‘ΤΖΑΝΕΙΟ’ Γ.Ν. ΠΕΙΡΑΙΑ ΒΙΟΧΗΜΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΣΕΛΕΝΤΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΚΑΡΚΙΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ‘ΤΖΑΝΕΙΟ’ Γ.Ν. ΠΕΙΡΑΙΑ ΒΙΟΧΗΜΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΣΕΛΕΝΤΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ Δ.Κ. Ο όρος Καρκινικός ή Νεοπλασματικός Δείκτης χαρακτηρίζει έναν σημαντικό αριθμό βιομορίων που ανιχνεύονται σε ιστούς, αίμα, ούρα και άλλα βιολογικά υγρά (ΕΝΥ, πλευριτικό, ασκητικό) ασθενών με νεοπλασματική νόσο, αλλά και σε περιπτώσεις καλοήθων καταστάσεων. Οι δείκτες παρουσιάζουν αυξητικές μεταβολές στη συγκέντρωση τους και προσδιορίζονται αναλυτικά: με δεσμευτικές ανοσομεθόδους (μεθοδολογίες που στηρίζονται στην ένωση αντιγόνου-αντισώματος) : ανοσοενζυμικές (EIA-ELISA) χημειοφωταύγεια (CHIA) μικροσωματιδιακή χημειοφωταύγεια (CΜIA) ραδιοϊσοτοπικές (RIA-ΙRMA) με ανοσοϊστοχημικές & μοριακές τεχνικές.

