ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΕΙΟΝΟΜΙΑΣ – ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΜΣ «ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ: ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΣΕ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓ.: ΚΑΠΙΔΑΚΗΣ ΣΑΡΑΝΤΟΣ «ΜΟΝΤΕΛΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕΣ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ» (Policy Model for Academic Digital Collections) A.Koulouris, S.Kapidakis ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Μαυρομιχάλη Μαρίνα ΚΕΡΚΥΡΑ, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2006

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές2 Tο άρθρο Εισαγωγικά - Εμφάνιση της ψηφιακής πληροφορίας ψηφιακές συλλογές βιβλιοθηκών - Ψηφιακές συλλογές ενδιαφέρουσες δυνατότητες πρόσβασης και ποικίλες πολιτικές αναπαραγωγής υλικού - Κοινό μοντέλο πολιτικής συνεργασία βιβλιοθηκών και εξυπηρέτηση χρηστών Το άρθρο παρουσιάζει μια έρευνα για τις πολιτικές πρόσβασης και αναπαραγωγής του υλικού ακαδημαϊκών ψηφιακών συλλογών η οποία: καταγράφει την υπάρχουσα κατάσταση και την συμπληρώνει με αχρησιμοποίητες ακόμα πρακτικές Με στόχο να: συγκεντρώσει και αναλύσει τις χρησιμοποιούμενες πρακτικές εξάγει κοινό μοντέλο πολιτικής

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές3 Tο άρθρο Μεθοδολογία έρευνας εξετάστηκαν ψηφιακές συλλογές 20 ακαδημαϊκών ψηφιακών βιβλιοθηκών από 3 ηπείρους (Αμερική, Αυστραλία, Ευρώπη). 10 από αυτές αποτέλεσαν το δείγμα της έρευνας - ποικίλες πρακτικές - ποικίλο υλικό (ψηφιοποιημένο, ψηφιακό) - ποικίλους κατόχους πνευματικών δικαιωμάτων καταγράφηκαν οι παράγοντες που διαμορφώνουν τις πολιτικές πρόσβασης και αναπαραγωγής: - μορφή του υλικού - μέθοδος πρόσκτησης - ιδιοκτησία πνευματικών δικαιωμάτων και οι αντίστοιχες πολιτικές

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές4 Tο άρθρο Παρουσίαση και Δομή της έρευνας κατάρτιση πίνακα όπου ταξινομήθηκαν - οι πολιτικές πρόσβασης και αναπαραγωγής των ψηφιακών συλλογών και - οι παράγοντες που τις διαμορφώνουν ποσοτική ανάλυση στοιχείων (ποιες πρακτικές χρησιμοποιούνται περισσότερο) ποιοτική ανάλυση στοιχείων (ποιοι παράγοντες οδηγούν σε συγκεκριμένες πολιτικές) και εξαγωγή μοντέλου πολιτικής αντιστοίχηση και σύγκριση συμβατικών πολιτικών πρόσβασης και αναπαραγωγής με τις αντίστοιχες ψηφιακές συμπεράσματα και σχόλια

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές5 Παρουσίαση των στοιχείων του πίνακα (1/3) Κάθε γραμμή αναπαριστά μια συλλογή (ή τμήματα της) με τους παράγοντες και τις πολιτικές της Κάθε στήλη αναπαριστά έναν παράγοντα (η 1 η και η 2 η στήλη παρουσιάζουν το όνομα και τη θέση της συλλογής)

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές6 Παρουσίαση των στοιχείων του πίνακα (2/3) στήλη 1:ονόματα ακαδημαϊκών ψηφιακών συλλογών στήλη 2: γεωγραφική θέση στήλη 3: μορφή υλικού στήλη 4: μέθοδος πρόσκτησης στήλη 5: κάτοχος πνευματικών δικαιωμάτων στήλη 6: off-campus πρόσβαση στήλη 7: offsite πρόσβαση στήλη 8: ιδιωτική αναπαραγωγή στήλη 9: εμπορική αναπαραγωγή στήλη 10,11,12: όροι παροχής εμπορικής αναπαραγωγής

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές7 Παρουσίαση των στοιχείων του πίνακα (3/2) Οι τιμές των παραγόντων για κάθε συλλογή μπορεί να είναι: C-t: ψηφιοποιημένο, ψηφιακά γεννημένο, ψηφιοποιημένο και ψηφιακά γεννημένο A-m: βιβλιοθήκη, τρίτος, άδεια, αγορά, εθελοντική κατάθεση C-o: βιβλιοθήκη, ιδιώτης, οργανισμός, ανάλογα με τη συλλογή off-c και offsite : ναι, όχι, σε ορισμένες περιπτώσεις,κυρίως ναι, κυρίως όχι P-r: ναι, δίκαιη χρήση, κατά περίπτωση C-r: ναι, όχι, σε ορισμένες περιπτώσεις, κατά περίπτωση Allow: ναι, όχι, σε ορισμένες περιπτώσεις κατά περίπτωση W-p: βιβλιοθήκη, (κυρίως)κάτοχοι, κατά περίπτωση, δεν εφαρμόζεται Fee: βιβλιοθήκη, κάτοχοι, κατά περίπτωση, όχι, δεν εφαρμόζεται

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές8 Ποσοτικά αποτελέσματα (1/3) Οι πιο κοινές πρακτικές Προσκτήσεις - Πνευματικά δικαιώματα - Ψηφιοποιημένο υλικό - οι περισσότερες βιβλιοθήκες ψηφιοποιούν δικό τους υλικό παρά τρίτων και - τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στις ίδιες (ποσοστό 79%). Προσκτήσεις - Πνευματικά Δικαιώματα - Ψηφιακά γεννημένο υλικό - οι περισσότερες βιβλιοθήκες αποκτούν ψηφιακά γεννημένο υλικό με άδεια ή αγορά από τρίτους (παρά δημιουργούν δικό τους) και - στο μεγαλύτερο ποσοστό τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στους κατόχους (όχι στη βιβλιοθήκη) (ποσοστό 70%). - το ψηφιακά γεννημένο υλικό καταβάλλεται εθελοντικά μόνο σε ποσοστό 10%, δηλαδή σπάνια.

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές9 Ποσοτικά αποτελέσματα (2/3) Οι πιο κοινές πρακτικές Πρόσβαση off-campus - Πνευματικά δικαιώματα - Οι περισσότερες βιβλιοθήκες επιτρέπουν την off-campus πρόσβαση, αλλά με περιορισμό από τα πνευματικά δικαιώματα (ποσοστό 68%). Πρόσβαση offsite - Πνευματικά δικαιώματα - Στις περισσότερες βιβλιοθήκες η offsite πρόσβαση εξαρτάται από την off-campus, π.χ. όταν off-campus είναι περιορισμένη η offsite δεν παρέχεται. Συνήθως υπάρχουν περιορισμοί από τις άδειες και/ή τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν σε άλλους κατόχους.

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές10 Ποσοτικά αποτελέσματα (3/3) Οι πιο κοινές πρακτικές Ιδιωτική Αναπαραγωγή- Πνευματικά δικαιώματα Οι περισσότερες βιβλιοθήκες παρέχουν ελεύθερη ιδιωτική αναπαραγωγή όταν κατέχουν τα πνευματικά δικαιώματα του υλικού, με μια αναφορά στην πηγή (50%) ή σύμφωνα με τη δίκαιη χρήση (50%). Εμπορική Αναπαραγωγή- Πνευματικά δικαιώματα Οι περισσότερες βιβλιοθήκες επιτρέπουν την εμπορική αναπαραγωγή με έγγραφη άδεια και καταβολή χρηματικού ποσού στον κάτοχο των πνευματικών δικαιωμάτων (ποσοστό 53%).

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές11 Μοντέλο Πολιτικής (1/2) Ποσοτικά αποτελέσματα Ποιοτικά αποτελέσματα γενικευμένοι κανόνες μοντέλο πολιτικής σχέσεις ανάμεσα στους παράγοντες αχρησιμοποίητοι ακόμα κανόνες

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές12 Μοντέλο Πολιτικής (2/2) Το μοντέλο πολιτικής αποτελείται από: αλληλουχία παραγόντων (συγκεκριμένοι παράγοντες οδηγούν σε συγκεκριμένες πολιτικές) κανόνες για το ψηφιοποιημένο και ψηφιακά γεννημένο υλικό ξεχωριστά Η απεικόνιση του μοντέλου έχει 3 επίπεδα: 1. Μορφή του υλικού και τρόπος πρόσκτησης 2. Ιδιοκτησία πνευματικών δικαιωμάτων 3. Πολιτικές πρόσβασης και αναπαραγωγής (όπως αυτές διαμορφώνονται από τους παραπάνω παράγοντες)

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές13 Μοντέλο Πολιτικής για το Ψηφιοποιημένο Υλικό Αλληλουχία παραγόντων (1) κοινές πρακτικές πρόσβαση αναπαραγωγής λιγότερο κοινές πρακτικές

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές14 Μοντέλο Πολιτικής για το Ψηφιακά γεννημένο Υλικό Αλληλουχία παραγόντων(2) Κοινές πρακτικές Πολιτικές πρόσβασης Πολιτικές αναπαραγωγής Λιγότερο κοινές πρακτικές

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές15 Αντιστοίχηση Συμβατικών και Ψηφιακών Πολιτικών (1/2) Πρόσβαση συμβατική διαδικτυακή σε υλικό σε χώρους της βιβλ/θήκης σε ψηφιακό υλικό από χώρους της βιβλ/θήκης περιορίζεται από τον αριθμό μπορεί να είναι ταυτόχρονη από αντιτύπων έντυπου υλικού διάφορους σταθμούς μέσα στο χώρο της βιβλιοθήκης Δανεισμοί συμβατικοί διαδικτυακοί 1.δανεισμοί σε on- campus onsite χρήστες on-campus onsite διαδικτυακή επίσκεψη στη βιβλιοθήκη πρόσβαση 2.διαδανεισμοί ανάμεσα στις βιβλ/θήκες off-campus κι offsite διαδικτυακή πρόσβαση πολύπλοκοι, χρονοβόροι, διαμεσολαβεί απλή, γρήγορη, απομακρυσμένη, ο βιβλιοθηκονόμος ανεξάρτητη από τη σχέση του χρήστη με τη βιβλιοθήκη

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές16 Αντιστοίχηση Συμβατικών και Ψηφιακών Πολιτικών (2/2) Αναπαραγωγή συμβατική ψηφιακή ( φωτοτυπίες, αποστολή έντυπου υλικού ) ( ψηφιακά αντίγραφα, εκτυπώσεις ) ενίσχυση περιορισμών από το δεν ενισχύονται οι περιορισμοί, είναι βιβλιοθηκονόμο ευθύνη του χρήστη να σέβεται τις νομοθετικές προβλέψεις. Η βιβλιοθήκη μπορεί απλά να απαγορεύσει την αναπαραγωγή, όπως και την πρόσβαση.

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές17 Συμπεράσματα και Σχόλια (1/3) Κεντρικά θέματα που αξίζει να σχολιαστούν: 1. η μέθοδος εξαγωγής προτεινόμενου μοντέλου 2. ο ρόλος των πνευματικών δικαιωμάτων 3. τα αποτελέσματα της σύγκρισης των συμβατικών πολιτικών με τις αντίστοιχες ψηφιακές 1. Προτεινόμενου μοντέλου - Συνδυασμός γενικευμένων κανόνων (μετά από καταγραφή υπάρχουσας κατάστασης) και αχρησιμοποίητων πρακτικών. - Αντί να βελτιώσουμε την υπάρχουσα κατάσταση (με συμπληρωματικές πρακτικές), θα μπορούσαμε να σκιαγραφήσουμε εξ’ αρχής τη βέλτιστη – ιδεατή πολιτική;

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές18 Συμπεράσματα και Σχόλια (2/3) 2. Πνευματικά δικαιώματα Ο ρόλος των πνευματικών δικαιωμάτων - κεντρικός στην απόφαση της βιβλιοθήκης αν θα επιτρέψει ή όχι και σε ποιους την πρόσβαση και αναπαραγωγή του ψηφιακού υλικού. Γεωγραφική διαφοροποίηση νόμων και προβλέψεων - οι πρακτικές του δείγματος δεν αποτελούν για όλες τις βιβλιοθήκες λύση καθώς οι νόμοι περί πνευματικής ιδιοκτησίας διαφέρουν από χώρα σε χώρα (παράδειγμα δίκαιης χρήσης). - είναι δυνατή η θέσπιση ενός κοινού δικαίου για τα πνευματικά δικαιώματα, π.χ. σε ευρωπαϊκό επίπεδο; Θα διευκόλυνε τη συνεργασία των βιβλιοθηκών; Θα εξυπηρετούσε τους χρήστες; Διαφοροποίηση πνευματικών δικαιωμάτων ανάμεσα σε συμβατικό και ψηφιακό υλικό - νόμοι που δεν καλύπτουν λειτουργίες και υπηρεσίες βιβλιοθηκών - συμπλήρωση και εισαγωγή νέων προβλέψεων (παράδειγμα Ψηφίσματος 13 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών)

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές19 Συμπεράσματα και Σχόλια (3/3) 3. Σύγκριση συμβατικών και ψηφιακών πολιτικών Ποιες απελευθερώνουν περισσότερο τις υπηρεσίες μιας βιβλιοθήκης για την καλύτερη εξυπηρέτηση των χρηστών; - συμβατικές φυσικοί περιορισμοί, περιορισμοί πνευματικών δικαιωμάτων - ψηφιακές απελευθέρωση από φυσικούς περιορισμούς, ενίσχυση περιορισμών πνευματικών δικαιωμάτων κ ελέγχου (λόγω ευπάθειας ψηφιακού υλικού σε αλλοιώσεις, αντιγραφές,κτλ) Μπορεί το ψηφιακό υλικό να αντιμετωπιστεί ως άυλο αγαθό, του οποίου οι συναλλαγές θα καθορίζονται από συμβόλαια κι όχι από συμβατικές νομοθεσίες ιδιοκτησίας πνευματικών δικαιωμάτων; (παράδειγμα νόμου UCITA)

Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές20 Βιβλιογραφία - Δικτυογραφία 1. Κουλούρης Αλέξανδρος – Καπιδάκης Σαράντος, Μοντέλο Πολιτικής για τις Ακαδημαϊκές Ψηφιακές Συλλογές, LNCS, Volume 3652, Springer Berlin / Heidelberg Σαράντος Καπιδάκης, Σημειώσεις για την παρουσίαση του μαθήματος Ψηφιακές Βιβλιοθήκες, ΜΠΣ Επιστήμη της Πληροφόρησης, Ιόνιο Πανεπιστήμιο 3. Βασιλική Παπακωνσταντίνου, Πνευματική Ιδιοκτησία στην Ελλάδα και Ψηφιακό Περιβάλλον, ΜΠΣ Επιστήμη της Πληροφόρησης, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Jeffrey N. Gatten, The politics of the Uniform Computer Information Transaction Act (UCITA) in digital information policy development, Online Information Review, Volume 26, MCB UP Ltd 2002, pp (