Επικ. Καθηγητής Ψυχοπαθολογίας & Ε.Α. Ένταξη παιδιών με αυτισμό στα σχολικά και κοινωνικά πλαίσια: Όρια και Προϋποθέσεις Η. Ε. Κουρκούτας Επικ. Καθηγητής Ψυχοπαθολογίας & Ε.Α. ΠΤΔΕ Παν/μιο Κρήτης

Ένταξη/Ενσωμάτωση /Συνεκπαίδευση παιδιών με ιδιαιτερότητες (1/2) Ένταξη: χωροχρονική τοποθέτηση, κοινή διαβίωση -συνύπαρξη στο ίδιο πλαίσιο των παιδιών με ιδιαιτερότητες με τα υπόλοιπα παιδιά Ενσωμάτωση: ισορροπημένη και ουσιαστική ένταξη του παιδιού στις ομάδες των συνομηλίκων, η απρόσκοπτη χωρίς εμπόδια συμμετοχή του στη τάξη και στις μαθησιακές διαδικασίες, η πλήρης αποδοχή του ως ψυχοκοινωνική οντότητα και ως μαθητής από εκπαιδευτικούς /συμμαθητές και γενικά την κοινότητα του σχολείου

Ένταξη/Ενσωμάτωση /Συνεκπαίδευση παιδιών με ιδιαιτερότητες (2/2) Mainstreaming: τοποθέτηση μέσα στην κανονική τάξη των παιδιών με ιδιαιτερότητες για τις διδακτικές ενότητες που είναι σε θέση να παρακολουθήσει Συνεκπαίδευση (inclusion): τοποθέτηση μέσα στην κανονική τάξη των παιδιών με ιδιαιτερότητες, παρακολούθηση από κοινού με όλα τα παιδιά του συνολικού αναλυτικού προγράμματος (με την υποστήριξη ή όχι ειδικού εκπαιδευτικού μέσα στην τάξη) Ένα (κοινό) Σχολείο για Όλα τα Παιδιά: Βασική αρχή της Συνεκπαίδευσης, ανεξάρτητα από το γεγονός εάν τα παιδιά με ιδιαιτερότητες είναι σε θέση να ανταποκριθούν ή όχι στο σύνολο των απαιτήσεων του αναλυτικού /ωρολογίου προγράμματος

Σκοποί της ένταξης/ενσωμάτωσης /συνεκπαίδευσης Ισορροπημένη κοινωνικοποίηση του παιδιού με ιδιαιτερότητες Ολοκληρωμένη ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη Ακαδημαϊκή και Κοινωνική εξέλιξη: ισορροπημένη συμμετοχή σε όλες τις ομάδες συνομηλίκων Επαγγελματική ένταξη Κοινωνική εξέλιξη στην ενήλικη ζωή

Χαρακτηριστικά /επίπεδα ενταξιακής διαδικασίας Ατομικό Οικογενειακό Πρωτογενές Κοινωνικό Σχολικό Επαγγελματικό Δευτερογενές Κοινωνικό

Τομείς /Επίπεδα Διαταραχών σε παιδιά του αυτιστικού φάσματος (1/1) Επικοινωνιακό: προβληματική /ελλιπής συνδιαλλαγή με τον άλλο, φαινομενική απουσία διάθεσης επικοινωνίας Κοινωνικό /Διαπροσωπικό : αδυναμία επαφής /διατήρησης σχέσης με τον άλλο Συναισθηματικό : φαινομενική απουσία συναισθηματικής επένδυσης των άλλων, οργάνωση και εκδήλωση συναισθημάτων, απουσία παιγνιωδών μορφών έκφρασης

Τομείς /Επίπεδα Διαταραχών σε παιδιά του αυτιστικού φάσματος (2/2) Γλωσσικό: απουσία /άκαμπτη χρήση γλώσσας- χρήση κυριολεκτικής γλώσσας- αδυναμία κατανόησης λανθάνουσας γλώσσας-απουσία αντωνυμιών-σύγχυση λέξεων με παρόμοιο ήχο Γνωσιακό/Διανοητικό: ανομοιογενή ανάπτυξη γνωσιακών λειτουργιών-απουσία συμβολικής λειτουργίας /συμβολικού παιγνιδιού Συμπεριφορικό: εμμονές , στερεοτυπίες, απουσία πλουραλιστικού παιγνιδιού, απόσυρση, υπερδιέγερση, παράδοξη επαφή με τους άλλους

