Κωνσταντίνος Καβάφης Γνωριμία με τον Αλεξανδρινό ποιητή Επιμέλεια παρουσίασης: Κωνσταντίνος Ψαρράς

Κρυμμένα Απ' όσα έκαμα κι απ' όσα είπα να μη ζητήσουνε να βρουν ποιος ήμουν. Εμπόδιο στέκονταν και μεταμόρφωνε τες πράξεις και τον τρόπο της ζωής μου. Εμπόδιο στέκονταν και σταματούσε με πολλές φορές που πήγαινα να πω. Η πιο απαρατήρητές μου πράξεις και τα γραψίματά μου τα πιο σκεπασμένα - από εκεί μονάχα θα με νοιώσουν. Αλλά ίσως δεν αξίζει να καταβληθεί τόση φροντίς και τόσος κόπος να με μάθουν. Κατόπι -στην τελειωτέρα κοινωνία- κανένας άλλος καμωμένος σαν εμένα βέβαια θα φανεί κ' ελεύθερα θα κάμει. Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ

Ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1863 (29 Απριλίου) και πέθανε στην ίδια πόλη το 1933 την ημέρα των γενεθλίων του. Ηταν το ένατο και τελευταίο παιδί του Πέτρου Ι. Καβάφη, μεγαλέμπορου βαμβακιού, από φαναριώτικο γένος και της Χαρίκλειας Φωτιάδη από παλαιότατη οικογένεια της Πόλης.

Ο μικρός Καβάφης ζει τα πρώτα παιδικά του χρόνια στην Αλεξάνδρεια, μέσα σε εξαιρετικές συνθήκες ευημερίας. Στο ισόγειο του διώροφου σπιτιού των Καβάφηδων στην αριστοκρατική οδό Σερίφ, στεγάζονταν τα γραφεία του ακμαιότατου εμπορικού οίκου «Καβάφης & Σία» (κύριος συνέταιρος ο Γεώργιος Καβάφης, θείος του ποιητή, εγκατεστημένος στο Λονδίνο), ενώ η οικογένεια του Πέτρου Καβάφη διαβίωνε με χαρακτηριστική άνεση στο πρώτο και στο δεύτερο πάτωμα, διατηρώντας Γάλλο παιδαγωγό, Αγγλίδα τροφό, Έλληνες υπηρέτες, Ιταλό αμαξά και Αιγύπτιο θυρωρό!  

To 1870 με το θάνατο του πατέρα Καβάφη αρχίζει, ουσιαστικά, η σταθερή πορεία της οικογένειας προς την οικονομική κρίση και παρακμή. Το 1872 η Χαρίκλεια Καβάφη μετακομίζει με τα παιδιά της στην Αγγλία όπου και θα παραμείνουν τα επόμενα έξι χρόνια (κυρίως στο Λίβερπουλ αλλά και στο Λονδίνο). Ο μικρός Καβάφης σπουδάζει σε αγγλικό σχολείο όπου και διδάσκεται για μητρική του γλώσσα την αγγλική αλλά παράλληλα μαθαίνει και ελληνικά και γαλλικά. Μετά από λίγα χρόνια παραμονής στην Αγγλία αναγκάζονται να επιστρέψουν στην Αλεξάνδρεια καθώς τα οικονομικά της οικογένειας πηγαίνουν άσχημα και η οικογενειακή επιχείρηση διαλύεται.

Ο Καβάφης συνεχίζει τις σπουδές του στο Εμποροπρακτικό Λύκειο «Ερμής» ενώ παράλληλα υπάρχουν σαφή στοιχεία ότι κατά το διάστημα που μεσολάβησε ανάμεσα στην επιστροφή από την Αγγλία (1878) και στο ξεκίνημα της φοίτησης στον «Ερμή» (1881), ο Καβάφης είχε αρχίσει να μελετά και να εργάζεται πνευματικά από μόνος του, χρησιμοποιώντας βιβλία από τις δανειστικές βιβλιοθήκες της Αλεξάνδρειας. Σ' αυτήν την τριετία ανάγεται και η φιλόδοξη απόπειρά του να συντάξει ένα ιστορικό λεξικό, προσπάθεια που δεν ολοκληρώθηκε αφού τα λήμματα του έργου σταμάτησαν «στη μοιραία λέξη Αλέξανδρος».