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ Δ. Κ. ΤΥΠΟΣ ΚΑΡΚΙΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ Δ. Κ. ΤΥΠΟΣ ΚΑΡΚΙΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΝΖΥΜΑ PAcP, ALP (ηπατικές, οστικές μεταστάσεις, μυελογενής λευχαιμία), LDH, CK-BB (μαστού,ΜΚΠ), PSA / fPSA, NSE (ΜΚΠ) ΓΛΥΚΟΠΡΩΤΕΪΝΕΣ–ΑΝΤΙΓΟΝΑ ΣΥΝΔΕΟΜΕΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΟΓΚΟ Ca 15.3, MCA (μεταστατικό CA μαστού) , Ca 125, Ca 19.9, Ca 50 (CA παγκρέατος), Ca 72.4 (CA στομάχου) ΟΓΚΟΕΜΒΡΥΪΚΑ ΑΝΤΙΓΟΝΑ CEA, a FP ΟΓΚΟΠΛΑΚΟΥΝΤΙΑΚΑ ΑΝΤΙΓΟΝΑ β-HCG, SP-1 (µεταγραφικός παράγοντας συµµετέχει στη ρύθµιση της µεταγραφής του γονιδίου KLK6) ΟΡΜΟΝΕΣ ADH (ΜΚΠ) , CT (κυττάρων C θυρεοειδούς), PTH ΝΟΥΚΛΕΪΝΙΚΑ ΟΞΕΑ γενετικές μεταλλάξεις (BRCA1, BRCA2- οικογενής καρκίνος μαστού), χρωμόσωμα Ph (ΧΜΛ) ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ ΟΡΟΥ β2 μικροσφαιρίνη (Λεμφώματα, Χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία), S-100Β (μελάνωμα), Tg (θηλώδες CA θυρεοειδούς), pro GRP (ΜΚΠ, μυελοειδές καρκίνωμα θυρεοειδούς) ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ ΟΓΚΟΚΑΤΑΛΣΤΑΤΙΚΩΝ ΓΟΝΙΔΙΩΝ K-ras, N-ras, C, N, L-Myc, p53, p21, μεταλλάξεις ογκογονιδίων τύπων BRAF, PTEN, MGMT (απορρύθµιση µέσω υπερµεθυλίωσης του γονιδιωµατικού DNA) ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΕΠΙΔΕΡΜΙΚΟΥ ΑΥΞΗΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ EGFR (στο 16% του ΜΜΚΠ), HER2 , HER3 , HER4 (στο 20% των CA μαστού) ΚΑΡΚΙΝΙΚΑ ΑΝΤΙΓΟΝΑ ΕΚ ΠΛΑΚΩΔΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ SCC, κυτοκερατίνες (CYFRA 21.1- ΜΜΚΠ, TPA,TPS - CA μαστού - δείκτες υποτροπής της νόσου) 1) EGFR : υποδοχέας του επιδερμοειδούς αυξητικού παράγοντα Μετά τη διέγερση του EGFR, προκύπτει ένας καταρράκτης μεταφοράς της πληροφορίας που ενεργοποιεί τη γονιδιακή έκφραση και επάγει κυτταρικές αποκρίσεις, όπως η πρόοδος του κυτταρικού κύκλου ή η κυτταρική διαφοροποίηση. Η «ανώμαλη» ενεργοποίηση αυτού του ελεγχόμενου μηχανισμού πιστεύεται ότι συνεισφέρει σε πολλές νεοπλασματικές διαδικασίες, όπως η ανεξέλεγκτη κυτταρική μίτωση, η προστασία από την απόπτωση, η τοπική, διηθητική αύξηση του όγκου και οι μεταστάσεις. Πολλοί συμπαγείς όγκοι, και μεταξύ αυτών το μη μικροκυτταρικό καρκίνωμα του πνεύμονα (16% των περιπτώσεων, εκφράζουν αυξημένα επίπεδα των EGFR. 2) Ο καρκίνος είναι ασθένεια που χαρακτηρίζεται από απορρύθµιση της µεθυλίωσης του γονιδιωµατικού DNA. Γνωστά γονίδια απορρυθµίζονται µέσω υπερµεθυλίωσης και σχετίζονται µε διάφορους τύπους καρκίνου 3) ο µεταγραφικός παράγοντας Sp1 συµµετέχει στη ρύθµιση της µεταγραφής του γονιδίου KLK6 4) HER2 (Human Epidermal Growth Factor). ο Υποδοχέας Ανθρώπινου Επιδερμικού Αυξητικού Παράγοντα Τύπου 2 Η πρωτεΐνη HER2  προάγει την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων. Στο περίπου 20% των καρκίνων του μαστού, τα καρκινικά κύτταρα παράγουν υπερβολική ποσότητα της πρωτεΐνης HER2, λόγω γονιδιακής μετάλλαξης που παρουσιάζουν. 5) Ειδική νευρωνική ενολάση NSE 6) Χρωμόσωμα Φιλαδέλφειας : δημιουργείται από την ανταλλαγή γενετικού υλικού μεταξύ των χρωμοσωμάτων 9 και 22. 