Παράμετροι που επηρεάζουν τη στάση των γονέων (1/2) Δομή, οργάνωση και συναισθηματική δυναμική της οικογένειας έκταση των αναγκών του παιδιού στη καθημερινότητα ποιότητα των πληροφοριών και καθοδήγησης που λαμβάνει η οικογένεια στα αρχικά στάδια διάγνωσης υπηρεσίες εξειδικευμένης συμβουλευτικής συναισθηματικής υποστήριξης βαθμός υποστήριξης από την υπόλοιπη οικογένεια κοινωνική ορατότητα του προβλήματος /δυσλειτουργίας του παιδιού βαρύτητα των «συμπτωμάτων» / δυσλειτουργιών /παρέκκλισης της συμπεριφοράς

Παράμετροι που επηρεάζουν τη στάση των γονέων (2/2) κοινωνικοοικονομική κατάσταση ποιότητα της ένταξης της οικογένειας στο κοινωνικό ιστό επίπεδο κοινωνικών ασφαλίσεων /πρόνοιας /συστήματος υγείας διασφάλιση σταθερής εξειδικευμένης βοήθειας (φυσιοθεραπεία, λογοθεραπεία, ειδική ψυχοπαιδαγωγική /ψυχολογική παρέμβαση) ποιότητα της εξειδικευμένης παρέμβασης ύπαρξη /πρόσβαση σε επαρκείς προ- /σχολικές μονάδες με φιλοσοφία /πολιτική ένταξης ύπαρξη σταθερών θεσμικών και άτυπων δικτύων υποστήριξης

Δυναμική και ρόλος της οικογένειας σε σχέση με τη διαχείριση και την ένταξη του παιδιού με αυτισμό (1/2) εξοικείωση με τη διαφορετικότητα ανάπτυξη μηχανισμών επεξεργασίας διαψεύσεων /ματαιώσεων /προβλημάτων της καθημερινότητας ανάπτυξη τρόπων κατανόησης της ψυχολογίας του παιδιού επαναπροσδιορισμός ρόλων /δυναμικών πρωτογενής επαφή και κατανόηση της βαθύτερης λειτουργίας του παιδιού επιβολή ορίων /έλεγχος των παρορμήσεων /υπερβολικών επιθυμιών πρωτογενής εκπαίδευση σε βασικές δεξιότητες /υιοθέτηση βασικών κοινωνικών κανόνων

Δυναμική και λειτουργίες της οικογένειας σε σχέση με τη διαχείριση και την ένταξη του παιδιού με αυτισμό (2/2) πρώτη διαχείριση των προβληματικών συμπεριφορών πρώτη διαχείριση των στερεοτυπιών ανάπτυξη δεσμών /συναισθηματικών σχέσεων /σταδιακή εξοικείωση του παιδιού με τον άλλο πρωτογενής κοινωνικοποίηση πρωτογενής εκπαίδευση διευθέτηση προβλημάτων που αφορούν την ανατροφή και τις σχέσεις με τα υπόλοιπα παιδιά της οικογένειας (αδέλφια), διαχείριση των αντιδράσεων των αδελφών σε περιόδους κρίσης

Δυσκολίες στη διαχείριση και προαγωγή της κοινωνικοποίησης /ένταξης απουσία υποστηρικτικών υποδομών απουσία εξειδικευμένων επαγγελματιών απουσία εξειδικευμένων σχολικών μονάδων /σχολείων με ενταξιακή πολιτική υπερβολικό άγχος /αδυναμία διαχείρισης οικογενειακών κρίσεων υπερβολικά καθυστερημένη διάγνωση