Το 1882, στη διάρκεια της αιγυπτιακής εξέγερσης κατά των Αγγλων, πηγαίνει με την οικογένειά του για τρία χρόνια (ως τον Οκτώβριο του 1885) στην Κωνσταντινούπολη, στο σπίτι του φαναριώτη παππού του, Γεωργάκη Φωτιάδη. Η τριετής παραμονή του Καβάφη στην Πόλη αποδεικνύεται ιδιαιτέρως σημαντική και κρίσιμη για διαφορετικούς λόγους. Σύμφωνα με τις βιογραφικές σημειώσεις της Ρίκας Σεγκοπούλου, ο ομοσεξουαλισμός του άρχισε να εκδηλώνεται στα 1883. Παράλληλα, γνωρίζουμε, ότι ο ποιητής άρχισε να εκφράζει ζωηρό ενδιαφέρον για να ακολουθήσει πολιτική και δημοσιογραφική καριέρα.

Φυσικά, το πιο αξιοσημείωτο αυτής της περιόδου, είναι το γεγονός ότι η παραμονή του στην Πόλη συμπίπτει με τις πρώτες μαρτυρημένες συστηματικές του προσπάθειες να επιδοθεί στην τέχνη του ποιητικού λόγου. Τεκμήριο της πρώιμης αυτής προσπάθειας του Καβάφη, αποτελεί μια ομάδα αδημοσίευτων από τον ίδιο ποιημάτων, τα οποία εκδόθηκαν μαζί με άλλα ανέκδοτα ποιήματα το 1968 από το Γ.Π. Σαββίδη. Τον καιρό εκείνο συμπληρώνει και τις μελέτες του πάνω στην αρχαία και μεσαιωνική ελληνική φιλολογία που τις είχε αρχίσει την εποχή ακόμα που βρισκόταν στην Αγγλία.

Τον Οκτώβριο του 1885, ο Καβάφης γυρίζει στην Αλεξάνδρεια μαζί με τη μητέρα του και τους αδελφούς του, Αλέξανδρο και Παύλο. Με την επιστροφή του, ο Καβάφης εγκαταλείπει την αγγλική υπηκοότητα και παίρνει την ελληνική. Τα πρώτα χρόνια μετά την επιστροφή στην Αλεξάνδρεια είναι μια περίοδος προσαρμογής. Ο Καβάφης αρχίζει να εργάζεται, όχι ακόμη συστηματικά, αλλάζοντας διάφορα επαγγέλματα, όπως του δημοσιογράφου στην εφημερίδα «Τηλέγραφος» (1886), του μεσίτη στο Χρηματιστήριο Βάμβακος (1888) και του άμισθου γραμματέα στο Γραφείο Αρδεύσεων (1889-1892) όπου και θα προσληφθεί ως έκτακτος έμμισθος υπάλληλος το 1892 και θα εργαστεί μόνιμα εκεί επί τριάντα χρόνια, μέχρι το 1922, φτάνοντας στο βαθμό του υποτμηματάρχη .

Η κυριότερη χρονολογική τομή ως προς την εξέλιξη του έργου του ποιητή, κατά την εποχή αυτή, τοποθετείται στα 1891. Είναι η χρονιά κατά την οποία ο Καβάφης εκδίδει σε μονόφυλλο το πρώτο πραγματικά αξιόλογο ποίημά του (το Κτίσται) και δημοσιεύει μερικά από τα πιο αξιόλογα πεζά του κείμενα, όπως τα δύο περί των «Ελγινείων» που παρουσιάζουν δημόσια την πολιτική πλευρά του ποιητή, «Ολίγαι λέξεις περί στιχουργίας» και άλλα.

Τα οικονομικά του βελτιώνονται σημαντικά και τα επόμενα χρόνια ταξιδεύει στο Κάιρο (1893), στο Παρίσι και στο Λονδίνο με τον αδελφό του Τζων (1897). Το 1899 πεθαίνει η μητέρα του σε ηλικία 65 ετών, γεγονός που συγκλονίζει τον ποιητή. Το 1901 και το 1903 ταξιδεύει στην Ελλάδα και γνωρίζεται στην Αθήνα με Ελληνες πεζογράφους (Πολέμης, Ξενόπουλος, Πορφύρας). Στις 30 Νοεμβρίου του 1903, δημοσιεύεται στα Παναθήναια το ιστορικό άρθρο του Ξενόπουλου για τον Καβάφη με τίτλο «Ένας Ποιητής». Την ίδια χρονιά γράφει και το σημαντικότερο πεζό κείμενό του, τον «φιλοσοφικό έλεγχο» των ποιημάτων του που είναι γνωστό με τον τίτλο «Ποιητική».

