Χωροταξία , 7ο εξάμηνο διδάσκουσα:Ε.Παναγιωτάτου σπουδαστές:Κ.Αντωνέλος Μ.Γεωργαντζή

Περιεχόμενα -Θεσμικό πλαίσιο (χρήσεων γης) Θεωρητικό υπόβαθρο Η έννοια της περιφέρειας Θεωρητικό υπόβαθρο Υπο-ανάπτυκτες περιφέρειες Ανεπτυγμένες περιφέρειες Υπο-ανάπτυκτες περιφέρειες Βιώσιμη ανάπτυξη - Αειφορία Εμβάθυνση στην έννοια της ανάπτυξης Μηχανισμοί εκκίνησης της ανάπτυξης από τον αγροτικό στο βιομηχανικό τομέα Συσταλτικά-Διασταλτικά αποτελέσματα της ανάπτυξης Πέρασμα -Επίπεδο Ηλείας Γεωγραφική θέση Πόλοι ανάπτυξης Γεωφυσικά χαρακτηριστικά Δημογραφική εξέλιξη Οικονομία Φυσικός πλούτος Οι καταστροφικές πυρκαγιές   -Θεσμικό πλαίσιο (χρήσεων γης) -Συνδέσεις – οδικοί άξονες – έργα υποδομής -Κατεύθυνση του Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Δυτική Ελλάδας. -Στόχος : ενδυνάμωση και αποκατάσταση νομού Ηλείας -Υπόθεση εργασίας -Επιπρόσθετοι προβληματισμοί -Κριτήρια επιλογής ορεινού δικτύου -Ανάπτυξη συγκεκριμένων ειδών τουρισμού

Πρόλογος   Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διαμόρφωση πρακτικών προτάσεων που, στα πλαίσια χωροταξικού σχεδιασμού, έχουν ως στόχο την επίτευξη ποιοτικής ανάπτυξης στον πρόσφατα δοκιμασμένο από την καταστροφή νομό Ηλείας. Για τη δημιουργία των προτάσεων αυτών πρόκειται αρχικά να εξετάσουμε επιγραμματικά και με τις απαραίτητες απλουστεύσεις κάποιες σημαντικές θεωρίες χωροταξικής ανάπτυξης. Στη συνέχεια θα μελετήσουμε την κατάσταση που επικρατούσε στο νομό Ηλείας πριν, αλλά και μετά τα δραματικά γεγονότα του Αυγούστου 2007. Σκοπός μας είναι στο τέλος να καταφέρουμε να προτείνουμε τις σωστές εκείνες πολιτικές που, εφαρμόζοντας τη θεωρία, θα πετύχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα στο επίπεδο της συγκεκριμένης περιφέρειας. Φυσικά η εργασία αυτή υπόκειται σε περιορισμούς και ενέχει αβεβαιότητες που θα αναφερθούν εκτενέστερα και που θα χρειάζονταν περαιτέρω διερεύνηση.

Η έννοια της περιφέρειας   Στην αρχή της εργασίας μας χρειάζεται να ορίσουμε μια μονάδα που θα έχει το κατάλληλο μέγεθος για επεξεργασία σε ένα επίπεδο που δε θα είναι ούτε πολύ αόριστο, αλλά ούτε θα φτάνει σε λεπτομερή φυσικό σχεδιασμό. Η μονάδα αυτή ονομάζεται περιφέρεια και είναι μικρότερη από μια χώρα αλλά και μεγαλύτερη από μια τοπική κοινωνία. Ορίζεται είτε ως μια περιοχή που παρουσιάζει ομοιογενή χαρακτηριστικά, είτε ως μια περιοχή της οποίας τα επιμέρους στοιχεία χαρακτηρίζονται από έντονη αλληλεξάρτηση. Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας θα επιλέξουμε τον τελευταίο αυτό ορισμό, θεωρώντας τον πιο εύστοχο. Δηλαδή μπορούμε να θεωρήσουμε ότι περιφέρεια αποτελεί ένα κέντρο συγκέντρωσης δραστηριοτήτων και η σφαίρα επιρροής αυτού. Αυτό το σύνολο ονομάζεται και ‘πολωμένη’ περιφέρεια, γιατί συνήθως η δυναμικότερη από τις ενότητες που την αποτελούν είναι μια πόλη, οι μεταβολές στην οποία επηρεάζουν και θέτουν τους κανόνες για ανάπτυξη σε ολόκληρο το σύστημα χωριών και πόλεων που εξαρτώνται και «πολώνονται» από αυτήν. Εμβαθύνοντας στην έννοια της περιφέρειας ακόμη περισσότερο και διευρύνοντας την, παρατηρούμε ότι η περιοχή επίδρασης του κέντρου της μπορεί κάλλιστα να είναι γεωγραφικά ασυνεχής και να περιλαμβάνει μακρινές περιοχές ή δευτερεύοντα κέντρα που συνδέονται στενά με τον κεντρικό πόλο. Στην ουσία ο ορισμός αυτός της περιφέρειας επιτρέπει τη μεταβολή του σχήματος και της δομής της, ανάλογα με τη μεταβλητή που εξετάζεται κάθε φορά και σε κάθε περίπτωση δεν αναφέρεται σε «ονομαστικά» διοικητικά ή γεωγραφικά όρια που έχουν καθοριστεί με αυθαίρετο τρόπο. Ανάλογα με τον παράγοντα αλληλεξάρτησης που λαμβάνεται υπόψη, η περιφέρεια που μας ενδιαφέρει είναι κάθε φορά και ένα πιθανότατα διαφορετικό δίκτυο, ένα σύστημα ροών που μπορεί να μεταβληθεί με το χρόνο.

Ανεπτυγμένες περιφέρειες   Πως δημιουργήθηκαν Αρχικά, στο βάθος των αιώνων, κάθε περιφέρεια είχε καθαρά αγροτικό χαρακτήρα. Με τα χρόνια όμως αναπτύχθηκε εκεί αγροτικό πλεόνασμα, που οδήγησε στη ζήτηση υπηρεσιών εμπορίου και μεταφορών (σε μεμονωμένες εξαιρέσεις περιφερειών, στις οποίες δεν θα αναφερθούμε παρακάτω, το έναυσμα ποιοτικής αλλαγής δεν δόθηκε από το εμπόριο, αλλά από άλλου είδους δραστηριότητες, πχ διοικητικές). Έτσι δημιουργήθηκε το κέντρο, η πόλη στην οποία λάμβαναν μέρος οι εμπορικές δραστηριότητες αυτές και η οποία είχε σχέσεις αλληλεξάρτησης με την ενδοχώρα της, όπως περιγράψαμε παραπάνω. Εκεί συγκεντρώθηκαν αργότερα και άλλες διεργασίες όπως μεταποίηση αγροτικών προϊόντων, πληροφόρηση, διοίκηση κλπ. Αυτή η εικόνα έμεινε αμετάβλητη για πολλούς αιώνες ανθρώπινης δραστηριότητας. Σε κάποιες όμως περιφέρειες ή/και χώρες, που σήμερα ονομάζονται ανεπτυγμένες, στο τέλος του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου (βιομηχανική επανάσταση) παρατηρήθηκε σημαντική αλλαγή των δομών παραγωγής, δημιουργία δευτερογενών δραστηριοτήτων, βιομηχανίας, εφαρμογή νεωτερισμών, συσσώρευση επιστημονικής γνώσης, επενδυτικού κεφαλαίου και άνευ προηγουμένου αύξηση παραγωγικότητας. Η ποιοτική αυτή αλλαγή οδήγησε επίσης σε πολυπλοκότερο σύστημα παραγωγής, σε μικρότερη εξάρτηση του κέντρου από την ενδοχώρα του και ισχυρότερους δεσμούς με πιο μακρινά κέντρα. Κοινά χαρακτηριστικά ανεπτυγμένων περιφερειών Παρατηρείται ότι σήμερα οι ανεπτυγμένες περιφέρειες, που έχουν δηλαδή μετασχηματιστεί από τη διαδικασία που περιγράψαμε, παρουσιάζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά: Υψηλό κατά κεφαλήν εισόδημα Υψηλός βαθμός εθνικής ενσωμάτωσης και μικρότερη χωρική ανισοκατανομή του εισοδήματος Πτώση συμμετοχής αγροτικού προϊόντος ως ποσοστού του συνολικού προϊόντος και πτώση εργατικού δυναμικού που απασχολείται στη γεωργία Υψηλό επίπεδο εκβιομηχάνισης, υψηλή συμμετοχή του δευτερογενούς τομέα στο συνολικό προϊόν και πολύ συχνά και του τριτογενούς τομέα Μεγάλης έκτασης επενδύσεις Ευρύτατη διάδοση νέων τεχνολογιών και διενέργεια υψηλής έρευνας Τα γνωρίσματα αυτά παρουσιάζουν ισχυρή αλληλοσυσχέτιση μεταξύ τους, αλλά δύσκολα μπορούμε να πούμε ότι διαφαίνονται απλές και ξεκάθαρες σχέσεις αιτίου-αιτιατού ανάμεσά τους. Ένας άλλος ορισμός της ανεπτυγμένης περιφέρειας, δοσμένος από τον Furtado είναι αυτός της περιφέρειας που σε μια χρονική στιγμή με πλήρη απασχόληση των συντελεστών παραγωγής της είναι δυνατό να αυξήσει την παραγωγικότητά της μόνο με την εισαγωγή νέας τεχνολογίας. Ανεπτυγμένες περιφέρειες

Υπο-ανάπτυκτες περιφέρειες Κάποιες άλλες περιφέρειες, που θα ονομάσουμε υπο-ανάπτυκτες, δεν ακολούθησαν τη διαδικασία της εκβιομηχάνισης το 18ο και 19ο αιώνα. Αντίθετα όμως με ότι θα περίμενε κανείς, αυτές οι περιφέρειες δεν παρουσιάζουν συνήθως απουσία των αναφερθέντων γνωρισμάτων των ανεπτυγμένων, αλλά αποσπασματική παρουσία τους, που όμως δεν οδηγεί σε πλήρη επικράτηση αυτών των γνωρισμάτων. Πιο συγκεκριμένα στις υπο-ανάπτυκτες περιφέρειες παρατηρούνται τα εξής:   Ο περισσότερος από το μισό πληθυσμό ζει σε κατάσταση φτώχειας, αποκομμένος από αγαθά ανάπτυξης παρ’ όλους τους συχνά υψηλούς ρυθμούς οικονομικής διεύρυνσης Περιφερειακός δυαδισμός, χωρική ασυμμετρία, δηλαδή μεγάλη και συνήθως αυξανόμενη ανισότητα περιφερειών σε παραγωγικότητα και εισόδημα. (Υπάρχει συχνά κάποιο κέντρο που έχει να ζηλέψει ελάχιστα από αντίστοιχα κέντρα ανεπτυγμένων περιφερειών) Υψηλή συμμετοχή του αγροτικού τομέα στη συνολική παραγωγή και μεγάλα τμήματα πληθυσμού απασχολούμενα σε αυτόν Αντίστοιχα χαμηλό ποσοστό προϊόντος δευτερογενούς τομέα Έλλειψη αυτοτροφοδοτούμενου κεφαλαίου. Επενδύσεις μόνο από εξωτερικές πηγές, σε τομείς συχνά ασύμβατους με ανάγκες και δυνατότητες υπόλοιπης τοπικής οικονομίας, χωρίς συνοχή με υπάρχουσες παραγωγικές δραστηριότητες, έλεγχος παραγωγής από εξωτερικούς παράγοντες, έλλειψη έρευνας Τεχνολογικός δυαδισμός, δηλαδή συνύπαρξη τομέων οικονομίας πλήρως εκσυγχρονισμένων με άλλους, πλειοψηφικούς, όπου κυριαρχούν οι παραδοσιακές δομές απασχόλησης χαμηλής παραγωγικότητας και η παρασιτική απασχόληση (κατά Furtado υπο-ανάπτυκτη περιφέρεια είναι εκείνη που μπορεί να επιτύχει οικονομική διεύρυνση με προσαρμογή σε μια τεχνική παραγωγής που προϋπάρχει) Δηλαδή η υπο-ανάπτυξη δεν οφείλεται απλά στην επιβίωση των προκαπιταλιστικών δομών στην περιφέρεια υπό εξέταση, αλλά στη διείσδυση μοντέρνων καπιταλιστικών δομών σε αρχαϊκές δομές χωρίς τον ολικό μετασχηματισμό των δεύτερων, διείσδυση η οποία προκαλεί εντέλει παγίωση της κατάστασης εξάρτησης μεταξύ του σύγχρονου και παραδοσιακού τομέα. Αυτή η διαπίστωση μας δημιουργεί εύλογα την υποψία, για την οποία θα ξαναμιλήσουμε παρακάτω, ότι η υπο-ανάπτυξη δεν είναι αποκλειστικά πρόβλημα γεωγραφικής κατανομής και ακαταλληλότητας της εν λόγω περιφέρειας, αλλά διαιωνίζεται από τις ίδιες τις σχέσεις και τους κανόνες παραγωγής με κάποιο τρόπο.

Εμβάθυνση στην έννοια της ανάπτυξης Ανάπτυξη ή Διεύρυνση; Από τα παραπάνω παρατηρούμε καταρχήν ότι για να μιλούμε για ανάπτυξη είναι απαραίτητο να παρατηρηθεί ποιοτικός μετασχηματισμός των δομών μίας περιφέρειας και διαμόρφωση συνεχούς παραγωγικής διαδικασίας με δυνατότητες αυτοενίσχυσης, δηλαδή δημιουργία ενάρετου κύκλου. Για τη διαπίστωση τέτοιας ανάπτυξης δεν αρκεί η μελέτη του κατά κεφαλήν εισοδήματος ή ακαθάριστου εγχωρίου προϊόντος (ΑΕΠ), αλλά πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες, όπως η δομή της παραγωγής, η κατανομή κατά τομείς και περιφέρειες, το επίπεδο και η διάρθρωση της απασχόλησης, το είδος των επενδύσεων, το έλλειμμα ισοζυγίου πληρωμών κ.α. Είναι επίσης σκόπιμο να εξετάζεται και ο δείκτης του ακαθάριστου εθνικού (αντί για εγχωρίου) προϊόντος, που λαμβάνει υπόψη του ότι τα κέρδη που προκύπτουν από άμεσες ξένες επενδύσεις συνήθως επαναπατρίζονται και άρα απομακρύνονται από την οικονομία της περιφέρειας. Παρόλα αυτά, οι μισθοί που προκύπτουν για το εγχώριο δυναμικό από τις επενδύσεις αυτές παραμένουν στην περιφέρεια και μπορούν να προκαλέσουν νέες οικονομικές δραστηριότητες σε αυτήν, δημιουργώντας ανάπτυξη. Η Ιρλανδία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ευρωπαϊκής χώρας που, λόγω των πολλών άμεσων ξένων επενδύσεων που φιλοξενεί, για να μην παρουσιάζει πλασματική οικονομική ευημερία, τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιεί το ακαθάριστο εθνικό (και όχι εγχώριο) προϊόν για τους στατιστικούς υπολογισμούς των μακροοικονομικών μεγεθών της οικονομίας της. Στην περίπτωση λοιπόν, που με βάση όλους τους παραπάνω δείκτες παρατηρείται απλή ποσοτική μεγένθυση του εισοδήματος μιας περιφέρειας, χωρίς ουσιαστική μετεξέλιξή της οικονομίας της, δεν μιλάμε για ανάπτυξη, αλλά για οικονομική διεύρυνση, σαν αυτή που έλαβε χώρα στην Ελλάδα κατά τις δεκαετίες ’60 και ’70.   Ανάπτυξη και Ουσιαστική ευημερία Αν θέλουμε να προχωρήσουμε σε ένα βαθύτερο επίπεδο, γρήγορα αντιλαμβανόμαστε ότι οι παραπάνω οικονομικοί δείκτες, ακόμα και εκείνοι που φανερώνουν ποιοτική αλλαγή στην παραγωγική δομή μιας περιφέρειας, είναι τραγικά ανεπαρκείς για να περιγράψουν την ουσιαστική ευημερία της. Το ακαθάριστο εγχώριο ή εθνικό προϊόν για παράδειγμα συνεκτιμά μόνον τις οικονομικές συναλλαγές, ενώ του διαφεύγει η αξία δραστηριοτήτων, όπως είναι η φύλαξη και συντήρηση του σπιτιού, η φροντίδα των βρεφών και των ηλικιωμένων. Περιλαμβάνει ακόμη την αντικατάσταση-αναπλήρωση αποσβεσμένων κεφαλαίων, τα οποία δεν βελτιώνουν την ευημερία, αλλά και μεγέθη που μάλλον υποδηλώνουν επιδείνωση της ευημερίας, όπως οι εξοπλιστικές δαπάνες, οι δαπάνες αστυνόμευσης για εξασφάλιση αισθήματος ασφαλείας κλπ. Για παράδειγμα ένα οικολογικό ατύχημα που θα προκαλέσει πετρελαιοκηλίδα στη θάλασσα, μπορεί να προκαλέσει ανυπολόγιστες ζημιές στους κατοίκους και στο θαλάσσιο οικοσύστημα μιας χώρας και είναι σίγουρα αρνητικό γεγονός για την ευημερία της. Όμως επιδρά θετικά στο ΑΕΠ της γιατί προκαλεί δραστηριοποίηση συνεργείων καθαρισμού και ασφαλιστικών εταιρειών, πιθανές νέες παραγγελίες πετρελαίου, κρατικές αποζημιώσεις, πιθανόν και μία προσωρινή αύξηση της τιμής του πετρελαίου σε κάποιες περιοχές. Επίσης η εκβιομηχάνιση μιας περιφέρειας μπορεί να επιφέρει και δραστική υποβάθμιση του περιβάλλοντος, πράγμα που συμβαίνει συχνά και δεν συνεκτιμάται στο ΑΕΠ.

