ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Θεωρία Συστημάτων Μαρία Καρύδα mka@aegean.gr ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ 6η Διάλεξη: Η έννοια της Ποικιλίας και Το Μοντέλο του Βιώσιμου Συστήματος

Ο νόμος της απαιτούμενης ποικιλίας Ο έλεγχος επιτυγχάνεται όταν η ποικιλία του συστήματος ελέγχου είναι τουλάχιστον ίση με την ποικιλία του ελεγχόμενου συστήματος. Variety kills variety!

..υπό την προϋπόθεση ότι δουλεύουν σωστά!! Η έννοια της ποικιλίας Ποικιλία είναι το πλήθος των δυνατών καταστάσεων ενός συστήματος Η ποικιλία ενός (απλού) διακόπτη? On/off Η ποικιλία ενός μονοψήφιου αριθμού? 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 ,7, 8, 9 Η ποικιλία ενός διψήφιου αριθμού? Ενός ν-ψήφιου? Ποια είναι η ποικιλία ενός dimmer? ..υπό την προϋπόθεση ότι δουλεύουν σωστά!!

Παράδειγμα Η ποικιλία του ανθρώπινου εγκεφάλου: Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από: 10.000.000.000 νευρώνες Κάθε νευρώνας έχει 10.000 συνδέσεις με τους υπολοίπους

Η έννοια της ποικιλίας Το μέτρο της ποικιλίας εξαρτάται από τον παρατηρητή και το περιβάλλον του συστήματος! Η ποικιλία αυξάνει με την πολυπλοκότητα του συστήματος. Ποια είναι η ποικιλία μιας ποδοσφαιρικής ομάδας; Πώς αντιμετωπίζουμε την ποικιλία στην πράξη;

Επικοινωνία με το περιβάλλον: ενίσχυση και εξασθένηση της ποικιλίας Amplifier: ενισχυτής Attenuator: απομειωτής, εξασθενητής Variety: ποικιλία, μέτρο συμπλοκότητας, πλήθος δυνατών καταστάσεων

Αντίληψη Για να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν την πολυπλοκότητα του περιβάλλοντος, χρειάζεται να μελετήσουμε τις αντιλήψεις μας.

Παραδείγματα Η ‘εξασθένιση’ της ποικιλίας: Βλέπουμε ό,τι είναι ‘σχετικό’ και αγνοούμε τα υπόλοιπα. Δε βλέπουμε όλο το φάσμα (π.χ. υπεριώδες, υπέρυθρο) Δεν ακούμε όλοι τις ίδιες συχνότητες “The lethal variety attenuator is sheer ignorance.” S. Beer

Μηχανισμοί «εξασθένισης» Ανθρώπινη φυσιολογία Δε βλέπουμε όλο το φάσμα Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Ορισμένοι άνθρωποι δεν ακούν όλους τους μουσικούς τόνους Ανατροφή και κοινωνικοποίηση Επηρεαζόμαστε από την οικογένεια και το περιβάλλον που μεγαλώνουμε!

Παραδείγματα Η ‘ενίσχυση’ της ποικιλίας του ατόμου απέναντι στο περιβάλλον: Χρήση της νοημοσύνης, αναπαραγωγή

Κανάλια ποικιλίας Πηγή: Cavendish Software Ltd. 1995, portions © Stafford Beer 1985

Ιεραρχία στόχων Μεταξύ των διαφορετικών στόχων ενός (ζωντανού) συστήματος εντάσσεται πάντα ο στόχος της βιωσιμότητας.