Τα επόμενα χρόνια κυλούν ανάμεσα σε ποιητικούς, φιλοσοφικούς στοχασμούς, γνωριμίες με εξέχουσες προσωπικότητες στην Αλεξάνδρεια (Ιων Δραγούμης, Ε.Μ. Φόρστερ), ανανεώσεις συμβολαίων εργασίας στις Αρδεύσεις και τους διαδοχικούς θανάτους των αδερφών του. Σημαντικό βιογραφικό στοιχείο αποτελεί και η εγκατάσταση του ποιητή στο περίφημο σπίτι-εργαστήρι της οδού Λέψιους στα 1907, όπου και θα περάσει το υπόλοιπο της ζωής του δημιουργώντας το σημαντικότερο τμήμα, ποσοτικά και ποιοτικά του έργου του.

Το 1922 δηλώνει την πρόθεσή του να μη συνεχίσει την εργασία του στις Αρδεύσεις απ' όπου και παραιτείται με το βαθμό του υποτμηματάρχη και χωρίς καμιά περίσπαση αφοσιώνεται στη συμπλήρωση του ποιητικού του έργου. Το 1926 η κυβέρνηση του δικτάτορα Πάγκαλου απονέμει στον Καβάφη το παράσημο του Φοίνικος, διάκριση την οποία ο ποιητής αποδέχεται υποστηρίζοντας ότι «Το παράσημο μου το απένειμε η Ελληνική Πολιτεία, την οποία σέβομαι και αγαπώ. Η επιστροφή του παρασήμου θα είναι προσβολή εκ μέρους μου προς την Ελληνικήν Πολιτείαν γι' αυτό και το κρατώ». Το 1927 γνωρίζεται με τη Μαρίκα Κοτοπούλη και το Νίκο Καζαντζάκη.

Από το 1930 αρχίζει να υποφέρει από το λάρυγγά του και τον Ιούλιο του 1932 οι γιατροί διαγιγνώσκουν καρκίνο του λάρυγγα. Πηγαίνει στην Αθήνα όπου εισάγεται σε νοσοκομείο και του γίνεται τραχειοτομία. Μετά από τετράμηνη παραμονή στην Αθήνα, επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια όπου και το επόμενο έτος, 1933, στις 29 Απριλίου, μέρα των γενεθλίων του, πεθαίνει.

Το Έργο του

Ο Κάβαφης, όσο ζούσε, δεν εξέδωσε ποτέ ολόκληρο το ποιητικό του έργο, το οποίο, άλλωστε, συμπλήρωνε ως την τελευταία στιγμή της ζωής του. Ούτε, φυσικά, πραγματοποίησε ποτέ μια κανονικά εμπορική έκδοση. Ακολούθησε ένα δικό του, ιδιόρρυθμο σύστημα έκδοσης και κυκλοφορίας του έργου. Υπήρξαν τρία διαφορετικά στάδια εκδοτικής τακτικής, σε «μονόφυλλα», «τεύχη» και «συλλογές».

Τα ποιήματά του είναι χωρισμένα σε 4 (εκδοτικές) κατηγορίες: τα «αναγνωρισμένα», τα «ανέκδοτα», τα «αποκηρυγμένα» και τα «ατελή». Όλα τα ποιήματά του ο Καβάφης τα έγραψε στην ελληνική, με την εξαίρεση ελαχίστων από τα μέχρι το 1968 ανεκδότων ποιημάτων του.

Η Ρίκα Σεγκοπούλου εξέδωσε για πρώτη φορά ολόκληρο το σώμα της αναγνωρισμένης καβαφικής ποίησης το 1935, αλλά ήταν ο Γ.Π. Σαββίδης που το 1968 εξέδωσε συλλογές των αναγνωρισμένων, των ανέκδοτων και των αποκηρυγμένων ποιημάτων του. Συνολικά τα ποιήματα που έγραψε ο Καβάφης είναι 154. Άλλα 75 παρέμειναν ανέκδοτα εώς το 1968 και τα οποία βρέθηκαν στο αρχείο του ή σε χέρια φίλων του και άλλα 27 ποιήματα δημοσίευσε μεν ο ίδιος μεταξύ 1886 και 1898 αλλά αργότερα τα αποκήρυξε. Ο Καβάφης έγραψε και κάποια πεζά, δοκίμια και μελέτες, μεταξύ των οποίων: «Τα Ελγίνεια Μάρμαρα», «Οι Βυζαντινοί Ποιηταί», «Το Κυπριακό Ζήτημα» κ.α.