Δ.Κ ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ AFP (α-fetoprotein) Ca 125 (Cancer Antigen 125) Γλυκοπρωτεΐνη ΜΒ ~ 70000da (φυσικοχημικές ιδιότητες παρόμοιες με της λευκωματίνης) Ca 125 (Cancer Antigen 125) Γλυκοπρωτεΐνη (βλεννίνη) ΜΒ ~200000da Ca 15-3 (Cancer Antigen 15-3) Βλεννώδης γλυκοπρωτεΐνη ΜΒ ~250000da (προϊόν του γονιδίου MUC-1) Ca 19-9 (Cancer Antigen 19-9) Γλυκοπρωτεΐνη ΜΒ ~400000da [σχετίζεται με τα αντιγόνα της ομάδας αίματος κατά Lewis (φαινότυποι Lea-b+ , Lea+b- )] CEA (Carcinoembrionic Antigen) Γλυκοπρωτεΐνη ΜΒ ~200000da HCG (β-πολυπεπτιδική υποομάδα) Σιαλογλυκοπρωτεΐνη ΜΒ ~24000da (στην ίδια κατηγορία με FSH,LH, TSH, κοινή η α-υποομάδα, η β καθορίζει την ανοσολογική ειδικότητα) PSA (Prostatic Specific Antigen) Γλυκοπρωτεΐνη ΜΒ ~34000da (ένζυμο που κωδικοποιείται από ανθρώπινο καλλικρεϊνικό γονίδιο-hK2-hK3 ), πρωτεάση της σερίνης. Ενζυμική δράση θρυψίνης ή χυµοθρυψίνης SCC (Squamous Cell Carcinoma) Γλυκοπρωτεΐνη ΜΒ ~48000da (κλάσμα του ογκοσυσχετιζόμενου αντιγόνου TA-4 σε πλακώδη κύτταρα) πρωτεάση Μ →ονοµάσθηκε µεταγενέστερα ανθρώπινη καλλικρεΐνη 6 , συµβολίζεται KLK6 το γονίδιο και hk6 η πρωτεΐνη. υπερεκφράζεται σε σηµαντικό ποσοστό πρωτοπαθών όγκων µαστού και ωοθηκών. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, η πρωτεΐνη επιτελεί ογκοκατασταλτική λειτουργία . Όλα τα καλλικρεϊνικά γονίδια κωδικοποιούν ένζυµα µε προβλεπόµενη ενζυµική δράση τύπου θρυψίνης ή χυµοθρυψίνης. οι καλλικρεΐνες έχουν ενεργό ρόλο σε διάφορα στάδια γένεσης και εξέλιξης καρκίνου.

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΙΔΑΝΙΚΟΥ Δ.Κ. Να παράγεται ειδικά από τον συγκεκριμένο νεοπλασματικό ιστό και σε σημαντικές συγκεντρώσεις. Να καλύπτει την περίπτωση όλων των ασθενών με τον ίδιο τύπο νεοπλάσματος. Η συγκέντρωση του να αντανακλά το υφιστάμενο νεοπλασματικό φορτίο και να ακολουθεί με τις ανάλογες μειώσεις την πορεία της νόσου. Να ανιχνεύεται στα βιολογικά υγρά σε πρώιμα στάδια της νόσου ή και επί ύπαρξης μη κλινικώς εμφανούς νόσου. Να μην ανιχνεύεται σε υγιή άτομα ή σε καλοήθεις παθήσεις. Να προσδιορίζεται με μια γρήγορη, επαναλήψιμη και σχετικά μειωμένου κόστους μέθοδο μέτρησης.

ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΚΑΡΚΙΝΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΚΑΡΚΙΝΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ Έγκαιρη διάγνωση με την πρώιμη ανίχνευση του όγκου - αρχικά στάδια (προσυμπτωματικός έλεγχος) σε ασυμπτωματικά άτομα από τον γενικό πληθυσμό, ομάδων υψηλού κινδύνου (αποτελεσματική θεραπεία ή βελτίωση της πρόγνωσης). Δυνατότητα διαφορικής διάγνωσης επί συμπτωματικών ασθενών σε σχέση με καλοήθεις όγκους ή άλλες παθήσεις (με σκοπό την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας). Εκτίμηση της φύσης, της παθοφυσιολογίας και του μεγέθους του όγκου. Πρόγνωση της εξέλιξης της νεοπλασματικής νόσου. Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της θεραπευτικής αγωγής (παρακολούθηση των μεταβολών στις τιμές του δείκτη προ και μετά την θεραπεία). Έγκαιρη ανίχνευση υποτροπής της νόσου. Έλεγχος μεταστάσεων πριν την εμφάνιση των κλινικών συμπτωμάτων (ο δείκτης για την ανίχνευση μετεγχειρητικών υποτροπών πρέπει να είναι ↑ προ χειρουργείου).