Χρησιμοποιώντας συστήματα για τη μοντελοποίηση οργανισμών και επιχειρήσεων Μπορούμε να μοντελοποιήσουμε μια επιχείρηση χρησιμοποιώντας: Το Οργανόγραμμα Μοντέλα κυβερνητικής. «Η κυβερνητική είναι η επιστήμη του ελέγχου και της επικοινωνίας στα ζώα και τις μηχανές» (Norbert Wiener, 1948). Η κυβερνητική είναι η « επιστήμη της αποτελεσματικής οργάνωσης» («The science of effective organization») Εάν η κυβερνητική είναι η επιστήμη του ελέγχου, τότε η διοίκηση είναι το επάγγελμα του ελέγχου, σε ένα συγκεκριμένο τύπο συστημάτων «If cybernetics is the science of control, management is the profession of control -- in a certain type of system». Stafford Beer

Το μοντέλο του βιώσιμου συστήματος (The Viable System Model - VSM) Το VSM παρουσιάστηκε στο βιβλίο του S. Beer “Τhe brain of the firm”, το 1972 Άλλα βιβλία του S. Beer: Diagnosing systems for organisations, The heart of enterprise Πρότυπο για την κατασκευή του μοντέλου αποτελεί το ανθρώπινο σώμα (νευρο-κυβερνητικό σύστημα) Στηρίζεται στο νόμο της απαιτούμενης ποικιλίας Χρησιμοποιεί την έννοια του ολισμού.

Βασικές αρχές βιώσιμων οργανισμών Αρχή 1η: Η ποικιλία που διαχέεται σε ένα σύστημα τείνει να διαχέεται. Αυτό πρέπει να γίνεται με τις ελάχιστες δυνατές συνέπειες. Αρχή 2η: Τα κανάλια επικοινωνίας πρέπει να έχουν μεγαλύτερη χωρητικότητα από το (παράγον) υποσύστημα Αρχή 3η: Οι πληροφορίες, όταν μεταφέρονται, μέσω των καναλιών, μεταξύ υποσυστημάτων, αλλάζουν μορφή. Η ποικιλία της αλλαγής πρέπει να είναι ανάλογη της ποικιλίας του καναλιού. Αρχή 4η: Η εφαρμογή των προηγούμενων αρχών πρέπει να είναι συνεχής.

Βασικά Υποσυστήματα Βιώσιμων Συστημάτων Υποσύστημα Εφαρμογής Υποσύστημα Συντονισμού Υποσύστημα Ελέγχου Υποσύστημα Ανάπτυξης Υποσύστημα Πολιτικής Πηγή: The Cwarel Isaf Institute

Βασικά Υποσυστήματα Βιώσιμων Συστημάτων Μετασύστημα Υποσύστημα 5 (Πολιτική) Περιβάλλον Υποσύστημα 4 (Ανάπτυξη) Υποσύστημα 3 (έλεγχος & διοίκηση) Υποσύστημα 2 (Συντονισμός) Υποσύστημα 1 (Λειτουργικές μονάδες) Λειτουργία

Το μοντέλο του βιώσιμου συστήματος Το Υποσύστημα 1 (μπλε γραμμές και κουτιά) αντιστοιχεί σε ό,τι γίνεται (λειτουργίες) σε μια επιχείρηση (λειτουργικές μονάδες) Το Υποσύστημα 2 (κίτρινο) δείχνει τις ενέργειες και τους πόρους που χρησιμοποιούνται για το συντονισμό των λειτουργικών μονάδων. Το Υποσύστημα 3 (κόκκινο) χαρακτηρίζει τις ενέργειες και τους πόρους που έχουν στόχο τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας κάθε λειτουργικής μονάδας. Το Υποσύστημα 4 (πράσινο) αναπαριστά το περιβάλλον της επιχείρησης, και τις ενέργειες και τους πόρους που χρησιμοποιούνται για τη γνώση του περιβάλλοντος και την απόκτηση εμπειρίας καθώς και την υλοποίηση των στρατηγικών για το μέλλον. Το Υποσύστημα 5 (μωβ) δείχνει τους κανόνες και τις αρχές που εφαρμόζονται στην επιχείρηση (π.χ. η ταυτότητα της επιχείρησης, οι ηθικές αξίες, οι κανόνες λειτουργίας). Πηγή: The Cwarel Isaf Institute

Η ιεραρχία στο Μοντέλο Βιώσιμου Συστήματος Βασικό χαρακτηριστικό Βιώσιμων Συστημάτων είναι η ανακύκλωση Κάθε βιώσιμο σύστημα περιέχει βιώσιμα (υπο)συστήματα και περιέχεται και το ίδιο σε ένα βιώσιμο σύστημα. Από το απλούστερο έως το συνθετότερο (υπο)σύστημα, οι λειτουργίες που απαιτούνται είναι οι ίδιες.

Η ροή πληροφορίας στο μοντέλο βιώσιμου συστήματος Ο ρόλος της πληροφορικής Η τεχνολογία της πληροφορικής και των επικοινωνιών μπορεί να αξιοποιηθεί στο πλαίσιο του επανασχεδιασμού μιας επιχείρησης με βάση το VSM ώστε να αποκτήσει η επιχείρηση «νευρικό σύστημα» που υποστηρίζει την εκπλήρωση των στόχων της. Πηγή: The Cwarel Isaf Institute

Η διάσταση του χρόνου στο Μοντέλο Βιώσιμου Συστήματος Τα συστήματα 1-3 απασχολούνται με το τι συμβαίνει τώρα. Το σύστημα 4 ασχολείται με τα πιθανά συμβάντα στο μέλλον. Το σύστημα 5 ασχολείται με αυτό που πρέπει να γίνεται πάντα. ..και το παρελθόν;

Παράδειγμα: Μια επιχείρηση σύμφωνα με μοντέλο του βιώσιμου συστήματος

Το μοντέλο του Βιώσιμου Συστήματος ως εργαλείο της διοίκησης επιχειρήσεων Η αποτελεσματικότητα μιας επιχείρησης συνδέεται με τη σωστή λειτουργία των 5 υποσυστημάτων στο πλαίσιο μιας επιχείρησης. Όταν κάποιο από τα υποσυστήματα αυτά υπολειτουργεί (ή δε λειτουργεί καθόλου), τότε η επιχείρηση αυτή δε λειτουργεί αποτελεσματικά. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανάλυση (διάγνωση), τη ρύθμιση, το σχεδιασμό και την ανάπτυξη σύμπλοκων συστημάτων.

Η έννοια της βιωσιμότητας Ένα σύστημα είναι βιώσιμο, όταν έχει τη δυνατότητα συνεχούς προσαρμογής στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον του. Επομένως ένα βιώσιμο σύστημα: Διατηρεί την ταυτότητά του Αξιοποιεί την εμπειρία του Μπορεί να μαθαίνει και να Εξελίσσεται Ο στόχος ενός βιώσιμου συστήματος – επιχείρησης δεν είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους, αλλά η επιβίωση!

Εφαρμογή του μοντέλου Βιώσιμου Συστήματος Το μοντέλο του βιώσιμου συστήματος χρησιμοποιείται: Για να κατανοήσουμε τους οργανισμούς – επιχειρήσεις Για να τους επανασχεδιάσουμε και Για να διαχειριστούμε καλύτερα τις αλλαγές που συμβαίνουν σε έναν οργανισμό.

Εφαρμογή του μοντέλου Βιώσιμου Συστήματος Διάγνωση: καταγραφή κατάστασης λειτουργίας βασικών υποσυστημάτων (π.χ. λειτουργικές μονάδες, μονάδα συντονισμού κ.λπ.) Πώς ασκείται η διοίκηση των μονάδων (π.χ. κανάλι επικοινωνίας) με στόχο τη σταθερότητα και τη βελτιστοποίηση των λειτουργικών μονάδων; Πώς γίνεται η επικοινωνία με το περιβάλλον για το μακροπρόθεσμο (στρατηγικό) σχεδιασμό; Πώς επικοινωνούνται η πολιτική, οι αξίες κ.λπ. του συστήματος;

Εφαρμογή του μοντέλου Βιώσιμου Συστήματος Επιδιωκόμενα χαρακτηριστικά: Αυτονομία Ισορροπία εσωτερικού περιβάλλοντος Διαχείριση πληροφορίας (Πληροφοριακά Συστήματα) Ισορροπία με το (εξωτερικό) περιβάλλον