Σύμφωνα με υποδείξεις του ποιητή, τα ποιήματά του κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες: τα «ιστορικά», τα «φιλοσοφικά» και τα «ηδονικά» ή «αισθησιακά».

Κανένας άλλος ποιητής δεν ήταν καλύτερος κριτικός αναγνώστης του έργου του από τον ίδιο τον Καβάφη. Η φράση του «Ο Καβάφης είναι ποιητής του μέλλοντος» υπαγορευόταν λιγότερο από ματαιοδοξία και περισσότερο από την επίγνωση ότι θα ερχόταν μια εποχή που η ασύμβατη με τα ποιητικά δεδομένα του καιρού του ποίησή του θα επιβαλλόταν ως μεγάλη ποίηση.

Σήμερα, η απήχηση του έργου του Καβάφη έχει λάβει διαστάσεις παγκόσμιου φαινομένου. Το πιο αξιοθαύμαστο γεγονός είναι ότι ο Καβάφης (αν και χρονολογικά είναι ένας παλαιός ποιητής) διαβάζεται σήμερα με την αμεσότητα ενός σύγχρονου ποιητή! Η γοητεία που ασκεί η καβαφική ποίηση αιχμαλωτίζει διαρκώς και περισσότερους αναγνώστες παγκοσμίως. Αν και ο Καβάφης γνώρισε αρκετούς ανθρώπους των γραμμάτων κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στην Αθήνα, η σημασία του έργου του άρχισε να αναγνωρίζεται μόνον μετά θάνατον.

Οι λόγοι γι’ αυτό είναι ακριβώς οι ίδιοι για τους οποίους ο Καβάφης σήμερα θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της σύγχρονης Ελλάδας με παγκόσμια επιρροή: ο αντικομφορμισμός του και η αντίστασή του στα ρητορικά σχήματα που είχαν καθιερωθεί στην ποίηση της Ελλάδας, η λιτότητα στο ύφος και στη χρήση των εκφραστικών μέσων, η συνεχής δημιουργία πάνω στους καθημερινούς τόνους ομιλίας, η ειλικρινής, πρωτοποριακή αντίληψη των ομοφυλοφιλικών θεμάτων, η δέσμευσή του στον Ελληνισμό, η διαρκής επιδίωξη της αισθητικής τελειότητας, η συχνά εσωτερική αλλά και δυναμική αίσθηση της ιστορίας…

Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά, ολλανδέζικα, αραβικά, γιαπωνέζικα, αρμένικα, ινδικά, σλαβικές γλώσσες και σε πάρα πολλές άλλες γλώσσες. Κάθε χρόνο και σ’ όλο τον κόσμο παρουσιάζονται και εκδίδονται νέες μελέτες, δοκίμια, άρθρα, μονογραφίες, συλλογές και άλλες εκδόσεις πάνω στο έργο του και τη ζωή του.

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης και το έργο του εξακολουθούν να αποτελούν πηγή έμπνευσης για ένα μεγάλο αριθμό ποιητών απ’ όλο τον κόσμο που δημιουργούν τα λεγόμενα «καβαφογενή» ποιήματα. Ο μεγάλος Αλεξανδρινός ήταν πράγματι ο «ποιητής του μέλλοντος»...

Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ & άλλα σχόλια

«Ο,τι πέφτει άμεσα στην αντίληψη του μαρξιστή τεχνοκρίτη, από το έργο του Κ. Καβάφη είναι η φυγή, από τη σύγχρονη πραγματικότητα. Φεύγει στο παρελθόν, χάνεται σε αναδιφήσεις βιβλίων, σε παλιές ιστορίες και θέματα κι από κει μέσα μυκτηρίζει κι αρνιέται την κοινωνική ζωή. Ενας ατομιστής που δε ζει παρά μέσα στην ατμόσφαιρα της ηδυπάθειας και του σαρκασμού, απομονωμένος, τραγικά απομονωμένος από τη ζωή.» «Αφιέρωμα στον Καβάφη» - Περιοδικό Νέοι Πρωτοπόροι, 1933