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΔΟΚΙΜΑΣΙΩΝ Νοσολογική Ευαισθησία (Sensitivity) (% των θετικών απαντήσεων) ονομάζεται : η αναλογία των αληθώς θετικών αποτελεσμάτων στο σύνολο των ατόμων που πάσχουν, χαρακτηρίζει : το ποσοστό των πασχόντων που έχει θετικό το αποτέλεσμα της δοκιμασίας. Se = TP / (TP + FN) Se: Ευαισθησία, TP: Αληθώς θετικά αποτελέσματα FN: Ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα. Η υψηλή ευαισθησία μίας εργαστηριακής δοκιμασίας συνεπάγεται ότι ένα αρνητικό αποτέλεσμα αποκλείει την νόσο. Χαρακτηρίζεται από την ικανότητα της να ελαχιστοποιεί τα ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα.

Νοσολογική Ειδικότητα (Specificity) (% των αρνητικών απαντήσεων) ονομάζεται : η αναλογία των αληθώς αρνητικών αποτελεσμάτων στο σύνολο των μη πασχόντων, χαρακτηρίζει : το ποσοστό των μη πασχόντων που παρουσιάζει αρνητικό το αποτέλεσμα της δοκιμασίας. Sp = TN / (TN + FP) Sp: Ειδικότητα , TN: Αληθώς αρνητικά αποτελέσματα, FP: Ψευδώς θετικά αποτελέσματα. Η υψηλή ειδικότητα μίας εργαστηριακής δοκιμασίας συνεπάγεται ότι ένα θετικό αποτέλεσμα αποτελεί απόδειξη της νόσου. Χαρακτηρίζεται από την ικανότητα της να ελαχιστοποιεί τα ψευδώς θετικά αποτελέσματα.

ΝΟΣΟΣ Κατά συνέπεια……….. Ευαισθησία : Ειδικότητα : π.χ. 80% → στους 100 πάσχοντες οι 80 παρουσίασαν θετικό αποτέλεσμα δοκιμασίας. Ειδικότητα : π.χ. 80% → στους 100 μη πάσχοντες οι 80 παρουσίασαν αρνητικό αποτέλεσμα δοκιμασίας. Δ Ο Κ Ι Μ Α Σ ΝΟΣΟΣ ΠΑΡΟΥΣΑ ΑΠΟΥΣΑ ΘΕΤΙΚΗ ΑΛΗΘΩΣ ΘΕΤΙΚΑ (α) ΨΕΥΔΩΣ ΘΕΤΙΚΑ (β) ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΨΕΥΔΩΣ ΑΡΝΗΤΙΚΑ (γ) ΑΛΗΘΩΣ ΑΡΝΗΤΙΚΑ (δ) ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ α/α+γ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ δ/β+δ

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ-ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΘΟΔΟΥ Αναλυτική Ευαισθησία μίας μεθόδου → δυνατότητα της μεθόδου να ανιχνεύει μικρές ποσότητες της προς ανάλυση ουσίας. Μία μέθοδος είναι καλύτερη όσο η ευαισθησία είναι μεγαλύτερη και το όριο ανίχνευσης μικρότερο (ελαχίστη ποσότητα ουσίας, που μπορεί να ανιχνευθεί με αποδεκτή βεβαιότητα). Αναλυτική Ειδικότητα μίας μεθόδου → ικανότητα της μεθόδου να προσδιορίζει εκλεκτικά και αποκλειστικά την ουσία που προορίζεται να προσδιορίσει.