Αν λοιπόν επιθυμεί κανείς να μιλάει για την ουσία των πραγμάτων, θα πρέπει να εξετάσει και άλλα στοιχεία που δείχνουν αν η εν λόγω περιφέρεια κάνει πρόοδο και σε λιγότερο υλικούς και απτούς τομείς, όπως για παράδειγμα στο επίπεδο εκπαίδευσης, το επίπεδο ποιότητας ζωής, ο αναφαλβητισμός, το προσδόκιμο ζωής, η ισότητα των φύλων, τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο ελεύθερος χρόνος, το αίσθημα ασφάλειας, η κοινωνική δικαιοσύνη, η δημόσια υγεία, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η μετανάστευση, το ποσοστό παιδικής θνησιμότητας, η εγκληματικότητα, η κατάσταση του περιβάλλοντος κ.α. Αυτοί είναι τομείς που δεν μπορούν να μετρηθούν με τους παραδοσιακούς οικονομικούς δείκτες, άπτονται του οράματος που έχουν οι κάτοικοι για τη ζωή τους και αποκτούν όλο και πιο βαρύνουσα σημασία μόλις καλυφθούν οι βασικές ανάγκες διαβίωσης.   Τα τελευταία χρόνια ενισχύεται συστηματικά η ενασχόληση με αυτούς τους πιο άυλους παράγοντες και διάφοροι διεθνείς οργανισμοί έχουν κάνει προσπάθεια κατάρτισης εναλλακτικών δεικτών που αντικατοπτρίζουν την ευημερία καλύτερα από ότι το κατά κεφαλήν εισόδημα. Οι σημαντικότεροι τέτοιοι δείκτες : Ο Δείκτης «Human Development Index» που καταρτίζεται από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Ο Δείκτης «Weighted Index of Social Progress» που υπολογίζεται από τον καθηγητή Richard Estes του πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια. Oι Δείκτες «Happy Planet Index» και «Measure of Domestic Progress» που καταρτίζονται από το New Economics Foundation του Ηνωμένου Βασιλείου. Ο Δείκτης «Genuine Progress Index» του αμερικανικού, ιδιωτικού ερευνητικού Ινστιτούτου Redefining Progress. Ευτυχώς η πορεία των «ουσιαστικών δεικτών» αυτών οδηγεί σε ελπιδοφόρα συμπεράσματα για την πορεία της ανθρωπότητας. Για παράδειγμα ο δείκτης HDI των Ηνωμένων Εθνών, που λαμβάνει υπόψη του παράγοντες όπως το προσδόκιμο ζωής, το ποσοστό αλφαβητισμού και η κατά κεφαλήν αγοραστική δύναμη, είναι διαρκώς ανοδικός τις τελευταίες δεκαετίες. Αξίζει να αναφερθεί ότι τη δεκαετία 1990-2001 ο μέσος όρος ζωής στις αναπτυσσόμενες χώρες αυξήθηκε από τα 55,8 στα 65,1 έτη. Το 1990 η παιδική θνησιμότητα στον Τρίτο Κόσμο ήταν 109 τοις χιλίοις, ενώ το 2006 ήταν 61 τοις χιλίοις. Το 1970 μόνο το 65% των παιδιών στον Τρίτο Κόσμο ήξεραν γραφή και ανάγνωση. Το 2004 το ποσοστό αυτό έφτασε το 83%. Το 1978 υπήρχαν ενενήντα δικτατορίες στον κόσμο, το 2004 τριάντα. Το 1981, το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή 1,5 δισ. ανθρώπων, ζούσαν με λιγότερο από 1 δολάριο τη μέρα. Το 2001 αυτό το ποσοστό μειώθηκε στο 21% του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή σε 1,1 δισ. ανθρώπους. Μάλιστα η μεγαλύτερη μείωση της φτώχειας υπήρξε σε περιοχές του κόσμου όπου ελήφθησαν γενναία μέτρα ένταξης της οικονομίας στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα. Στην Κίνα, για παράδειγμα, το ποσοστό ανθρώπων που ζούσαν σε καθεστώς απόλυτης φτώχειας ήταν 64% το 1981, αλλά από τότε το κατά κεφαλήν εισόδημα των Κινέζων πενταπλασιάστηκε και το αντίστοιχο ποσοστό σήμερα είναι 17%! Εκρηκτική οικονομική άνοδος με συνακόλουθη μείωση της φτώχειας εμφανίζεται σε όλη την ΝΑ Ασία που ασπάστηκε τις αρχές της ελεύθερης οικονομίας, ενώ στην υποσαχάρια Αφρική –όπου δεν υπάρχουν δομές οικονομίας– η φτώχεια αυξήθηκε.

Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια η σχετική θέση των φτωχών χωρών και περιφερειών απέναντι στις πλούσιες παρέμεινε στάσιμη, δηλαδή η σύγκριση συνεχίζει να είναι εις βάρος τους. Όμως, όπως δείχνουν τα προηγούμενα στοιχεία η απόλυτη θέση των ίδιων χωρών αυτών εμφανίζει εντυπωσιακή βελτίωση και η μείωση της φτώχιας που έχει επιτευχθεί είναι σημαντική. Ζωές σώζονται και βελτιώνονται. Μένει βέβαια πολύς ακόμα δρόμος και αγώνας μέχρι την πλήρη εξάλειψη της φτώχιας, κάτι που πλέον όμως φαντάζει σαν στόχος εφικτός.   Ανάπτυξη και Ευτυχία... Στις ήδη ανεπτυγμένες περιφέρειες και χώρες την ίδια χρονική περίοδο παρατηρείται μια εικόνα με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά. Πράγματι, σύμφωνα με το άρθρο του Economist «Economics discovers its feelings», τα επίπεδα ευτυχίας εκεί, όπως αυτά μετριούνται σε εθνικές δημοσκοπήσεις, δεν έχουν αλλάξει τα τελευταία 50 χρόνια. Οι πλούσιοι γενικότερα είναι πιο ευτυχισμένοι από τους φτωχούς, όμως οι πλούσιες χώρες δεν γίνονται και πιο ευτυχισμένες, καθώς πλουτίζουν. Οι Ιάπωνες βρίσκονται οικονομικά σε πολύ καλύτερη κατάσταση από το 1950, όμως το ποσοστό των ανθρώπων που υποστηρίζουν ότι είναι «πολύ ευτυχισμένοι» δεν έχει αυξηθεί. Το ίδιο συμβαίνει και με τους Αμερικανούς. Αυτό ίσως οφείλεται εν μέρει στην εργασιομανία, τον καταναλωτισμό, τον ατομικισμό, την παθολογική ανταγωνιστικότητα και τον ανθυγιεινό τρόπο ζωής που έχει κυριαρχήσει σε αυτές τις κοινωνίες. Τα λοιμώδη νοσήματα δεν αποτελούν πλέον σημαντικό παράγοντα θνησιμότητας, αλλά έχουν πολλαπλασιαστεί τα περιστατικά ασθενειών που συνδέονται με τον τρόπο ζωής, όπως παχυσαρκία, διαβήτης, καρδιοπάθειες, καρκίνος, κατάθλιψη, ψυχικές διαταραχές. Οι άνθρωποι ζουν περισσότερο απ’ ότι στο παρελθόν, αλλά από κάποιο σημείο και μετά έπαψαν να ζουν καλύτερα. Σύμφωνα με τους οικονομολόγους Robert Frank και Richard Layard δύο ακόμη λόγοι για τη στασιμότητα του αισθήματος ευτυχίας στις ανεπτυγμένες κοινωνίες είναι η συνήθεια και η σύγκριση. Οι άνθρωποι τείνουν να συνηθίζουν τα όσα διαθέτουν, να τα θεωρούν δεδομένα και άρα να μην συγκινούνται πλέον από το επίπεδο υλικών αγαθών που ήδη έχουν, αλλά μόνο από την μεταβολή του επιπέδου αυτού. Μάλιστα κάποια από τα αγαθά αυτά, όπως πχ τα σημερινά παιχνίδια υψηλής τεχνολογίας, φαίνονται προηγμένα σε πρώτο επίπεδο αλλά στην ουσία καλύπτουν με διαφορετικό και όχι απαραίτητα καλύτερο τρόπο τις ίδιες ανάγκες που παλαιότερα κάλυπταν πχ τα ομαδικά παιχνίδια στο ύπαιθρο. Επίσης ο άνθρωπος, ως κοινωνικό ον, έχει την έμφυτη τάση να συγκρίνει τα δικά του αποκτήματα με αυτά των άλλων. Το να έχει κανείς πολλά αγαθά δεν αρκεί, αν οι άλλοι έχουν περισσότερα.

  Οπως υποστήριζε και ο Fred Hirsch (στο βιβλίο του «τα Κοινωνικά όρια της ανάπτυξης», 1977) ορισμένα πράγματα μπορείς να τα απολαύσεις μόνον όταν δεν μπορούν να τα απολαύσουν οι υπόλοιποι. Δηλαδή στην πραγματικότητα όταν οι βασικές ανάγκες του ανθρώπου (έννοια υποκειμενική φυσικά) έχουν καλυφθεί, το σχετικό επίπεδο ευημερίας και όχι το απόλυτο είναι που δημιουργεί το αίσθημα ικανοποίησης. Όμως, όπως έχουμε ήδη πει, οι εισοδηματικές διαφορές υπάρχουν και στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, ακόμα και αν τείνουν να είναι πιο ήπιες. Έτσι στις κοινωνίες αυτές παρατηρείται πολύ συχνά ο εγκλωβισμός του ατόμου σε ένα φαύλο κύκλο απληστίας και ανταγωνισμού, που υποβοηθείται από τις πολυάριθμες μεθόδους προώθησης της κατανάλωσης με στόχο το άμεσο κέρδος. Οι επιθυμίες των ανθρώπων χειραγωγούνται πλήρως προκειμένου να αναζητούν όλο και περισσότερα υλικά αγαθά, να πέφτουν στην παγίδα της υπερεργασίας και υπερκαταναλωτισμού, πληρώνοντας ακριβό τίμημα στην προσωπική ζωή και χωρίς ουσιαστική βελτίωση του επιπέδου ευημερίας τους. Φαίνεται λοιπόν να οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι, αφού επιτευχθεί ένα αξιοπρεπές επίπεδο ανάπτυξης και άρα ικανοποιηθούν οι βασικές υλικές ανάγκες ενός πληθυσμού, δεν υπάρχει πολύ νόημα στην επιδίωξη μιας συνεχούς «ονομαστικής» ανάπτυξης. Αντίθετα μια ήδη ανεπτυγμένη κοινωνία έχει κάθε συμφέρον να στρέψει τη δυναμική της σε άλλες διεξόδους, όπως στην απόλαυση της ζωής με απλούς τρόπους και στον προσπορισμό πνευματικών αγαθών, όπως η τέχνη, η μόρφωση και η επιστήμη.

Βιώσιμη ανάπτυξη - Αειφορία Η καλή κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος σε μια περιφέρεια περιλαμβάνεται φυσικά στις προϋποθέσεις για επίτευξη ουσιαστικής ευημερίας των κατοίκων, όπως ήδη αναφέρθηκε. Όμως ο παράγοντας αυτός συγκέντρωσε τα τελευταία χρόνια μεγαλύτερη προσοχή επάνω του, καθώς έγινε αντιληπτό ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την οικονομική δραστηριότητα της περιφέρειας δεν περιορίζονται σε καμία περίπτωση στα όρια της περιφέρειας αυτής, αλλά αντίθετα εξαπλώνονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Έτσι έγινε αντιληπτό ότι μόνο με διεθνή συνεργασία μπορεί να αντιμετωπιστεί η υποβάθμιση του φυσικού πλούτου του πλανήτη, που εκδηλώνεται σήμερα με εξαφάνιση ζωικών και φυτικών ειδών, καταστροφή οικοσυστημάτων, δηλητηρίαση του υδροφόρου ορίζοντα, των τροφών και του αέρα με επιβλαβείς χημικές ουσίες, μείωση του προστατευτικού στρώματος του όζοντος στην ατμόσφαιρα κλπ.   Ακόμα χειρότεροι όμως φόβοι εκφράζονται για τις συνέπειες της ανεξέλεγκης χρήσης ορυκτών καυσίμων (ορυκτού άνθρακα, πετρελαίου, φυσικού αερίου), πάνω στην οποία οικοδομήθηκε ολόκληρη η βιομηχανική ανάπτυξη από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά. Η καύση αυτών των πηγών ενέργειας απελευθερώνει τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και άλλων επονομαζόμενων «αερίων του θερμοκηπίου». Τα αέρια εκείνα συγκεντρώνονται στην ατμόσφαιρα της γης και παγιδεύουν την ηλιακή ακτινοβολία, οδηγώντας αργά αλλά σταθερά στην υπερθέρμανση του πλανήτη, με πιθανά επακόλουθα το λυώσιμο των πάγων στους πόλους, ερημοποίηση μεγάλων εκτάσεων, εκτεταμένες πλημμύρες και εμφάνιση όλο και συχνότερα ακραίων καιρικών φαινομένων. Τα Ηνωμένα Έθνη υπολογίζουν ότι αν επέλθει μια αύξηση κατά 2° C στη μέση θερμοκρασία του πλανήτη σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, οι συνέπειες θα είναι εφιαλτικές για την ανθρωπότητα και θα περιλαμβάνουν μεγάλης κλίμακας καταστροφές, υποχρεωτικές μετακινήσεις πληθυσμών και ανυπέρβλητα εμπόδια στην ανθρώπινη ανάπτυξη. Σήμερα η αύξηση στη μέση θερμοκρασία αυτή είναι ήδη 0,7° C σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα και θα αυξάνει κατά 0,2° C κάθε δεκαετία αν δεν ληφθούν μέτρα. Όπως είναι αναμενόμενο, η συμβολή των ανεπτυγμένων βιομηχανοποιημένων περιφερειών/χωρών στην έκλυση αερίων του θερμοκηπίου και άρα την ενίσχυση του φαινομένου είναι συντριπτική. Η ετήσια κατά κεφαλήν έκλυση διοξειδίου του άνθρακα στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι 3πλάσια από εκείνη στην Ευρώπη, 5πλάσια από εκείνη στην Κίνα και 15πλάσια από την αντίστοιχη στην Ινδία! Αλλά ακόμα και αν δεν υπήρχε ο κίνδυνος της οικολογικής καταστροφής, η σημερινή απόλυτη εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα δεν θα μπορούσε να διατηρηθεί για πολύ ακόμα. Έχει διαπιστωθεί ότι τα αποθέματα της γης πρόκειται να εξαντληθούν μέσα στα επόμενα 50-100 χρόνια, αλλά πολύ πιο πριν η τιμή των καυσίμων θα εκτιναχθεί στα ύψη λόγω συνεχούς μείωσης της προσφοράς και ταυτόχρονης αύξησης της ζήτησής τους.