«Είναι νέος, αλλ' όχι εις την πρώτην νεότητα «Είναι νέος, αλλ' όχι εις την πρώτην νεότητα. Βαθειά μελαχροινός ως γηγενής της Αιγύπτου, με μαύρον μουστακάκι, με γυαλιά μύωπος, με περιβολήν αλεξανδρινού κομψευομένου, αγγλίζουσαν ελαφρότατα, και με φυσιογνωμίαν συμπαθή, η οποία όμως εκ πρώτης όψεως δεν λέγει πολλά πράγματα. Υπό το εξωτερικόν εμπόρου, γλωσσομαθούς κ' ευγενεστάτου και κοσμικού, κρύπτεται επιμελώς ο φιλόσοφος και ο ποιητής. Η ομιλία του η ζωηρά, η σχεδόν στομφώδης και υπερβολική, και οι τρόποι του οι πάρα πολύ αβροί, και όλες εκείνες οι ευγένειές του και οι τσιριμόνιες, εκπλήττουν κάπως έναν Αθηναίον, συνειθισμένον με την σεμνήν απλότητα και την δειλήν αφέλειαν και την αγαθήν αδεξιότητα των λογίων μας.» Γρηγορίου Ξενόπουλου, «Ένας Ποιητής»

«Κανένας ίσως έλληνας ποιητής δεν υπήρξε τόσο καλός κριτικός αναγνώστης του έργου του όσο ο Καβάφης. Η φράση «ο Καβάφης είναι ποιητής του μέλλοντος», την οποία διοχέτευε εντέχνως στο ευρύτερο κοινό μέσω του στενού περιβάλλοντος των θαυμαστών του, υπαγορευόταν ­ είναι φανερό ­ λιγότερο από ματαιοδοξία και περισσότερο από την επίγνωση ότι θα ερχόταν μια εποχή που η ασύμβατη με τα ποιητικά δεδομένα του καιρού του ποίησή του θα επιβαλλόταν ως μεγάλη ποίηση, όχι μόνο μέσα στο περιορισμένο νεοελληνικό πλαίσιο. Ο Καβάφης γνώριζε ότι ο ποιητικός του λόγος, που με τόσο κόπο και με τόση τέχνη είχε διαπλάσει μέσα από την αναχώνευση ποικίλων στοιχείων των ποιητικών τεχνοτροπιών του 19ου αιώνα και της αρχαίας ελληνικής εποχής, θα γινόταν, παρά την ιδιοτυπία του, όχι μόνο δεκτός στον ποιητικό κανόνα αλλά και θα διαμόρφωνε τον κανόνα περισσότερο απ' όσο συνήθως τον διαμορφώνει ένα έργο που έρχεται να προστεθεί σ' αυτόν.

Αυτά σκέφτεται κανείς όταν παρατηρεί το μέγεθος της διεθνούς απήχησης του Καβάφη σήμερα. Βιβλία για την ποίησή του τυπώνονται σε διάφορες γλώσσες· διεθνή συνέδρια διοργανώνονται σε διάφορες χώρες· μελέτες με τίτλους όπως «Ωντεν και Καβάφης», «Ουνγκαρέττι και Καβάφης», «Πλάτεν και Καβάφης» δημοσιεύονται σε διεθνή περιοδικά· τα ποιήματά του παρέχουν το θεματικό υλικό σε έργα μειζόνων ζωγράφων και μουσουργών· διδάσκονται σε τμήματα όχι μόνο νεοελληνικών σπουδών αλλά και συγκριτικής φιλολογίας των ξένων πανεπιστημίων.

Η σημερινή απήχηση της καβαφικής ποίησης τόσο στους Ελληνες όσο και στους ξένους αναγνώστες της, αποκτά τις διαστάσεις φαινομένου, όταν σκεφτούμε ότι ο Καβάφης, που είναι ένας χρονικά παλαιός ποιητής, δεν διαβάζεται ως ένας ποιητής που είχε ξεχαστεί και που ανακαλύπτεται εκ νέου. Ως προς τους Ελληνες, η μελέτη της αναγνωστικής του τύχης δείχνει ότι ­ διαφορετικά από εκείνη του νεότερού του Σικελιανού, ο οποίος, έπειτα από μια περίοδο αναγνωστικής παραμέλησης, φαίνεται να επανεκτιμάται, και δικαίως, σήμερα, όμως ως παλαιός ποιητής ­ η γοητεία της ποίησης του Καβάφη, από την εποχή του θανάτου του (1933) έως σήμερα, παρουσιάζει μιαν ανοδική πορεία, και ότι ο Καβάφης διαβάζεται και σήμερα ­ για την ακρίβεια, σήμερα διαβάζεται περισσότερο ­ με την αμεσότητα με την οποία διαβάζεται ένας σημερινός ποιητής.