Ένας αξιόλογος Δ.Κ. θα πρέπει να ικανοποιεί και τα δύο κριτήρια : υψηλή ευαισθησία (ελαχιστοποίηση των ψευδώς αρνητικών αποτελεσμάτων), ώστε ο δυνατόν μικρότερος αριθμός ασθενών να διαφεύγει της διάγνωσης. υψηλή ειδικότητα (ελαχιστοποίηση των ψευδώς θετικών αποτελεσμάτων), ώστε ο δυνατόν μικρότερος αριθμός υγιών ατόμων να χαρακτηρίζονται ως πάσχοντες από την νόσο. Οι δοκιμασίες υψηλής ευαισθησίας είναι χρήσιμες στην αρχική φάση της διαγνωστικής διαδικασίας (επιδιώκεται η διάγνωση κάθε πάσχοντος ατόμου). Οι δοκιμασίες υψηλής ειδικότητας είναι χρήσιμες στις φάσεις εφαρμογής της θεραπευτικής αγωγής και παρακολούθησης της εξέλιξης της νόσου (επιδιώκεται ο αποκλεισμός μίας εσφαλμένα θετικής διάγνωσης υποτροπής της νόσου). Μέχρι σήμερα, κανείς από τους γνωστούς Δ.Κ δεν πληροί το 100% της ευαισθησίας και της ειδικότητος.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ ΤΩΝ Δ. Κ. Ψευδώς θετικά αποτελέσματα: Φλεγμονώδεις διαδικασίες. Καλοήθεις ηπατοπάθειες → παρεμπόδιση του μεταβολισμού (a FP, CEA, Ca 19.9, Ca 15.3). Νεφρική δυσλειτουργία → παρεμπόδιση της απέκκρισης. Ως αποτέλεσμα διαγνωστικών ή θεραπευτικών παρεμβάσεων (δακτυλική εξέταση, βιοψία προστάτη, κρυοθεραπεία - κυτταρική λύση, κυστεοσκόπηση → PSA ↑ ).

Ως αποτέλεσμα διαφόρων φυσιολογικών καταστάσεων : Ως αποτέλεσμα διαφόρων φυσιολογικών καταστάσεων : κύηση (β-HCG, Ca 125 – α’ τρίμηνο, Ca 15.3, a FP, LD 3 – άφθονο στον πλακούντα), γαλουχία (Ca 15.3), έμμηνος ρύση (Ca 125), ηλικία (PSA). Συνήθειες και τρόπος ζωής [κάπνισμα (CEA), αλκοολισμός, έντονη σωματική άσκηση τις προηγούμενες της αιμοληψίας ημέρες (LDH)]. Ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα : η μη έκφραση ενός δείκτη (Ca 19.9 σε άτομα με σύστημα ομάδας αίματος κατά LEWIS - φαινότυπος Le (a-b-)) . η μειωμένη παραγωγή του ΔΚ (εξαρτάται από την μάζα και το στάδιο του όγκου). η διατάραξη της συνέχειας της επιθηλιακής βασικής μεμβράνης. ο γρήγορος μεταβολισμός και κάθαρση των καρκινικών αντιγόνων. Μειωμένος χρόνος ημίσειας ζωής (

ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΥΠΟΤΡΟΠΗΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΥΠΟΤΡΟΠΗΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ (%) ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ (%) CEA CA παχέος εντέρου, στομάχου, μαστού, πνεύμονα (ΜΜΚ), ήπατος, χοληφόρων, παγκρέατος, τραχήλου μήτρας, + (μικρό ποσοστό αύξησης σε αρχικά στάδια) +++ (υποτροπές σε CA εντέρου-μαστού) 30 : σε πρώιμα στάδια πρωτοπαθούς εστίας, 70: σε μεταστατικό παχέος εντέρου, 75: πνεύμονα, 60: στομάχου, ήπατος, 50:μαστών, 80: χοληφόρων, 65: θυρεοειδούς 90 : παχέος εντέρου, 80 : παρακολούθηση CA πνεύμονα st. ΙΙ – ΙΙΙ αFP Πρωτοπαθές ΗΚΚ, μη σεμινωματώδεις όγκοι (ποτέ σε αμιγές σεμίνωμα), CA ωοθηκών, παγκρέατος, (όχι χοριοκαρκίνωμα),   +++ (Ca ήπατος, γεννητικών κυττάρων) 25-55: πρωτοπαθές ΗΚΚ (52% [>3cm], 25% [<3cm] ), 65: όγκοι γεννητικών κυττάρων 68 : πρωτοπαθές ΗΚΚ, γεννητικοί όγκοι λεκιθικού ασκού Ca 19.9 Αδενοκαρκίνωμα παγκρέατος, CA χοληφόρων, ωοθηκών, χοληδόχου κύστης, γαστρικός καρκίνος + ++ (CA παγκρέατος) 80: CA παγκρέατος, 52: σε πρώιμη νόσο, ανάλογη του καρκινικού φορτίου 65 : CA παγκρέατος Ca 125 Ορώδεις επιθηλιακοί όγκοι ωοθηκών (όχι σε βλεννώδεις), CA ενδομητρίου, μαστού ++ (επιθηλιακοί όγκοι ωοθηκών) (έλεγχος υποτροπών) CA ωοθηκών: 50-st I, 90-st IΙ, 95-st IΙΙ, 97-st IV 85 : διαφοροδιάγνωση πυελικών μαζών Ca 15.3 CA μαστού (σχετιζόμενο με το στάδιο της νόσου), πνευμόνων, ωοθηκών, παγκρέατος, π. εντέρου, στομάχου (σε υποτροπή της νόσου) 70-80: πρώιμη διάγνωση απομακρυσμένων μεταστάσεων 20 : σε πρωτογενή, 85: σε μεταστατικό CA μαστού PSA CA προστάτη - παράγεται σχεδόν εξ’ ολοκλήρου από τα επιθηλιακά κύτταρα του προστάτη-ειδικό του οργάνου 45 : σε πρώιμη νόσο σε <50, 55 : σε >50 ετών, 95: ασθενείς με οστικές μεταστάσεις Τιμές >10 ng/ml μόνο στο 2 % της ΚΥΠ & στο 55 % των περιπτώσεων CA προστάτη. SCC CA τραχήλου μήτρας, οισοφάγου, πνευμόνων, 30: CA τραχήλου μήτρας st I, 90: st II 90 : σε καρκινώματα πλακώδους επιθηλίου HCG Μη σεμινωματώδεις όγκοι (τερατώματα, εμβρυϊκά καρκινώματα) - σπάνια σε σεμίνωμα, τροφοβλαστική νόσος κύησης (χοριοκαρκινώματα, μύλη κύηση) +++ (χοριοκαρκίνωμα, καρκίνος όρχεων) 40-60: εμβρυϊκά καρκινώματα, 95: χοριοκαρκινώματα, 10: σεμίνωματα 97 : χοριοκαρκινώματα LDH LD1: σεμίνωμα, τεράτωμα, LD3, LD4 : λεμφώματα, LD5 : νεοπλασίες Κ.Ν.Σ. ++ (όγκοι γεννητικών κυττάρων, λεμφώματα) 40 : σεμινώματα / γενικός δείκτης της παρουσίας και βαρύτητας οξείας ή χρόνιας ιστικής βλάβης και της παρακολούθησης εξελισσόμενων καταστάσεων.

ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΥΞΗΣΗΣ Δ.Κ. ΣΕ ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ CEA Κίρρωση αλκοολικής αιτιολογίας Χρόνια ενεργός ηπατίτιδα Ιογενής ηπατίτιδα Αποφρακτικός ίκτερος Εκκολπωματίτιδα Φλεγμονώδεις παθήσεις εντέρου Πεπτικό έλκος Πολύποδες Χρόνια παγκρεατίτιδα Χρόνιες πνευμονοπάθειες Νεφρική ανεπάρκεια Ινοκυστική μαστοπάθεια Καπνιστές Ca 125 Ενδομητρίωση Καλοήθεις όγκοι ωοθηκών Οξεία ή χρόνια σαλπιγγίτιδα Ινομύωμα Κίρρωση ήπατος Χρόνια ενεργός ηπατίτιδα Πλευριτική ή υπεζωκοτική συλλογή φλεγμονώδους αιτιολογίας Οξεία παγκρεατίτιδα Χρόνια παγκρεατίτιδα Νεφρική ανεπάρκεια

