Επιμορφωτές Ερευνητικών Εργασιών και Βιωματικών Δράσεων Ερευνητικές Εργασίες & Βιωματικές Δράσεις: Θέμα και Ερευνητικά Ερωτήματα, Παιδαγωγική Αντιμετώπιση Προβλημάτων Αντιγραφής και Συρραφής Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας Επιστημονικός Υπεύθυνος Ερ. Ερ. και Βμ. Δρ. Επιμορφωτές Ερευνητικών Εργασιών και Βιωματικών Δράσεων ΙΕΠ, Αθήνα Μαράσλειο Διδασκαλείο19 Οκτωβρίου 2013

Σκοπός Επιμορφωτικής Ημερίδας Ανατροφοδότηση πιστοποιημένων επιμορφωτών των Ερ. Ερ. και των Βμ. Δρ. μέσα από την κωδικοποίηση των προβλημάτων εφαρμογής τους στην τάξη και των καλών πρακτικών Διαμόρφωση κοινής γλώσσας, κουλτούρας και πλαισίων πράξης στο σώμα των επιμορφωτών Εντοπισμός και συνειδητοποίηση ομοιοτήτων και διαφορών, συνέχειας και αλλαγής μεταξύ Βμ. Δρ. και Ερ. Ερ. Εντοπισμός και συνειδητοποίηση ομοιοτήτων και διαφορών μεταξύ των έξι επιστημονικών πεδίων των Βμ. Δρ. Προετοιμασία για την επιμορφωτική ενημέρωση των στελεχών της εκπαίδευσης (Σχ. Συμβ., Δ/ντών) και εκπαιδευτικών τάξης.

Δομή Εισήγησης Ι. Καινοτομία Ερ. Ερ. και Βμ. Δρ., Ομοιότητες/ Διαφορές ΙΙ. Προσδιορισμός Θέματος και Περιορισμός Έκτασης ΙΙI. Ερευνητικά Ερωτήματα για «Ερευνητικοποίησηση» Θέματος ΙV. Επεξεργασία Δεδομένων για αντιμετώπιση προβλημάτων αντιγραφής και συρραφής V. Διεπιστημονική Συνεργασία & Συνδιδασκαλία Καθηγητών VΙ. Αξιολόγηση Ομάδων και Μελών

Ι. Ερευνητικές και Βιωματικές : Α. Διακριτή Μονάδα Υποχρεωτικού ΑΠ Ερευνητικές Εργασίες καθιερώθηκαν (2011) ως διακριτή μονάδα του υποχρεωτικού ΑΠ Λυκείου Συμμετέχουν στον Μ.Ο. 4μήνου/έτους χωρίς αυξημένη βαρύτητα. Στο Γυμνάσιο καθιερώθηκαν(2013), αντίστοιχα, οι Βιωματικές Δράσεις με παρόμοιες παιδαγωγικές αρχές.

Β. Ταυτότητα Ερευνητικών Εργασιών (Ερ.Ερ.) και Βιωματικών Δράσεων (Βμ. Δρ.): Διακλαδικά θέματα μαθητικού και δασκαλικού ενδιαφέροντος, Διερευνητική προσέγγιση στη μάθηση Συνεργατικό κοινωνικό πλαίσιο μάθησης και δράσης(Βμ. Δρ.= ολοκληρώνονται με παρέμβαση) Διαφοροποιημένη Παιδαγωγική:παρέχουν ευκαρίες επιλογής διαφορετικών ρόλων και εστίασης σε διαφορετικούς τομείς. 5

Γ. Διαφορές Ερευνητικών Εργασιών (Ερ. Ερ. ) και Βιωματικών Δράσεων (Βμ Γ. Διαφορές Ερευνητικών Εργασιών (Ερ. Ερ.) και Βιωματικών Δράσεων (Βμ. Δρ.) Ερ. Ερ: Ελεύθερη επιλογή θεμάτων από 4 ακαδημαϊκά πεδία: 1. Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες, 2. Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες και Τεχνολογία, 3. Τέχνη και Πολιτισμός, 4. Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη Βμ. Δρ: Εστιάζουν σε συγκεκριμένο πεδίο: ΣΚΖ, Περιβάλλον(ΠΕΑΑ) Τοπ. Ιστορία, Πολιτισμός Δραστρτ. Τέχνης, Φύση & Άσκηση, ΣΕΠ Βμ. Δρ., εκτός του ΣΕΠ, εφαρμόστηκαν στα πιλοτικά προγράμματα και έχουν επιμορφωτικό/εκπαιδευτικό υλικό αναρτημένο στο Φωτόδενδρο του Διόφαντου. Βμ, Δρ. , εκτός ΣΚΖ και ΣΕΠ, συγγενεύουν στενά με διδασκόμενα μαθήματα, με ανοικτά όλα τα θετικά και αρνητικά ενδεχόμενα. ΣΚΖ αρκετές διαφορές από υπόλοιπα πέντε πεδία Βμ. Δρ.

, Σκοπός των Βιωματικών Δράσεων είναι, να βοηθήσουν τους μαθητές, μέσα από την ενεργοποίησή τους, . (α) να αναπτύξουν τις αναγκαίες στάσεις και κοινωνικές, (μετα-) γνωστικές, αυτο-γνωσιακές, κιναισθητικές και μεθοδολογικές ικανότητες που απαιτεί η αυτορρυθμιζόμενη μάθηση ("μαθαίνω πώς να μαθαίνω"), (β) να αξιοποιούν παλιές και νέες, προσωπικές και διαμεσολαβημένες εμπειρίες, για να κατανοούν σε βάθος τα θέματα που μελετούν, (γ) να αξιοποιούν τις νέες στάσεις, γνώσεις και ικανότητες, για να κάνουν στοχευμένες βελτιωτικές παρεμβάσεις στο προσωπικό τους πεδίο (στην αυτο-εκτίμηση, στις επιλογές και στη συμπεριφορά τους ως ατόμων, ως μελών τοπικών κοινοτήτων και ως υπεύθυνων πολιτών) και στα πεδία του, άμεσου και ευρύτερου, κοινωνικού, φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και (δ) να συναρτούν τις μαθησιακές τους εμπειρίες με συναισθήματα δημιουργικότητας, χαράς και απόλαυσης.

