Η περίπτωση Αμφιβίων και Ερπετών ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ ΚΑΙ ΛΑΤΟΜΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Η περίπτωση Αμφιβίων και Ερπετών Δρ Πέτρος Λυμπεράκης Έφορος Συλλογών Σπονδυλωτών

Βιοποικιλότητα - Μεσόγειος

Τα (βιογεωγραφικά) «νησιά» Βουνοκορφές:Υψηλός ενδημισμός και ιδιαιτερότητες λόγω παγετωδών του Πλειστόκαινου Υγρότοποι: αλληλεπίδραση διαφορετικών κόσμων (ιδίως στις εκβολές των ποταμών) Νησιά (ξηρά και θαλάσσιο οικοσύστημα)

Λίγη Ιστορία Κρίση αλατότητας του Μεσσηνίου (λίγη επίδραση στην Κύπρο) Μελετώντας την ερπετοπανίδα στη Μεσόγειο συναντάμε τρία μεγάλα γεγονότα που την έχουν καθορίσει Κρίση αλατότητας του Μεσσηνίου (λίγη επίδραση στην Κύπρο) Εναλλαγή παγετωδών – μεσοπαγετωδών (Αφίξεις νέων ειδών) Άφιξη του ανθρώπου (άφιξη ειδών που μετέφερε ο άνθρωπος)

Το αίνιγμα της Κύπρου Η Κύπρος είναι (κατά τη βιογεωγραφία) ωκεάνιο νησί, δηλαδή δεν υπήρξε τμήμα γειτονικής χέρσου αλλά αναδύθηκε Ο κανόνας για αυτά τα νησιά είναι η φτωχή πανίδα Η Κύπρος έχει πολύ πλούσια ερπετοπανίδα (παρά κάποιες ανεξήγητες απουσίες π.χ. Χερσαίες χελώνες ή Eirenis modestus)

Ενώθηκε ή όχι; Μεγάλη συζήτηση για το αν υπήρξε ή όχι ποτέ ενωμένη Ομάδα του ΜΦΙΚ (Poulakakis et al. 2013) μελέτησε το συγκεκριμένο ερώτημα και κατέληξε ότι είναι πιθανό να υπήρξε μια εφήμερη σύνδεση κατά τη διάρκεια της ΚΑΜ.

Είδη που προϋπήρχαν ή διαφοροποιήθηκαν κατά την ΚΑΜ Και Typhlops vermicularis Άλλες περιπτώσεις: Phoenicolacerta troodica ? Hierophis cypriensis ?

Είδη που έφτασαν στο νησί μετά την ΚΑΜ

Είδη που πιθανότατα ήρθαν με τον άνθρωπο Chalcides ocellatus Γλυάστρα Hemidactylus turcicus Σαμιαμίδι

Συνολική άποψη Η πολύ μεγάλη ποικιλότητα που προέκυψε από τις προαναφερθείσες διαδικασίες (και άλλες που δεν γνωρίζομε ακόμη) κατέληξαν σε μια ερπετοπανίδα μοναδική που έχει και τις ανάλογες διαχειριστικές απαιτήσεις

Κίνδυνοι Σε γενικές γραμμές η ερπετοπανίδα της Κύπρου δεν δέχεται σοβαρές άμεσες απειλές Υπάρχουν εξαιρέσεις άμεσων σοβαρών απειλών όπως π.χ. Natrix natrix, Mauremys rivulata, (κυρίως, αλλά όχι μόνον) λόγω μικρού μεγέθους πληθυσμών Κύρια απειλή στην Κύπρο (αλλά και παγκοσμίως) είναι η χαμηλού επιπέδου αλλά διαρκής και αυξανόμενη στέρηση χώρου από το φυσικό περιβάλλον και η ομογενοποίηση του χώρου ως υποπερίπτωση της στέρησης

Χώρος Τεχνικά, η στέρηση χώρου ονομάζεται καταστροφή – υποβάθμιση ενδιαιτημάτων, Κύρια αιτία η διαρκής επέκταση των των ανθρώπινων δραστηριοτήτων Αν δεν έχομε την (αλαζονική) θεώρηση ότι μπορούμε να ζήσομε χωρίς φυσικό περιβάλλον, πρέπει, συντεταγμένα, να πάρομε αποφάσεις (κατά βάση) χωροταξικού χαρακτήρα για να το διαφυλάξομε, να το βελτιώσομε και να το αυξήσομε Μεγάλη σημασία έχουν και οι μικρές τοπικές επεμβάσεις

Εξορύξεις: (Λατομεία – Μεταλλεία) Το πρόβλημα: οι εξορύξεις υποβαθμίζουν το χώρο δημιουργώντας μια ομογενοποιημένη «έρημο». Μπορούμε να δούμε τέσσερεις κατηγορίες λύσεων Πρόληψη Σε υφιστάμενες, εξαντλημένες εξορύξεις Μηδενική λύση (φυσική αποκατάσταση) Χωροθέτηση άλλης οχλούσας δραστηριότητας Αποκατάσταση

Εξορύξεις – κατηγορίες λύσεων Πρόληψη: Η φάση της αποκατάστασης έχει προβλεφθεί και σχεδιαστεί ΠΡΙΝ την έναρξη της εκμετάλλευσης. Δράσεις αποκατάστασης γίνονται ταυτόχρονα με τη λειτουργία του έργου. Σε υφιστάμενες, εξαντλημένες εξορύξεις Μηδενική λύση: Εάν αφεθούν σε φυσική επανάκαμψη αυτή θα πάρει πάρα πολλά χρόνια (σε κάποιες περιπτώσεις δεκαετίες έως αιώνες...) και ποτέ δεν θα φτάσει σε επιθυμητό βαθμό ετερογένειας Χωροθέτηση άλλης οχλούσας δραστηριότητας Αποκατάσταση = άρση του προβλήματος της ομογενοποίησης = Ποικιλότητα

Ομογενοποίηση – έρημος – στέρηση χώρου

Ομογενοποίηση – έρημος – στέρηση χώρου

Ομογενοποίηση – έρημος – στέρηση χώρου

Ποικιλότητα «Δημιουργία» ετερογένειας: στόχος η διαμόρφωση συνθηκών για την επίτευξη της μέγιστης ποικιλότητας Μηχανικά (σε μέγα- και μίκρο- επίπεδο) Βιοποικιλότητα: Άμεσο πεδίο παρέμβασης οι φυτεύσεις. Ποιά φυτά, σε ποιές ποσότητες και διατάξεις. Συνάφεια με την γύρω περιοχή

Αποκατάσταση και «Αποκατάσταση» Ομογενοποιημένη έρημος με φυτά Η (σχεδόν) επιθυμητή εικόνα

Κάθετα πρανή Η μεγαλύτερη δυσκολία στην αποκατάσταση Μηχανική: αποθέσεις υλικών (ή άλλος τρόπος) για το «σπάσιμο» της συνέχειας Φυτεύσεις: Δύσκολες αλλά αναγκαίες Ιδανικά: προσομοίωση πλευράς φαραγγιού τόσο στην ποικιλότητα των φυτών όσο και στη διασπορά τους

Ποικιλότητα σε μίκρο επίπεδο: Πώς; Ποικιλία (απλών) μέσων - Σωροί από πέτρες - Με ή χωρίς ξύλα - Διάφορα μεγέθη πετρών - ξύλων - Λιγότερο η περισσότερο δομημένες - Ποικίλα σχήματα, μεγέθη και προσανατολισμοί - Λακκούβες (απλά σκαψίματα ή/και συνδυασμός με πετροσωρούς) - Ποικιλία συνοδευτικών φυτεύσεων (σαφής προτίμηση σε αγγειόσπερμα)

Πετροσωροί

Και σε εξεζητημένη μορφή (ελλείψει καταλληλότερων φωτογραφιών) Και σε εξεζητημένη μορφή (ελλείψει καταλληλότερων φωτογραφιών)

Χρόνος Όποια κατασκευή και να γίνει απαιτεί χρόνο «ωρίμανσης» Δεν θα υιοθετηθούν άμεσα από τα ζώα Κάποια είδη θα έρθουν αργότερα από άλλα Συνάρτηση και με την ανάπτυξη της βλάστησης Πριν Μετά

Παρακολούθηση Η Παρακολούθηση είναι κρίσιμη δράση για δύο λόγους: Παρακολούθηση της εφαρμογής του σχεδίου. Αντίδραση σε αποτυχίες/αστοχίες. Αναθεώρηση και επιδιορθωτικές επεμβάσεις Η δράση αποτελεί οικολογικό πείραμα: Η καταγραφή της πορείας εξέλιξης της βιοποικιλότητας στους χώρους παρέμβασης (με ειδικές διαδικασίες για μικρές και άλλες για μεγάλες παρεμβάσεις) μπορούν να δώσουν πολύτιμα στοιχεία. Συνεργασία με Πανεπιστήμιο (ή/και Ερπετολογικό Σύνδεσμο)

Ενδεικτικές πηγές Αποκατάσταση εξορύξεων iccm good practices guidance mining metals: http://www.icmm.com/page/1182/good-practice-guidance-for-mining-and-biodiversity Mine Rehabilitation Handbook: http://www.minerals.org.au/__data/assets/pdf_file/0016/33019/in_Rhiliion_nook.pdf Mine rehabilitation: http://www.dmp.wa.gov.au/documents/mine_rehab.pdf Αμφίβια και Ερπετά της Κύπρου Νικολάου, Χ., Παφίλης, Π., Λυμπεράκης Π. 2014. Τα Ερπετά και τα Αμφίβια της Κύπρου.Ερπετολογικός σύνδεσμος Κύπρου 240σ. Poulakakis, N., Kapli, P., Kardamaki, A., Skourtanioti, E., Göçmen, B., Ilgaz, C., Kumlutas, Y., Avci, A., Lymberakis, P. (2013). Comparative phylogeography of six herpetofauna species in Cyprus: late Miocene to Pleistocene colonization routes. Biological Journal of the Linnean Society 108:619-635.