων εφαρμογής από Milne, Orbell, & Sheeran, 2002 στο ftp)

Ερευνητικός σχεδιασμός Παρέμβαση θεωρίας κινητοποίησης προστασίας - ενίσχυση διαμόρφωσης προθέσεων στόχου (goal intentions) Παρέμβαση διαμόρφωσης προθέσεων εφαρμογής – ενίσχυση πραγματοποίησης στόχου (implementation intentions) Πειραματικός σχεδιασμός 2 Χ 2 Παρεμβαση κινητοποίησης X παρέμβαση εφαρμογής ΘΚΠ vs control Χ διαμόρφωση vs μή διαμόρφωση)

Ερευνητικές υποθέσεις Η ΘΚΠ θα αυξήσει την εκτίμηση απειλής και την εκτίμηση προσαρμογής καθώς και τις προθέσεις στόχου πραγματοποίησης ΑΕΟ Η διαμόρφωση πρόθεσης εφαρμογής για την προώθηση της ΑΕΟ θα αυξήσει την πιθανότητα πραγματοποίησης της συμπεριφοράς τόσο ένα μήνα μετά όσο και τη διαμόρφωση μιας ρουτίνας ΑΕΟ ένα χρόνο μετά Θα υπάρχει σημαντική αλληλεπίδραση μεταξύ παρέμβασης ΘΚΠ και χειρισμού προθέσεων εφαρμογής τέτοια ώστε η έναρξη και η διατήρηση της ΑΕΟ θα είναι μέγιστη για τη συνθήκη ένίσχυσης της κινητοποίησης και διαμόρφωσης του σχεδίου εάν-τότε

Μέθοδος Συμμετέχοντες Προπτυχιακοί άρρενες φοιτητές Παν/μίου Bath, UK, ετών Στάδιο 1: Ν= 642, Συμπλήρωση ερωτηματολογίου που περιλάμβανε τους πειραματικούς χειρισμούς και μετρήσεις μεταβλητών της ΘΚΠ Στάδιο 2 (1 μήνας): Ν= 432, μέτρηση συμπεριφοράς μεσω Στάδιο 3 (1 χρόνος): Ν= 173 (από 254) Μέτρηση συμπεριφοράς μέσω (έλεγχος αντιπροσωπευτικότητας δεν έδειξε διαφορές)

Εργαλεία μέτρησης Αντιλαμβανόμενη ευπάθεια Αντιλαμβανόμενη σοβαρότητα Φόβος Αποτελεσματικότητα αντίδρασης Αυτοαποτελεσματικότητα Αντιλαμβανόμενο κόστος Προθέσεις στόχου Δημογραφικά Προηγούμενη συμπεριφορά Προδρομική συμπεριφορά: ένα ερώτημα (πραγματοποιήσατε ΑΕΟ τον προηγούμενο μήνα/καθιερώσατε μία ρουτίνα ΑΕΟ κάθε μήνα) απάντηση ναι/όχι

Πειραματικοί χειρισμοί Χειρισμός μεταβλητών ΘΚΠ Φυλλάδιο εκπαίδευσης υγείας αναφορικά με τον καρκίνο των όρχεων και την ΑΕΟ Χειρισμός διαμόρφωσης πρόθεσης εφαρμογής Κείμενο σχετικά με τη διαμόρφωση πρόθεσης εφαρμογής, και οδηγίες διαμόρφωσης πρόθεσης εφαρμογής