Ένταξη Βιωματικών σε Τάξεις  Στην Α΄ τάξη υλοποιούνται θέματα του διδακτικού αντικειμένου «Σχολική και Κοινωνική Ζωή (ΣΚΖ)».  Στην Β΄ τάξη από το σχ. έτος 2014-2015 θα υλοποιούνται θέματα των διδακτικών αντικειμένων «Φύση και Άσκηση» και «Πολιτισμός και Δραστηριότητες Τέχνης»  Στην Γ΄ τάξη από το σχ. έτος 2015-2016 θα υλοποιούνται θέματα των διδακτικών αντικειμένων «Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός», «Τοπική Ιστορία» και «Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη».

. 4. Σχολική και Κοινωνική Ζωή (ΣΚΖ), Στην Α’ τάξη υλοποιούνται θέματα της Σχολικής και ινωνικής Ζωής (ΣΚΖ), αναφέρεται στον κοινωνικο-συναισθηματικό τομέα που πραγματεύεται θέματα όπως οι σχέσεις του μαθητή με τον εαυτόν του και με τους συμμαθητές του, η ταυτότητα και η ετερότητα, η διαχείριση των συναισθημάτων, των ρήξεων και των συγκρούσεων, η πρόληψη και η αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού . Η εκαιρη ενασχόληση του σχολείου με αυτά τα θέματα επιβάλλεται και από τη θεσμική και παιδαγωγική υποχρέωση του Γυμνασίου ως σχολείου υποδοχής μαθητών από το Δημοτικό να φροντίσει για την ομαλή μετάβαση τους (school transition) που αναχαιτίζει τη σχολική διαρροή, όπως διαπιστώνεται από τη διεθνή βιβλιογραφία. Στο τρίτο τρίμηνο της Α’ τάξης προτείνεται να γίνει εστίαση στη συγκρότηση, τη λειτουργία και τη δυναμική της μαθητικής μικρο-ομάδας των 3-5 μελών ως κοινωνικο-σχεσιακού πλαισίου ανάπτυξης των Βιωματικών Δράσεων και αργότερα των Ερευνητικών Εργασιών, αλλά και της συχνότερης αξιοποίησής του για την εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας. .

Δ. Αναμενόμενο Επίπεδο Ερ.Ερ. & Βμ. Δρ. Συνεργατικές έρευνες διακλαδικής θεματικής και διαφοροποιημένης παιδαγωγικής, Γυμνασιακού ή Λυκειακού επιπέδου, που αξιοποιούν: 1. έννοιες, αρχές, και γενικεύσεις, 2. γνώσεις, 3. δεξιότητες και ικανότητες, 4. γλωσσικούς κώδικες, 5. μεθοδολογία του διδασκόμενου ΑΠ. Ούτε πανεπιστημιακή εργασία, αλλά ούτε ευχάριστες δραστηριότητες χωρίς ακαδημαϊκό στόχο.

Ε. Ερευνητικές & Βιωματικές ως Καθυστερημένη Καινοτομία Ε. Ερευνητικές & Βιωματικές ως Καθυστερημένη Καινοτομία Εκπαιδευτικές Καινοτόμες παρεμβάσεις που: στηρίζονται σε πρωτοπόρες & πρωτότυπες ιδέες επιφέρουν σημαντικές αλλαγές: στη νοοτροπία, στις πρακτικές, στους ρόλους και στη γενικότερη κουλτούρα του σχολείου. Ερ. Ερ. και Βμ. Δρ. διαθέτουν αρχές & επιφέρουν αλλαγές στους παραπάνω τομείς.

Στ. Πρόκληση Τριπλού Συνδυασμού: Συνεργατική Δράση, Έρευνα, Επιστημονικός Λόγος 3. συλλογή δεδομένων από κατάλληλες πηγές 2. προγραμματισμός ομάδας, προετοιμασία ερευνητικών εργαλείων 4. επεξεργασία δεδομένων με κατάλληλη μέθοδο και διατύπωση συμπερασμάτων 1. θέμα, υπο-θέματα, προβληματική, ερευνητικά ερωτήματα 5. τρόποι αναπαράστασης & κοινοποίησης νέας γνώσης Αποτελέσματα και Αξιολόγηση 1.Δημόσια Παρουσίαση 2.Ομαδικός Φάκελος: ερευνητική έκθεση & τέχνημα

ΙΙ. Προσδιορισμός Θέματος Α. Περιορισμός Έκτασης Θέματος ΙΙ. Προσδιορισμός Θέματος Α. Περιορισμός Έκτασης Θέματος Χρονικός Προσδιορισμός Τοπικός Προσδιορισμός Κατηγοριακός Προσδιορισμός Παράδειγματα : κατηγορίες τέχνης, οικοδομημάτων, ηλικιών, επαγγελμάτων,

Β. Έννοιες Υπερ-κλαδικής Χρήσης ως Θέμα: Ανάδειξη «Γεφυρών» Επικοινωνίας Επανάσταση Κοινωνική Εθνική Βιομηχανική Καλλιτεχνική Μοτίβα Φύση, Fibonacci Αρχιτεκτονική Ποίηση Εικαστικά

Γ. Kλαδική Έννοια ως Θέμα Α. Γεωγραφικός Προσανατολισμός Ναυτικοί και εξέλιξη οργάνων προσανατολισμού Ναυαγοί στη λογοτεχνία αναζητούν τρόπους προσανατολισμού Προσανατολισμός ζώων Β. Επανάσταση του ‘21 Εθνική συνείδηση αγωνιστών μέσα από πηγές Φιλελληνισμός Ζωγραφική και επιδράσεις στη διεθνή γνώμη