a FP Ca 19.9 Ca 15.3 β HCG Ηπατοχολικές παθήσεις Χρόνια παγκρεατίτιδα Οξεία παγκρεατίτιδα Κίρρωση Ηπατοκυτταρικός ίκτερος Πρωτοπαθής σκληρυντική χολαγγεΐτιδα Χολολιθίαση Οξεία ηπατίτιδα Χρόνια ενεργός ηπατίτιδα Κυστική ίνωση β HCG Μετά από ορχεκτομή a FP Ηπατοχολικές παθήσεις Νόσος Crohn Κυστική ίνωση Διαμαρτίες του νωτιαίου σωλήνα (ανεγκεφαλία εμβρύου, δισχιδής ράχη, εγκεφολοκήλη) Συγγενείς νεφρικές διαμαρτίες (ομφαλοκήλη εμβρύου) Ατρησία οισοφάγου-δωδεκαδ/λου Ηπατική νέκρωση εμβρύου Ca 15.3 Οξεία & χρόνια ενεργός ηπατίτιδα Κίρρωση ήπατος Σαρκοείδωση Φυματίωση Ερυθηματώδης λύκος

LDH Μη ειδικός δείκτης κυτταρικής & ιστικής βλάβης (↑) : SCC PSA Kαλοήθης υπερπλασία προστάτη (f PSA/PSA > 0,25%), Oξεία και χρόνια προστατίτιδα Λήψη αντιανδρογόνων σκευασμάτων ( ↓ ) LDH Μη ειδικός δείκτης κυτταρικής & ιστικής βλάβης (↑) : ΟΕΜ, συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια, πνευμονικό έμφρακτο, ιογενής ηπατίτιδα, κίρρωση, αποφρακτικός ίκτερος, λοιμώδης μονοπυρήνωση, χρόνιες νεφρικές παθήσεις, αιμολυτική, δρεπανοκυτταρική, μεσογειακή αναιμία, προϊούσα μυϊκή δυστροφία, πολυμυοσίτιδα, υποθυρεοειδισμός. SCC Ψωρίαση Έκζεμα Νεφρική ανεπάρκεια Παγκρεατίτιδα Χρόνια βρογχίτιδα Φυματίωση Κύηση Οι αυξήσεις των τιμών που παρατηρούνται σε φλεγμονώδεις καταστάσεις είναι μικρές ή παροδικές ή σταθερές στο χρόνο. Οι αυξήσεις που παρατηρούνται στον καρκίνο παραμένουν ψηλές ή αυξάνουν συνεχώς.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι καρκινικοί δείκτες δεν είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι στη διάγνωση νεοπλασιών εκτός των : aFP για ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα, μη σεμινωματώδεις όγκους PSA για καρκίνο του προστάτη β HCG για χοριοκαρκίνωμα Ca 125 για ορώδεις επιθηλιακούς όγκους ωοθηκών. Πολύ χρήσιμοι στην παρακολούθηση του ασθενούς στη θεραπευτική ανταπόκριση και στη διάγνωση υποτροπών. Η αξία των Δ.Κ. για την διερεύνηση νεοπλασμάτων αγνώστου προελεύσεως είναι αμφίβολη, εξαιτίας της συχνά χαμηλής τους ειδικότητας και ευαισθησίας. Όσο υψηλότερη η τιμή του δείκτη τόσο μεγαλύτερη η ειδικότητα του ως προς τον καρκίνο που ανιχνεύει.