Το ίδιο θα λέγαμε και για την απήχησή του στους ξένους αναγνώστες, η οποία στο επίπεδο του ευρύτερου κοινού γίνεται αισθητή από τη δεκαετία του 1960 και εξής. Ο ποιητής που γράφει τα ποιήματά του στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα διαβάζεται ως ποιητής ­ και μάλιστα χαρακτηριστικός ­ του τέλους του 20ού αιώνα. «Η παγκοσμιότητα της ποίησης του Καβάφη» - Νάσος Βαγενάς

«Στους κινηματογραφικούς κύκλους κυκλοφορεί η άποψη ότι «αν η ζωή σου δεν αξίζει να γυριστεί ταινία, σημαίνει πως μάταια έζησες». Κατά τους δικούς μου υπολογισμούς, όταν η ζωή ενός ανθρώπου εμπνέει πολύ για να γυριστεί σε ταινία, σημαίνει ότι δεν ήταν δική του παρά αλλότρια και υποχείρια στις περιστάσεις. Σε κάθε περίπτωση, η «τακτοποιημένη και πεζή» ζωή του Καβάφη «τέτοια θεαματικά και φοβερά», που να ικανοποιούν την επιθυμία μας για μυθοποίηση του βίου, «δεν έχει» ­ και όσα είχε δεν ξεπερνούν τις κοινές φουρτούνες της συνήθους υπαλληλικής ζωής. Μάταια λοιπόν θα γυρεύαμε τη μεγαλοσύνη του Καβάφη στη βιογραφία του· το εξαιρετικό στην περίπτωση, έγκειται ακριβώς στο ότι δεν υπάρχουν καταπληκτικά γεγονότα ζωής που να προαλείφουν τη μεγαλοσύνη της ποίησής του.

Το μόνο μεγαλείο ζωής που κέκτηται ο Καβάφης, εκείνο που υπερβαίνει κατά πολύ τον μέσο όρο, ήταν η συνταρακτική υποταγή της ζωής στην «ποιητική εργασία» του επί 30 και πλέον συναπτά έτη. Οποιος δεν το βλέπει αυτό και προσπαθεί να βρει μια μυστικοπαθή εξήγηση του Καβαφικού μεγαλείου, ρέπει στα θαύματα επειδή, πράγματι, είναι οδυνηρό να παραδεχθούμε ότι ένας απλός γραφέας με κοινές εμπειρίες ζωής, που σχεδόν ποτέ δεν μετακινήθηκε από τη θέση και την πόλη του, κατόρθωσε να γράψει υψηλή ποίηση, τη στιγμή που εμείς οι άλλοι διασχίσαμε ωκεανούς υδάτων και εμπειριών.» «Η τόλμη του Καβάφη και οι προκαταλήψεις για το έργο του» - Μίμης Σουλιώτης

«Δε μου φαινόταν εκκεντρικός. Ντυνόταν σοβαρά. Συμπεριφερόταν με άνεση «Δε μου φαινόταν εκκεντρικός. Ντυνόταν σοβαρά. Συμπεριφερόταν με άνεση. Εύρισκα πως και το ύφος του και η όλη στάση του ήταν ενός αριστοκράτη. Οι αδυναμίες του; Εζησα σε μια εποχή -στο τέλος της Βικτωριανής εποχής- όπου δεν τις κουβεντιάζουν. Επεβάλλετο να τις αγνοούμε. Μόνο αργότερα πήρα συνείδηση αυτών των πραγμάτων. Τώρα πια ποιος ενοχλείται απ' αυτά; Οι πρόοδοι της επιστήμης και του ατομικισμού, η ανεξαρτησία της σκέψης, δεν ήταν δυνατό να μην επηρεάσουν το γενικό τρόπο της σκέψης μας και του κριτηρίου μας.

Αυτό που δεν τολμούσε κανείς να πει άλλοτε, τώρα το λέει ελεύθερα Αυτό που δεν τολμούσε κανείς να πει άλλοτε, τώρα το λέει ελεύθερα. Αυτό που ψιθύριζαν πίσω από μια βεντάλια, τώρα το διακηρύσσουν ανοικτά. «Οι καιροί άλλαξαν» αναστενάζουν οι ηλικιωμένοι. Ελευθερώθηκαν από τα συμπλέγματα οι νέοι. Πώς θα αντιδρούσε σήμερα ο Κωνσταντίνος Καβάφης; Γνωρίζοντάς τον βαθιά πιστεύω, ότι θα έμενε αδιάφορος προς αυτήν την αλλαγή. Δεν θ' απελευθερωνόταν από τις αρχές του και από τον αυστηρό καθωσπρεπισμό του. Ηταν εξάλλου από τότε ένας πρόδρομος εν μέρει είπα, και ήταν αλήθεια, ότι το συμφέρον του τον οδηγούσε, αλλά ίσως να προαισθανόταν αυτή την αλλαγή των καιρών, ένα καινούργιο τρόπο ζωής και αντιλήψεων, αυτή την επιμιξία των τάξεων.