Α. Αλκοόλ και Αλκοολισμός Δ. Θέματα με Φυσική & Κοινωνική Διάσταση ή με Αναφορά στο Τότε/Τώρα, Εδώ/Αλλού Αλκοόλ ως χημική ένωση και δράσεις του Αλκοόλ ως προϊόν ευρείας κοινωνικής χρήσης και κατάχρησης Α. Αλκοόλ και Αλκοολισμός Αγωνίσματα: συνέχεια, αλλαγή και εξέλιξη Τεχνολογία των αγωνισμάτων τότε και τώρα Διατροφή αθλητών στην αρχαιότητα και σήμερα Απολαβές αθλητών στην αρχαιότητα και σήμερα Β. Ολυμπιακά Αγωνίσματα τότε και τώρα

Ε. Εξέλιξη των Ταξιδιών μέχρι τον Μεσαίωνα: Συνέχεια & Αλλαγές Σκοπού, Προορισμού, Μέσων Σκοποί και προορισμοί ταξιδιών Μέσα και όργανα ταξιδιών Συνέπειες ταξιδιών Α. Εξελίξεις από Προϊστορικούς σε Κλασικούς Χρόνους Β. Εξελίξεις από Κλασικούς σε Μεσαιωνικούς Χρόνους

Στ. Θέματα Διαθεματικής Προσέγγισης ΕΝΔΥΜΑΣΙ Α Υλικά, βαφές και τεχνικές ύφανσης Εξέλιξη καθημερινής ενδυμασίας Μόδα και τάσεις, αισθητική και οικονομία Στολές και σημειολογία τους

Ερευνητικά ερωτήματα καθορίζουν: είδος έρευνας, ΙΙΙ. Ερευνητικά Ερωτήματα Θεμάτων: Α. Βασική Προϋπόθεση της Όλης Διαδικασίας Χωρίς σαφή ερευνητικά ερωτήματα,οι εργασίες είναι εγκυκλοπαιδικά λήμματα. Ερευνητικά ερωτήματα καθορίζουν: είδος έρευνας, ερευνητικές διαδικασίες, ερευνητικά εργαλεία, πηγές αναζήτησης δεδομένων, μέθοδο επεξεργασίας δεδομένων, είδος δεξιοτήτων και ικανοτήτων που θα αναπτύξουν οι μαθητές.

Β1. Ταξινομία Ερωτημάτων Ερευνητοποίησης Θέματος: Οντολογία, Ερμηνεία και Κριτική Πραγμάτων 1. Οντολογικά ερωτήματα: ποιος, τι, πού, πότε, πόσο μέσα από ποσοτικές και ποιοτικές έρευνες για οντολογία και σχέσεις φυσικού & κοινωνικού κόσμου. Παράδειγμα: Φαινόμενο Ξενοφοβίας/ Τι σημαίνει φόβος και τι φοβία; Τι φύσεως και τάξεως οντότητα είναι η ξενοφοβία; Ποια στοιχεία την δομούν; Με τι άλλο μοιάζει ή συγγενεύει; Ποιοι ξένοι σε ποιους προκαλούν φοβίες, πότε, πού, πώς; Προκαλούν και αισθάνονται φοβίες όλοι στον ίδιο βαθμό; Πηγές: Εμείς, περίγυρος, κοινωνικές ομάδες, ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ, Εργαλεία: Ερωτηματολόγια

2. Επεξηγηματικά & Ερμηνευτικά Ερωτήματα: γιατί, πώς Για επεξήγηση και ερμηνεία του φυσικού και του κοινωνικού κόσμου, αντίστοιχα, των σχέσεων α. σχέσεις συνάφειας με περιγραφικές έρευνες, β. σχέσεις αιτίου/αποτελέσματος με πειραματικές έρευνες, γ. σχέσεις πιθανολογικές με ερμηνευτικές έρευνες Παραδείγματα: Γιατί δημιουργείται η ξενοφοβία; Πώς δημιουργούνται συνθήκες ξενοφοβίας; Πώς αντιμετωπίζεται η ξενοφοβία;

3. Κριτικής Ανάλυσης Ερωτήματα: Πρόσωπα, Ομάδες, Θεσμοί & Πράγματα 3. Κριτικής Ανάλυσης Ερωτήματα: Πρόσωπα, Ομάδες, Θεσμοί & Πράγματα α. Εγώ/ Άτομα και το θέμα: Αξίες, συμφέροντα, ενδιαφέροντα αντιδράσεις, στάσεις, επιλογές, πρακτικές, κοσμοθεωρία β. Κοινωνικές ομάδες και το θέμα : Αξίες, αντιδράσεις, στάσεις, επιλογές, πρακτικές, συμφέροντα, ενδιαφέροντα, γ. Θεσμοί και το θέμα : Αξίες, αντιδράσεις, στάσεις, επιλογές, πρακτικές, συμφέροντα, ενδιαφέροντα, δ. Κερδισμένοι & Χαμένοι και το θέμα : Ποιοι είναι αυτοί; Παραδείγματα για Ξενοφοβία ποιες αντιδράσεις, πρακτικές ατόμων/ομάδων και γιατί; ποιες αντιδράσεις, επιλογές, πρακτικές θεσμών και γιατί; ποιοι ωφελούνται, βλάπτονται, προβάλλονται, αγνοούνται;

4. Επέκταση Δεδομένων: Ένταξη σε Όλο, Διατύπωση Αρχής, Διασύνδεση με Άλλα Θέματα ;;; Όσο μεγαλύτερες οι φυσιογνωμικές και πολιτιστικές διαφορές τόσο ευκολότερα δημιουργούνται συνθήκες για ανάπτυξη ξενοφοβίας Ξενοφοβία διασυνδέεται με ταυτότητες, πολιτικές απόψεις, μετανάστευση