Το PSA εξετάζεται σε αδενοκαρκινώματα προστάτη. Σε τιμές PSA 2 - 4 ng/ml, η χρήση του fPSA/PSA αυξάνει την ευαισθησία του PSA στη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη, σε τιμές του PSA 4 - 10 ng/ml ο fPSA/PSA αυξάνει την ειδικότητα → μείωση του αριθμού των μη απαραίτητων βιοψιών. Το PSA από μόνο του δεν μπορεί με ακρίβεια να προβλέψει την τοπική έκταση της νόσου. Ο συνδυασμός του με ΔΕ και απεικονιστικές μεθόδους (TRUS, MRI), καθώς και με το βαθμό κακοήθειας της βιοψίας έχει οδηγήσει στην κατασκευή νομογραμμάτων με δυνατότητα πρόβλεψης του τελικού παθολογοανατομικού σταδίου της νόσου. Το CEA θεωρείται ο καλύτερος δείκτης που σχετίζεται με τη σταδιοποίηση, τη μετεγχειρητική υποτροπή, την ανταπόκριση στη θεραπεία, την ύπαρξη ηπατικών μεταστάσεων σε CA παχέος εντέρου. Το CA 19.9 μετρούμενο μετεγχειρητικά είναι ο καλύτερος προγνωστικός δείκτης για το διάστημα ελεύθερο νόσου από CA παγκρέατος. Τιμή a FP > 400 ng/ml : παθογνωμονική για ηπατοκυτταρικό Ca.

Το Ca 125 είναι ένας πολύ καλός δείκτης για την μετεγχειρητική παρακολούθηση των γυναικών ύστερα από χημειοθεραπεία και για έλεγχο πιθανής υποτροπής της νόσου. Η β HCG θεωρείται δείκτης με σχεδόν απόλυτη εξειδίκευση και ευαισθησία σε τροφοβλαστικούς όγκους. Σημαντική η προσφορά του δείκτη στην παρακολούθηση της πορείας του CA όρχεως. Ο συνδυασμός της HCG με την α-FP αποτελεί σημαντικό προγνωστικό δείκτη του ποσοστού επιβίωσης μεταξύ ασθενών με προχωρημένους μη σεμινωματώδεις σπερματοκυτταρικούς όγκους. Αύξηση των τιμών του Ca 15.3 σε ασθενείς με κίνδυνο υποτροπής καρκίνου του μαστού μετά την πρωτογενή θεραπεία ενδέχεται να αποτελεί ένδειξη υποτροπής της ασθένειας, πριν ανιχνευθεί κλινικά. Τα πλέον προχωρημένα στάδια του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, του πνεύμονα, του οισοφάγου, του πρωκτικού σωλήνα και του δέρματος. συσχετίζονται με υψηλότερα επίπεδα του αντιγόνου SCC.

Το γεγονός ότι οι καρκινικοί δείκτες απαντώνται σε νεοπλασματικές και μη παθήσεις έχει σαν αποτέλεσμα η εκτεταμένη χρήση τους σε πολλούς τομείς της διαγνωστικής ιατρικής να μην έχει αποδώσει έως σήμερα τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Η παρουσία αυξημένης τιμής ενός δείκτη είναι μεν βοηθητική αλλά δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ιστολογική διάγνωση. Το μέλλον των Δ.Κ. στρέφεται ήδη σε μοριακό επίπεδο με την μελέτη των ογκογονιδίων και των ογκοκατασταλτικών γονιδίων με μοριακές τεχνικές.

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΕΡΧΟΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΕΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΩΝ ΚΑΡΚΙΝΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ Α' εξ. 2009 Α' εξ. 2011 Α' εξ. 2014 ΣΥΝΟΛΟ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Δ.Κ. 19553 13900 9056 ΣΥΝΟΛΟ ΑΣΘΕΝΩΝ 3918 3077 2095 ΣΥΝΟΛΟ ΔΕΙΓΜΑΤΩΝ 4406 3411 2280

ΠΟΣΟΣΤΑ ΜΕΙΩΣΗΣ ΑΡ. ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΕΤΩΝ 2011 & 2014 (1Ο ΕΞ ΠΟΣΟΣΤΑ ΜΕΙΩΣΗΣ ΑΡ. ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΕΤΩΝ 2011 & 2014 (1Ο ΕΞ. ) ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 2009

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας….