Φιλοσοφία των προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης – Αξιοποίηση Βιωματικών δράσεων, έμφαση στον ενεργό πολίτη Σκεντερίδου Νόπη-Μαθηματικός Υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων Δ. Δ. Ε.Ημαθίας

Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Δημιουργήθηκε από την ανάγκη επαναπροσδιορισμού της σχέσης των ανθρώπινων κοινωνιών με τη φύση, εξαιτίας της κρισιμότητας των σύγχρονων περιβαλλοντικών & κοινωνικών προβλημάτων. Το αντικείμενο της ΠΕ έχει σαφή κοινωνική και πολιτική διάσταση, καθώς δεν περιορίζεται μόνο στο φυσικό περιβάλλον και αφορά την ποιότητα της ζωής γενικότερα. Καιρός να ανατρέψουμε τη στερεότυπη άποψη για την Υγεία. ‘Όταν ένα παιδί φαίνεται σωματικά και ψυχικά καλά, αλλά βιώνει τη βία στο οικογενειακό περιβάλλον ασφαλώς και δεν είναι υγιές.

Η ΠΕ σύμφωνα με τα κείμενα της διακυβερνητικής Διάσκεψης της Τυφλίδας (14-26/10/1977) είναι μια νέα παιδαγωγική διαδικασία με την οποία επιδιώκεται να αποκτήσουν οι μαθητές-μελλοντικοί πολίτες συνείδηση των οικολογικών προβλημάτων και μεγαλύτερη αίσθηση ευθύνης απέναντι στο περιβάλλον (Φλογαΐτη 1993). Κι εμείς μετά από 35 χρόνια συζητάμε για την αναγκαιότητα και την εφαρμογή της…

Η εμπειρική έρευνα έδειξε ότι η αύξηση της γνώσης για το περιβάλλον δεν οδηγεί στη διαμόρφωση ενός συστήματος αξιών φιλικών προς αυτό.

Από την ερευνητική δραστηριότητα του Ramsey φαίνεται ότι υπάρχουν δύο παράγοντες σημαντικοί για τη μεταβολή στάσεων: η μακροχρόνια προσπάθεια επίδρασης στις αξίες και στις στάσεις & η ποιότητα των διδακτικών μεθόδων που χρησιμοποιούμε για την επίτευξη αυτών των στόχων.

Είναι γεγονός ότι η μεταβολή των στάσεων , των αξιών και των συμπεριφορών απαιτεί μακροχρόνια και διαρκή εκπαίδευση. Συχνά δεν είναι δυνατόν να έχουμε άμεσα αποτελέσματα μετά από ένα πρόγραμμα διάρκειας μιας σχολικής χρονιάς.

Η διαπίστωση αυτή σε συνδυασμό με τη συνειδητοποίηση της κρισιμότητας των περιβαλλοντικών ζητημάτων και της ανάγκης άμεσης αντιμετώπισής τους επιβάλλουν την κατεύθυνση της εκπαιδευτικής πολιτικής για την ΠΕ στην ενσωμάτωση τέτοιων στόχων και περιεχομένων στα εφαρμοζόμενα προγράμματα ΠΕ.

Η κύρια παιδαγωγική μορφή ενσωμάτωσης της ΠΕ στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι τα σχολικά πρ/τα ΠΕ, τα οποία πραγματοποιούνται προαιρετικά στο πλαίσιο των σχολικών δραστηριοτήτων.

Τα σχολικά προγράμματα έχουν διεπιστημονικό χαρακτήρα , σχεδιάζονται και πραγματοποιούνται στα σχολεία, από ομάδες εκπαιδευτικών και μαθητών που συνεργάζονται, αναζητούν και πειραματίζονται συνεχώς. Αυτός είναι ένας ουσιαστικός λόγος για τον οποίο προσφέρονται ως κατεξοχήν πεδία παιδαγωγικής έρευνας.

Ένα πρόγραμμα ΠΕ είναι μία ενεργητική και βιωματική διαδικασία μάθησης, που γίνεται συνήθως με κατάλληλη εφαρμογή της διδακτικής μεθόδου project (σχέδιο εργασίας ή εκπόνηση έργου ή συν ερευνητική εργασία ή βιωματική μέθοδος) Δεν υπάρχει μετάφραση καθολικής αποδοχής του όρου project, ο οποίος αποδίδεται στα ελληνικά με ποικιλία εκφράσεων, χωρίς καμία να είναι απολύτως ικανοποιητική

Στάδια βιωματικής μάθησης Στάδιο 1: Ενεργώ/Βιώνω. Αφορά την υλοποίηση μιας σειράς δραστηριοτήτων (παιχνίδια, συζητήσεις περιπτώσεων, παίξιμο ρόλων, αναπαραστάσεις, παρουσιάσεις). Η πληροφορία βγαίνει μέσα από την εμπειρία. Στάδιο 2: Ανταλλάσσω εμπειρίες. Οι συμμετέχοντες συγκρίνουν τις εμπειρίες τους. Προωθείται η συζήτηση σε μικρές ομάδες για να επιτευχθεί μεγαλύτερη συμμετοχή. Στάδιο 3: Κατανοώ και ερμηνεύω. Οι συμμετέχοντες καλούνται να κατανοήσουν συναισθήματα και εμπειρίες των δύο προηγούμενων σταδίων. Στάδιο 4: Γενικεύω. Γενικεύονται οι αρχές και τα συμπεράσματα που προέκυψαν στα δύο προηγούμενα στάδια. Στάδιο 5: Εφαρμόζω. Σχεδιασμός για την εφαρμογή της γνώσης που αποκτήθηκε, εποπτεία για την εμπέδωση και την αλλαγή ή τροποποίηση αντιλήψεων και σε ποιο βαθμό.

Είναι δηλαδή η σχεδίαση και εκτέλεση ενός έργου (έρευνας, μελέτης, εργασίας, κατασκευής) με ισότιμη συνεργασία των μελών της ομάδας που συν-αποτελούν παιδιά και εκπαιδευτικοί.

Ως τρόπος διδασκαλίας εντάσσεται στην παράδοση της μαθητο-κεντρικής εκπαίδευσης και διαφέρει σημαντικά από τη συνήθη πρακτική του σχολείου για αυτό εξακολουθεί να θεωρείται καινοτόμος αν και θεμελιώθηκε θεωρητικά στις αρχές του 20ου αιώνα

Βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός προγράμματος Π.Ε. Βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός προγράμματος Π.Ε. η πραγματοποίηση σημαντικού μέρους της όλης εργασίας εκτός της σχολικής αίθουσας η χρησιμοποίηση ποικιλίας πηγών πληροφόρησης πέραν των σχολικών εγχειριδίων & η έμφαση στη συνεργασία και στη συλλογικότητα (εργασία σε ομάδες).

για την Ιστορία… Η ΠΕ εμφανίστηκε στην Ελλάδα το 1981, επίσημα και συστηματικά όμως εντάχθηκε στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα το 1990. Εφαρμόζεται με μορφή προγράμματος, εκτός σχολικού ωραρίου και με εθελοντική συμμετοχή εκπαιδευτικών και μαθητών (ν.1892/90).

Βασικές ενέργειες για το σχεδιασμό προγραμμάτων Π.Ε Ενημέρωση του Συλλόγου Διδασκόντων, από το Διευθυντή της Σχολικής Μονάδας, στην πρώτη Παιδαγωγική Συνεδρίαση. Εκδήλωση ενδιαφέροντος από εκπαιδευτικούς & συγκρότηση της Παιδαγωγικής Ομάδας (Π.Ο.) Η Π.Ο. ενημερώνει τα μαθητικά συμβούλια και συγκροτείται η Μαθητική Ομάδα ( η οποία μαζί με την Π.Ο. θα επιλέξει το θέμα του προγράμματος)

Η Περιβαλλοντική Ομάδα του Σχολείου, Ενεργειών συνέχεια… Η Περιβαλλοντική Ομάδα του Σχολείου, ενημερώνει το Διευθυντή και το Σύλλογο Διδασκόντων για το Πρόγραμμα που πρόκειται να υλοποιήσει, συμπληρώνει και αποστέλλει στην Υπεύθυνη Π.Ε. ή Σχ. Δρ. της Διεύθυνσης το Σχέδιο Υποβολής της Πρότασης (ΣΥΠ), για την έγκριση του προγράμματος από την Επιτροπή Σχολικών Δραστηριοτήτων της Διεύθυνσης

Ενεργειών συνέχεια… Τα στοιχεία (ο τίτλος, η σύνθεση της Π.Ο., η συμπλήρωση του ωραρίου των εκπαιδευτικών και ο αριθμός των μαθητών/τριών της ομάδας), αναγράφονται σε ειδική Πράξη του Συλλόγου Διδασκόντων, η οποία αποστέλλεται μαζί με το ΣΥΠ.

Ενεργειών συνέχεια… Με απόφαση της Επιτροπής Σχολικών Δραστηριοτήτων εγκρίνεται η υλοποίηση, καθορίζεται ο χρόνος έναρξης και λήξης των Προγραμμάτων, η διάρκεια των οποίων δεν μπορεί να είναι μικρότερη των πέντε (5) μηνών.

Κριτήρια Επιλογής του θέματος Τα κριτήρια με τα οποία επιλέχθηκε το θέμα του προγράμματος αποτελούν ένα βασικό στοιχείο, που κρίνει σε σημαντικό βαθμό την ποιότητα του προγράμματος και τη σχέση του με το δόγμα της Π.Ε. «σκέφτομαι σφαιρικά, δρω τοπικά». Τα κριτήρια μπορεί να είναι παιδαγωγικά, επιστημονικά, κοινωνικά.

Στόχοι των προγραμμάτων (1) Γνωστικοί: στόχοι που έχουν σχέση με τη μετάδοση γνώσης μέσω του προγράμματος να γνωρίσουν… να παρατηρήσουν… να μάθουν… να κατανοήσουν… να αποκτήσουν γνώσεις ανάλογα με την ηλικία τους

Στόχοι των προγραμμάτων (2) Συναισθηματικοί: στόχοι που έχουν σχέση με την αλλαγή στάσεων και αξιών και την ανάπτυξη κριτικής σκέψης να καταλάβουν… να βιώσουν… να νοιώσουν… να εκφραστούν… να αγαπήσουν…

Στόχοι των προγραμμάτων (3) Ψυχοκινητικοί: Στόχοι που έχουν σχέση με την ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων να αναπτύξουν την προσωπικότητά τους, την αυτο-εκτίμησή τους, κοινωνικές δεξιότητες και τις διαπροσωπικές τους σχέσεις… να κατανοήσουν τα συναισθήματα, τις στάσεις & τις αξίες που έχουν σε σχέση με το περιβάλλον, την υγεία & την κοινωνία Να καλλιεργήσουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους… να αποφασίζουν υπεύθυνα για τη ζωή τους & να αντιλαμβάνονται τις συνέπειες των αποφάσεων τους…

Μέθοδοι και τεχνικές υλοποίησης που αξιοποιούνται σ’ ένα πρόγραμμα ΠΕ Επίλυση προβλήματος Πειραματική μέθοδος Μελέτη περίπτωσης Μελέτη πεδίου ή επίσκεψη στο πεδίο Μέθοδος εφαρμογής σχεδίου ή μέθοδος Project Επισκόπηση ή σφυγμομέτρηση Προσομοίωση Παιχνίδια ρόλων, προσομοίωσης ή παιχνίδια σε Η/Υ. Μουρμουρητά. Ιδεοθύελλα/καταιγισμός Καθοδηγούμενη περιβαλλοντική ερμηνεία. Διάλεξη

Εκπαιδευτικές δραστηριότητες Οργανώνονται με επιμέλεια όλες οι δραστηριότητες και δράσεις που αποφασίζει να πραγματοποιήσει η Π.Ο. για να επιτύχει τους στόχους που έχει θέσει. Αναφέρεται ο χώρος, ο χρόνος και σύντομη περιγραφή. Ο σχεδιασμός εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων σε ένα πρόγραμμα Π.Ε. έχει μεγάλη σημασία για την προσέλκυση μαθητών ιδιαίτερα όμως για την ικανοποίηση της βασικής αρχής της Π.Ε. που είναι η βιωματική προσέγγιση. Εκπαιδευτικές δραστηριότητες μπορούν να πραγματοποιηθούν είτε μέσα στο χώρο του σχολείου είτε στο πεδίο ή σε ενδεχόμενη εκπαιδευτική επίσκεψη στο πλαίσιο της Π.Ε. ή ακόμα σε επίσκεψη σε κάποιο ΚΠΕ.

Σχεδιασμός αξιολόγησης Προβλέπεται σε τρία επίπεδα Η αρχική ή διερευνητική αξιολόγηση: διερεύνηση της επιλογής των μέσων, των εκπαιδευτικών μεθόδων, των χώρων που επιλέχθηκαν, του γνωστικού υπόβαθρου των μαθητών, των αρχικών στόχων που τέθηκαν πχ. Χρήση οπτικοακουστικών μέσων πχ. Πειραματική μέθοδος

Σχεδιασμός αξιολόγησης Η διαμορφωτική αξιολόγηση: ενδιάμεση αποτίμηση της πορείας του προγράμματος, της απόκλισης ή μη από τον αρχικό σχεδιασμό και της εκτίμησης αναπροσαρμογής των αρχικών στόχων, μεθόδων ή μέσων που χρησιμοποιήθηκαν Η τελική αξιολόγηση επιδιώκεται η ανίχνευση του βαθμού επίτευξης των στόχων οι οποίοι τέθηκαν αρχικά ή διαμορφώθηκαν στην φάση της ενδιάμεσης (διαμορφωτικής) αξιολόγησης.

Παρουσίαση του προγράμματος Δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά που συμμετείχαν στο πρόγραμμα να δείξουν τη δουλειά τους στο ευρύτερο σχολικό περιβάλλον, στους συμμαθητές και τους γονείς, να αισθανθούν ικανοποιημένοι που «τα κατάφεραν» - να ολοκληρώσουν κάτι που ανέλαβαν- και παρουσιάζουν οι ίδιοι στο κοινό. Επιπλέον οι παρουσιάσεις προβάλουν το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα και συντελούν στο άνοιγμα του σχολείου στην τοπική κοινωνία.

Εκτιμώμενα παραδοτέα: Ένα πρόγραμμα Π.Ε. ολοκληρώνεται με την παρουσίασή του στη σχολική κοινότητα και την κατάθεση της τελικής εργασίας σε οποιαδήποτε μορφή κρίνει η Περιβαλλοντική Ομάδα (έντυπο, CD, DVD, videoταινία, φωτογραφικό υλικό , τρίπτυχο, sites-blogs, κ.ά. )

Επειδή η Π.Ε. έχει σχέση με στάσεις, αξίες & συμπεριφορές πρέπει τα μηνύματά της να διαχέονται μέσα απ όλα τα μαθήματα του σχολείου & να διαπερνούν όλη τη σχολική ζωή & το σχολικό περιβάλλον. Γι΄ αυτό τα προγράμματα μπορούν & πρέπει να υλοποιούνται από όλους τους εκπαιδευτικούς ανεξάρτητα από την ειδικότητά τους.

Οι πιο κατάλληλοι για να εφαρμόσουν Προγράμματα Σχολικών Δραστηριοτήτων είναι οι εκπαιδευτικοί του σχολείου, ΓΙΑΤΙ: γνωρίζουν τους/τις μαθητές/τριές τους περισσότερο, ποιες είναι οι ιδιαίτερες κλίσεις & ποιοι οι προβληματισμοί τους , μπορούν να εκτιμήσουν καλύτερα τις ανάγκες των μαθητών, βρίσκονται σε επαφή με τις οικογένειες των μαθητών, βρίσκονται σε καθημερινή επαφή με τα παιδιά, είναι αποδεκτοί & εξοικειωμένοι μαζί τους & μπορούν να τα πλησιάσουν,

… Συνέχεια μπορούν να εκμεταλλευτούν ευκαιρίες για την προβολή μηνυμάτων στη διάρκεια των μαθημάτων & της σχολικής ζωής (εκδηλώσεις, εκδρομές, διαλείμματα…) μπορούν να προβάλλουν με τη στάση & τη συμπεριφορά τους στο σχολείο θετικά πρότυπα για τη ζωή, την προστασία του περιβάλλοντος, μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση των σχέσεων & της επικοινωνίας των μελών της σχολικής κοινότητας.

Σε έρευνα για την ψυχοκοινωνική Υγεία των μαθητών της Ημαθίας (Άννα Κοκκέβη -Παν. Αθηνών), έγιναν κάποιες διαπιστώσεις όπως: 8,3% των νέων δε νοιώθουν καλά μέσα στην οικογένεια… 50,2 % δεν απολαμβάνουν τη σχολική ζωή… 20,2 % νοιώθουν μοναξιά ή κάνουν σκασιαρχείο… 68,4 % μπορούν να γίνουν βίαιοι κι επιθετικοί κ.ά. .

Σας ευχαριστώ από καρδιάς… επίλογος… Δεν ξέρω αν ο θεσμός της Περιβαλλοντικής και των Σχολικών Δραστηριοτήτων θα υφίσταται με τη σημερινή ή άλλη μορφή, πάντως είναι μια ΑΝΑΣΑ, μια ΑΝΑΚΟΥΦΙΣΗ και δε θέλω να το πω ΙΣΩΣ η μοναδική ΕΛΠΙΔΑ να αλλάξει το σημερινό σχολείο… Σας ευχαριστώ από καρδιάς…