ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΧΑΪΑΣ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΧΑΪΑΣ

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΧΑΪΑΣ

Τι είναι φάρμακο; Κάθε ουσία ή μίγμα ουσιών, που παράγεται, προσφέρεται προς πώληση, ή παρουσιάζεται για χρήση στη διάγνωση, στη θεραπεία, στο μετριασμό ή στην πρόληψη νόσου ή μη φυσιολογικής φυσικής κατάστασης ή των συμπτωμάτων τους στον άνθρωπο ή στα ζώα καθώς και για χρήση στην αποκατάσταση, τη διόρθωση, ή τη μεταβολή οργανικών λειτουργιών στον άνθρωπο ή τα ζώα. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO)

Οφέλη από τη χρήση φαρμάκων Βελτίωση ποιότητας ζωής Βελτίωση ψυχολογίας ασθενών Βελτίωση αισθήματος ασφάλειας χρονίως πασχόντων Αύξηση του χρόνου ζωής Αύξηση της παραγωγής αγροτικών & κτηνιατρικών προϊόντων

Ποιες ανθρώπινες δραστηριότητες επηρεάζουν το περιβάλλον; Απόρριψη υπολειμμάτων προϊόντων προσωπικής φροντίδας και φαρμάκων μέσω της τουαλέτας του σπιτιού μας στο αποχετευτικό δίκτυο Βιομηχανικά απόβλητα Απόρριψη γεωργικών φαρμάκων Απόρριψη κτηνιατρικών φαρμάκων Νοσοκομειακά απόβλητα

Φάρμακο: από τι αποτελείται; Δραστική ουσία Έκδοχα Περιέκτης ή αλουμινοσυσκευσία (blister) Φύλλο οδηγιών χρήσης Χάρτινη συσκευασία (κουτί)

Στο σχήμα απεικονίζονται οι διαφορετικές σφαίρες αλληλεπίδρασης στο περιβάλλον. Στο κέντρο του κύκλου μπορούμε να θεωρήσουμε ότι βρίσκεται ο άνθρωπος ή διαφορετικά η ανθρωπόσφαιρα. Οι υπόλοιπες σφαίρες είναι η βιόσφαιρα, η ατμόσφαιρα, η γεώσφαιρα και η υδρόσφαιρα. Όλες αυτές οι σφαίρες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, ανταλλάσοντας διαρκώς οργανικές και ανόργανες ουσίες. Εύκολα γίνεται επομένως αντιληπτό, πως η οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα επηρεάζει άμεσα το οικοσύστημα που μας περιβάλλει.

Έρευνητικά Πεδία έρευνα της πλειοψηφίας των φαρμάκων στο γήινο και υδάτινο περιβάλλον έρευνα της προοδευτικής δραστηριότητας από χρόνο σε χρόνο των λιποδιαλυτών και υδατοδιαλυτών ουσιών και την ανάπτυξη μεθοδολογίας για την ανίχνευσή τους στο περιβάλλον ανάπτυξη βάσης ταξινόμησης των φαρμακευτικών ουσιών ανάλογα με τη διάσπασή τους και τις περιβαλλοντικές συνθήκες πιστοποίηση και έγκριση μεθόδων ανίχνευσης των φαρμακευτικών ουσιών σε ζωντανούς οργανισμούς έρευνα των οργανικών συστημάτων που επιβαρύνονται από τις φαρμακευτικές ουσίες και τα προϊόντα διάσπασής τους έρευνα για την ανάπτυξη φαρμάκων βασισμένη σε δεδομένα που προάγουν την προστασία του περιβάλλοντος

Τύποι φαρμακευτικών ουσιών που ανιχνεύονται στο περιβάλλον Φαρμακευτικές ουσίες που προορίζονται για ανθρώπινη, γεωργική και κτηνιατρική χρήση όπως: Αντιβιοτικά, βιταμίνες, αντιφλεγμονώδη ,αναλγητικά ,ορμόνες κ.λ.π Προϊόντα προσωπικής φροντίδας όπως: Καλλυντικά, αρώματα, λοσιόν, σαμπουάν, σαπούνια, οδοντόκρεμες, αντιηλιακά. Τα προϊόντα αυτά εισάγονται στο περιβάλλον όταν διέρχονται μέσω των αποβλήτων του ανθρώπινου σώματος και στις γραμμές έδαφους ή αποχέτευσης, όταν απορρίπτονται στα σκουπίδια ή στην αποχέτευση.