Προϋποθέσεις ενσωμάτωσης σχολικό πλαίσιο (1/3) ύπαρξη τμήματος ένταξης /παράλληλης τάξης /ατομικού ειδικού παιδαγωγού πολιτική ένταξης από το σχολείο ενημέρωση /ευαισθησία γονέων άλλων παιδιών ενημέρωση /ευαισθησία των μαθητών σταθερές πεποιθήσεις για τη δυνατότητα ενσωμάτωσης των παιδιών με Α.Δ. από την πλευρά των εκπαιδευτικών συνεργασία μεταξύ δάσκαλου Τ.Ε. & υπόλοιπων εκπαιδευτικών

Προϋποθέσεις ενσωμάτωσης σχολικό πλαίσιο (2/3) σταθερή συνεργασία και σχέση εμπιστοσύνης Ε.Π. /δασκάλου με την οικογένεια επαρκής εποπτεία από εξειδικευμένες υπηρεσίες εμπλοκή σχολικών συμβούλων /ψυχολόγων διεπιστημονική προσέγγιση συνεργασία με τους εξωτερικούς επαγγελματίες προαγωγή κοινωνικών /δραστηριοτήτων για την ένταξη της οικογένειας στο σχολικό ιστό

Προϋποθέσεις ενσωμάτωσης σχολικό πλαίσιο (3/3) συστηματική (εβδομαδιαία) συνάντηση /επεξεργασία των προβλημάτων στην ομάδα εκπαιδευτικών /διεπιστημονική προσέγγιση διασφάλιση συναισθηματικής υποστήριξης των γονέων /συνεργασίας με τον ψυχολόγο της οικογένειας

Γενικοί και ειδικοί στόχοι παρεμβάσεων στο σχολικό πλαίσιο έμφαση στις γνωστικές δεξιότητες, κυρίως στην επικοινωνία /στις κοινωνικές δεξιότητες των παιδιών με αυτισμό να παρέχει και να διδάσκει αποδεκτά εναλλακτικά πρότυπα συμπεριφοράς που μπορούν να ακολουθήσουν Να πετύχει ένα βαθμό αυτονόμησης /κοινωνικοποίησης προαγωγή επικοινωνίας μεταξύ των άλλων παιδιών /τάξεων /σχολείων και των παιδιών με αυτισμό

Βασικές αρχές στάσεων δασκάλων απέναντι στα παιδιά με αυτισμό (1/2) Σταθερή /φυσιολογική συμπεριφορά από την πλευρά του εκπαιδευτικού της τάξης Ευαισθησία κατανόηση από το δάσκαλο της Τάξης Συζήτηση /παρέμβαση με την υπόλοιπη τάξη Σταθερή συνεργασία και φιλική σχέση με τους γονείς του παιδιού Σταθερή συνεργασία με το Δ. Τ. Ένταξης Γνώση των ιδιαιτεροτήτων (αδυναμιών, ταλέντων, δεξιοτήτων ) και ενδιαφερόντων

Βασικές αρχές στάσεων απέναντι στα παιδιά με αυτισμό (2/2) Δυνατότητα να έχει εξατομικευμένο πρόγραμμα Ύπαρξη κατάλληλου υλικού /κατάλληλου χώρου Εκπαιδευμένος ειδικός δάσκαλος στο Τ.Ε. Προσπάθεια ενσωμάτωσης στην ομάδα με εκμετάλλευση των ιδιαίτερων δυνατοτήτων Δυνατότητα να διδάσκεται το παιδί ψυχοκοινωνικές δεξιότητες εναλλακτικές ψυχοπαιδαγωγικές δραστηριότητες

Γενικοί και ειδικοί στόχοι παρεμβάσεων στο σχολικό πλαίσιο Να χρησιμοποιεί οπτικά μέσα (συμπληρωματικά /αποκλειστικά) τα οποία φαίνεται ότι είναι περισσότερο βοηθητικά από τα λεκτικά στην καθοδήγηση ή στην εκπαίδευση των παιδιών με αυτισμό. Να φροντίζει έτσι ώστε εναλλακτικές μορφές μάθησης (π.χ. παιχνίδι) να εντάσσονται στην εκπαιδευτική διαδικασία