Από τα παραπάνω στοιχεία γίνεται φανερό ότι ο τρόπος που δρα η ελεύθερη οικονομία σήμερα, με επιδίωξη του μεγαλύτερου δυνατού άμεσου κέρδους είναι κοντόφθαλμος. Μια ήπια κρατική παρέμβαση, σαν αυτή που περιγράφουμε αργότερα, είναι απολύτως αναγκαία για τον «εξαναγκασμό» της αγοράς να λάβει υπόψη της μακροπρόθεσμους και πιο ποιοτικούς στόχους. Η εκβιομηχάνιση οδήγησε μεν σε πρωτόγνωρα επίπεδα ανάπτυξης με το μηχανισμό που περιγράφηκε παραπάνω, αλλά ταυτόχρονα ακολούθησε και ένα μοντέλο το οποίο έχει ημερομηνία λήξης και θα οδηγήσει σε ραγδαία υποβάθμιση της ποιότητας ζωής αν δεν εγκαταληφθεί εγκαίρως. Προκύπτει δηλαδή η ανάγκη για μια βιώσιμη (ή αειφόρο) ανάπτυξη (στην παρούσα εργασία χρησιμοποιούμε τους όρους αυτούς σε συνάρτηση με τον περιβαλλοντικό παράγοντα - στη βιβλιογραφία αναφέρονται μερικές φορές σε γενικότερες έννοιες που περιλαμβάνουν πχ και κοινωνικούς δείκτες), που ορίζεται ως η χρήση ανανεώσιμων φυσικών οικοσυστημάτων και πηγών ενέργειας με τρόπο που να επιτρέπει τη μεσο-μακροπρόθεσμη φυσική ανανέωση ή αναπαραγωγή τους. Εκφράζει δηλαδή η αειφορία την υποχρέωση της παρούσας γενιάς να μεταφέρει στις επερχόμενες γενιές το φυσικό κεφάλαιο του πλανήτη στην κατάσταση που αυτή το παρέλαβε, αν όχι σε καλύτερη και να σταματήσει όπως σήμερα να το σπαταλά αλόγιστα, αφήνοντας τις επερχόμενες γενιές να σηκώσουν το βάρος του δικού της οικολογικού ελλείματος.   Η βιώσιμη ανάπτυξη δεν θα πρέπει να βασίζεται επομένως σε ορυκτές πηγές ενέργειας, που εξαντλούνται, αλλά σε ανανεώσιμες, που θα είναι συνεχώς διαθέσιμες, όπως η ηλιακή, η αιολική, η υδροηλεκτρική, η γεωθερμική, η ενέργεια της παλλίροιας κ.α. Η χρήση αυτών των πηγών ενέργειας δεν έχει γενικευτεί μέχρι σήμερα γιατί η μονάδα ενέργειας που προκύπτει από αυτές έχει σημαντικά υψηλότερο κόστος, ειδωμένο με αυστηρά οικονομικούς όρους. Αν όμως υπάρξουν γενναίες επιδοτήσεις και επενδύσεις στον τομέα, ελπίζεται ότι το κόστος αυτό θα μειωθεί σημαντικά. Αν ακόμη ληφθεί υπόψη και το περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος του φαινομένου του θερμοκηπίου στη μονάδα ενέργειας από ορυκτά καύσιμα, τότε οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας υπερτερούν. Εμείς πιστεύουμε ότι η γνώση αυτή σε θεωρητικό επίπεδο και η επίκληση στις οικολογικές ευαισθησίες των πολιτών και των επενδυτών δεν αρκεί από μόνη της για να φέρει τον αναγκαίο περιορισμό στην κατανάλωση, την απαραίτητη στροφή σε καινοτόμες επενδύσεις και σε συμπεριφορά φιλική προς το περιβάλλον. Κατά τη γνώμη μας μια μεγάλης κλίμακας αλλαγή στις συνήθειες μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από αύξηση των πραγματικών τιμών των προϊόντων που δεν ακολουθούν τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτή τη στιγμή η χρήση πετρελαίου για παράδειγμα γίνεται κυρίως από τους πλούσιους του πλανήτη, αλλά το «εξωτερικό» περιβαλλοντικό κόστος από τη χρήση αυτή βαρύνει ανεξαιρέτως όλους τους κατοίκους του πλανήτη και κατά κύριο λόγο τους φτωχούς που δεν έχουν τρόπους προστασίας από την οργή της φύσης. Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί. Χρειάζεται άμεσα να «εσωτερικευτεί» το περιβαλλοντικό αυτό κόστος στην τιμή του πετρελαίου και αυτή να αυξηθεί σημαντικά. Το επιπλέον αυτό τίμημα θα πληρώνεται έτσι από το χρήστη του πετρελαίου και μόνον και θα χρησιμοποιείται για την αναίρεση των αντίστοιχων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, πχ με φύτευση δέντρων ή άλλες μεθόδους που έχουν προταθεί κατά καιρούς, όπως ο εγκλωβισμός διοξειδίου σε στέρεα μορφή στο βυθό των ωκεανών.

Παράλληλα, όπως η μέχρι σήμερα ατμοσφαιρική ρύπανση έχει προκληθεί κατά κύριο λόγο από τις ήδη ανεπτυγμένες περιφέρειες, θα ήταν σωστό η προαναφερθείσα επιβάρυνση να βαρύνει τις τιμές αποκλειστικά στη δική τους επικράτεια. Φυσικά, επειδή σε αρχικό στάδιο θα ανέβαινε και η τιμή των αγαθών πρώτης ανάγκης, θα έπρεπε να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα ενίσχυσης των κατωτέρων εισοδηματικών στρωμάτων του πληθυσμού τους ώστε να μπορούν να εξασφαλίσουν αξιοπρεπή διαβίωση. Η επιβολή του «περιβαλλοντικού» αυτού φόρου θα οδηγούσε σε εκλογίκευση της κατανάλωσης, στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που θα γίνονταν ανταγωνιστικές, παραγωγή (φθηνότερων) φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων και αύξηση της συνολικής ευημερίας του πληθυσμού λόγω υγιούς περιβάλλοντος, ακόμα και αν αυστηρά οικονομικά η αλλαγή ίσως να φαινόταν μη συμφέρουσα. Αυτό θα ήταν και μια ευκαιρία για τις πλούσιες περιφέρειες να στρέψουν τις προσπάθειες περαιτέρω ανάπτυξής τους προς τα μη υλικά αγαθά, δηλαδή τα πολιτιστικά και πνευματικά, όπως ήδη προτάθηκε νωρίτερα. Ταυτόχρονα θα έπρεπε στις αναπτυσσόμενες χώρες να μην ισχύσει η οικονομική επιβάρυνση αυτή σε αρχικό στάδιο για να μην σταθεί εμπόδιο στην ανάπτυξή τους έστω και αν αυτή γίνει αρχικά με μη βιώσιμο τρόπο. Σε αυτές τις χώρες θα μπορούσαν δηλαδή να φορολογηθούν σε αρχικό στάδιο μόνο τα προϊόντα πολυτελείας, τα οποία απολαμβάνουν κάποιες μικρές μειονότητες. Καθώς όμως ο πληθυσμός αυτών των χωρών βελτιώνει την οικονομική του θέση, θα έπρεπε σταδιακά να μπει σε ισχύ και εκεί το νέο μοντέλο ανάπτυξης ώστε να μην επαναληφθούν τα λάθη που έγιναν στο παρελθόν από τις χώρες που σήμερα ονομάζουμε ανεπτυγμένες!   Φυσικά όσα προτείνουμε παραπάνω δεν θα μπορούσαν να προκύψουν μόνα τους εκ του μηδενός. Προφανώς θα χρειαζόταν ένας ισχυρός αριθμός κρατών να συμφωνήσουν μεταξύ τους με διακρατική συνθήκη και στη συνέχεια το καθένα από αυτά να εποπτεύει την εφαρμογή της συνθήκης αυτής στην επικράτειά του. Με άλλα λόγια, το καθεστώς που προτείνεται έχει τη μορφή ήπιας παρέμβασης του κράτους στην αναπτυξιακή διαδικασία με σκοπό τη στροφή της τελευταίας σε μια πορεία πιο μακροπρόθεσμου και πιο ποιοτικού σχεδιασμού. Είναι ξεκάθαρο ότι χωρίς να υπάρχει κάποιος κεντρικός σχεδιασμός, το καθεστώς της αχαλίνωτα ελεύθερης αγοράς θα συνεχίσει να πορεύεται κοντόφθαλμα, με μόνο γνώμονα το άμεσο κέρδος και με σταθερή επιτάχυνση προς την καταστροφή. Είναι ενθαρρυντικό ότι συστήματα «εσωτερίκευσης» του περιβαλλοντικού και κοινωνικού κόστους στη μονάδα ενέργειας, στο πνεύμα που περιγράψαμε παραπάνω, γίνεται προσπάθεια να εφαρμοστούν τελευταία σε διάφορα υπερεθνικά επίπεδα. Υπάρχει το παράδειγμα του νέου καθεστώτος ανταλλαγής ρύπων στην Ε.Ε., όπου ακολουθείται η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Κάτι αντίστοιχο προσπαθεί να καθιερώσει η συνθήκη του Κυότο σε παγκόσμιο επίπεδο. Εμείς προβλέπουμε τη ραγδαία εξάπλωση τέτοιων συστημάτων «πράσινης λογιστικής» στο μέλλον.

Μηχανισμοί εκκίνησης της ανάπτυξης   Είναι καιρός όμως να φύγουμε από το παγκόσμιο επίπεδο και τις σκέψεις-προτάσεις που διατυπώσαμε εκεί, οι οποίες κάποιος θα μπορούσε να πει ότι είναι ιδιάιτερα φιλόδοξες ή ακόμα και ουτοπικές και εμπεριέχουν το στοιχείο του ενθουσιασμού. Θεωρήσαμε παρόλα αυτά ότι είχε ενδιαφέρον και σημασία να παρουσιαστούν γιατί εξηγούν μέσα από ποιους προβληματισμούς προέκυψε και σε ποιο γενικότερο πλαίσιο εντάσσεται η ειδικότερη πρότασή μας για το νομό Ηλείας. Ας έρθουμε λοιπόν τώρα στην εξέταση των θεωριών για το πως μπορεί να γίνει η εκκίνηση της αναπτυξιακής διαδικασίας σε υπο-ανάπτυκτες περιφέρειες. Υπάρχει η άποψη ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό με την επιδίωξη εξισορρόπησης της οικονομίας μιας περιφέρειας, δηλαδή παρέμβασης του κράτους για αναίρεση της τάσης που υπάρχει επικράτησης κάποιου τομέα της οικονομίας ή κάποιας γεωγραφικής περιοχής πάνω στις άλλες και την επίτευξη απόλυτα δίκαιης κατανομής του εισοδήματος. Οι ερευνητές που υποστηρίζουν αυτή την άποψη, όπως ο Nurske, υποστηρίζουν την ανάγκη συγχρονισμού των επενδύσεων σ’ ένα μεγάλο πεδίο οικονομικών δραστηριοτήτων και ταυτόχρονες μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις τόσο στην κατεύθυνση ταχείας εκβιομηχάνισης όσο και ανάπτυξης του αγροτικού τομέα. Η αντίθετη άποψη λαμβάνει τη χωρική και διατομεακή ασσυμετρία ως δεδομένη και ως αναγκαίας συνθήκης της ίδιας της ανάπτυξης. Προτείνει λοιπόν μια πολιτική σκόπιμης περαιτέρω απο-ισορρόπησης της οικονομίας, με ανάπτυξη των ήδη προνομιούχων τομέων και περιοχών, αυτών δηλαδή που έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα, για να δοθεί η απαραίτητη δυνατή ώθηση που θα οδηγήσει από το στάδιο της στασιμότητας σε υψηλότερα επίπεδα παραγωγικότητας και εισοδήματος. Υποθετικά αυτό θα συμπαρασύρει αργότερα και τους πιο «καθυστερημένους» τομείς και τις υπόλοιπες περιοχές. Σύμφωνα με αυτή τη λογική χρειάζεται να ενισχυθεί αρχικά ένας τομέας, ο βιομηχανικός, κατά προτεραιότητα. Στη συνέχεια η προγραμματιζόμενη αυτή a priori απο-ισορρόπηση έχει σαν σκοπό μια a posteriori ισορρόπηση, σε υψηλότερα επίπεδα εισοδήματος. Όσον αφορά τη χωρική απο-ισορρόπηση, είναι φυσικό οι επενδύσεις που γίνονται με όρους μεγιστοποίησης της αποτελεσματικότητας να συγκεντρώνονται σε ήδη ανεπτυγμένες περιοχές που προσφέρουν αυξημένη παραγωγικότητα και οικονομίες κλίμακος. Έτσι ενισχύεται βέβαια η ασυμμετρία που εμφανίζεται στο χώρο και διαιωνίζεται η γεωγραφική «αδικία» κατανομής του εισοδήματος. Επιτυγχάνεται από την άλλη ο στόχος της ταχείας οικονομικής διεύρυνσης, αφού ένα σταθερό ποσόν κεφαλαίου, επενδεδυμένο σε περιοχή μεγαλύτερης παραγωγικότητας θα επιφέρει μεγαλύτερο κέρδος και σωρευτικό οικονομικό αποτέλεσμα. Μια κρατική πολιτική στον αντίποδα αυτού, που θα επιθυμούσε δηλαδή να αντιστρέψει πλήρως την κατεύθυνση των χωρικών επιλογών του ιδιωτικού κεφαλαίου και να το οδηγήσει αναγκαστικά στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές δεν μπορεί να συζητηθεί σοβαρά.