Εχοντας ζήσει σε μια εποχή ταξικών διακρίσεων δεν μπορούσε παρά να την λογαριάζει, αλλά δεν κλεινόταν μέσα σ' αυτήν. Εμενε εντελώς ανεξάρτητος. Εκτιμούσε την ανάδειξη των άξιων ανθρώπων ανεξάρτητα από την τάξη που προέρχονταν και σ' αυτό το μέλλον, που το αισθανόταν πολύ κοντινό, επιθυμούσε να αναγνωρισθεί και να εκτιμηθεί.

Ο θάνατός του με βύθισε στη θλίψη μέσα στο ηλιόλουστο φως του Biarritz, μέσα στην ατμόσφαιρα της πολυτέλειας. Μες στην κομψή λουτρόπολη πληροφορήθηκα το θάνατό του τον οδυνηρό κάτω από το μακρινό ουρανό της Αιγύπτου. Εμαθα την αργή επιθανάτια αγωνία του, και το φριχτό του φόβο για το θάνατο που τον βασάνιζε. Και συλλογίστηκα τον άνθρωπο που είχε γράψει τη Σατραπεία και που κανένας ίσως δεν τον ένιωσε. Και συλλογιζόμουν τους στίχους από την Ιθάκη, από τις Θερμοπύλες που τραγουδούσαν μες στη μνήμη μου, και σκεπτόμουν, πόσο πρέπει κανείς ν' αντιλαμβάνεται και να συγχωρεί για τις αδυναμίες τους, αυτούς που νιώσαν να περνούν μέσα τους, τέτοιες υψηλές σκέψεις και τέτοιες θανάσιμες αγωνίες... » Χαρίκλεια Valieri-Καβάφη

«Οι γιατροί συμβούλεψαν τον Καβάφη μετά την εγχείρησή του στο νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού, να πάγει στην εξοχή για να αναλάβει. Ο ποιητής ανέβηκε στην Κηφισιά στο αναρρωτήριο «Αναγέννηση». Στην πρώτη μου επίσκεψη εκεί τον ρώτησα, αν ήταν ευχαριστημένος, αν του άρεσε η Κηφισιά. Με τράβηξε στο παράθυρο· μου έδειξε το θαυμάσιο τοπίο: μπροστά κάτι πελώρια κυπαρίσσια, πιο πέρα απλώνονταν η πεδιάδα ως το Τατόϊ, στο βάθος ορθώνονταν τα τόσα όμορφα βουνά, η Πάρνηθα και η Πεντέλη. Ο ποιητής μου έδειξε με νευρικές χειρονομίες, ότι όλα αυτά του πλάκωσαν το στήθος. «Με πλήττουν», μου είπε στη λιγοσύλλαβη γλώσσα, που του είχε αφήσει ακόμη στη διάθεσή του η ελεεινή κατάσταση του λαιμού του.

Στην Κηφισιά δεν κάθισε πολύ καιρό Στην Κηφισιά δεν κάθισε πολύ καιρό. Φώναξαν και διαμαρτύρονταν οι γιατροί του. Εκείνος δεν τους άκουσε. Κατέβηκε στην Αθήνα και εγκαταστάθηκε στην Ομόνοια. Το ξενοδοχείο του όμως με τα πελώρια σαλόνια του δεν κατόρθωνε να τον συγκρατήσει, ούτε σαν ήταν περιτριγυρισμένος από ένα σωρό φίλους, περιέργους ή θαυμαστές. Ένα απόγευμα αργά που είμαστε μαζεμένοι γύρω του καμιά εικοσαριά, μας ζήτησε «συγγνώμην» και μας άφησε «για λίγα λεπτά» για να ανέβει, όπως μας είπε, στο δωμάτιό του. Αργούσε όμως· και επειδή βιαζόμουν έφυγα χωρίς να τον αποχαιρετήσω. Δεν είχα απομακρυνθεί πολύ από το ξενοδοχείο του και τον αντιλήφτηκα να τριγυρνά μέσα στο πλήθος της Ομόνοιας.