Βασική αρχή ένταξης /inclusion /συνεκπαίδευσης Η εξοικείωση /συνύπαρξη από την αρχή της ζωής των παιδιών με και χωρίς ιδιαιτερότητες διασφαλίζει ένα πλαίσιο αποδοχής Η ακαδημαϊκή εξέλιξη και εκπαίδευση αυτών των ομάδων παιδιών μπορεί να διευκολυνθεί από την κοινωνική αποδοχή και από την ύπαρξη κατάλληλων εκπαιδευτικών μονάδων και εξειδικευμένων εκπαιδευτικών

Χαρακτηριστικά /επίπεδα παρεμβάσεων Οικολογικό Ατομικό Κοινωνικό πλαίσιο Μοντέλο γονέων συν-θεραπευτών Συνοδεία των γονέων Εκπαίδευση γονέων

Δεδομένα σε σχέση με τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις (1/2) Δεδομένα σε σχέση με τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις (1/2) Η απομόνωση είναι αποτέλεσμα της συμπεριφοράς των ίδιων των παιδιών και όχι της έλλειψης ανταπόκρισης από τους άλλους (Sigman & Ruskin, 1999) Π.μ.Α.: Λιγότερες πρωτοβουλίες για κοινωνική επαφή, λιγότερο χρόνο συνδιαλλαγής, τάσεις μοναχικού παιγνιδιού /παρόλα αυτά συμμετέχουν σε κοινωνικές αλληλεπιδράσεις (Kennedy & Shukla, 1995) Η τοποθέτηση παιδιών με αυτισμό σε σχολικά /κοινωνικά πλαίσια με άλλα παιδιά δεν είναι από μόνη της επαρκής συνθήκη (Myles et al., 1993) Η ενίσχυση της συμμετοχής σε ομάδα με καλλιτεχνικές δραστηριότητες αυξάνει την ανταπόκριση των άλλων παιδιών (Schleien et al., 1995)

Δεδομένα σε σχέση με τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις (2/2) Δεδομένα σε σχέση με τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις (2/2) Στενότερη επαφή (δυάδες) μεταξύ π.μ.Α. /π.μ.Τ.Ε., καλύτερα οργανωμένες /δομημένες ομάδες /συμμετοχή μεγαλύτερων σε ηλικία παιδιών /εκπαίδευση πριν την ένταξη των π.μ.Α. περισσότερες /καλύτερες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις (McConnell, 2002) Εκπαίδευση των π.μ.Α. σε διάφορες δεξιότητες αυξάνει τις πιθανότητες κοινωνικής συμμετοχής (McConnell, 2002) Εκπαίδευση των π.μ.Α. σε κοινωνικο-δραματικές δεξιότητες ενίσχυση των κοινωνικο-παιγνιωδών ικανοτήτων και της κοινωνικής συμμετοχής και επικοινωνιακών αλληλεπιδράσεων (Thorp et al., 1995) Παρεμβάσεις στη γλώσσα και σε ακαδημαϊκό επίπεδο ενισχύουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις (Kamps et al., 1994) Διαμεσολάβηση παιδιών για την ενίσχυση όλων αυτών των δεξιοτήτων, καθώς και των δεξιοτήτων αυτοελέγχου θετικά αποτελέσματα (McConnell, 2002)

Σημεία σύγκλισης μοντέλων παρέμβασης Έμφαση στην ανάπτυξη της επικοινωνίας Έμφαση στην κοινωνική αλληλεπίδραση Χρήση εναλλακτικών (οπτικών) μέσων Έμφαση προβλεπτικότητα του προγράμματος /της καθημερινότητας Έμφαση στο παιχνίδι και στην ανάπτυξη στοιχειωδών κοινωνικών /συμβολικών ικανοτήτων Έμφαση οργάνωση /δόμηση του χώρου Λειτουργική ανάλυση συμπεριφοράς

Αντί επιλόγου: Παραινέσεις (!) Υπάρχουν πλέον αποδοτικές τεχνικές μέθοδοι /τρόποι αντιμετώπισης Εφαρμογή τους μοναδική διότι κάθε παιδί είναι μοναδικό Επινοητικότητα, ευελιξία, υπομονή, αντοχή, ψυχραιμία, δεν χρειάζεται φόβος Συγχρονισμός με το παιδί, εμπιστοσύνη στο παιδί και στη σχέση μαζί του