Για κάτι τέτοιο θα χρειαζόταν ένα δυσθεώρητο και ανέφικτο ύψος κρατικών επιδοτήσεων, ενώ επιπλεόν η πολιτική αυτή θα οδηγούσε συνειδητά σε σημαντική μείωση των ρυθμών ανάπτυξης! Αν μια τέτοια πολιτική στην ακραία της μορφή είναι, όπως είπαμε, ανέφικτη και ουτοπική, θα μπορούσε όμως να αρθρωθεί και κάποια μέση πρόταση. Το ερώτημα που θα έπρεπε να απαντηθεί είναι πόση από την άμεση οικονομική της διεύρυνση είναι μια οικονομία διατεθειμένη να «θυσιάσει» προκειμένου να πετύχει μια δικαιότερη κατανομή του εισοδήματος και μια ανάπτυξη πιο «μακροπρόθεσμου» χαρακτήρα. Γιατί πράγματι, έχει παρατηρηθεί ότι η ενίσχυση και κάποιων λιγότερο ισχυρών περιφερειών, μέσω εντατικής επενδυτικής προσπάθειας, μπορεί να περιορίζει την εθνική οικονομική ανάπτυξη βραχυπρόθεσμα, γιατί αφήνει σε κάποιο βαθμό ανεκμετάλλευτες τις οικονομίες κλίμακος των «ισχυρών» περιφερειών, αλλά μπορεί παράλληλα να γίνει ο καταλύτης για περιφερειακή οικονομική ανάπτυξη και, μακροπρόθεσμα ισχυρότερη εθνική ανάπτυξη. Είναι εμφανές δηλαδή ότι αυτό που προτείνεται εδώ ως στόχος δεν είναι η «απόλυτη ισότητα» μεταξύ των περιφερειών και η καταναγκαστική ισόποση ανάπτυξη όλων. Αντίθετα επιδιώκουμε μια κάποια «μεγαλύτερη ισότητα» στις ευκαιρίες που προσφέρονται σε κάθε περιφέρεια να αντιμετωπίσει τις δημογραφικές, οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές προκλήσεις, αλλά πάντα μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων της καθεμίας και αν πραγματικά υπάρχουν αυτές οι δυνατότητες.  

Συσταλτικά-Διασταλτικά αποτελέσματα της ανάπτυξης    Είπαμε παραπάνω ότι πολλοί από τους οπαδούς της απο-ισορρόπησης ως μεθόδου εκκίνησης της ανάπτυξης υποστήριξαν ότι η πρόοδος που θα επιτευχθεί στον προνομιούχο τομέα θα «συμπαρέσυρε» και και τους πιο «καθυστερημένους» σε έναν ενάρετο κύκλο ανάπτυξης. Στην πραγματικότητα αυτό δεν είναι καθόλου εξασφαλισμένο. Αν πάρουμε για παράδειγμα τη χωρική διάσταση και εξετάσουμε τα αποτελέσματα που μπορεί να έχει η ανάπτυξη του βορρά στις περιοχές του νότου. Υπάρχει η πιθανότητα το κεφάλαιο και το εργατικό δυναμικό να μετακινηθούν προς τις περιοχές του βορρά που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη παραγωγικότητα, το μεγαλύτερο εισόδημα και τις περισσότερες νέες ευκαιρίες απασχόλησης με αποτέλεσμα οι περιοχές του νότου να απογυμνωθούν από τους απαραίτητους συντελεστές παραγωγής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να οδηγηθούν σε μαρασμό ακόμα και τομείς της οικονομίας που παλαιότερα είχαν άνθηση στο νότο, να υποχωρήσει η ανάπτυξη και να εδραιωθεί μια διαδικασία συσσωρευτικής υπο-ανάπτυξης, χαμηλότερης αποδοτικότητας και έλλειψης επενδύσεων. Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για συσταλτικά (backwash) αποτελέσματα που είχε η ανάπτυξη του βορρά σε εκείνη του νότου.   Υπάρχει, στον αντίποδα, και η περίπτωση, η ανάπτυξη του βορρά να οδηγήσει σε διεύρυνση και στο νότο. Τότε μιλάμε για διασταλτικά (spread) αποτελέσματα και προϋπόθεση για να επιτευχθούν είναι η συμπληρωματικότητα και η διασύνδεση μεταξύ των οικονομιών βορρά και νότου. Σε μια τέτοια περίπτωση η επιπλέον ζήτηση για προϊόντα του βορρά θα οδηγήσει σε διεύρυνση της αγοράς για τα συμπληρωματικά προϊόντα του νότου, με αποτέλεσμα νέες επενδύσεις στο νότο, αύξηση της παραγωγικότητας και μείωση του κόστους. Έτσι διαχέεται ο δυναμισμός του βορρά και στο νότο με πολλαπλασιαστικά, εξαπλωτικά αποτελέσματα. Πρέπει πάντως να αναφερθεί ότι η ανάπτυξη ενός τομέα ή μιας περιφέρειας προκαλεί πάντα τόσο συσταλτικά όσο και διασταλτικά αποτελέσματα στους υπόλοιπους τομείς και περιφέρειες. Δηλαδή τα δύο φαινόμενα που περιγράψαμε παραπάνω εμφανίζονται ταυτόχρονα, σαν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Όπως όμως παρατηρήθηκε, για να είναι αθροιστικά ισχυρότερη η θετική, διασταλτική επίδραση, αποτελεί προϋπόθεση η αλληλοσυμπλήρωση μεταξύ των τομεών ή των οικονομιών των φτωχών και πλούσιων περιφερειών.

Πέρασμα από τον αγροτικό στο βιομηχανικό τομέα   Υπάρχουν υπο-ανάπτυκτες χώρες και περιφέρειες που προσπάθησαν να εφαρμόσουν κάποιες από τις προαναφερθείσες πολιτικές και να ακολουθήσουν έναν πανομοιότυπο δρόμο με αυτόν που είχαν πάρει οι ήδη ανεπτυγμένες πριν από 2 περίπου αιώνες. Υποθετικά σε αυτές τις περιφέρειες θα μπορούσε να αποσπαστεί εργατικό δυναμικό από τον πολύ χαμηλής παραγωγικότητας αγροτικό τομέα, όπου υποαπασχολείται, χωρίς να μειωθεί η αγροτική παραγωγή που χρειάζεται για να καλύπτει τις ανάγκες όλου του πληθυσμού. Αυτό το πλεονάζον δυναμικό θα εύρισκε πλήρη απασχόληση στο βιομηχανικό τομέα υψηλότερης παραγωγικότητας, δημιουργώντας πλεόνασμα και αποταμιεύσεις που, με επανεπένδυση είτε στον αγροτικό είτε στον βιομηχανικό τομέα θα οδηγούσαν σε αυτοτροφοδοτούμενη ανάπτυξη. Ο ίδιος ο αγροτικός τομέας στο μεταξύ θα δεχόταν ευεργετικές επιδράσεις από την έξοδο από τον τομέα αυτό του πλεονάζοντος δυναμικού γιατί έτσι θα αυξανόταν η επιφάνεια γης ανά γεωργό και η κατά κεφαλήν παραγωγή, άρα θα αυξανόταν και η παραγωγικότητα και του αγροτικού τομέα, το εισόδημα των αγροτών και η ζήτηση για βιομηχανικά προϊόντα, με αποτέλεσμα να αναπτυχθεί η οικονομία στο σύνολό της. Στην πράξη οι προβλέψεις αυτές δεν επαληθεύθηκαν. Καταρχήν είναι δύσκολο να μεταφερθεί μεγάλος αριθμός εργατών μόνιμα και με πλήρη απασχόληση από τη γεωργία παραδοσιακού τύπου στη βιομηχανία χωρίς πτώση του αγροτικού προϊόντος, γιατί στις εποχές αιχμής ολόκληρο το εργατικό δυναμικό είναι απαραίτητο. Για να μην μειωνόταν η παραγωγή θα χρειαζόταν σημαντική επένδυση κεφαλαίων, τα οποία όμως είναι ασύμφορο να επενδυθούν όταν υπάρχει τόση υπερπροσφορά φθηνών εργατικών χεριών και η γη ανά γεωργό είναι ιδιαίτερα περιορισμένη. Μόνο με μια σημαντική αύξηση του λόγου γης προς εργατικό δυναμικό θα μπορούσε να γίνει πιο συμφέρουσα η επένδυση του κεφαλαίου στον εκσυγχρονισμό του αγροτικού τομέα απ’ ότι, πχ, η τοποθέτησή του στην διεθνή αγορά κεφαλαίου. Για να υπάρξει αυτή η αύξηση θα έπρεπε να μετακινηθεί μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού στο βιομηχανικό τομέα. Ο βιομηχανικός τομέας όμως δεν είναι δυνατόν να απορροφά εργάτες χωρίς αντίστοιχη αύξηση του κεφαλαίου. Και εδώ τίθεται και ένα άλλο ερώτημα που δεν έχει απαντήσει η θεωρητική προσέγγιση, το αν δηλαδή πρέπει να επιδιωχθεί η επένδυση σε βιομηχανικές μονάδες υψηλής παραγωγικότητας και έντασης κεφαλαίου ή εκείνες που αυξάνουν σχετικά περισσότερο την απασχόληση. Άρα τελικά επανερχόμαστε από άλλη μεριά στη διαπίστωση ότι η έλλειψη κεφαλαίου είναι ο περιοριστικός παράγοντας που δεν επιτρέπει έξοδο από τον φαύλο κύκλο της υπανάπτυξης. Έτσι έχουμε τα παραδείγματα περιφερειών ή χωρών όπως η Νότια Ιταλία, η Βραζιλία, το Μεξικό που προσπάθησαν την ταχεία εκβιομηχάνιση χωρίς ταυτόχρονη αγροτική μεταρρύθμιση και το μόνο που κατάφεραν ήταν ένα βήμα μπρος και ταυτόχρονα ένα βήμα πίσω. Οι λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές τους, παρά τον υψηλό ρυθμό εξόδου εργατικού δυναμικού, δεν κατάφεραν να ξεκινήσουν έναν κύκλο αναπροσαρμογής και τα συσταλτικά αποτελέσματα υπερίσχυσαν των διασταλτικών. Το ισοζύγιο πληρωμών επιδεινώθηκε και επέστρεψαν σε κάποιο βαθμό στην εξαγωγή πρωτογενών προϊόντων. Κάποιοι παράγοντες που στάθηκαν εμπόδιο στην επιτυχία αυτών των προγραμμάτων ήταν ο πολυτεμαχισμός της γης σε μικρούς ιδιοκτήτες, η έλλειψη πρόσβασης των παραγωγών στον τελικό καταναλωτή, τα υπερβολικά κέρδη των ενδιαμέσων και η δυνατότητα σήμερα της βιομηχανικής παραγωγής να αυξάνεται σημαντικά χωρίς αντίστοιχη αύξηση της εργασίας. Βλέπουμε και γενικά, σε παγκόσμια κλίμακα, οι οικονομίες που επιδιώκουν καθυστερημένα (σε σχέση με τις ήδη ανεπτυγμένες) την εκβιομηχάνιση, να επιτυγχάνουν σημαντική διεύρυνση του εισοδήματός τους και βελτίωση της απόλυτης θέσης τους οικονομικά, αλλά να συνεχίζουν να μένουν πίσω από τις ήδη ανεπτυγμένες και να μη φτάνουν στο επίπεδο αυτοτροφοδοτούμενης ανάπτυξης που επιθυμούσαν.

  Συμπεράσματα    Άπό όλα τα παραπάνω γίνεται ιδιαίτερα κατανοητό ότι το πρόβλημα της ασυμμετρίας στο χώρο δεν είναι ένα θέμα γεωγραφικής κατανομής, που μπορεί να αντιμετωπιστεί με απλές λύσεις τεχνικού χαρακτήρα. Αντίθετα, αντιλαμβανόμαστε σήμερα ότι πολλά ερωτήματα σχετικά με την αναπτυξιακή διαδικασία παραμένουν αναπάντητα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η πραγματικότητα είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη και δεν ανταποκρίνεται στα μέχρι τώρα απλοποιημένα θεωρητικά μοντέλα. Για την επινόηση λοιπόν μεθόδων εξόδου των υπο-ανάπτυκτων περιφερειών από το φαύλο κύκλο απαιτείται επινοητικότητα και βαθιά κατανόηση των σήμερα όλο και πιο σύνθετων παραγωγικών σχέσεων και του πως αυτές αναπαράγουν την ανισότητα. Πρέπει οι περιφέρειες, βασιζόμενες στα ανταγωνιστικά τους πλεονεκτήματα, να μπορέσουν να προσφέρουν στη διεθνή αγορά νέα αγαθά ή αγαθά ήδη γνωστά σε τιμές ανταγωνιστικές, ή προϊόντα συμπληρωματικά της παραγωγής άλλων χωρών.   Όμως για να γίνει αυτό είναι συζητήσιμο το κατά πόσο οφελεί η ξένη βοήθεια ή οι ξένες επενδύσεις όταν δεν είναι συμβατές με τις πραγματικές ανάγκες της εγχώριας οικονομίας και δεν «συνεργάζεται» με την υπάρχουσα παραγωγική δομή. Μπορεί αντίθετα να οδηγήσουν σε επιδείνωση των διαρθρωτικών προβλημάτων και απομάκρυνση του σχεδιασμού από τις προτεραιότητες τις πραγματικά κατάλληλες για την εγχώρια οικονομία. Ούτε και είναι σκόπιμο να ακολουθούνται άκριτα πολιτικές που υιοθετήθηκαν σε άλλες περιοχές και σε άλλες χρονικές περιόδους, ακόμα και αν η τότε εμπειρία ήταν πετυχημένη. Οι ανεπτυγμένες σήμερα οικονομίες πέρασαν μια ιστορικά καταγεγραμένη διαδικασία, όπου το ένα βήμα προετοίμασε και οδήγησε αργά και σταδιακά στο επόμενο. Η διαδικασία ήταν προσαρμοσμένη στις ανάγκες των οικονομιών εκείνων, γιατί καλλιεργήθηκε ενδογενώς. Δεν επιβλήθηκε απ’ έξω, γιατί τότε δεν υπήρχαν περισσότερο ανεπτυγμένες μονάδες στον περιβάλλοντα χώρο. Αυτό ίσως απαντά στο ερώτημα γιατί δεν είναι δυνατή η επίτευξη αυτοδύναμης παραγωγικής διαδικασίας στις υπο-ανάπτυκτες χώρες σήμερα ακολουθώντας έναν εκσυγχρονισμό ραγδαίων ρυθμών, επιβαλλόμενο απ’ έξω με απομίμηση ξένων προτύπων. Αντίθετα προβάλλει επιτακτική η ανάγκη διαμόρφωσης κατάλληλης αναπτυξιακής πολιτικής, προσαρμοσμένης στη φυσιογνωμία, τις ιδιομορφίες, τα προτερήματα και τα μειονεκτήματα της κάθε τοπικής οικονομίας, λαμβάνοντας φυσικά υπόψη και την αλληλεπίδραση των παραγόντων αυτών με τις εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο.