Ο χειρισμός της πρόθεσης εφαρμογής: Πολλοί άνθρωποι διαπιστώνουν ότι όταν σκοπεύουν να υιοθετήσουν μία νέα συμπεριφορά υγείας όπως η ΑΕΟ, είτε στη συνέχεια το ξεχνάνε είτε τελικά δεν βρίσκουν την κατάλληλη στιγμή. Έχει βρεθεί ότι όταν διαμορφώνεις ένα συγκεκριμένο σχέδιο του πώς ακριβώς, πού και πότε θα πραγματοποιήσεις τη συμπεριφορά έχεις λιγότερες πιθανότητες να το ξεχάσεις ή να μην μπορείς τελικά να βρείς την κατάλληλη στιγμή. Θα ήταν χρήσιμο για σένα να κάνεις ένα τέτοιο σχέδιο του πότε και πού σκοπεύεις να κάνεις ΑΕΟ στον επόμενο μήνα. Συμπλήρωσε την παρακάτω πρόταση δίνοντας όσο περισσότερες πληροφορίες για το πλαίσιο μπορείς, πχ την Δευτέρα την επόμενη εβδομάδα, στις 8 το πρωί, στο μπάνιο, μετά από το ντούς. Κατά τον επόμενο μήνα θα πραγματοποιήσω ΑΕΟ την ______ (ημέρα) στις ______ (ώρα) στ ____________ (χώρος), συμπλήρωσε επιπλέον πληφορορίες για το πλαίσιο, πχ μετά από ένα ντούς, μετά το πρωινό, κλπ. Για να βεβαιωθείς ότι έχεις κάνει μία σύνδεση στο μυαλό σου μεταξύ της κατάστασης που περιέγραψες παραπάνω και της πραγματοποίησης ΑΕΟ, φαντάσου την κατάσταση και πες στον εαυτό σου ‘εάν βρεθώ σε αυτή την κατάσταση, τότε θα πραγματοποιήσω ΑΕΟ’.

Αποτελέσματα Περιγραφικά στοιχεία 8% συμμετεχόντων αυτοεξετάζονταν μία φορά το μήνα 62% δεν είχαν εξεταστεί ποτέ 45% δεν είχαν είχαν καν σκεφτεί τον κ.ο.

Υπόθεση Νο1 Πίνακας 2. Eπίδραση παρέμβασης ΘΚΠ – μέσοι όροι σκορ σε μεταβλητές της ΘΚΠ Παρέμβαση ΘΚΠ Συνθήκη ελέγχου Πρόθεση στόχου Αυτοαποτελεσματικότητα Κόστος αντίδρασης Διαφορές σημαντικές (p<.05)

Υπόθεση Νο2 Πίνακας 3. Αποτελεσματικότητα παρέμβασης προθέσεων εφαρμογής (%) Παρέμβαση ΠΕΣυνθήκη ελέγχου Ένας μήνας 4422 Ένας χρόνος 3715 ΠΕ: Προθέσεις Εφαρμογής

Υπόθεση Νο3 Πίνακας 4: Αποτελεσματικότητα αλληλεπίδρασης παρεμβάσεων (%) Συνδιαστική παρέμβαση (ΘΚΠ + ΠΕ) Παρέμβαση ΘΚΠ Παρέμβαση ΠΕ Συνθήκη ελέγχου Ένας μήνας Ένας χρόνος ΘΚΠ: Θεωρία Κινητοποίησης Προστασίας, ΠΕ: Προθέσεις Εφαρμογής

Συζήτηση Σημαντική μελέτη στο χώρο των προθέσεων εφαρμογής Αποτελεσματικότητα ΘΚΠ στην ενίσχυση των προθέσεων στόχου Αποτελεσματικότητα σχεδίων ‘εάν-τότε’ στην έναρξη μιας νέας συμπεριφοράς Η έναρξη νέας συμπεριφοράς με σχέδια ‘εάν-τότε’ μπορεί να οδηγήσει στην καθιέρωση ρουτίνας Η μεταφορά του ελέγχου της συμπεριφοράς σε συγκεκριμένα ερεθίσματα (specified situational cues) φαίνεται να αποτελεί επιτυχή μέθοδο για τη διατήρηση στόχων υγείας, ακόμη και σε μακροπρόθεσμο επίπεδο Η διαμόρφωση προθέσεων εφαρμογής είναι καταλληλότερη όταν ήδη υπάρχουν ισχυρές προθέσεις στόχου. Όταν αυτές είναι αδύναμες, θα πρέπει να προηγείται παρέμβαση ενδυνάμωσής τους

Άσκηση ημέρας Επιθυμείτε στα πλαίσια προγράμματος προαγωγής υγείας να προωθήσετε την υιοθέτηση της συστηματικής φυσικής άσκησης σε ηλικιωμένους (<65 ετών). Εφαρμόστε τη θεωρία της κινητοποίησης προστασίας σε συνδιασμό με τη θεωρία των προθέσεων εφαρμογής για την δημιουργία ενός σχετικού φυλλαδίου