Ταξινόμηση επικινδυνότητας δραστικών ουσιών Περιβαλλοντικός κίνδυνος (PBT INDEX) ρυθμός αποδόμησης στο υδατικό περιβάλλον (P) συγκέντρωση στο λιπώδη ιστό υδρόβιων οργανισμών (B) τοξικότητα στους υδρόβιους οργανισμούς (T) Πιθανότητα περιβαλλοντικών συνεπειών R=PEC/PNEC R=προβλεπόμενη συγκέντρωση στο περιβάλλον/υψηλότερη συγκέντρωση που δεν έχει βλαβερές συνέπειες στο περιβάλλον

Ταξινόμηση επικινδυνότητας δραστικών ουσιών ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΠΕΙΩΝ ΔΡΑΣΤΙΚΗ ΟΥΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ (PBT) ΧΟΡΗΓΗΘΕΙΣΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΕΣ ΔΟΣΕΙΣ (DDD) Αυξημένος κίνδυνος ETHINYLESTRADIOL 9 20466535 Μέτριος κίνδυνος PROPRANONOL 3 1217783 BENZOYL PEROXIDE ESTRADIOL 9000000 AMOXICILLIN 6 1200000 CIPROFLOXACIN 617156 SERTRALINE 14000000 PERMETHRIN MYCOPHENOLIC ACID 213572

Κατηγορίες φαρμάκων στο περιβάλλον Συνθετικές ορμόνες – ουσίες όμοιες με τα φυσικά οιστρογόνα, π.χ. οιστραδιόλη, προγεστερόνη. Άλλες: θυροξίνη, ινσουλίνη κτλ. Αντιφλεγμονώδη/αντιπυρετικά/παυσίπονα. Π.χ. Σαλικυλικά οξέα (ασπιρίνη), Παρακεταμόλη, Μη Στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Αντικαταθλιπτικά σκευάσματα (Σεροτονίνη,σιταλοπράμη και παράγωγά της)

Πολλές από τις χημικές ουσίες είναι ιδιαίτερα σταθερές (χημικά) Πολλές από τις χημικές ουσίες είναι ιδιαίτερα σταθερές (χημικά). Δε μεταβολίζονται, δεν απορροφώνται από το έδαφος, δε διασπώνται από φως, θερμότητα και μικροοργανισμούς. ΕΒΕΛ:ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΥΜΑΤΩΝ αναποτελεσματικοί στην επεξεργασία λυμμάτων που περιέχουν φαρμακευτικές ουσίες. Η Ε.Ε. πρόσθεσε τις ουσίες Diclofenac και Ethinyl Estradiol σε αυτές που πρέπει να ανιχνεύονται στο νερό.

Επίδραση φαρμάκων στο περιβάλλον Συνθετικές ορμόνες - οιστρογόνα Επηρεάζουν την ορμονική και αναπαραγωγική απόκριση των υδρόβιων οργανισμών προκαλώντας ακόμη και δομικές αλλαγές στα αναπαραγωγικά τους όργανα. Ελάττωση του πληθυσμού υδρόβιων οργανισμών. Αυξημένα επίπεδα αιθυλοιστραδιόλης στον οργανισμό τους έχουν ως αποτέλεσμα την επικράτηση των θυληκών στους πληθυσμούς αυτούς.

Επίδραση φαρμάκων στο περιβάλλον Καρδιολογικά φάρμακα Η προπρανολόλη έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί σημαντική μείωση στην παραγωγή των αυγών των ψαριών, σε συγκεντρώσεις παρόμοιες με αυτές που βρίσκει κανείς στο νερό που αποβάλλεται από σημεία επεξεργασίας λυμμάτων. Το αντιλιπιδαιμικό φάρμακο Gemfibrozil βρέθηκε ότι προκαλεί ελάττωση των επιπέδων τεστοστερόνης στα ψάρια Αντικαταθλιπτικά φάρμακα H Citalopram και η Fluoxetine ανιχνεύθηκαν στο ήπαρ ψαριών σε χαμηλή όμως συγκέντρωση. H Fluoxetine διαπιστώθηκε ότι επηρεάζει τις κινητικές ικανότητες των ψαριών με μηχανισμό παρόμοιο με αυτόν που δρα και στο ανθρώπινο νευρικό σύστημα.