Επίπεδο Ηλείας Α. Γεωγραφική θέση   Α. Γεωγραφική θέση Ο νομός Ηλείας ανήκει – μαζί με τους νομούς Αιτωλοακαρνανίας και Αχαΐας -στην περιφέρεια δυτικής Ελλάδας – αποτέλεσμα διοικητικής διαίρεσης με τον ν. 1122/86 - και , πιο συγκεκριμένα, καταλαμβάνει το ΒΔ τμήμα της Πελοποννήσου συνορεύοντας ΒΑ με το Ν. Αχαΐας , ανατολικά και ΝΑ με το Ν. Αρκαδίας , νότια με το Ν. Μεσσηνίας , ενώ αναπτύσσει ένα σημαντικό παράκτιο μέτωπο προς το Ιόνιο πέλαγος. Η θέση της περιφέρειας θεωρείται σημαντική αφού αποτελεί την νότια δυτική πύλη της χώρας προς την κεντρική Μεσόγειο αλλά υστερεί σε σχέση με τις περιφέρειες της νότιας Ιταλίας και της Σικελίας. Σύμφωνα , άλλωστε , με το κατά κεφαλή ΑΕΠ η περιφέρεια περιλαμβάνεται μεταξύ των 25 φτωχότερων και αναπτυξιακά καθυστερημένων ευρωπαϊκών περιφερειών. Ν, αιτωλοακαρνανίας Ν. αχαίας Ν. Ηλείας Ν. αχαίας ν. κορινθίας Ν. Ηλείας Ν.αρκαδίας Ν. αργολίδας Ν. μεσσηνίας Ν. λακωνίας

ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ (στρεμ.) ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ   Β. Πόλοι ανάπτυξης Στο νομό Ηλείας κυρίαρχη παρουσία έχουν το δίπολο Πύργος ( που αποτελεί και την πρωτεύουσα του νομού ) – Αμαλιάδα με 18.437 και 15.232 κατοίκους αντίστοιχα. Ενώ αμέσως μετά βρίσκονται τα κέντρα 3ου επιπέδου Λεχαινά , Γαστούνη , Βάρδα , Αρχαία Ολυμπία , Κρέστενα και Ζαχάρω καθώς και 15 , ακόμη , κέντρα 4ου επιπέδου. Διοικητικά ο νομός διαιρείται σε δύο επαρχίες την α. Επαρχία Ηλείας και β. Επαρχία Ολυμπίας, ενώ η πρωτοβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση με βάση το πρόγραμμα Καποδίστριας , συγκροτήθηκε σε 22 Δήμους. Βάρδα ΝΟΜΟΣ ΗΛΕΙΑΣ   ΟΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ (στρεμ.) ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ 1 Πύργου 170.866 19 2 Αλιφείρας 96.678 6 3 Αμαλιάδας 251.945 20 4 Ανδραβίδας 40.728 5 Ανδρίτσαινας 131.247 10 Αρχαίας Ολυμπίας 178.944 23 7 Βαρθολομιού 60.696 8 Βουπρασίας 170.859 9 Βώλακος 70.790 Γαστούνης 59.325 11 Ζαχάρως 187.047 12 Ιαρδάνου 62.723 13 Κάστρου-Κυλλήνης 49.322 14 Λαμπείας 72.447 15 Λασιώνος 119.528 16 Λεχαινών 60.411 17 Πηνείας 148.572 18 Σκυλλούντος 194.409 Τραγανού 35.052 Φιγαλείας 89.175 21 Φολόης 174.202 22 Ωλένης 152.231 ΣΥΝΟΛΟ 2.577.197 220 Λεχαινά αμαλιάδα γαστούνη Αρχαία ολυμπία πύργος κρέστενα Ζαχάρω

Γ. Γεωφυσικά χαρακτηριστικά Ο νομός Ηλείας έχει συνολική έκταση 2.621 km³ επί της οποίας τo 65,7 % αποτελούν αγροτικές εκτάσεις, το 29,3 % δάση – ημιδασικές , το 2 % το χτισμένο περιβάλλον ενώ το 1.5% είναι υδάτινες επιφάνειες. Οι πεδινές εκτάσεις του νομού σχηματίζουν την μεγαλύτερη πεδιάδα της Πελοποννήσου , η οποία χωρίζεται σε μικρότερα τμήματα με διάφορες ονομασίες κατά τόπους όπως : Μανωλάδας, Λεχαινών ,Ανδραβίδας , Γαστούνης , Αμαλιάδας , Πύργου , Ολυμπίας, Ζαχάρως. Όμως το προφίλ του νομού αλλάζει προς τα όρια με την Αρκαδία όπου εμφανίζονται ορεινοί όγκοι – Ερύμανθος- με υψηλότερη κορυφή στην Ηλεία την Λάμπεια (1.797. μ) και το Σκορδοβούνι καθώς επίσης νοτιότερα βρίσκονται και τα όρη Φολόη και Μίνθη. Ορεινό χαρακτήρα έχει και η επαρχία της Ολυμπίας. Τέλος , όσον αφορά τις υδάτινες επιφάνειες , ο νομός διασχίζεται από τους ποταμούς Αλφειό (με το μεγαλύτερο μήκος και τα περισσότερα νερά) , Πηνειό και Νέδα , οι οποίοι έχουν αξιοποιηθεί ιδιαίτερα για την άρδευση γεωργικών εκτάσεων. Υπάρχουν , ακόμα, οι λίμνες του Καϊάφα , της Φρασινιάς , της Ξυλοκέρας , του Πουρναρίου κ.ά.   Δ. Φυσικός πλούτος Στο νομό Ηλείας υπάρχουν στοιχεία μαγγανομεταλεύματος στην περιοχή Ολυμπίας – Ανδρίτσαινας που δεν είναι όμως υπό εκμετάλλευση. Επιπλέον, στο νομό υπάρχουν 30 ιαματικές πηγές από τις οποίες αναγνωρισμένες είναι τα λουτρά του Καϊάφα , της Κυλλήνης , του Κουνουπελλίου , της Ξυλοκέρας , της Πρασιάς και του Παρνασσού. Σημαντικοί είναι βέβαια και οι εξής υδάτινοι πόροι : η τεχνητή λίμνη του Πηνειού , το φράγμα εκτροπής του Πηνειού , το φράγμα του Αλφειού και η λιμνοθάλασσα του Κοτυχίου όπου έχουν αναπτυχθεί ιχθυοτροφεία. Τέλος , ιδιαίτερα σημαντικό είναι το θαλάσσιο μέτωπο του νομού όπου έχουν αναπτυχθεί σημαντικά οι ακτές από Κατάκολο μέχρι Δουνέικα και η παραθαλάσσια περιοχή του Κάστρου κοντά στην Κυλλήνη. Λιμνοθάλασσα κοτυχίου Τ.λ.πηνειού πηνειός Όρος ευρύμανθος Όρος φολόη Ευρύμανθος αλφέιός λάδωνας Λιμνοθάλασσα καιάφα Όρος μαίναλο νέδας

Ε. Δημογραφική εξέλιξη Μετανάστες.   Ε. Δημογραφική εξέλιξη Ο συνολικός πληθυσμός της Δυτικής Περιφέρειας ανέρχεται , σύμφωνα με την απογραφή του 2001 σε 741.282 άτομα. Αποτελεί την 4η σε πληθυσμό περιφέρεια της Ελλάδας με ποσοστό 7% επί του συνολικού πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την απογραφή του 1991 ο πληθυσμός του Ν. Ηλείας είναι 179.429 άτομα με ποσοστό 1.7% επί του συνόλου της χώρας. Σε σύγκριση με την απογραφή του 1981 σημειώθηκε αύξηση 12% έναντι της μείωσης κατά 2.9% που είχε σημειωθεί τότε. Μετανάστες. Λόγω της θέσης της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, και της γειτνίασής της, τόσο με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εσωτερικά σύνορα) όσο και με τρίτες χώρες (εξωτερικά σύνορα), υπάρχει έντονο στοιχείο μεταναστών και παλιννοστούντων. Η ύπαρξη κλειστής φυλακής στην Αχαΐα, η λειτουργία κέντρων μέριμνας ΑΜΕΑ καθώς και η ύπαρξη ομάδων κίνησης κατά των εξαρτησιογόνων ουσιών σηματοδοτούν την ύπαρξη αντίστοιχων ομάδων πληθυσμού. Τέλος στην Περιφέρεια δραστηριοποιείται σημαντικός αριθμός τσιγγάνων. Οι δήμοι Αμαλιάδος , Αρχαίας Ολυμπίας , Ζαχάρως και Πύργου έχουν πληθυσμό άνω των 10.000 κατοίκων ενώ αξίζει να σημειωθεί πως αύξηση του πληθυσμού παρουσιάζουν κυρίως οι παραθαλάσσιοι δήμοι με συβεχώς αναπτυσσόμενους οικισμούς ενώ οι ορεινοί εμφανίζουν μείωση – γεγονός που αποδεικνύει την έλλειψη ανάπτυξης των ορεινών περιοχών και η συμβολή στην κατανομή του πληθυσμού της Β΄ κατοικίας κατά μήκος των ακτών. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση εμφανίζεται γύρω από το Πύργο ενώ οι μεγαλύτερες οικιστικές αναπτύξεις γύρω από κέντρα παραγωγικών δραστηριοτήτων εμφανίζονται στις περιοχές Αμαλιάδας–Λεχαινών–Ανδραβίδας– Βαρθολομιού-Γαστούνης και Κρέστενων-Ζαχάρως. Γενικότερα σημειώνεται έντονη συγκέντρωση στα αστικά κέντρα και στην πεδινή Ηλεία με το 84.3% επί του πληθυσμιακού συνόλου να κατοικεί στις πεδινές περιοχές , το 8.5% στις ημιορεινές και το 7.2% στις ορεινές. Η αύξηση που σημειώθηκε είναι υψηλότερη της αντίστοιχης της Περιφέρειας – 8%- και πολύ υψηλότερη από αυτή της χώρας – 5.3%-. Η πυκνότητα του πληθυσμού είναι 69 κάτοικοι ανά km². Όμως η τάση του πληθυσμού είναι μειωτική με υπεροχή γεννήσεων /1000 κατοίκους –3.5 το 1997, -4 το 1998 και τη χαμηλή αναλογία μαθητών του Δημοτικού ανά 1000 κατοίκους (54 ενώ ο μέσος όρος της χώρας είναι 61). Οι διακυμάνσεις του πληθυσμού του νομού είναι :  ΕΤΟΣ 1971 1981 1991 1996 2001 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΝΟΜΟΥ ΗΛΕΙΑΣ 164.061 160.305 179.429 182.610 193.28 Ιδιαίτερα σημαντικό είναι πως ο πληθυσμός που καταγράφηκε το 1991 είναι κατά 57.9% αγροτικός, κατά 24.8% αστικός και κατά 18.3% ημιαστικός. Ζώνη Κατανομής 1981 % 1991   Αστική 37.206 23,2 44.517 25 Ημιαστική 26.539 16,6 32.775 18 Αγροτική 96.560 60,2 102.137 57 ΣΥΝΟΛΟ 160.350 100,0 179.429 100

  ΣΤ. Οικονομία Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας παρότι παράγει 5.7% του ακαθόριστου εγχώριου προϊόντος (4η μεγαλύτερη συμμετοχή) , είναι προτελευταία (12η) στην κατάταξη των περιφερειών της χώρας για το κατά κεφαλήν προϊόν. Ο νομός Ηλείας , όμως, υστερεί έναντι του εθνικού μέσου όρου. Επιπλέον , το κατά κεφαλή προϊόν των κατοίκων αντιστοιχεί στο 53% του μέσου όρου της ΕΕ κατ’επέκταση βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης όλων των περειφερειών και αποτελεί το 3ο πιο φτωχό νομό της χώρας. Στο νομό Ηλείας είναι σημαντικά ενισχυμένος ο Πρωτογενής τομέας προσφέροντας απασχόληση. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως κατεξοχήν αγροτικός νομός, με την καλλιέργεια να ευνοείται ιδιαίτερα από το πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα , την ικανοποιητική άρδευση και τα εύφορα εδάφη. Οι κύριοι κλάδοι φυτικής παραγωγής είναι η ελλαιοκαλλιέργεια , τα κηπευτικά , τα εσπεριδοειδή , την αμπελοκαλλιέργεια , την βιομηχανική τομάτα , το βαμβάκι και τα καπνά. Όμως , παρουσιάζει χαμηλή ανταγωνιστικότητα λόγω του υψηλού κόστους και της χαμηλής ποιότητας των προϊόντων όπως επίσης και λόγω των δυσκολιών που εμφανίζονται στην μεταφορά και στην εμπορία. Παρόλ’ αυτά η εκμηχάνιση που εμφανίστηκε και αναπτύχθηκε ταχύτατα τα τελευταία χρόνια έχει διευκολύνει την παραγωγή. Επιπρόσθετα , σημαντική για τον νομό Ηλείας είναι και η κτηνοτροφική παραγωγή παρόλο που δεν έχει αναπτυχθεί σε ικανοποιητικό βαθμό. Τέλος , υπάρχει μια μικρή παραγωγή ξυλείας και η αλιεία εσωτερικών υδάτων και οι υδατοκαλλιέργειες. Ο δευτερογενής τομέας δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένος στο νομό αφού σε αυτόν παράγεται μόνο το 0.5% επί του συνολικού ΑΕΠ της χώρας. Παρόλ’ αυτά ο κλάδος που παρουσιάζει την μεγαλύτερη άνθηση είναι αυτός της μεταποίησης ( είδη διατροφής , ένδυση –υπόδηση). Η λειτουργία αυτή αναπτύσσεται κυρίως κατά μήκος των εθνικών οδών της περιφέρειας και ,συγκεκριμένα για την Ηλεία, κατά μήκος της εθνικής οδού Πατρών – Πύργου – Ολυμπίας. Η χωροταξική κατανομή χαρακτηρίζεται ως ισόρροπη με συγκεντρώσεις : Πύργος:6.7% Ανδραβίδα:3.9% Αμαλιάδα:3.9% Ολυμπία:3.9% Βάρδα:1.3% επί του συνόλου όλων των μεταποιητικών κέντρων της περιφέρειας δηλαδή 7.484 βιομηχανικά και βιοτεχνικά καταστήματα το 1984. Όμως το 1988 καταγράφηκαν 7.190 καταστήματα , άρα μείωση ύψους 3.9% λόγω της μείωσης των καταστημάτων στην Αχαΐα και στην Ηλεία.

  Όμως ο τριτογενής τομέας αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία για την περιοχή ,ειδικά ο τουρισμός αποτελεί μια επαγγελματική διέξοδος ενός σημαντικού ποσοστού του νομού με αποτέλεσμα η συμμετοχή του τριτογενή τομέα στο ΑΕΠ να αυξάνεται συνεχώς και ο 1γενής με τον 3γενή τομέα να συμμετέχουν κατά 94% στο ΑΕΠ του νομού , ενώ το ΑΕΠ καθαρά του τριτογενή τομέα να αυξάνεται από 10.343 εκατ. δρχ. το 1981 σε 15.289 εκατ. δρχ. το 1994 δηλαδή κατά 47.8%. Σε αυτό το τομέα εμφανίζονται ,κυρίως, οι κλάδοι μεταφορές – επικοινωνίες , χονδρικό – λιανικό εμπόριο , δημόσια διοίκηση και άμυνα καθώς και λοιπές υπηρεσίες. Ιδιαίτερα σημαντικός για την περιφέρεια είναι ο συνεχώς αναπτυσσόμενος τουρισμός που αντιπροσωπεύεται κυρίως από ξενοδοχεία και εστιατόρια.  Επιπρόσθετα , υπάρχουν οι εξής δείκτες που οδηγούν σε μία ολοκληρωμένη εικόνα για το επίπεδο ζωής: Δηλωθέν εισόδημα ανά κάτοικο :το 1999 ανήλθε σε 760 χιλ. δρχ. ανά κάτοικο άρα ποσοστό 50 % του μέσου όρου της χώρας. Κατά κεφαλή αποταμιευτικές καταθέσεις : το 1999 ανήρχοντο σε 0.94 εκατ. δρχ. με μέσο όρο χώρας 1.57 εκατ. δρχ. Επιβατικά αυτοκίνητα : το 1998 αντιστοιχούσαν 8 αυτοκίνητα σε 100 κατοίκους , κατά συνέπεια το ποσοστό συμμετοχής του νομού στο μέσο όρο της χώρας ήταν 39.9%. Τηλεφωνικές συνδέσεις : το 1997 αναλογούσαν 35.6 συνδέσεις ανά 100 κατοίκους , σε αντίστιξη με το δείκτη της χώρας που ανείρχεντο σε 51.7 συνδέσεις ανά 100 κατοίκους. Κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος : το 1997 η οικιακή κατανάλωση ανά κάτοικο ανήλθε σε 0.7 Mwh ή σε ποσοστό 65% της χώρας. Άδειες οικοδομής κατοικιών : οι νέες κατοικίες ανά 100 κατοίκους , το 1997 ανήρχοντο σε 0.8 έναντι 0.9 κατοικιών στο σύνολο της χώρας. Γιατροί : ο σχετικός δείκτης εμφανίζει μία από τις χαμηλότερες αναλογίες πανελλαδικά. Συγκεκριμένα , το 1996 , ανήρχεντο σε 1.5 ανά 1000 κατοίκους , ενώ αντίστοιχα σε επίπεδο χώρας 4. Μαθητές Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης : το 1998 , ο σχετικός δείκτης , ανά 1000 κατοίκους, ανήρχεντο σε 59 μαθητές , κατατάσσοντας την Ηλεία , συγκριτικά με τους 52 νομούς , στην 39η θέση ( μέσος όρος της χώρας 61). Σε αυτούς τους δείκτες ευημερίας η περιφέρεια υπολείπεται της χώρας και κατά συνέπεια της Ε.Ε. επιπλέον με βάση αυτούς τους δείκτες ι νομοί της περιφέρειας ιεραρχούνται ως εξής : Αχαΐα , Αιτωλοακαρνανία , Ηλεία. Όμως ιδιαίτερα σημαντικό είναι πως η Ηλεία υπολείπεται της περιφέρειας σε όλους τους δείκτες , εκτός από το ποσοστό των αναλφαβήτων όπου ο νομός υπερτερεί και έναντι της χώρας και έναντι της Ε.Ε.

Ζ. Οι καταστροφικές πυρκαγιές   Ζ. Οι καταστροφικές πυρκαγιές Ο νομός Ηλείας , καθώς και άλλες περιοχές, υπέστησαν μία μεγάλη και πολύπλευρη καταστροφή το καλοκαίρι του 2008. Όμως οι πυρκαγιές δεν προκάλεσαν μόνο απώλειες στο φυσικό περιβάλλον και στον οικιστικό ιστό αλλά και στο ανθρώπινο δυναμικό. Το περιβάλλον έχει υποστεί μια σημαντική υποβάθμιση αφού σημειώθηκαν μεγάλες απώλειες τόσο σε δασικές εκτάσεις όσο και σε ιδιαίτερης σημασίας βιότοπους και προστατευόμενες περιοχές. Μεγάλες απώλειες έχουν σημειωθεί και στο κτισμένο περιβάλλον αφού η καταστροφή έπληξε και τους οικισμούς. Κατά συνέπεια , από την στιγμή που ο νομός Ηλείας έχει υποστεί τέτοιας σημασίας καταστροφές , έχει δημιουργηθεί μία πληθώρα προβλημάτων που αφορά το περιβάλλον , την οικονομία αλλά και την στέγαση των ανθρώπων που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης.  Από τη συνολική απώλεια γης τα 230.000 στρέμματα αποτελούν την καλλιεργήσιμη γη – περίπου το 50% της ελαιοπαραγωγής , 4.15 εκατομμύρια ελαιόδεντρα -, ενώ υπάρχουν και ήσσονος σημασίας ζημιές σε αμπέλια και κηπευτικά καθώς και σε υποδομές και εξοπλισμό. Ενώ έχει πληγεί και η κτηνοτροφία , ένας κλάδος που έχει να αντιμετωπίσει και το πρόβλημα της βόσκησης και τις σχετικές απαγορεύσεις που θα γίνουν. Η αποτίμηση της καταστροφής μπορεί να γίνει με συνδυασμό των στοιχείων της Νομαρχίας Ηλείας, του Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. όπως και του WWF.   Η συνολική αποτίμηση των καμένων εκτάσεων των πυρκαγιών του καλοκαιριού είναι 2.5 εκ. στρέμματα από τα οποία τα 301.320 αφορούν περιοχές NATURA 2000. Οι καμένες εκτάσεις στην Πελοπόννησο ,ανάλογα με τις χρήσεις που φιλοξενούσαν, φαίνονται στον παρακάτω πίνακα.  Πηγή : wwf Συγκεκριμένα στον νομό Ηλείας κάηκαν 1.446,000 στρέμματα γης ή αλλιώς το 44.8% επί του συνολικής έκτασης του νομού. Ενώ μεγάλη πληγή υπέστη το φυσικό περιβάλλον της περιοχής με απώλεια 850.000 στρεμμάτων φυτοκάλυψης με τα 38.190 να ανήκουν στο σύστημα NATURA 2000.

Ποσοστό επί του συνόλου % Περιοχές natura - καμένες εκτάσεις Αρκετές περιοχές στο νομό που προστατεύονται από το θεσμικό καθεστώς προστασίας NATURA έχουν ζημιωθεί σημαντικά τόσο στο επίπεδο της χλωρίδας όσο και της πανίδας. στροφυλλιά βρίνια Λιμνοθάλασσα κοτύχι Αλυκή λεχαινών Ορ. ευρύμανθος Εκβολές δέλτα Οροπέδιο φολόης Καμένες εκτάσεις ολυμπία Εκτάσεις natura Ακρ.κατακώλου Παραλιακό δάσος Ζαχάρως Θαλάσσια περιοχή κυπαρισσιακού κόλπου Κυπαρισσία   Το δάσος και η λίμνη Καϊάφα Όπου κάηκαν 7.577 στρέμματα δηλαδή το 22.5% του συνόλου της ενώ υπήρχε ο κίνδυνος τμήματα των καμένων να μην αποκαθιστούνταν αλλά να δίνονταν από το δήμο για τουριστική ανάπτυξη.  Ολυμπία Εντός της περιοχής κάηκαν 670 στρέμματα άρα το 21.3 στρέμματα όμως η επίλυση του προβλήματος σε αυτή την περιοχή βρίσκεται σε προτεραιότητα λόγω της αφής της Ολυμπιακής Φλόγας τον Μάρτιο 2008. Οροπέδιο Φολόης Όπου κάηκαν 29.943 στρέμματα κατ’ επέκταση το 30.7% του συνόλου της όμως η συνολική έκταση δέχεται μεγάλες πιέσεις τόσο από την υλοτομία όσο και από την διάθεση επέκτασης των αγροτικών περιοχών και τουριστικών εγκαταστάσεων στην περιοχή. Κατηγορία έκτασης Έκταση (στρέμματα) Ποσοστό επί του συνόλου % Δάση και φυσικές εκτάσεις 975.180   55,0 Τεχνητές επιφάνειες (οικισμοί, δρόμοι, γήπεδα, κλπ) 16.432 0,9 Γεωργικές καλλιέργειες 781.043 41,1 ΣΥΝΟΛΟ 1.772.654 100,0

  Σημαντικές είναι και οι απώλειες που σημειώθηκαν στους οικισμούς , με στοιχεία του Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. σε ολόκληρη την Πελοπόννησο , όπου 1644 κτίσματα καταστράφηκαν ολοσχερώς καθώς και 887 έχουν υποστεί μερική καταστροφή. Σημαντικό είναι επίσης πως καταγράφηκαν ζημιές στο οδικό δίκτυο αλλά και στις υποδομές τηλεπικοινωνιών και ηλεκτροδότησης. Πινακας wwf για κτίρια Τέλος, η καταστροφή απέφερε 45 ανθρώπινα θύματα όπως και πολλούς τραυματίες ενώ ο συνολικός πυρόπληκτος πληθυσμός ανέρχεται στους 100.000 δηλαδή στο 50% του συνολικού πληθυσμού με άστεγους 3.500 εξ’ αυτών. Συμπερασματικά , οι πυρκαγιές προκάλεσαν μια πληθώρα προβλημάτων σε πολλά επίπεδα. Κατά συνέπεια , πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα μια μεγάλη οικολογική καταστροφή αλλά και μια ανυπολόγιστη ζημιά στο τοπίο. Οι απώλειες στον πρωτογενή τομέα θα έχουν μικρή επίπτωση στο σύνολο της οικονομίας , κυρίως δηλαδή στον πληθωρισμό, αλλά οι συνέπειες στις τοπικές κοινωνίες θα είναι δραματικές . Ο νομός Ηλείας , άλλωστε, ήταν ήδη μία από τις φτωχότερες περιοχές της χώρας που βασιζόταν στην αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή αλλά και στον τουρισμό ,τομείς που επηρεάζονται εξαιρετικά από τις καταστροφές. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι λοιπόν να εμποδιστεί η ροή των κατοίκων των κατεστραμμένων περιοχών προς μεγαλύτερα κέντρα ,γεγονός που εντείνεται λόγω των πιθανών κατολισθήσεων και πλημμύρων που θα γίνουν λόγω της ελλιπής βλάστησης. Επιπρόσθετα , κρίνεται απαραίτητο να προστατευτούν οι καμένες εκτάσεις από αυθαίρετες εκμεταλλεύσεις με στόχο μια βραχυπρόσθεμη ανάπτυξη που θα υποβαθμίσει ,σταδιακά, την περιοχή. Τέλος , είναι σημαντικό να σημειωθεί πως το κόστος αποκατάστασης και ανασυγκρότησης είναι πολύ μεγάλο ενώ ,ουσιαστικά , ο ρυθμός ανάπτυξης της χώρας θα ζημιωθεί μόνο κατά 0.2% (αναπτύσσεται με μεγαλύτερο από 4%) αλλά θα υπάρχουν επιπτώσεις και στον πληθωρισμό και ανατιμήσεις στα αγροτικά προϊόντα. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΖΗΜΙΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΗΛΕΙΑΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΤΙΡΙΑ / ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ / ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΣΤΕΓΕΣ ΣΤΑΥΛΟΙ / ΑΠΟΘΗΚΕΣ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΟΛΟΣΧΕΡΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΜΕΡΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ 524 238 30 12 498 233

Θεσμικό πλαίσιο (χρήσεων γης) Στην Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας υπάρχει εκτεταμένη θεσμοθέτηση για τις χρήσεις γης και κατ΄επέκταση και για το νομό Ηλείας. Υπάρχουν εγκεκριμένα ΓΠΣ τα εξής κέντρα : Πύργος, Αμαλιάδα, Αρχαία Ολυμπία, Ζαχάρω, Ανδρίτσαινα, Γαστούνη, Λεχαινά. Υπάρχουν , επίσης , διατάξεις ως προς την παραθεριστική κατοικία , τις βιομηχανικές περιοχές, τις Περιοχές Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης, τις Ζώνες Τουρισμού και Αναψυχής, οι Κτηνοτροφικές Ζώνες.   Πιο συγκεκριμένα :  -Αρχαιολογικές Ζώνες : Αρχαία Ολυμπία, Ήλιδα, Φυγάλεια Χλεμούτσι Κυλλήνης   -παραδοσιακοί οικισμοί: Ταξιάρχης Ολυμπίας  -υδροβιότοποι Ramsar Κοτύχι -Η Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου.  Οι ΖΟΕ θεσπίστηκαν από τον Ν.1337/83 με σκοπό τον έλεγχο στις πιεσμένες περιοχές στον περιαστικό , κυρίως, χώρο. Όμως, με τον Ν.1650/86 προσδίδεται στις ΖΟΕ μια επιπλέον περιβαλλοντική κατεύθυνση. Συγκεκριμένα, στο νομό Ηλείας υπάρχει μια ΖΟΕ που καλύπτει όλο το παραλιακό μέτωπο του νομού και αποτελεί προστασία οικοσυστημάτων(Αλφειός, Πηνειός, λίμνες, παραθαλάσσια δάση), γεωργικής γης , αρχαιολογικών χώρων(Αρχαία Ολυμπία, Φυγάλεια, Ήλιδα), τουριστικών διαδρομών και εισόδων σε μεγάλα τουριστικά κέντρα (Αμαλιάδα, Πύργος κλπ.).   -Η Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου προστασίας παραλιακής ζώνης Ηλείας.Προστατεύονται τα εξής οικοσυστήματα: Οικοσύστημα Αλφειού Πουαμού Οικοσύστημα Πηνειού Ποταμού Τεχνητή λίμνη Πηνειού Δάσος θινών Βαρθολομιού Δάσος Σαβαλίων Κουρούτας Δάσος Καϊάφα Κοτύχι-Στροφυλιά Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου   - Οι περιοχές NATURA Οκτώ βιότοποι του Νομού έχουν ενταχθεί στο Δίκτυο NATURA: Το οροπέδιο της Φολόης, Οι εκβολές του Πηνειού, Η Ολυμπία, Οι θίνες και το Παραλιακό Δάσος της Ζαχάρως, η λίμνη Καϊάφα, η Στροφυλιά και ο Κακόβατος, Η λιμνοθάλασσα Κοτύχι – Βρίνια, Η Παράκτια θαλάσσια ζώνη από Ακρ. Κυλλήνης έως Τούμπι-Καλόγρια, Η θαλάσσια περιοχή του κόλπου της Κυπαρισσίας Ακρ. Κατάκολο – Κυπαρισσία και Η λιμνοθάλασσα Κοτύχι - Αλυκή Λεχαινών. -χαρακτηρισμός Τοπίου Φυσικού Κάλους Δάσος και λίμνη Καϊάφα (ΦΕΚ 112/β/81) η περιοχή Κατακόλου Ηλείας (ΦΕΚ 305/β/83)

Συνδέσεις – οδικοί άξονες – έργα υποδομής   Συνδέσεις – οδικοί άξονες – έργα υποδομής   Η περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας συνδέεται με τις άλλες περιφέρειες μέσω -του σιδηροδρομικού άξονα Αθηνών – Πύργου- Καλαμάτας -τον οδοντωτό Ανατολικής Αχαΐας(Αιγιαλεία)- Ορεινή περιοχή Καλαβρύτων -του λιμανιού της Πάτρας που αποτελεί μια πύλη προς τη Δυτική Ευρώπη -άλλων λιμανιών Αιγίου, Κυλήνης , Κατακόλου , Μεσολογγίου, Αστακού -των εξής αεροδρομίων : αεροδρομίου Αράξου που βρίσκεται 25 χλμ. έξω από την Πάτρα και πάνω στον άξονα Πάτρας - Πύργου – Ολυμπίας, αεροδρόμιο Ανδραβίδας στο Ν. Ηλείας, αεροδρομίου Ακτίου στο Β.Δ. άκρο του Νομού της Αιτωλοακαρνανίας. Στο Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Δυτική Ελλάδας διακηρύσσεται μία σειρά έργων υποδομής : ο σιδηροδρομικός άξονας Πειραιά – Αθήνας – Θεσσαλονίκης ο οδικός άξονας ΠΑΘΕ η Ιονία Οδός η επέκταση και εκσυγχρονισμός του λιμένα Πατρών ως θαλάσσια δυτική πύλη της χώρας δημιουργία βιομηχανικής εμπορικής και επιχειρηματικής περιοχής Λιμένος Πλατυγιαλιού Αστακού. Με στόχο την αναβάθμιση της περιφέρειας σε θαλάσσια δυτική πύλη της χώρας και κόμβο συνδυασμένων μεταφορών με πλήρη ένταξη στα ευρωπαϊκά δίκτυα, αλλά και την αναβάθμιση της συμβολής της στην ανάπτυξη της χώρας. Τέλος, οι συνδέσεις αυτές είναι επιθυμητό να συμβάλλουν στην ισόρροπη ενδοπεριφερειακή ανάπτυξη ελαχιστοποιώνατς κατά το δυνατό τις χωρικές ανισότητες. Ιονία Οδός Η Ιονία οδός αποτελεί ένα μεγάλο έργο που μελετάται από το 2005 και συνδέει τους εξής σημαντικούς πόλους : Καλαμάτα – Πύργος – Ρίο – Αντίρριο – Αγρίνιο – Άρτα – Ιωάννινα – Κακαβιά (ελληνοαλαβανικά σύνορα). Σχεδιάζεται ως κλειστός αυτοκινητόδρομος στον οποίο οι οδηγοί μπορούν να κινηθούν με ταχύτητα 120 χλμ την ώρα , διανύοντας την απόσταση από την Κακαβιά ως το Αντίρριο σε 2 ώρες και 10 λεπτά. Ο άξονας αυτός συντίθεται από τα εξής τμήματα -το νέο κλειστό αυτοκινητόδρομο μήκους 196 χλμ από το Αντίρριο ως τα Ιωάννινα με ανισόπεδη διασταύρωση με την Εγναντία Οδό - τον αυτοκινητόδρομο ΠΑΘΕ μήκους περίπου 175 χλμ. από τον Ανισόπεδο Κόμβο Μεταμόρφωσης έως τη Σκάρφεια και -τον συνδετήριο κλάδο του ΠΑΘΕ Σχηματάρι – Χαλκίδα μήκους 11 χλμ. Ενώχωρίζεται , επίσης, σε : * Βόρειο τμήμα, από Αντίρριο έως Κακαβιά. * Νότιο τμήμα, το οποίο θα προωθηθεί με δύο ξεχωριστά προγράμματα. Ηδη το τμήμα από την Πάτρα ώς τον Πύργο είχε περιληφθεί στο πρόγραμμα για την ανακατασκευή του εθνικού δρόμου Κορίνθου - Πατρών - Πύργου - Τσακώνας, που δημοπρατήθηκε πρόσφατα και θα γίνει με παραχώρηση. Το υπόλοιπο κομμάτι, από τον Πύργο ώς την Καλαμάτα, θα παραμείνει ως έχει με μικρές βελτιώσεις, δεδομένου ότι η Μεσσηνία θα εξυπηρετείται και από τον άξονα Κορίνθου-Τριπόλεως.

Κατεύθυνση του Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Δυτική Ελλάδας.   Στις 9 Οκτωβρίου 2003 – δηλαδή πριν τις καταστροφικές πυρκαγιές- δημοσιεύεται στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Δυτική Ελλάδας, στο οποίο εκφράζεται η επιθυμητή κατεύθυνση της ανάπτυξης της Περιφέρειας. Οι στόχοι , για ολοκληρωμένη, αειφόρο, ισόρροπη και διαρκή ανάπτυξη, ιεραρχούνται με μία προοπτική 15 χρόνων. -Βασικός στόχος είναι η ενίσχυση της θέσης της Περιφέρειας τόσο σε σχέση με τον διεθνή και ευρωπαϊκό όσο και με τον εθνικό χώρο ως προς τους δείκτες ευμερίας και τους δείκτες ανάπτυξης. -πληθυσμιακή αύξηση στην περιφέρεια με ταυτόχρονη αύξηση των προσφερόμενων θέσεων εργασίας και του ενεργού πληθυσμού. -εισαγωγή καινοτομιών στον πρωτογενή τομέα, ενίσχυση δευτερογενή και τριτογενή. -ενίσχυση των τομέων στους οποίους πλεονεκτεί η περιφέρεια ή εξειδικεύεται. Ειδικότερα σε σχέση με το ΙΙΙ ΚΠΣ θεωρείται ζητούμενο α. η ενίσχυση και αξιοποίηση της θέσης της Περιφέρειας ως Δυτικής Πύλης , β. η πολιτιστική και τουριστική ανάπτυξη ιδίως λόγω των Ολυμπιακών αγώνων που διεξάχθηκαν το 2004, γ. η ενίσχυση αστικών υποδομών – βελτίωση της ποιότητας ζωής, δ. η προώθηση της απασχόλησης και εξειδίκευσης του ανθρώπινου δυναμικού, ε. αειφόρος ανάπτυξη της υπαίθρου / αγροτική ανάπτυξη στο επίπεδο ορεινών και ημιορεινών περιοχών, στ. η εισαγωγή καινοτομιών σε όλα τα επίπεδα. Η ενότητα ανάπτυξης Ηλείας διαρθρώνεται με βάση τον κύριο (διευρωπαϊκό - εθνικό) Δυτικό άξονα ανάπτυξης Πάτρα - Αμαλιάδα - Πύργος - Καλαμάτα, τον διαπεριφερειακό άξονα ανάπτυξης δίπολο Πύργος - Αμαλιάδα (και Αρχαία Ολυμπία - Ήλιδα) - Τρίπολη - Άργος - Ναύπλιο - Μυκήνες, τις διαπεριφερειακής σημασίας συνδέσεις του Δυτικού Άξονα με τα λιμάνια Κατακόλου και Κυλλήνης, τον ενδοπεριφερειακό άξονα Αμαλιάδα (σε σύνδεση με Δυτικό άξονα) - Σιμόπουλο (σε σύνδεση με εθνική οδό Πάτρας -Τρίπολης) και τον πόλο -κέντρο ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής Πύργου -Αμαλιάδας (περιλαμβάνει τα λιμάνια Κατάκολου - Κυλλήνης και τους διεθνούς πολιτιστικού ενδιαφέροντος τόπους Αρχαίας Ολυμπίας - Ήλιδας - Επικούριου Απόλλωνα) με προτεινόμενη εξειδίκευση στη γεωργία και το θαλάσσιο και πολιτιστικό τουρισμό Ακόμα οι άξονες ανάπτυξης διακρίνονται σε κύριους(ΠΑΘΕ, Δυτικός άξονας ανάπτυξης ,Κακαβιά - Ιωάννινα - Άρτα -Αγρίνιο - Μεσολόγγι - Πάτρα - Αμαλιάδα- Πύργος – Καλαμάτα, και σύνδεση με λιμάνι Πλατυγιαλίου Αστακού). Επιπρόσθετα, όσο αφορά την οικιστική οργάνωση , δίνονται οι εξής κατευθύνσεις -βιώσιμη αστική ανάπτυξη -οικονομική και κοινωνική συνοχή -ισόρροπη ανταγωνιστικότητα -πολυκεντρικότητα επίσης δίνεται έμφαση στην ανάπτυξη της Β΄ κατοικίας στις δυτικές και Ν.Δ. ακτές καθώς και σε ορεινές περιοχές. Σημαντική είναι η αναφορά στον ορεινό χώρο και στην επιθυμία ενίσχυσης του μέσω ήπιων κινήσεων που συνδυάζουν την ανάπτυξη του πρωτογενή με το τριτογενή τομέα και θα βελτιώσουν τις υποδομές της περιοχής. Σημαντικά είναι τα πλεονεκτήματα καθώς και τα μειονεκτήματα που εμφανίζει η περιφέρεια σε σχέση με τις προοπτικές ανάπτυξης της. Η περιφέρεια δυτική Ελλάδας εμφανίζει ευκαιρίες ανάπτυξης στο τομέα των μεταφορών , στην έρευνα και στις νέες τεχνολογίες σε συνδυασμό με το δυναμικό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στον πρωτογενή τομέα, στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και φυσικής ομορφιάς, στην ενίσχυση του τουρισμού, στην βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων αλλά και των ορεινών και αγροτικών περιοχών και της δημιουργίας εταιρικών σχέσεων μεταξύ τους, στη πολυκεντρική διάρθρωση του οικιστικού δικτύου καθώς και στην επίτευξη της συνοχής και της ελαχιστοποίησης των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων. Όμως, υπάρχουν και συγκεκριμένοι κίνδυνοι που παρεμποδίζουν την ουσιαστική ανάπτυξη της περιφέρειας. Βασικό πρόβλημα αποτελεί η σταδιακή μείωση του ενεργού πληθυσμού και η υστέρηση του βιοτικού επιπέδου σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα, η δυσκολία εκσυγχρονισμού του πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, η ελλιπής εκμετάλλευση και ανάδειξη του δυναμικού της περιοχής , η άνιση χωρική ανάπτυξη καθώς και οι έντονη ενδοπεριφερειακή ανισότητα και ,τέλος, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος.

Στόχος : ενδυνάμωση και αποκατάσταση νομού Ηλείας   Βασικός στόχος , μετά την καταστροφή, είναι η ανασυγκρότηση (κι όχι απλά η αποκατάσταση) του νομού Ηλείας , δηλαδή η προσπάθεια ενίσχυσης και ενδυνάμωσης του νομού τόσο συγκριτικά με την σημερινή όσο και με την προϋπάρχουσα κατάσταση. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γίνει μία ιεράρχηση των προβλημάτων και των στόχων ανάπτυξης καθώς και να οριστούν τα χρονικά πλαίσια στα οποία θα υλοποιούνται οι στόχοι και θα πραγματοποιείται σταδιακά η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής στο νομό. Θεωρούμε απαραίτητο, η αξιολόγηση της τωρινής κατάστασης της περιοχής να διεξαχθεί από μία διεπιστημονική ομάδα που να περιλαμβάνει άτομα ποικιλίας ειδικοτήτων όπως περιβαλλοντολόγοι αλλά και κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι , οι οποίοι θα συμβάλουν στο να ακουστεί η φωνή των κατοίκων και οι επιθυμίες τους και κατά συνέπεια, να εδραιωθεί ο συμμετοχικός σχεδιασμός. Επιπρόσθετα, για να υλοποιηθεί η χωροταξική παρέμβαση χρειάζεται ένα αρχικό κονδύλι, με το οποίο θα δημιουργηθεί το πρώτο δίκτυο και θα πραγματοποιηθούν όλες οι απαραίτητες ενέργειες για να ευδοκιμήσει, όπως η αποκατάσταση του φυσικού τοπίου-σημαντικός πόλος έλξης για τον τουρισμό. Το κονδύλι αυτό θα μπορούσε να διατεθεί κατά 60% ,αρχικά, για την επίτευξη των πρώτων στόχων ενώ , στη συνέχεια, – με συχνή αξιολόγηση πχ. κάθε 2 χρόνια – θα διατίθεται το υπόλοιπο έτσι ώστε να γίνουν επεκτάσεις του δικτύου και άλλες βελτιώσεις. Για να εδραιωθεί μία ανάπτυξη επικεντρωμένη στο τουρισμό πρέπει να διεξαχθούν συγκεκριμένες ενέργειες. Σε ένα πρώτο στάδιο πρέπει να γίνουν άμεσες επεμβάσεις με αντιπλημμυρικά και αντιδιαβρωτικά έργα καθώς το έδαφος χωρίς φυτοκάλυψη αποσαρθρώνεται και προκαλούνται κατολισθήσεις αλλά και λόγω της μείωσης των δέντρων το νερό είναι πιο ορμητικό και απορροφάται δύσκολα από το έδαφος. Είναι, ακόμα, απαραίτητο να γίνουν προσπάθειες για την οικολογική ισορρόπηση της περιοχής όπου τόσο η χλωρίδα όσο και η πανίδα έχουν διαταραχθεί σε μεγάλο βαθμό. Άμεσης αντιμετώπισης χρήζει και η ανασυγκρότηση των οικισμών , θέμα που απαιτεί μεγάλη προσοχή για την πολιτική που θα ακολουθηθεί δηλαδή αν θα επιδιορθωθούν τα προϋπάρχοντα κτίσματα ή αν θα αποτελέσει αυτή η καταστροφή ένα εφαλτήριο επανασχεδιασμού, με σύγχρονα υλικά, κτισμάτων που να πληρούν τις σύγχρονες ανάγκες. Επιπρόσθετα, πρέπει να διαφυλαχθούν οι καμένες εκτάσεις από τυχόν επεκτατικές διαθέσεις των οικισμών ή διαφόρων τουριστικών εγκαταστάσεων , συχνά ξένων επενδυτών. Βέβαια πρέπει όχι μόνο να προστατευθούν από άλλες χρήσεις αλλά και από την ανεξέλεγκτη βόσκηση και να γίνουν συστηματικές προσπάθειες για να εδραιωθεί η έννοια της βιο – καλλιέργειας και της βελτίωσης της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων. Πολύ σημαντικό , ακόμα , είναι να συγκρατηθεί ο πληθυσμός –ειδικά ο νεανικός - στην περιοχή του και να μην δημιουργηθούν ροές προς μεγάλα αστικά κέντρα και αν είναι δυνατό, στο μέλλον , να προσελκυσθεί επιπλέον νεανικό δυναμικό. Όμως , θεωρούμε περιοριστική αυτή την ταυτότητα του νομού ως νομό πρωτογενούς παραγωγής και πως δεν δίνει διεξόδους και επιλογές στους κατοίκους για ένα διαφορετικό μέλλον. Μία οικονομία , άλλωστε, που βασίζεται στην πρωτογενή παραγωγή θεωρείται μη αναπτυγμένη και μη ικανή να προσφέρει νέες ευκαιρίες ανάπτυξης. Οπότε ένας ακόμα σημαντικός στόχος είναι η ενίσχυση του τουρισμού σε μορφές, όμως, που θα επιτρέψουν την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής και με τρόπους τέτοιους έτσι ώστε να αποφέρει κέρδη στους κατοίκους και όχι σε ξένα κεφάλαια

  Υπόθεση εργασίας   Από το μέγεθος της καταστροφής που επήλθε στον παραγωγικό ιστό της Ηλείας γίνεται κατανοητή η επιτακτικότητα επέμβασης στην περιοχή με κατάλληλο σχεδιασμό και παροχή κατάλληλων εναυσμάτων που θα πυροδοτήσουν ξανά τη διεργασία της ανάπτυξης. Για τη διαμόρφωση της στρατηγικής μας χρειάζεται να λάβουμε υπόψη τόσο την προτέρα κατάσταση της περιοχής όσο και τη νέα πραγματικότητα που επήλθε με τις πυρκαγιές. Αναφέραμε ήδη ότι η κυριαρχία του πρωτογενούς και τριτογενούς τομέα της οικονομίας είναι συντριπτική (μαζί παράγουν το 94% του εισοδήματος της Ηλείας). Στη βιβλιογραφία όμως είδαμε ότι η βιομηχανία αναφέρεται ως ο κλάδος που μπορεί να επιφέρει τον ουσιαστικό μετασχηματισμό μιας οικονομίας από χαμηλής σε υψηλής παραγωγικότητας. Λαμβάνοντας στην περίπτωση της Ηλείας υπόψη ότι ο δευτερογενής τομέας ήταν και συνεχίζει να είναι ουσιαστικά απών, ότι δηλαδή δεν είχε ποτέ την απαραίτητη κρίσιμη μάζα, θα ήταν μη ρεαλιστικό να προτείνουμε την εντατική εγκατάσταση βιομηχανίας στην περιοχή ως λύση στο πρόβλημά της. Άλλωστε η αποβιομηχάνιση και η στροφή στις υπηρεσίες είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο, ακόμα στις ανεπτυγμένες περιφέρειες, που έχουν μακρά παράδοση στο δευτερογενή τομέα. Στην Ηλεία επιλέγουμε να προτείνουμε ως λύση για την επίτευξη αυτοδύναμης ανάπτυξης τη στροφή στον τριτογενή τομέα, και συγκεκριμένα στον κλάδο του τουρισμού, στον οποίο θεωρούμε ότι η περιοχή έχει ουσιαστικό συγκριτικό πλεονέκτημα. Στα πλαίσια υιοθέτησης του μοντέλου της απο-ισορρόπησης, με σκοπό την a posteriori ισορροπία σε υψηλότερα επίπεδα εισοδήματος, θα κατευθύναμε τη μεγάλη πλειονότητα των διαθέσιμων κονδυλίων στην εγκατάσταση πρότυπων, φιλικών προς το περιβάλλον τουριστικών μονάδων και μόνο μικρό μέρος αυτών στον αγροτικό τομέα. Μάλιστα, η σκληρή πραγματικότητα της καταστροφής μεγάλων γεωργικών εκτάσεων θα μπορούσε, αν δίνονταν τα κατάλληλα κίνητρα και γίνονταν οι απαραίτητες επενδύσεις, να έχει παράλληλα το θετικό αποτέλεσμα μετακίνησης εργατικού δυναμικού από αυτόν τον κλάδο προς τον τριτογενή. Αυτό θα οδηγούσε στην αύξηση του μεγέθους των καλλιεργούμενων εκτάσεων ανά γεωργό. Αν ταυτόχρονα γίνει προσπάθεια, μέσω αλληλοσυμπλήρωσης των δύο τομέων (κατανάλωση εγχώριων αγροτικών προϊόντων), η ανάπτυξη του τουρισμού μπορεί να έχει κατά κύριο λόγο διασταλτικά αποτελέσματα στη γεωργία και να προκύψει και σημαντική αύξηση της παραγωγικότητας και του πρωτογενούς τομέα.

  Υπόθεση εργασίας   Από πλευράς γεωγραφικής κατανομής των τουριστικών επενδύσεων που προτείνουμε, θα επιλέγαμε τη διασπορά τους εξίσου στις παράκτιες περιοχές, όπου ήδη βρίσκονται συγκεντρωμένες, αλλά και σε ορεινές περιοχές. Με άλλα λόγια δεν θα επιθυμούσαμε την πλήρη χωρική απο-ισορρόπηση που θα επέφερε, για παράδειγμα, η ενασχόληση αποκλειστικά με τις ήδη ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές κατά μήκος της ακτής, έστω και αν εκεί έχουν ήδη επιτευχθεί οικονομίες κλίμακας και το αναπτυξιακό αποτέλεσμα θα ήταν υψηλό και άμεσο. Αντίθετα, για την επίτευξη μιας πιο μακροπρόθεσμης ανάπτυξης, θα προτείναμε τη δημιουργία μονάδων και σε ορεινά χωριά, χωρίς όμως να φτάσουμε στο άλλο άκρο της μάταιας, κατά τη γνώμη μας, προσπάθειας επίτευξης απόλυτης «ισότητας» με διασπορά των επενδύσεων σε όλους ανεξαιρέτως τους ορεινούς οικισμούς. Έτσι θα προτιμήσουμε να επιλέξουμε ένα δίκτυο ορεινών οικισμών που έχουν ήδη ένα αναγκαίο μέγεθος και δυναμισμό και που μπορούν, με το κατάλληλο ερέθισμα να λειτουργήσουν ως πόλοι ανάπτυξης και να οδηγήσουν την περιοχή σε κύκλο αυτοτροφοδοτούμενης ανάπτυξης. Παρακάτω θα αναπτύξουμε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια το δίκτυο ορεινών οικισμών που επιλέξαμε, ενώ στα πλαίσια της παρούσας εργασίας δεν θα εστιάσουμε περαιτέρω στον παράκτιο τουρισμό. Για τις ορεινές περιοχές συγκεκριμένα το είδος τουρισμού που προτείνουμε είναι επιλεκτικής, ήπιας μορφής όπως αγροτουρισμός, οικοτουρισμός και πολιτιστικός τουρισμός. Θα αναπτύξουμε παρακάτω με μεγαλύτερη λεπτομέρεια αυτά τα είδη τουρισμού. Για την ανάπτυξή τους θα χρειαζόταν να δοθούν οι απαραίτητες επιχορηγήσεις προς ανακαίνιση παραδοσιακών ξενώνων με σεβασμό στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική και συνδυασμό της με αρχές βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, πχ φωτοβολταϊκά πανέλα στην οροφή και ανεμογεννήτριες σε περιοχές έξω από τα όρια των οικισμών. Οι φιλοξενούμενοι θα ασχολούντο, όπως είπαμε με δραστηριότητες φιλικές προς το περιβάλλον, ενώ θα είχαν τη δυνατότητα να γνωρίσουν την κουλτούρα και τα προϊόντα της περιοχής. Η κατανάλωση ντόπιων αγροτικών προϊόντων ή αυτών που έχουν προκύψει από την εγχώρια μεταποίηση τροφίμων θα εξασφάλιζε τη συμπληρωματικότητα με τους άλλους τομείς της παραγωγής και τη δημιουργία εξαπλωτικών τάσεων και σε αυτούς. (αποφυγή ξενοδοχείων all inclusive και εισαγωγών ειδών διατροφής). Τέλος θα προτείναμε και την ενίσχυση της κτηνοτροφικής δραστηριότητας στις επιλεγμένες αυτές ορεινές περιοχές, που χρησιμεύει ιδιαίτερα στην άμβλυνση της εποχικότητας των άλλων δραστηριοτήτων.

Επιπρόσθετοι προβληματισμοί Επιπρόσθετοι προβληματισμοί   Έμφαση στον τουρισμό Τουριστική ενίσχυση και ανασυγκρότηση των περιοχών του δικτύου Για να στηρίξουμε τον τρόπο επιλογής του δικτύου αλλά και την επιλογή ενίσχυσης του τουρισμού μελετήσαμε τα στοιχεία που διαμορφώνουν το προφίλ του νομού, δηλαδή στοιχεία που αφορούν τον φυσικό πλούτο, την πληθυσμιακή κατανομή και εξέλιξη , την κατάσταση της οικονομίας ,την διοικητική διαίρεση και τις απώλειες εξαιτίας των καταστροφών. Όμως θεωρήσαμε απαραίτητο να λάβουμε υπόψη τις επιθυμίες – τα όνειρα – τις ελλείψεις των κατοίκων. Όπως ,επίσης , επηρεάζει πολύ τις επιλογές μας η ανάγκη ήπιας ανάπτυξης που δεν θα επιβαρύνει το περιβάλλον. Στοιχεία που να αποδίδουν ποσοτικά την κατάσταση της περιοχής είναι εύκολα προσβάσιμα, όμως , είναι σημαντική η απώλεια της επαφής με την πληγείσα περιοχή όπως και με τους κατοίκους και την προσωπική τους γνώμη και επιθυμία για την εξέλιξη του τόπου τους. Ο τρόπος αντιμετώπισης , βέβαια, είναι πολύ πιθανόν να μην λάβει ,τελικά, υπόψη όλες τις παραμέτρους και να μην δίνει απαντήσεις σε όλα τα θέματα. Πιστεύουμε πως είναι πολύ σημαντική αυτή η κατανόηση των ελλείψεων και ότι υπό τέτοιες συνθήκες είναι φυσικό, ακόμη και αφού παραδώσουμε την εργασία αυτή, να επιθυμούσαμε να την επαναλάβουμε έχοντας στη διάθεσή μας πλήρη στοιχεία. Η προσπάθεια επίλυσης αυτού του δύσκολου προβλήματος , κατά την γνώμη μας, πρέπει να απευθύνεται αποκλειστικά στον άνθρωπο , στην βελτίωση της καθημερινής του ζωής , λαμβάνοντας όμως υπόψη τους φυσικούς πόρους και το περιβάλλον με στόχο το επίπεδο ζωής να αυξάνεται και όχι να οδηγηθούμε στον εκφυλισμό του. Δίνουμε , λοιπόν, βαρύτητα στην βελτίωση της ζωής και στις επιθυμίες των ανθρώπων για τους οποίους σχεδιάζουμε, όπως και για τις επόμενες γενιές. Επιθυμούμε , λοιπόν την δημιουργία ενός δικτύου μικρών και μεγαλύτερων κέντρων με σκοπό να αναπτυχθούν τουριστικά, σεβόμενοι συγκεκριμένες προϋποθέσεις, έτσι ώστε να αποκτήσουν την ζωή που ονειρεύονται οι άνθρωποι, της περιοχής χωρίς δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον. Θεωρούμε πως ο τουρισμός αποτελεί μία διέξοδο για την πληγείσα περιοχή , της οποίας η οικονομία βασιζόταν μέχρι πριν τις πυρκαγιές ,κυρίως στον πρωτογενή τομέα.

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΟΡΕΙΝΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ   Όπως ήδη ειπώθηκε επιθυμούμε την κατανομή επενδύσεων σε ορεινά χωριά της Ηλείας για την επίτευξη μακροπρόθεσμης, ποιοτικής ανάπτυξης σε ολόκληρο το νομό. Αυτό θα γίνει με την αποκατάσταση κτιρίων ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος και την παροχή χρηματοδότησης σε ιδιώτες για τη μετατροπή των κτισμάτων αυτών σε πρότυπους ξενώνες. Στη συνέχεια η ανάπτυξη αυτή του τουρισμού θα επιδιωχθεί να εξαπλωθεί και στους άλλους τομείς της οικονομίας μέσω ισχυρών διασυνδέσεων και συμπληρωματικότητας με εκείνους. Όμως πως θα γίνει η επιλογή του δικτύου χωριών που θα φιλοξενήσουν τους νέους αυτούς ξενώνες; Εμείς θεωρούμε ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο και θα χρειάζονταν δυσβάσταχτα υψηλά κονδύλια για να δημιουργηθεί ξανά αναπτυξιακή δυναμική ή έστω να ανακοπεί η φθίνουσα πορεία σε χωριά και κοινότητες που έχουν απολέσει μεγάλο μέρος του πληθυσμού τους και οδηγούνται σταδιακά στο μαρασμό. Αντί να επενδύσουμε σε μια μάλλον ουτοπική προσπάθεια, προτιμάμε να προτείνουμε την υιοθέτηση ενός δικτύου από χωριά στα οποία για παράδειγμα ο πληθυσμός θα έπρεπε να υπερβαίνει τα 100 άτομα αλλά ταυτόχρονα να μην ξεπερνάει τα 500. Επίσης θεωρήσαμε επιθυμητό το ποσοστό των νέων 15-35 χρόνων σε αυτά να μην είναι χαμηλότερο του 15% επί του συνόλου. Πιστεύουμε ότι σε οικισμούς αυτού του μεγέθους και της δυναμικής χρειάζεται να δοθεί προτεραιότητα αυτή τη στιγμή. Σε μικρότερους οικισμούς ή σε κάποιους που παρουσιάζουν δυσμενή δημογραφική εξέλιξη ίσως είναι δύσκολο αυτή τη στιγμή να ανακοπεί η φθίνουσα πορεία. Πάντως είναι πιθανό με την υποστήριξη των οικισμών που επιλέξαμε και οι κοντινοί μικρότεροί τους οικισμοί να ωφεληθούν, αν τα διασταλτικά αποτελέσματα είναι τελικά ισχυρότερα των συσταλτικών. Όσο για τους οικισμούς με πληθυσμό μεγαλύτερο των 500 κατοίκων, θεωρούμε ότι χρειάζονται μέτρα στήριξης σε άλλη κλίμακα. Ένας άλλος παράγοντας για την επιλογή του δικτύου θα ήταν απαραίτητα η συλλογή στοιχείων επί τόπου από διεπιστημονική ομάδα. Η ομάδα θα ήταν επιφορτισμένη να ερευνήσει αν τα στοιχεία που υπάρχουν στη διάθεση των αρμόδιων υπηρεσιών ισχύουν ακόμα και ταυτόχρονα να τα επικαιροποιήσει. Ο ρόλος της ομάδας αυτής θα ήταν ακόμα σημαντικότερος γιατί θα έπρεπε να έρθει σε επαφή και με τους κατοίκους της περιοχής, δίνοντάς τους συγκεκριμένο ανώνυμο ερωτηματολόγιο να συμπληρώσουν ή ρωτώντας τους επί τόπου. Έτσι θα δινόταν άμεσα στους κατοίκους η δυνατότητα να εκφράσουν τις απόψεις τους, τις σκέψεις και τις προσδοκίες τους. Το ερωτηματολόγιο αυτό θα διευκόλυνε τόσο την επιλογή του δικτύου, όσο και την τελική μορφή και δομή λειτουργίας των ξενώνων. Αυτό το μέρος του σχεδιασμού δυστυχώς είθισται να παραμελείται από το ελληνικό κράτος μέχρι σήμερα, αλλά είναι πολύ σημαντικό να αλλάξει αυτή η τάση. Κι αυτό γιατί οι κάτοικοι γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα την περιοχή τους, ενώ η γνώμη και η γνώση τους μπορεί να κρίνει τη βιωσιμότητα ή όχι ενός εγχειρήματος. Ταυτόχρονα η συμμετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων θα τους οδηγήσει υποχρεωτικά σε μια ωριμότητα και στην έκφραση των απόψεών τους χωρίς μεμψιμοιρία ή υπεραισιοδοξία, έχοντας συναίσθηση ότι η γνώμη τους επηρεάζει πραγματικά το μέλλον της περιοχής τους. Η δε επικοινωνία αυτή καλό θα είναι να ανανεώνεται σε τακτά διαστήματα (κατά πάσα πιθανότητα θα μπορούσε να συνδυάζεται με την περιοδική αξιολόγηση που αναφέρεται παρακάτω). Στα πλαίσια αυτής της άσκησης θα αναγκαστούμε όμως να επιλέξουμε το δίκτυο χωρίς να έχουμε στοιχεία από μια τέτοια έρευνα πεδίου όπως την περιγράφουμε παραπάνω. Σημαντικό παράγοντα για τον καθορισμό του δικτύου αποτελεί και η επιβίωση ή όχι της τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής καθώς και η ελκυστικότητα του τοπίου. Είναι σημαντικό να βασιστεί κανείς σε ταξιδιωτικές-τουριστικές πληροφορίες για το ποιοι οικισμοί έχουν διατηρήσει το χαρακτήρα τους και ποιοι έχουν αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό. Στα πλαίσια της δικής μας άσκησης ενημερωθήκαμε από κατάλληλο ταξιδιωτικό οδηγό, αλλά και απόψεις επισκεπτών της Ηλείας. Επίσης φροντίσαμε να προσθέσουμε τυχόν επίσημα χαρακτηρισμένους παραδοσιακούς οικισμούς, που στην περίπτωση της Ηλείας είναι μόνο ένας, οι Ταξιάρχες.

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΟΡΕΙΝΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ Επιδιώχθηκε επίσης η τοποθεσία των οικισμών να είναι ορεινή ή τουλάχιστον ημιορεινή. