2. Η εσωτερική πολιτική των Κομνηνών (1081-1185)

α. Η διοίκηση και η οικονομία Επί Αλεξίου Κομνηνού: Αυξήθηκε υπερβολικά ο αριθμός των αξιωμάτων. Η διοίκηση έπαψε να χαρακτηρίζεται από την άκαμπτη γραφειοκρατία της προηγούμενης περιόδου. Αυξήθηκε ο αριθμός των θεμάτων της αυτοκρατορίας  μειώθηκε η έκταση και η σημασία τους.

Η οικονομική πολιτική του κερδοσκοπική. Αντί να επιδιώξει τη νομισματική σταθερότητα, - Εκμεταλλεύτηκε τη συνεχή υποτίμηση του νομίσματος λόγω της νόθευσής του και - απαίτησε να του καταβάλλονται οι φόροι σε νομίσματα πλήρους αξίας  ουσιαστικά αύξανε διαρκώς τους φόρους. Οι φορολογούμενοι επιβαρύνθηκαν με υποχρεωτική προσφορά εργασίας σε έργα οδοποιίας, κατασκευές γεφυρών κ.ά. Η θέση του λαού και ιδίως των αγροτών επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο λόγω της φορολογικής πολιτικής και, κυρίως, της απληστίας ορισμένων ιδιωτών, στους οποίους το κράτος ανέθεσε την είσπραξη των φόρων.

β. Ο στρατός και ο θεσμός της πρόνοιας Ο βυζαντινός στρατός στελεχώνεται κυρίως από προνοιάριους, όχι μόνο από μισθοφόρους. Προνοιάριοι: οι στρατιωτικοί στους οποίους ο αυτοκράτορας παραχωρούσε αγροτικές εκτάσεις ή το δικαίωμα είσπραξης φόρων, με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικής υπηρεσίας. Οι προνοιάριοι ήταν έφιπποι πολεμιστές, που συμμετείχαν στον πόλεμο επικεφαλής ομάδας που η αριθμητική της δύναμη ήταν ανάλογη με την έκταση της πρόνοιας που τους είχε παραχωρηθεί.

Πρόνοιες: οι παροχές που έδινε ο αυτοκράτορας στους προνοιάριους Πρόνοιες: οι παροχές που έδινε ο αυτοκράτορας στους προνοιάριους. Δεν αποτελούσαν ιδιοκτησία του προνοιάριου αλλά του κράτους  δεν μεταβιβάζονταν ούτε κληρονομούνταν. Ο θεσμός της πρόνοιας παρουσιάζει ομοιότητες με θεσμούς της φεουδαρχίας – Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να γίνει λόγος για ταύτιση των δύο συστημάτων.

Επί Κομνηνών: Ο στρατός - έγινε κυρίαρχη τάξη στο Βυζάντιο. - Ζούσε σε βάρος του εξαθλιωμένου πληθυσμού.  Ενώ σε παλαιότερες εποχές τον απέφευγαν και προτιμούσαν άλλα επαγγέλματα, πολλοί τώρα έσπευσαν να καταταγούν σε αυτόν.

γ. Η προσπάθεια για μεταρρύθμιση Ένας μόνο από τους Κομνηνούς ενδιαφέρθηκε για τον αγροτικό κόσμο: αυτοκράτορας Ανδρόνικος Α΄  Προσπάθησε να προστατεύσει τους χωρικούς από τις καταχρήσεις των δυνατών. Αγωνίστηκε να εξαλείψει τη διαφθορά και τις καταχρήσεις στη δημόσια διοίκηση. Η χρήση βίας, όμως, από την πλευρά του αμαύρωσε την κοινωνική του πολιτική.

Η χρήση βίας, όμως, από την πλευρά του αμαύρωσε την κοινωνική του πολιτική. Σύντομα η βασιλεία του εξελίχθηκε σε τυραννία. Η αγανάκτηση του λαού ξέσπασε με πολλούς τρόπους. Το πρόγραμμά του για ριζική αλλαγή απέτυχε. Άλλη αρνητική συνέπεια της πολιτικής του: επιδείνωση των σχέσεων με τη Δύση (: ακολούθησε επιθετική πολιτική κατά του Βυζαντίου)

Μέτρα για το λαό Δεν αξίωναν πια τίποτε από αυτόν που είχε εξοφλήσει τους φόρους του, δεν τον ξεγύμνωναν πια, όπως πριν, παίρνοντάς του και το τελευταίο πουκάμισο, δεν βασάνιζαν πια το λαό μέχρι θανάτου. Και μόνο η αναφορά του ονόματος του Ανδρονίκου επενεργούσε σαν μαγικό και οι φοροεισπράκτορες γίνονταν καπνός. Νικήτας Χωνιάτης, Διήγησις χρονική,  εκδ. I. Α. van Dieten, Βερολίνο 1975, 325.

Ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων Να εξηγήσετε τον ρόλο των προνοιάριων στον βυζαντινό στρατό. Ποια ήταν η κοινωνική πολιτική που άσκησε ο Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός και ποια τα αποτελέσματά της; Να αποδώσετε το περιεχόμενο του ιστορικού όρου προνοιάριοι.

Ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις ακόλουθες λέξεις (δύο λέξεις περισσεύουν): αγρότης, πρόνοια, φεουδαρχία, προνοιάριος, στρατιωτικός, κλήρος, μισθοφόρος. Ο θεσμός της ______________ στο Βυζάντιο αφορούσε την παραχώρηση αγροκτημάτων και φορολογικών εσόδων στους _______________ με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικής υπηρεσίας. Την ίδια περίοδο ο βυζαντινός στρατός δεν στελεχώνεται μόνο από _______________, αλλά κυρίως από _______________. Ο στρατός, έτσι, έγινε η κυρίαρχη τάξη στο Βυζάντιο, αλλά επιδεινώθηκε η θέση των _______________.

Ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους γράφοντας τη λέξη «σωστό» ή «λάθος» δίπλα από τον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση. Οι προνοιάριοι ήταν βασιλικοί υπάλληλοι επιφορτισμένοι με την είσπραξη των φόρων. Οι προνοιάριοι ήταν στρατιωτικοί στους οποίους ο αυτοκράτορας παραχωρούσε εκτάσεις γης ή το δικαίωμα είσπραξης φόρων. Την εποχή των Κομνηνών αυξήθηκε ο αριθμός των θεμάτων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στα χρόνια των Κομνηνών ο στρατός έγινε κυρίαρχη τάξη στο Βυζάντιο.

Ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων  Επιλέξτε την σωστή απάντηση: Ο βυζαντινός στρατός στα χρόνια των Κομνηνών αποτελείται: α. από προνοιαρίους. β. από μισθοφόρους. γ. από ελεύθερους αγρότες. δ. από μισθοφόρους και προνοιαρίους Ο θεσμός της πρόνοιας καθιερώθηκε από: α. τους Ισαύρους. β. τους Κομνηνούς. γ. τους Παλαιολόγους. δ. τους Μακεδόνες Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός: α. επέβαλε τον καπνικό φόρο. β. απαγόρευσε την τοκογλυφία. γ. κατάργησε το θεσμό της πρόνοιας. δ. αύξανε διαρκώς τους φόρους μέσω της υποτίμησης του νομίσματος.