Επίδραση φαρμάκων στο περιβάλλον Αντιβιοτικά: ουσίες που σκοτώνουν παθογόνα βακτήρια όπως Τετρακυκλίνες, Κεφαλοσπορίνες, Μακρολίδες, Πενικιλλίνες, Σουλφοναμίδες, Κινολόνες κτλ. Υπερδοσολογία ή υπερβολική χρήση και διασπορά δημιουργεί ανθεκτικά στελέχη βακτηριδίων. Έτσι χρειάζονται νέα αντιβιοτικά ή ισχυρότερες δόσεις ή συνδυασμός αντιβιοτικών. Φαινόμενο Eco-shadow. Ο όρος eco-shadow έχει εισαχθεί για να περιγράψει τις οικολογικές επιπτώσεις των αντιβιοτικών. Αντιβιοτικά με ένα ευρύ φάσμα, που είναι επίσης σταθερά θα έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στην βακτηριακή χλωρίδα (μεγάλο eco -shadow) από εκείνa με ένα στενό αντιμικροβιακό φάσμα που διασπώνται πιο γρήγορα (μικρό eco-shadow)

Παράγωγα προϊόντων προσωπικής υγιεινής στο περιβάλλον Τρικλοζάν (Triclosan): Αντιβακτηριδιακό/αντιμικροβιακό. Χρησιμοποιείται σε σαπούνια, οδοντόκρεμες, υγρά μαντηλάκια και γενικά σε αντισηπτικά προϊόντα. Έχει αποσυρθεί από πολλά εμπορικά σκευάσματα. Λαουρυλοθειικό νάτριο(SLS): Δημιουργεί αφρό σε σαπούνια, σαμπουάν, καθαριστικά προσώπου. Συνήθως είναι επιμολυσμένο με οξείδιο του αιθυλενίου.

Παράγωγα προϊόντων προσωπικής υγιεινής στο περιβάλλον Βουτυλιωμένη Υδροξυανισόλη (BHA) και Βουτυλιωμένη Υδροξυτολουένη (ΒΗΤ) – Αντιοξειδωτικές ουσίες χρησιμοποιούνται ως συντηρητικά σε κραγιόν και ενυδατικά προϊόντα Βαφές και χρωστικές ουσίες (κυρίως: p-φαινυλενο-διαμίνη και γενικότερα ουσίες με κωδικό CI που ακολουθούνται από 5ψήφιο αριθμό π.χ. 75000-77000)

Παράγωγα προϊόντων προσωπικής υγιεινής στο περιβάλλον Διαιθανολαμίνη (DEA) και συγγενείς ουσίες: Προσθέτουν κρεμώδη υφή σε υγρά σαπούνια, σαμπουάν, αντιηλιακά και ενυδατικές κρέμες. Διβουτυλοφθαλικός εστέρας (DBP): Οργανικός διαλύτης και πλαστικοποιητής σε βερνίκια (νυχιών) και αρώματα. Ουσίες που απελευθερώνουν φορμαλδεϋδη (HCHO): Διαζολυνολινική ουρία, μεθυναμίνη, Υδροξυμεθυλογλυκινικό Νάτριο κτλ. Συντηρητικά σε ευρύ φάσμα καλλυντικών.

Παράγωγα προϊόντων προσωπικής υγιεινής στο περιβάλλον Βαζελίνη: Παράγωγο του πετρελαίου/μαλακτικό/γυαλιστικό που χρησιμοποιείται σε βαφές, κραγιόν, σαπούνια. Περιέχει σημαντικές ποσότητες πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων (PAHs). Σιλοξάνες – Μεθικόνες: Προϊόντα που περιέχονται σε σιλικονούχα σκευάσματα. Προσδίδουν λάμψη, ενυδάτωση και μαλακή υφή σε προϊόντα φροντίδας μαλλιών και αποσμητικά.

Παράγωγα προϊόντων προσωπικής υγιεινής στο περιβάλλον Παραβένες (Parabens): Πρόπυλo-, μέθυλο-,  αίθυλο- και βούτυλο-. Χρησιμοποιούνται ως συντηρητικά/αντιμικροβιακά σε καλλυντικά και αρώματα, αλλά και σε ελαφρά απολυμαντικά προϊόντα (π.χ. υγρά μαντηλάκια). Αρωματικές ουσίες (musk fragrances): Περισσότερες από 3000. Δεν αναγράφονται συνήθως στην ετικέτα των προϊόντων. Χρήση σε ευρεία γκάμα καλλυντικών προϊόντων. Συνθετικές ουσίες (π.χ. Γαλαξολίδη, Τοναλίδη κτλ.), αλλά και επικίνδυνα φθαλικά παράγωγα.

Πώς καταλήγουν τα φάρμακα στο περιβάλλον; Χρήση από ανθρώπους και κατοικίδια ζώα Αποβολή από τον οργανισμό μέσω των σωματικών υγρών Απόρριψη ληγμένων ή αχρησιμοποίητων φαρμάκων στην αποχέτευση. Διαρροές από το δίκτυο αποχέτευσης. Εγκατάλειψη ή τυχαία απόθεση πτωμάτων ζώων που έχουν λάβει θεραπεία με φαρμακευτική αγωγή ή έχουν υποστεί ευθανασία και τα οποία μπορεί να αποτελούν ακόμα και τροφή για άλλους οργανισμούς. Ρίψη επεξεργασμένων ή μη νοσοκομειακών αποβλήτων σε οικιακά συστήματα αποχέτευσης. Απόρριψη σε απλές οικιακές δεξαμενές αποβλήτων και οικιακές βιολογικές δεξαμενές των οποίων το επεξεργασμένο νερό επαναχρησιμοποιείται

Πώς καταλήγουν τα φάρμακα στο περιβάλλον; Μεταφορά και εναπόθεση επεξεργασμένου στερεού ιζήματος από επεξεργασία λυμμάτων στο έδαφος και χρήση του για λίπανση Ψεκασμός των φυτών. Άμεση αποβολή οικιακών λυμμάτων. Άμεση μεταφορά στο νερό των χημικών με το κολύμπι ή το μπάνιο. Απόβλητα παράνομων εργαστηρίων ή εργοστασίων παρασκευής φαρμάκων, αλλά και επεξεργασμένα λύμματα φαρμακοβιομηχανιών. Εναπόθεση οικιακών απορριμάτων ή και ιατρικών αποβλήτων σε χωματερές (νόμιμες ή μη). Απελευθέρωση φαρμάκων στο νερό σε υδατοκαλλιέργειες. Χρήση φαρμάκων και για άλλους, εκτός της θεραπείας, σκοπούς. Φωτοχημική μετατροπή στις συνθήκες περιβάλλοντος και δημιουργία τοξικών μεταβολιτών.

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΦΑΡΜΑΚΩΝ απορρίπτονται προς καταστροφή ή αδρανοποίηση φάρμακα που έχουν λήξει ή φάρμακα που δε μπορούν πλέον να χρησιμοποιηθούν απορρίπτονται προς καταστροφή ή αδρανοποίηση

ΟΧΙ Είναι όλα τα αχρησιμοποίητα φάρμακα …για πέταμα; εάν δεν έχει περάσει η ημερομηνία λήξεως και είναι κατάλληλα για χρήση μπορούν να χρησιμοποιηθούν από άλλους ανθρώπους που τα έχουν ανάγκη

Πού συλλέγονται αυτά τα φάρμακα; Κοινωνικό Φαρμακείο Πλατεία Εργατικών Κατοικιών, Ν.Ε.Ο. Πατρών-Αθηνών Ανθρωπιστικές οργανώσεις

Τα ληγμένα φάρμακα Απορρίπτουμε τα φάρμακα στον πράσινο κάδο ΔΕΝ τα πετάμε στα σκουπίδια ΔΕΝ τα πετάμε στο νεροχύτη ή στην τουαλέτα ΔΕΝ τα απορρίπτουμε στο περιβάλλον Απορρίπτουμε τα φάρμακα στον πράσινο κάδο που βρίσκεται στο φαρμακείο της γειτονιάς μας

