Προγραμμα ΔΙΑΦΩΝΗΕΝ: προγραμμα ‘Διαφωνηεν’: Η αναδειξη των ελληνικων διαλεκτων και η ευαιΣθητοποιηΣη τηΣ εκπαιδευτικηΣ κοινοτηταΣ Μαρίνα Ματθαιουδάκη Αναπλ. Καθηγήτρια Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Α.Π.Θ. marmat@enl.auth.gr

Στόχος της παρουσίασης Η προβολή μίας συγκεκριμένης καινοτόμας δράσης που υλοποιείται στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Θαλής» (επιστ. υπεύθυνη Μ. Μπαλταζάνη). Το πρόγραμμα στοχεύει στην καταγραφή και γλωσσολογική ανάλυση του φωνηεντικού συστήματος διαφόρων ελληνικών διαλεκτικών περιοχών και στην ενημέρωση της εκπαιδευτικής κοινότητας σχετικά με το πλούτο των ελληνικών διαλέκτων.

Καινοτομία του προγράμματος Αποτελεί την πρώτη συστηματική, συγκριτική, διεπιστημονική και εργαστηριακή τέτοια μελέτη Για πρώτη φορά σχεδιάζεται η συλλογή, ψηφιοποίηση, ανάλυση και διαδικτυακή διάθεση διαλεκτικών φωνητικών δεδομένων από διαλέκτους που καλύπτουν μεγάλο εύρος της Ελλάδας.

Σύνδεση με την εκπαίδευση Για πρώτη φορά: οργανωμένη προσπάθεια αξιοποίησης των αποτελεσμάτων αυτής της έρευνας Διοχέτευση των γλωσσολογικών αποτελεσμάτων στο σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας,συνδέοντας με άμεσο τρόπο την έρευνα με την καθημερινότητα.

Στόχος του εκπαιδευτικού υλικού Να ευαισθητοποιηθεί η εκπαιδευτική κοινότητα (καθηγητές και μαθητές) για τον πλούτο των ελληνικών διαλέκτων και την ανάγκη διατήρησής τους έτσι ώστε να αποστιγματοποιηθούν τα διαλεκτικά φωνητικά χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένοι στόχοι είναι: Η ευαισθητοποίηση σχετικά με (α) τα φωνητικά χαρακτηριστικά των ελληνικών διαλέκτων και (β) με τις διαλέκτους συγκεκριμένων περιοχών της Ελλάδας Η δυνατότητα αναγνώρισης τοπικών διαλέκτων Η δυνατότητα κατανόησης συγκεκριμένων διαλεκτολογικών (φωνητικών) χαρακτηριστικών τους

Διάλεκτοι Ο όρος διάλεκτος αναφέρεται συνήθως σε παραλλαγές μιας γλώσσας που χρησιμοποιούνται από ομιλητές μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής ή, αλλιώς, σε γλωσσικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με τον χώρο (Κακριδή- Φερράρι, 2007)

Στάσεις απέναντι στις διαλέκτους Πολλές φορές, ορισμένα γεωγραφικά διαλεκτικά χαρακτηριστικά προσλαμβάνουν κοινωνικό νόημα, χαρακτηρίζοντας αρνητικά τους ομιλητές τους στα μάτια της κοινότητας. Αυτό συμβαίνει όταν π.χ. οι ομιλητές μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής διαλέκτου εντάσσονται στα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα άλλης περιοχής και ο τρόπος ομιλίας τους γίνεται αντιληπτός ως σύμβολο της χαμηλής κοινωνικής τους θέσης (Κακριδή-Φερράρι, 2007)

Π.χ.. αντιμετωπίζονται αρνητικά ουρανικές εκδοχές του /n/ ή του /l/ σε ορισμένες θέσεις που δεν αφορούν την κοινή ή κωφώσεις φωνηέντων, χαρακτηριστικό των βορείων ιδιωμάτων(Κακριδή- Φερράρι, 2007).

Το κύρος που προσδίδεται σε κάποιες διαλέκτους αντανακλά κρίσεις βασισμένες σε κοινωνικά και γεωγραφικά αλλά όχι γλωσσολογικά κριτήρια. Διάλεκτοι και προφορές έχουν συχνά χαρακτηριστεί ως ‘επιθετικές’, ‘εχθρικές’, ‘όμορφες’, ‘καθαρές’, ‘μελωδικές’, ‘πρωτόγονες’, ‘δυναμικές’, κ.ά.

Στάσεις απέναντι στη νόρμα Θετική στάση απέναντι σ’ αυτήν έχουν συνήθως οι ομάδες που κατέχουν την εξουσία οι εκπαιδευτικοί, λόγω της στενής τους εμπλοκής με τη διδασκαλία και τη διάδοση της νόρμας. Αντίθετα, αρνητική στάση απέναντί της μπορεί να έχουν μαθητές/-τριες ή ομιλητές/-τριες μη πρότυπων ποικιλιών ή ομάδες αμφισβήτησης κατεστημένων καταστάσεων (π.χ. οι νέοι/-ες) (Κακριδή, 2000). Χρήσιμο και ρεαλιστικό θα ήταν να αναλογιστούμε όχι μόνο τις στάσεις απέναντι στις διαλέκτους αλλά και τις στάσεις απέναντι στη νόρμα διότι έτσι θα είμαστε ικανοί να διαμορφώσουμε μια πλήρη εικόνα σχετικά με τις στάσεις των ομιλητών απέναντι στη γλώσσα γενικότερα.

Διερεύνηση στάσεων νεαρών μαθητών Έρευνα σε παιδιά Α΄βάθμιας εκπαίδευσης (Peterson, 1969, Wolfram, 2013) όσο πιο βαριά η διάλεκτος των χαρακτήρων, τόσο πιο αρνητικά τα χαρακτηριστικά που αποδίδουν οι μαθητές σ’ αυτούς Οι μαθητές που διάβασαν την ίδια ιστορία γραμμένη στην S.E. είχαν σημαντικά πιο θετικές στάσεις απέναντι στους ίδιους χαρακτήρες, (Peterson, 1969)

Πιο πρόσφατες έρευνες Διάφορες μελέτες στάσεων απέναντι σε γλωσσικές ποικιλίες (Butler 1990, Thomas 1991, Baker 1992, Jenkins 2004, Milas 2004; Korunić 2005, De Fina 2006, Rašić 2007, Škific, 2009): οι στάσεις απέναντι στις ποικιλίες αυτές συνδέονται με το status της συγκεκριμένης γλωσσικής ποικιλίας

Σχετικές έρευνες στην Ελλάδα Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν δημοσιευτεί διάφορες μελέτες σχετικά με τη στάση των Ελλήνων απέναντι στις ελληνικές διαλέκτους (Arapopoulou 1995, Plavdi 2001, Κουρδής, 2004, Μακρογιάννη, Αθανάσιος & Καζούλλη, 2009, κ.ά) Κουρδής (2004) Κοινωνιογλωσσολογική μελέτη των κριτηρίων με τα οποία οι Έλληνες προσεγγίζουν και αξιολογούν τις σύγχρονες νεοελληνικές διαλέκτους και τα ιδιώματα. Μέσα από μια επιλογή πληροφορητών με βάση γεωγραφικά και κοινωνιολογικά κριτήρια, έγινε προσπάθεια καταγραφής της γλωσσικής τους συμπεριφοράς στοχεύοντας στην ερμηνεία των αξιολογικών τους στάσεων απέναντι στη γλωσσική ποικιλία.

Διάλεκτοι και εκπαίδευση Παρά τις εξελίξεις στο χώρο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, η γλωσσική ποικιλία στον χώρο της εκπαίδευσης δεν είναι δεδομένη. «... η διδασκαλία και η διάδοση μιας ενιαίας νόρμας μπορεί να φαίνεται ότι λύνουν ορισμένα πολιτικά και εκπαιδευτικά προβλήματα ενός πληθυσμού, τις περισσότερες φορές όμως δημιουργούν άλλα σοβαρότερα... .... Η ένταξη της διδασκαλίας των γλωσσικών ποικιλιών στις επιμέρους βαθμίδες της εκπαίδευσης φαίνεται ότι είναι ένα από τα ζητούμενα για μια τέτοια αντιμετώπιση, οι προσπάθειες όμως προς αυτή την κατεύθυνση είναι ακόμη αποσπασματικές» (Κακριδή, 2000)

Διάλεκτοι και εκπαίδευση Γεωγραφικές και κοινωνικές ποικιλίες στην εκπαίδευση: σε άμεση σχέση και εξάρτηση με την πρότυπη ποικιλία Διερεύνησαν διαλεκτικά στοιχεία σε εγχειρίδια δημοτικού των μαθητών. Συμπέρασμα: «...οι κατηγορίες των διαλεκτικών αποκλίσεων δε συναντώνται στον ίδιο βαθμό» σε όλα τα εγχειρίδια που μελέτησαν. (Μακρογιάννη, Αθανάσιος, Καζούλλη, 2009) Όσο μεγαλύτερο κύρος και διάδοση έχει η πρότυπη αυτή ποικιλία τόσο περισσότερο αντιστρατεύεται τη χρήση των άλλων γλωσσικών ποικιλιών, καθορίζοντας έτσι την εκπαιδευτική και γενικότερη τύχη τους

Η παρούσα έρευνα Η δημιουργία αποτελεσματικού εκπαιδευτικού υλικού προϋποθέτει τη σωστή στόχευση Ποιο είναι το κοινό; ποιες είναι οι στάσεις & πεποιθήσεις του απέναντι στις διαλέκτους; Ποιες είναι οι ανάγκες του;

Έρευνα στάσεων και πεποιθήσεων στη Β΄βάθμια εκπαίδευση Ανάγκη ανίχνευσης των στάσεων και πεποιθήσεων του μαθητικού κοινού (μαθητές Β΄βάθμιας Εκπαίδευσης). Σε ύστερη φάση της έρευνας θα διεξαχθεί παρόμοια έρευνα με μαθητές Γ΄ βάθμιας εκπαίδευσης και αντίστοιχα με εκπαιδευτικούς Β΄βάθμιας και Γ΄βάθμιας εκπαίδευσης

VOCALECT: Πρόγραμμα ΔΙΑΦΩΝΗΕΝ Συλλογή δεδομένων από: Αθήνα, Πελοπόννησο, Κρήτη, Ήπειρο, Μακεδονία, Θεσσαλία Ηχογραφήθηκαν 10 άτομα από κάθε περιοχή τα φωνήεντα της κάθε διαλέκτου σε λέξεις σε συγκεκριμένο φραστικό πλαίσιο, λέξεις σε προτάσεις και εκτεταμένος αυθόρμητος λόγος αρθρωτικά δεδομένα από 2 άτομα για κάθε περιοχή

Στόχος ερωτηματολογίου διερεύνηση του βαθμού επίγνωσης που έχουν σχετικά με την ύπαρξη διαλέκτων Διερεύνηση στάσεων και πεποιθήσεων των μαθητών απέναντι στις διαλέκτους και τους ομιλητές/τις ομιλήτριές τους σχετικά με τον ρόλο των διάλέκτων στην εκπαίδευση

Ερωτηματολόγιο Ερωτηματολόγιο: 30 ερωτήσεις (29 κλειστού τύπου και 1 ανοιχτού) Συμμετέχοντες: 144 μαθητές (από α΄ γυμνασίου έως και Γ΄ Λυκείου) σε Πειραματικά Γυμνάσια και Λύκεια της Θεσσαλονίκης Τα σχολεία αυτά δέχονται μαθητές από την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης και όχι μόνο από την περιοχή του σχολείου

Διαδικασία Τα ερωτηματολόγια δόθηκαν κατά τη διάρκεια του μαθήματος της αγγλικής από την εκπαιδευτικό της τάξης Δεν προηγήθηκε καμμία σχετική συζήτηση μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικού

Αποτελέσματα περιγραφικής στατιστικής

Συμμετέχοντες Ηλικία: 12,5-18 (μ.ό. 14,7) Ηλικία: 12,5-18 (μ.ό. 14,7) Φύλο: 80 κορίτσια και 64 αγόρια Βαθμίδα εκπαίδευσης: 77 γυμνάσιο – 67 λύκειο

Τόπος γέννησης & ανατροφής Τόπος ανατροφής Θεσσαλονίκη 90,3% 96,5% Αγροτικές περιοχές 3,5% 2,1% Αθήνα 1,4 % Εξωτερικό

Στη συντριπτική τους πλειοψηφία έζησαν σχεδόν όλη τη ζωή τους στη Θεσσαλονίκη: 96% 3,5% έζησαν σε άλλα μέρη στην Ελλάδα για 4-11 χρόνια

Καταγωγή γονέων Πατέρας Μητέρα Αστικά κέντρα 67,3% 64,6% Αγροτικές περιοχές 27,1% Εξωτερικό 4,2% 6,3%

Μορφωτικό υπόβαθρο γονέων Πατέρας Μητέρα Γυμνάσιο 2.1% 0.7% Λύκειο 15.3% ΤΕΙ 16.7% 13.2% ΑΕΙ 39.6% 45.1% Μεταπτυχ. 13.9% 14.6% Διδακτορικό 11.1% 10.4%

Στάσεις και πεποιθήσεις

Στάσεις και πεποιθήσεις

Οι διάλεκτοι στο σχολείο και στην επαγγελματική εξέλιξη

Στατιστική ανάλυση Διερεύνηση της συσχέτισης μεταξύ Φύλου Ηλικίας Μορφωτικού υπόβαθρου γονέων Καταγωγής γονέων και στάσεων & πεποιθήσεων των μαθητών σχετικά με τις διαλέκτους

Αποτελέσματα στατιστικής ανάλυσης χ2 Καμμία σημαντική συσχέτιση μεταξύ φύλου, ηλικίας και των εξαρτημένων μεταβλητών Υπήρξε όμως σημαντική συσχέτιση μεταξύ των παρακάτω μεταβλητών: μορφωτικού υπόβαθρου πατέρα (χ2 = 38.029, df=21, p=0.013) και στάσης μαθητών απέναντι στη χρήση της ΚΝΕ από τους καθηγητές στο σχολείο μορφωτικού υπόβαθρου μητέρας (χ2 = 41.93, df=18, p=0.001) και στάσης μαθητών απέναντι στη χρήση της ΚΝΕ από τους καθηγητές στο σχολείο

Αποτελέσματα στατιστικής ανάλυσης χ2 Μορφωτικού υπόβαθρου μητέρας και συνειδητής προσπάθειας αλλαγής της ομιλίας (χ2 = 12.97, df=6, p=0.043) Καταγωγής πατέρα και γνώμης μαθητών σχετικά με το εάν κάποιες διάλεκτοι είναι πιο ευχάριστες (χ2=40.63, df=24, p=0.018) ή πιο κατανοητές (χ2=32.43, df=18, p=0,02) από άλλες

Σε ανοικτού τύπου ερώτημα Σε ποιες περιοχές της Ελλάδας πιστεύεις ότι η ελληνική γλώσσα μιλιέται ‘σωστά; Στις πόλεις Αθήνα, Αλεξανδρούπολη, Ναύπλιο, Στερεά Ελλάδα, Ήπειρος, Θεσσαλία, Θεσσαλονίκη, Κοζάνη, Χαλκιδική, Κρήτη, Πόντος, Κυκλάδες, Β. Αιγαίο, Πελοπόννησος Στις αναπτυγμένες περιοχές Σε κάθε περιοχή της Ελλάδας υπάρχουν τοπικές διάλεκτοι

Σχόλια μαθητριών λυκείου «Δεν τίθεται θέμα ‘σωστής’ ομιλίας της ελληνικής γλώσσας. Το ότι στα αστικά κέντρα (κατά κύριο λόγο) έχει καθιερωθεί η χρήση αποκλειστικά της ΚΝΕ, αυτό δεν είναι δείγμα της κατωτερότητας των υπολοίπων διαλέκτων που συνήθως χρησιμοποιούνται στην επαρχία» «Κατά τη γνώμη μου δεν πρέπει να υπάρχει σωστή και λανθασμένη προφορά της γλώσσας»

Δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού Σε ποιους απεύθυνεται: Σε εκπαιδευτικούς και Σε μαθητές Β΄βάθμιας και Γ΄βάθμιας Εκπαίδευσης Από τι αποτελείται: Ιστοσελίδα όπου θα αναρτηθούν δραστηριότητες και εκπαιδευτικό υλικό βασισμένο στα δεδομένα που έχουν συλλεγεί Ηχητικό υλικό Ασκήσεις αντιστοίχισης Παιχνίδια μνήμης Κουίζ με παιγνιώδη μορφή Flipbook στο οποίο θα συνδυάζονται πληροφορίες σχετικά με τα φωνητικά χαρακτηριστικά της διαλέκτου, ιστορία και γεωγραφία του τόπου, πολιτιστικά χαρακτηριστικά, κλπ.

Μαθησιακά αποτελέσματα Ενδυνάμωση γλωσσικής επίγνωσης χωρίς προκαταλήψεις και στερεοτυπικές αντιλήψεις Αποτροπή της εξαφάνισης/συρρίκνωσης των ελληνικών διαλέκτων Οι μαθητές οδηγούνται να κατανοήσουν ότι η γλωσσική ποικιλότητα αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό της ελληνικής γλώσσας, να κατανοήσουν ότι συχνά αυτή συνδέεται με τη γλωσσική εμπειρία και την ταυτότητα/τις ταυτότητες των ομιλητών και των ομιλητριών

Memory game Matching game Tetris

ΣαΣ ευχαριΣτω! marmat@enl.auth.gr