Β2. Παράδειγμα Πρωτογενών Ερωτημάτων Θέματος: «Εξελικτική Πορεία του Φεμινιστικού Κινήματος » Πραγματολογικά ερωτήματα: ποιος, τι, πού, πότε; Τι είναι το Φ. Κ. και σε Ποιο πλαίσιο (πότε) πρωτο-εμφανίστηκε; Ποιες φάσεις/τάσεις Πού και Πότε αναπτύχθηκαν στην πορεία; Ποιοι εκπρόσωποι , Ποια κύρια χαρακτηριστικά φάσεων/τάσεων; Επεξηγηματικά/Ερμηνευτικά Ερωτήματα: γιατί, πώς; Ποια στοιχεία συνέχειας και αλλαγής παρατηρούνται από φάση σε φάση και ποια θεωρείτε ως στοιχεία εξέλιξης και γιατί; Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν και πώς στις εξελίξεις; Ποιες οι συνέπειες των εξελίξεων και γιατί; Κριτικής ανάλυσης ερωτήματα: αξίες, αντιδράσεις, στάσεις, επιλογές, ενδιαφέροντα, συμφέροντα, κοσμοθεωρία; ποιες αντιδράσεις, πρακτικές ατόμων και ομάδων και γιατί; ποιες αντιδράσεις, επιλογές, πρακτικές θεσμών και γιατί; ποιοι ωφελούνται/προβάλλονται ποιοι αδικούνται/αγνοούνται .

Γ1.Ταξινομία Δευτερογενών Ερωτημάτων Εμβάθυνσης Αναχαιτίζει Αντιγραφή και Συρραφή Ερωτήματα συσχέτισης επεξεργασμένων δεδομένων α. συγκρίσεις με βέννειο διάγραμμα, β. μεταγραφή δεδομένων σε πίνακα διπλής εισόδου γ. ταξινομήσεις με πυραμίδες ή με διάγραμμα, δ. οριζόντιες και κατακόρυφες προεκτάσεις και τα ανάλογα: ποιος άλλος, τί άλλο, πότε άλλοτε, πού αλλού, πώς αλλιώς, πόσο αλλού/ άλλοτε, γιατί αλλού/άλλοτε 2. Ερωτήματα αξιολογικής αποτίμησης οντοτήτων α. διατύπωση κριτηρίων αξιολογικής αποτίμησης β. εφαρμογή κριτηρίων αξιολογικής αποτίμησης γ. σύγκριση των αξιολογικών αποτιμήσεων 3. Ερωτήματα αυτο-κριτικής ανάλυσης για τη συλλογική έρευνα α. αναστοχαστική εξέταση προσωπικής μου στάσης, συμμετοχής και συμβολής στο ομαδικό πνεύμα και το ομαδικό έργο και συνέπειες τους, β. αναστοχαστική εξέταση τρόπου λειτουργίας ομάδας μας γ. αυτο-αξιολόγηση Ερευνητικής Εργασίας και Τεχνήματος ομάδας μας

- + Παράδειγμα πίνακα διπλής εισόδου Θαλπωρή και Στήριξη Επίπεδο Προσδοκιών Σαφήνεια και Συνέπεια Κανόνων Επικοινωνία Γονέων-Παιδιού Αυταρχικοί Γονείς - + Συμμετοχικοί Γονείς Χαλαροί- Επιτρεπτικοί Γονείς Αδιάφοροι -Αποστασιω- ποιημένοι Γονείς

27

Δ. Έξι Είδη Έρευνας: 1. Βιβλιογραφική έρευνα για κατανόηση, προβληματική θέματος,τεκμηρίωση επιλογής, διαμόρφωση ερευνητικών ερωτημάτων, ερωτηματολογίων και συνεντεύξεων. Εργαλεία: χρήση σημειώσεων, περιλήψεων, παραφράσεων και αποσπασμάτων. 2. Δημοσκοπική Έρευνα για καταγραφή κοινωνικών απόψεων, επιλογών, στάσεων. Πηγές κοινωνικά δείγματα. Εργαλεία: ερωτηματολόγια, 3. Έρευνα Συνέντευξης για καταγραφή απόψεων, προτάσεων, στάσεων προβληματισμών ειδικών. Εργαλείο: ημι-δομημένη συνέντευξη 28

Είδη Έρευνας συνέχεια……… 4. Πειραματικές Έρευνες για φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα. Πηγές δείγμα πειραματικό και ελέγχου. Εργαλεία: παρατήρησης & μέτρησης μεταβλητών 5. Περιγραφικές Έρευνες (Correlational studies) για φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα. Πηγές: αντιπροσωπευτικό δείγμα. Εργαλεία: παρατήρησης, μέτρησης συμπεριφοράς 6. Ερμηνευτικές Έρευνες για Ιστορικά και Κοινωνιολογικά ερωτήματα: Πηγές κείμενα, έργα και μαρτυρίες. Εργαλεία: ανάλυση περιεχομένου, καλλιτεχνικών έργων 29

ΙV. Αρχή Διεπιστημονικής Συνεργασίας: Α Στον ακαδημαϊκό χώρο είναι καθιερωμένες οι διεπιστημονικές συμπράξεις, παρόλο που προωθεί την απόλυτη (υπο-)ειδίκευση. Διεπιστημονικότητα σημαίνει συνεργασία επιστημών και επιστημόνων. Σκοπός εκπαίδευσης: δεν αποβλέπει στην εξειδίκευση αλλά στη σφαιρικότερη θεώρηση και βαθύτερη κατανόηση πραγματικότητας, που υπηρετεί άριστα η διεπιστημονική σύμπραξη.

Β. Έρευνα για Επάγγελμα Εκπαιδευτικού: Μονήρες στο Άβατο της Σχολικής Τάξης Ιστορία και Κοινωνιολογία των επαγγελμάτων χαρακτηρίζουν το διδασκαλικό επάγγελμα ως μοναχικό και κάνουν λόγο για ψυχολογία «άβατου της σχολικής τάξης». Teaching is a very isolated profession. We can shut our classroom doors and make it our own safe haven. 1ο Βήμα: Ανοίγω την πόρτα της τάξης. 2ο Βήμα: Συνεργάζομαι στον προγραμματισμό. 3ο Βήμα: Προσκαλώ συνάδελφο στην τάξη μου. 4ο Βήμα: Συνδιδάσκω με συνάδελφο. 31

Γ. Συνεργασία εντός και εκτός Τάξης: Παράγων Επαγγελματικής Ανάπτυξης Γ. Συνεργασία εντός και εκτός Τάξης: Παράγων Επαγγελματικής Ανάπτυξης Έρευνα διαπιστώνει για τη Συνεργασία ότι: παράγει νέα εκπαιδευτική γνώση και λειτουργεί ως ενδο-σχολική επιμόρφωση για επαγγελματική ανάπτυξη, οδηγεί σε επεξεργασμένες προτάσεις κατά τη λήψη αποφάσεων & την επίλυση προβλημάτων, βελτιώνει μαθητικές επιδόσεις & λειτουργικότητα σχολείου, πρακτικές συνεργασίας σπανίζουν. Οι Ερ.Ερ. προωθούν/απαιτούν πρακτικές συνεργασίας. 32

Δ. Διεπιστημονική Συνεργασία Καθηγητών: Συνεργασία Ειδικοτήτων Διπλή Ωφέλεια Οι καθηγητές ξεπερνούν τη «μοναξιά» επιστημών και επιστημόνων και μαθαίνουν να αξιοποιούν τις δυνατότητες της διεπιστημονικής σύμπραξης. Οι μαθητές κατανοούν βαθύτερα: πώς είναι οργανωμένος ο φυσικός και ο κοινωνικός κόσμος, πώς αλλάζουν και πώς αλληλοσυσχετίζονται, πώς επικοινωνούμε μεταξύ των δύο κόσμων, πώς αναπαριστούμε και εκφράζουμε τη γνώση μας για τους δύο αυτούς κόσμους και τη σχέση τους. 33

Ε. Συνεργασία Ειδικοτήτων στις Ερ.Ερ.: Συνδυασμοί ειδικοτήτων από τέσσερα πεδία: Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες & Τεχνολογία Τέχνη και Πολιτισμός Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη

Στ. Καθηκοντολόγιο Καθηγητών Συνδιδασκαλίας: Στ. Καθηκοντολόγιο Καθηγητών Συνδιδασκαλίας: Ετοιμάζουν και καταθέτουν κοινή πρόταση θέματος. Καθορίζουν τα υπο-θέματα που θα αναλάβει καθένας τους. Επιλέγουν σχήμα οργάνωσης ομάδων και ανάθεσης θεμάτων. Οργανώνουν με διακριτικές παρεμβάσεις τις ομάδες & αναθέτουν υπο-θέματα σε αυτές. Προγραμματίζουν ερευνητικές φάσεις και δράσεις σε 14 εβδομάδες, καθώς και επισκέψεις σε βιβλιοθήκη, εργαστήρια και εξωσχολικές & κοινοποιούν προγραμματισμό Ενημερώνουν εγκαίρως σύνολο μαθητών για 1. το ατομικό ημερολόγιο, 2. τον φάκελο λειτουργικότητας ομάδας, 3. τα κριτήρια αξιολόγησης της Ερευνητικής Έκθεσης και του τεχνήματος, 4. τον φάκελο που υποβάλλει στο τέλος η ομάδα για αξιολόγηση , εξηγούν τη σημασία τους, την εξέλιξη των οποίων θα παρακολουθούν συστηματικά. Καθορίζουν τρόπο επιμερισμού της εποπτείας των ερευνητικών φάσεων και υλοποιούν τον προγραμματισμό με αναφορές στον χρόνο, στη λειτουργικότητα των ομάδων, στη συμβολή των μελών και στα κριτήρια αξιολόγησης διαδικασιών και προϊόντων. Καθοδηγούν, επεξηγούν, ανατροφοδοτούν τη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων, τη συγγραφή Ερευνητικής Έκθεσης, την Παρουσίαση εργασίας & επισημαίνουν ολιγωρίες. Βαθμολογούν αμάδες με βάση τον φάκελο τους(Ερευνητική Έκθεση, Τέχνημα, φάκελος λειτουργικότητας ομάδας) και με σημείο εκκίνησης ομαδικό βαθμό βαθμολογούν μέλη ομάδας βάσει συμβολής τους και ατομικού ημερολογίου και ατομ. φακέλου με υλικό.

VΙ. Αρχή Συνεργασίας Μαθητικών Ομάδων: Το Ελληνικό Λύκειο, όπως και το Γαλλικό, επιλέγει συνειδητά τις ομαδικές και όχι τις ατομικές Ερ.Ερ. για λόγους: Μαθησιακούς Αναπτυξιακούς Πολιτικούς Το Γαλλικό Λύκειο διασφαλίζει 18 εβδομάδες το 4μηνο και ισορρόπησε μετά την τριετία εφαρμογής. Το Ελληνικό Λύκειο θεωρητικά 16, αξιοποιήσιμες 13-14. Υπάρχει δυνατότητα παράτασης θέματος με νέες διαστάσεις για το δεύτερο τετράμηνο.

Α. Μαθησιακοί Λόγοι: Η Μάθηση σε Κοινωνικό Πλαίσιο Α. Μαθησιακοί Λόγοι: Η Μάθηση σε Κοινωνικό Πλαίσιο Θεωρητικά ο κοινωνικός εποικοδομισμός του L.Vygotsky, τον οποίο επιβεβαιώνει η διδακτική έρευνα. Η ενεργός μάθηση είναι ατομικό επίτευγμα, αλλά συντελείται μέσα σε συνθήκες συνεργασίας και αλληλεπικοινωνίας για την αναζήτηση σχέσεων. Η Ομαδοσυνεργατική διασφαλίζει συνθήκες αυτές με φυσικό τρόπο. 37

Β. Αναπτυξιακοί Λόγοι: Ανάπτυξη σε Κοινωνικό Πλαίσιο Β. Αναπτυξιακοί Λόγοι: Ανάπτυξη σε Κοινωνικό Πλαίσιο Η ολόπλευρη ανάπτυξη ατόμου σε πρόσωπο είναι ατομικό επίτευγμα, αλλά συντελείται σε πλαίσια κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Έρευνα επιβεβαιώνει την αποτελεσματικότητα του κοινωνικού πλαισίου: α. ανάπτυξη Ικανοτήτων Γλώσσας και Επικοινωνίας, β. ανάπτυξη Σκέψης και Ικανοτήτων Λήψης Αποφάσεων και Επίλυσης Προβλημάτων, γ. ανάπτυξη εγω-ταυτότητας και αυτο-αντίληψης, δ. κοινωνικοποίηση και στάσεις αποδοχής του “άλλου”. 38

Γ. Πολιτικοί Λόγοι: ο Ενεργός Πολίτης σε Συλλογικό Πλαίσιο Γ. Πολιτικοί Λόγοι: ο Ενεργός Πολίτης σε Συλλογικό Πλαίσιο Η ανάπτυξη του αυτόνομου, ενεργού και υπεύθυνου δημοκρατικού πολίτη με κριτική στάση συντελείται μέσα σε συνθήκες ισότιμων σχέσεων επικοινωνίας και συνεργασίας. Η ομαδοσυνεργατικότητα διασφαλίζει αβίαστα και με φυσικό τρόπο τις παραπάνω συνθήκες. 39

Δ. Σύνθεση Ανομοιογενών μικρο-Ομάδων Προτιμήσεις μαθητών με παρεμβάσεις καθηγητών για ένταξη πάντων και δημιουργία ανομοιογενών & λειτουργικών μικρο-ομάδων των 4-5 μελών. Ιδεατή Σύνθεση: Προτιμήσεις: Δύο μέλη αμοιβαίας επιλογής, ένα μονής επιλογής, ένα ανοχής. Μαθησιακό επίπεδο: Ένας καλός, δύο μέτριοι, ένας αδύναμος.

Ε. Συνεργασία Μαθητών σε Τρία Επίπεδα: Εντός Ομάδας, Μεταξύ Ομάδων, σε Ολομέλεια α. ΕΝΔΟ-ΟΜΑΔΙΚΗ: τα μέλη της ομάδας συνεργάζονται: 1) στην οργάνωση, 2) στη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων, 3) στη διαμόρφωση κοινής άποψης στα ερωτήματα, 4) στη σύνθεση ερευνητικής έκθεσης, 5) στη δημιουργία τεχνήματος και 6) στη δημόσια παρουσίαση. β. ΔΙ-ΟΜΑΔΙΚΗ: οι ομάδες συνεργάζονται ανά 2 ή 3 και συζητούν τις απόψεις τους στα κοινά ερώτημα γ. ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ: το σύνολο των ομάδων της τάξης σε επίπεδο Ολομέλειας συζητούν συγκλίσεις και αποκλίσεις στα κοινά ερωτήματα. 41

VIII. Τέσσερα Εναλλακτικά Σχήματα Κατανομής Θεμάτων & Οργάνωσης Ομάδων Συνδυασμός σχεδιασμού και υλοποίησης ενός συλλογικού έργου με τη διαδικασία διερεύνησης αποτελεί μία δύσκολη πρόκληση, αλλά, ταυτόχρονα, ιδιαίτερα αναπτυξιακή. Kεντρίζει το ενδιαφέρον των μαθητών και βελτιώνει τόσο τις στάσεις τους και την αυτο-εκτίμησή τους όσο και τις ικανότητές τους για συνεργασία και, κατ’ επέκταση, τη μάθηση & διατήρηση της γνώσης.

Α. Ομάδες Κοινού Θέματος Χαλαρής Συνεργασίας Θέμα προσεγγίζεται σε όλες του τις διαστάσεις αυτοτελώς από όλες τις ομάδες, που κάνουν εσωτερικό καταμερισμό υπο-θεμάτων του και έχουν τακτές συναντήσεις Ολομέλειας με συμμετοχή όλων των ομάδων. Θέμα κοινό 1η Ομάδα & Υποομάδες Υποδομή 1 2 3 4 Θέμα κοινό 2η Ομάδα &Υποομάδες Θέμα κοινό 3η Ομάδα & Υποομάδες Θέμα κοινό 4η Ομάδα & Υποομάδες χαλαρές σχέσεις 43

Β. Επιμερισμός Διαστάσεων Θέματος σε Ομάδες Θέμα καταμερίζεται σε υπο-θέματα. Κάθε υπο-θέμα εξετάζεται αυτοτελώς από μία ή δύο ομάδες και στη συνέχεια στην Ολομέλεια. 1ο Υπο-θέμα 1η Ομάδα & Υποομάδες 1 2 3 4 2ο Υπο-θέμα 2η Ομάδα & Υποομάδες 3ο Υπο-θέμα 3η Ομάδα & Υποομάδες 4ο Υπο-θέμα 4η Ομάδα & Υποομάδες χαλαρές σχέσεις 44

Γ. Επιμερισμός σε δύο Υπο-θέματα σε Συνεργαζόμενο Ζεύγος Ομάδων Θέμα καταμερίζεται σε δύο υπο-θέματα, μαθητές συνεργάζονται ανά δύο ομάδες με διαφορετικά θέματα, για να εντοπίσουν «κοινούς» τόπους» των δύο υποθεμάτων 1ο Υπο-θέμα 1η Ομάδα & Υποομάδες 1 2 3 4 2ο Υπο-θέμα 2η Ομάδα & Υποομάδες 1ο Υπο-θέμα 3η Ομάδα & Υποομάδες 2ο Υπο-θέμα 4η Ομάδα & Υποομάδες 45

Δ. Κοινό Θέμα σε Τρεις Ομάδες και Ολομέλεια Θέμα προσεγγίζεται συνολικά, χωρίς υπο-ομάδες, σε τέσσερις φάσεις, από τρεις ομάδες και την Ολομέλειά τους 46

V. Αξιολόγηση Ομάδας και Μελών Α. Συλλογική Εργασία με Ατομική Ευθύνη Από την αρχή της ερευνητικής εργασίας επισημαίνονται παιδαγωγικοί, κοινωνικοί και ηθικοί λόγοι που επιβάλλουν διαφοροποίηση ατομικής βαθμολογίας από ομαδική, βάσει της ατομικής συμβολής. Ανάδειξη ατομικής ευθύνης έναντι ομάδας. Αποθάρρυνση φαινομένων «λαθρεπιβάτη». Συνυπολογισμός σημείου εκκίνησης μαθητή και καταβολής προσπαθειών. 47

Β. Αυτο-αξιολόγηση Λίγο πριν την ολοκλήρωση του έργου μέλη απαντούν σε ερωτήματα: α. Με ποιο τρόπο βοήθησες ιδιαίτερα μέλος ή όλη την ομάδα σου; β. Ποιος άλλος/ποιοι άλλοι βοηθούν ιδιαίτερα την ομάδα σας και με ποιο τρόπο; γ. Σε τι βαθμό πιστεύεις ότι μέχρι τώρα έχεις ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις σου και έχεις προσφέρει στην ομάδα σου αυτό που περιμένει από κάθε μέλος της; δ. Υπάρχει κάποιος στην ομάδα σας που θεωρείς ότι μέχρι τώρα ξεχωρίζει για τη θετική συμβολή του; ε. Τι σκοπεύεις από εδώ και πέρα να κάνεις για να βοηθήσεις την ομάδα σας; στ. Τι περιμένεις από τους άλλους να κάνουν από εδώ και πέρα για να βοηθήσουν την ομάδα σας; 48

Γ. Ημερολόγιο Δράσεων, Συναισθημάτων, Σκέψεων, Προθέσεων Αυτο-κριτικής (journal writing) Για πρόληψη λειτουργικών προβλημάτων και της έγκαιρης συνειδητοποίησης των ατομικών και συλλογικών ευθυνών, ο εκπαιδευτικός ζητά από τους μαθητές να τηρούν προσωπικό ημερολόγιο έναρξης και ολοκλήρωσης των δράσεών τους. Οι μαθητές επιπρόσθετα μπορούν να σημειώνουν πληροφοριακά στοιχεία για τις δράσεις τους, αλλά και σχόλια, σκέψεις, παρατηρήσεις, συναισθήματα, προτάσεις, κρίσεις και βιώματα. Ο καθηγητής παρακολουθεί και σχολιάζει. 49

Δ. Περιεχόμενο Ημερολογίου Είναι, μάλιστα, ιδιαίτερα αποτελεσματικό, όταν το περιεχόμενο των σημειώσεων οργανώνεται γύρω από κεντρικά σημεία, όπως: «Τι ήξερα» για το θέμα, «Τι ήθελα να μάθω» και, τελικά, «Τι έμαθα». Εμπλουτισμός ημερολογίου με στοχασμούς, κρίσεις και συναισθήματα. 50

Ε. Δελτίο Προόδου Ομάδας & Ατομικής Συμβολής Οι Ομάδες τηρούν Δελτίο Προόδου Ομάδας και Ατομικής Συμβολής, όπου καταγράφεται το τι έχουν ήδη κάνει, ατομικά και ομαδικά, και τι πρόκειται να κάνουν άμεσα στην ομάδα τους. Από το Δελτίο Προόδου ο εκπαιδευτικός μπορεί να συμπεράνει με ικανοποιητική ακρίβεια: (α) ποιος είναι ο βαθμός προσπάθειας, εμπλοκής και ενημέρωσης κάθε μαθητή για το τι και πώς κινείται στην ομάδα του και (β) πού βρίσκεται η ομάδα. Από το Δελτίο, μέλη και ομάδα συνειδητοποιούν χρόνο και υποχρεώσεις. 51

Στ. Ατομικός Φάκελος Μαθητή Εκθέσεις προόδου, ατομικές εργασίες και όλα τα υπόλοιπα στοιχεία, όπως τα προσωπικά ημερολόγια, ερωτηματολόγια της λειτουργικότητας ομάδας και μελών που προαναφέραμε, αποτελούν το περιεχόμενο του ατομικού φακέλου, ο οποίος θα αξιοποιηθεί, αργότερα, ως χρήσιμο υλικό για την ατομική βαθμολόγηση των μαθητών. 52

Ζ. Περιεχόμενο Ομαδικού Φακέλου α) Έκθεση Ερευνητικής Εργασίας σε ηλεκτρονική και έντυπη μορφή β) Τέχνημα γ) Επιμέρους παραστατικά από τις ερευνητικές διαδικασίες

Η. Ερευνητική Έκθεση (research report) το θέμα της έρευνας και την προβληματική του, τους στόχους, τις ερευνητικές διαδικασίες συλλογής και επεξεργασίας των δεδομένων, τον τρόπο που εργάστηκε, τα συμπεράσματα που συνήγαγε με τις κοινωνικές, πολιτικές και ηθικές συνεπαγωγές τους, την κριτική τοποθέτηση (reflection) της ομάδας. 54

Θ. Τέχνημα (artifact) & Δράσεις (action) Το Τέχνημα εκφράζει την κεντρική ιδέα της Ερευνητικής Εργασίας και μπορεί να έχει τη μορφή κατασκευής, καλλιτεχνικής σύνθεσης, δισδιάστατης ή τρισδιάστατης αναπαράστασης, κολλάζ, αφίσας, βίντεο, φιλμ, δρώμενου για την έκφραση κάποιας κεντρικής ιδέας ή την ανάδειξη κάποιου ζητήματος. Οι Δράσεις μπορεί να συμπεριλαμβάνουν την οργάνωση μιας σχολικής εκδρομής ή εκδήλωσης με συγκεκριμένη εστίαση, ατομικές αλλαγές στις στάσεις, τις προκαταλήψεις και τις επιλογές των μελών ή/και μεγαλύτερης έκτασης παρεμβάσεις στο άμεσο περιβάλλον του σχολείου και της τοπικής κοινότητας ή το ευρύτερο της κοινωνίας. 55

Ι. Παρουσίαση των Ερευνητικών Εργασιών Στο τέλος του τετραμήνου, με την ολοκλήρωση της Ερ.Ερ., οι ομάδες παρουσιάζουν δημόσια στο πλαίσιο ειδικών παράλληλων ημερίδων τις εργασίες τους στη σχολική κοινότητα και απαντούν σε σχετικές ερωτήσεις, κατά τη διάρκεια σύντομης συζήτησης που θα ακολουθεί την κάθε παρουσίαση. Ταυτόχρονα, γίνεται υποχρεωτικά κοινοποίηση όλων των Ερ.Ερ. και στην ευρύτερη εκπαιδευτική και τοπική κοινότητα μέσω του διαδικτύου και άλλων πρόσφορων τρόπων. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται, εκτός από την διάχυση «καλών πρακτικών», και η απαραίτητη διαφάνεια που αποτελεί προϋπόθεση της εγκυρότητας της σχετικής διαδικασίας. 56

ΙΑ. Αξιολόγηση Συλλογικού Έργου Ομάδας: Σε Τέσσερις Διαστάσεις Αξιολόγηση Περιεχόμενου Ερευνητικής Έκθεσης Αξιολόγηση Γλώσσας Ερευνητικής Έκθεσης Αξιολόγηση Δομής Ερευνητικής Έκθεσης Αξιολόγηση Δημόσιας Παρουσίασης της Ομαδικής Εργασίας 57

ΙΒ. Αξιολόγηση Ερευνητικής Διαδικασίας: Οκτώ Περιγραφικές Υποκλίμακες ΙΒ. Αξιολόγηση Ερευνητικής Διαδικασίας: Οκτώ Περιγραφικές Υποκλίμακες Ανάπτυξη ερευνητικών ερωτημάτων. Αιτιολόγηση επιλογών και αξιοποίηση κατάλληλων πηγών. Αιτιολόγηση επιλογών, αξιοποίηση και περιγραφή κατάλληλων, τεχνικών και μεθόδων συλλογής δεδομένων. Αιτιολόγηση επιλογών και αξιοποίηση κατάλληλων διαδικασιών επεξεργασίας δεδομένων. Κριτική αποτίμηση πηγών, μεθόδων, συμπερασμάτων. Αποτελεσματική αξιοποίηση ΤΠΕ στην έρευνα. Συνέπεια μελών ομάδας προς τον προγραμματισμό. Χρήση μέσων, πόρων και ΤΠΕ. 58

ΙΓ. Αξιολόγηση Περιεχόμενου Έκθεσης: Οκτώ Περιγραφικές Υποκλίμακες ΙΓ. Αξιολόγηση Περιεχόμενου Έκθεσης: Οκτώ Περιγραφικές Υποκλίμακες Κατοχή ειδικών γνώσεων επί του θέματος και των ερευνητικών ερωτημάτων τις οποίες αξιοποιεί επιτυχώς. Κατανόηση εννοιών, γενικεύσεων, αρχών και θεωριών. Προσέγγιση δεδομένων έρευνας προς διαμόρφωση θέσεων ομάδας επί ερευνητικών ερωτημάτων μέσω αναλύσεων, συσχετίσεων και συλλογισμών. Διατύπωση με λογικό και συνεκτικό τρόπο θέσεων της ομάδας που απαντούν στα ερευνητικά ερωτήματα βάσει των δεδομένων. Αξιοποίηση συμπερασματικών θέσεων έρευνας για διαμόρφωση τεκμηριωμένων απαντήσεων στα ερευνητικά ερωτήματα. Υπεράσπιση θέσεων ομάδας έναντι εναλλακτικών και αντιθέτων απόψεων και κριτικός σχολιασμός τους. Συσχέτιση θέματος και συμπερασμάτων με καταστάσεις, προβλήματα και ζητήματα της πραγματικότητας. Κριτική αποτίμηση των ατομικών, ομαδικών επιλογών και ρόλων. 59

ΙΔ. Αξιολόγηση Γλώσσας, Δομής Έκθεσης: Επτά Περιγραφικές Κλίμακες Χρήση όρων και επιστημονικής ονοματολογίας. Σαφήνεια, ακρίβεια και ροή γλώσσας. Εσωτερική συνοχή λόγου. Οργάνωση στην παράθεση γνώσεων, ιδεών, προτάσεων, συμπερασμάτων, σχολίων. Χρήση κατάλληλου κειμενικού είδους και ύφους για περίσταση επικοινωνίας. Χρήση απεικονιστικών σχημάτων επιστήμης. Επιμέλεια εκτύπωσης ερευνητικής έκθεσης. 60

ΙΕ. Αξιολόγηση Δημόσιας Παρουσίασης: Έξι Περιγραφικές Υποκλίμακες Ενημέρωση για προβληματική και διαδικασίες έρευνας. Ενημέρωση για δεδομένα, συμπεράσματα έρευνας. Χρήση γλώσσας με άνεση εκφοράς, ορθό τόνο και σαφή ειρμό κατάλληλα για παρουσίαση. Χρήση συμπληρωματικών/πολυτροπικών μέσων και ΤΠΕ για στήριξη λόγου και στις κατάλληλες στιγμές. Χρήση χιούμορ, δημιουργικότητας και παραστατικότητας στη σωστή αναλογία και κατάλληλη στιγμή. Ετοιμότητα και πληρότητα απαντήσεων στις ερωτήσεις και τα σχόλια του κοινού. 61

ΙΣτ. Βαθμίδες Αξιολόγησης Οι εκπαιδευτικοί κατά την κρίση τους, αξιοποιώντας την κλίμακα διαβαθμισμένων κριτήριων, αξιολογούν και στους τέσσερις τομείς τις ερευνητικές εργασίες των ομάδων. Η κλίμακα είναι εξάβαθμη και σε κάθε μία από τις έξι βαθμίδες ο Πίνακας σημειώνει και τους βαθμούς που αντιστοιχούν με άριστα το 20. Οι έξι βαθμίδες της κλίμακας από τα κάτω προς τα πάνω έχουν ως εξής: 6η βαθμίδα: Λίαν Ανεπαρκής Βαθμός: 1-5 5η βαθμίδα: Κάτω του Μετρίου Βαθμός: 6-9 4η βαθμίδα: Μέτρια Βαθμός: 10-13 3η βαθμίδα: Καλά Βαθμός: 14-16 2η βαθμίδα: Πολύ Καλά Βαθμός: 17-18 1η βαθμίδα: Άριστα Βαθμός: 19-20 62