Δεν τον πλησίασα· τον παρακολούθησα από μακριά και τον είδα να μπαίνει και να βγαίνει στην οδό Αθηνάς, στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου και στους άλλους γύρω δρόμους. Περπατούσε βιαστικά, με το κεφάλι μισογερμένο δεξιά και προς τα πάνω, με τα μεγάλα δάκτυλα των χεριών του μισοχωμένα στις μασχάλες του γελέκου. Έμοιαζε προχωρώντας να αναπνέει με ηδονή τη σκόνη και τις μυρωδιές της πόλης, που την ώρα εκείνη άρχιζε να πρωτανάβει τα νυχτερινά της φώτα. Την ίδια σκηνή την είχα αντικρύσει κάμποσες φορές στην Αλεξάνδρεια, σε δρόμους και σε ώρες πολυσύχναστες. Ποτέ όμως, όπως εκείνο το βράδυ στην Ομόνοια, δεν είχα αντιληφτεί το πόσο ο Καβάφης έμοιαζε σαν αδελφός στον άνθρωπο του πλήθους του Poe.» «Ο Καβάφης άνθρωπος του πλήθους» - Ι.Α. Σαρεγιάννης

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

H Xαρίκλεια Kαβάφη, μητέρα του ποιητή, στα πρώτα χρόνια του γάμου της,στην Aγγλία. H φωτογραφία αυτή βρισκόταν κορνιζαρισμένη στο σαλόνι του Kαβάφη.

Πέτρος Ι. Καβάφης Ο πατέρας του ποιητή

O μικρός Kωνσταντίνος Kαβάφης, σε ηλικία 2 ετών, ανάμεσα στους αδελφούς του Tζων (αριστερά) και Παύλο (δεξιά). H χρονολογία στη φωτογραφία γραμμένη με το χέρι του ποιητή.

Ο ποιητής νέος

O Kωνσταντίνος Kαβάφης, σε φωτογραφία βγαλμένη στην Aλεξάνδρεια, πιθανώς το 1890.

Φωτογραφία και βιογραφικό σημείωμα του Kαβάφη από το "Hμερολόγιον 1899" του Δρακόπουλου.

O Kωνσταντίνος Kαβάφης, σε φωτογραφία βγαλμένη στην Aλεξάνδρεια, χρονολογημένη διστακτικά από τον ίδιο "1901 ή 1903".

Ο ποιητής σκεπτόμενος

Ο ποιητής μεσήλικας

Χαρακτηριστική φωτογραφία του ποιητή

Ο ποιητής σε προχωρημένη ηλικία

O Aριστείδης Kαβάφης (1853-1902).

O Παύλος Kαβάφης (1860-1920), σε φωτογραφία βγαλμένη στην Πόλη, πιθανώς το 1885.

O Iωάννης-Kωνσταντίνος Kαβάφης (1861-1923), γνωστός σε όλους ως Tζων.

Οικογενειακή φωτογραφία μετά το θάνατο του πατέρα του ποιητή, Γενέβη 1865

Το διαβατήριο του Κωνσταντίνου Καβάφη («Επάγγελμα:Ποιητής»), με διπλή χρονολογία γέννησης (και οι δύο λανθασμένες!).

Μουσείο Καβάφη, Αλεξάνδρεια Το γραφείο του ποιητή Μουσείο Καβάφη, Αλεξάνδρεια

Χαλκογραφία του ποιητή από τον Παναγιώτη Τέτση

Σκίτσο του ποιητή από τον Ν. Χατζηκυριάκο - Γκίκα

O Kωνσταντίνος Kαβάφης, σε αχρονολόγητο σχέδιο από τον Γιάννη Kεφαλληνό.

Σκίτσο του ποιητή από το Σπύρο Ορνεράκη (1990)

Σκίτσο του ποιητή από τον Μίκη Ματσάκη (1932)

Ελαιογραφία του ποιητή από τον Πέτρο Βλαχόπουλο

Προσωπογραφία του ποιητή από την Θάλεια – Φλώρα Καραβία (1926)

Το σπίτι του ποιητή στην Αλεξάνδρεια

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

ΛΟΝΔΙΝΟ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

Χειρόγραφα του ποιητή

Η ΑΝΑΓΓΕΛΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

Ο ΛΙΤΟΣ ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