Έναρξη προγράμματος: Μάρτιος 2012

διαχωρίζουμε: φάρμακα συσκευασίες

πάντοτε υπό την εποπτεία του φαρμακοποιού στον πράσινο κάδο του φαρμακείου απορρίπτονται: Ληγμένα ή μη φάρμακα καθώς και υπολείμματα φαρμάκων οικιακής χρήσης Συμπεριλαμβάνονται φάρμακα σε υγρή μορφή (σιρόπια κλπ) καλά κλεισμένα, και φάρμακα με ναρκωτική ουσία, δεδομένου ότι ο κάδος είναι κλειδωμένος Λοιπά φαρμακευτικά προϊόντα που πωλούνται από τα φαρμακεία (συμπληρώματα διατροφής, δερμοκαλλυντικά, οδοντόκρεμες κλπ) πάντοτε υπό την εποπτεία του φαρμακοποιού

ΔΕΝ απορρίπτονται: στον πράσινο κάδο του φαρμακείου υλικά μιας χρήσης για τη λήψη θεραπευτικών σχημάτων (σύριγγες, νυστέρια, οροί κλπ) θερμόμετρα υδραργύρου άδειες συσκευασίες φαρμάκων

Πού καταλήγουν τα φάρμακα που απορρίπτονται στους πράσινους κάδους; Συλλέγονται από τις τοπικές Φαρμακαποθήκες Μεταφέρονται από το δίκτυο διανομής σε ειδικές εγκαταστάσεις του Ι.Φ.Ε.Τ. στη Μαγούλα Αττικής Μεταφέρονται σε ειδικά εργοστάσια για να καταστραφούν με ασφαλή τρόπο για το περιβάλλον

Μέθοδοι καταστροφής φαρμάκων Αποτέφρωση σε υψηλές θερμοκρασίες Σε κλίβανους δύο θαλάμων με θερμοκρασίες άνω των 1200 οC και καπνοδόχους μεγάλου ύψους για τα καυσαέρια. Ιδανική μέθοδος, ιδίως για αντικαρκινικά φάρμακα. Μειονέκτημα το υψηλό κόστος. Αδρανοποίηση Μίξη των κονιοποιημένων φαρμάκων με τσιμέντο και ασβέστη για τη δημιουργία στερεού μίγματος, που απορρίπτεται σε χωματερές. Απλή και οικονομική μέθοδος. Απαιτείται διαχωρισμός από τις εξωτερικές συσκευασίες. Χημική διάσπαση Χρήση χημικών μεθόδων για τη διάσπαση των φαρμάκων σε ανενεργά συστατικά. Χρονοβόρα μέθοδος, απαιτεί τεχνογνωσία και μεγάλες ποσότητες χημικών αντιδραστηρίων. Κατάλληλη μόνο για μικρές ποσότητες πολύ επικίνδυνων φαρμάκων (πχ αντικαρκινικά).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Environmental Protection Agency Proper Disposal of Prescription Drugs Environmental Protection Agency Website http://www.whitehousedrugpolicy.gov/publications/pdf/prescrip_disposal.pdf. Origins and Fate of PPCPs in the Environment (http://www.epa.gov/ppcp/pdf/drawing.pdf).” U.S. Environmental Protection Agency. Bradley Drury, John Scott, Emma J. Rosi-Marshall, John J. Kelly Trichlosan exposure increases triclosan resistance and influences taxonomic composition of benthic bacterial communities, United States, Environ. Sci. Technol., 2013, 47 (15), pp 8923-8930 Cale T. Anger, Charles Sueper, Dylan J. Blumentritt, Kristopher McNeill, Daniel R. Engstrom, William A. Arnold, Quantification of triclosan, chlorinated triclosan derivatives, and their dioxin photoproducts in lacustrine sediment cores, Minnesota US, Environ. Sci. Technol., 2013, 47 (4), pp 1833-1843 Jessica L. Mohatt, Lanhua Hu, Kevin T. Finneran, Timothy J. Strathmann, Microbially mediated abiotic transformation oh the antimicrobial agent sulfamethoxazole under iron-reducing soil conditions, Illinois US, Environ. Sci. Technol., 2011, 45 (11), pp 4793- 4801 Enironmental impact of pharmaceuticals and personal care products, http://en.wikipedia.org/wiki/Εnvironmental_impact_of_pharmaceuticals_and_personal_care_products Biological Sciences - Environmental Sciences:Karen A. Kidd, Paul J. Blanchfield, Kenneth H. Mills, Vince P. Palace, Robert E. Evans, James M. Lazorchak, and Robert W. Flick Collapse of a fish population after exposure to a synthetic estrogen PNAS 2007 104 (21) 8897-8901; published ahead of print May 21, 2007, doi:10.1073/pnas.0609568104 Travis A. Hanselman, Donald A. Graetz, Ann C. Wilkie, Manure-borne estrogens as potential environmental contaminants: a review, Gainesville Florida, Environ. Sci. Technol., 2003, 37 (24), pp 5471-5478 Brittan A. Wilson, Val H. Smith, Frank deNoyelles Jr., Cynthia K. Larive, Effects of three pharmaceutical and personal care products on natural freshwater algal assemblages, Lawrence Kansas US, Environ. Sci. Technol., 2003, 37 (9), pp 1713-1719 Lanhua Hu, Amanda M. Stemig, Kristine H. Wammer, Timothy J. Strathmann, Oxidation of antibiotics during water treatment with potassium permanganate: reaction pathways and deactivation, St. Paul Minnesota, Environ. Sci. Technol., 2011, 45 (8), pp 3635-3642

38 Α. Ε. Τυρπένου, Φάρμακα και περιβάλλον, http://www.hvms.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=920%3Afarmaka-ke- perivallon&catid=128%3Avolume60-issue2&lang=el&Itemid=167 Drug disposal & stewardship: ramifications for the environment and human health, http://www.epa.gov/ppcp/projects/disposal.html Γ. Κιοσές, Φάρμακα στο περιβάλλον, Φαρμακευτική Εταιρεία Ελλάδος, http://fee.org.gr/articles-blog/198-medicines-environment.html Environmental persistent pharmaceutical pollutant, http://en.wikipedia.org/wiki/Environmental_persistent_pharmaceutical_pollutant Environmentally Classified Pharmaceuticals 2014-2015. Stockholm County Counsil, 2014 Pharmaceuticals in drinking water, 2011, Technical report, WHO June 2011, http://www.who.int/water_sanitation_health/publications/2011/pharmaceuticals/en/index.html Environment and Pharmaceuticals, 2006, Stockholm: Apoteket AB Bound J and Voulvoulis N. Household disposal of pharmaceuticals as a pathway for aquatic contamination in the United Kingdom. Env Health Persp, 2005, 113: 1705-11 Kummerer K. Pharmaceuticals in the environment: sources, fate, effects and risks. Springer. 2nd edition 2004 Lubick N. Drugs in the environment: do pharmaceutical take-back programmes make a difference? Environ Health Perspect. 2010 May;118(5):A210-4 Joss A, Zabczynski S, Göbel A et al. Biological degradation of pharmaceuticals in municipal wastewater treatment: proposing a classification scheme Water Res. 2006, 40:1686-96 European Environmental Agency Technical Report. Pharmaceuticals in the environment. Results of an EEA workshop, Copenhagen 2010 World Health Organization: Guidelines for drug donations. Geneva, WHO, 1999 http://www.returnmed.com.au/background Ινστιτούτο Φαρμακευτικής Έρευνας και Τεχνολογίας, www.ifet.gr

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ 39 Τους φαρμακοποιούς του Φ.Σ. Αχαΐας που εργάστηκαν για το πρόγραμμα Θανοπούλου Αθηνά, Τσάρα Μαρίνα, Δημοπούλου Νικολέττα, Λάτσης Δημήτρης, Παπαδόπουλος Αλέξανδρος, Λιάκου Νίκη, Κατερίνης Γιάννης, Χύμας Ευάγγελος, Δημητρόπουλος Νίκος, Λουκοπούλου Γεωργία, Χατζηπέτρου Λίνα, Πάλμος Σπύρος, Ραυτοπούλου Άσπα, Θλιμμένος Χάρης, Σκαλτσά Λεωνόρα, Σουλελέ Γεωργία Τον Φ.Σ. Αχαΐας για την στήριξη του

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ 40 Τους υπαλλήλους του Φ.Σ. Αχαΐας Κασίμη Κώστα και Κόλλια Μάρκο Τον καθηγητή πληροφορικής Μπούτσικα Βασίλη Τον γραφίστα Φίλιππο Μποτώνη Για την αφιλοκερδή και ενεργή συμμετοχή τους!

Και κυρίως ευχαριστούμε … Εσάς που μας παρακολουθήσατε! 41 Και κυρίως ευχαριστούμε … Εσάς που μας παρακολουθήσατε!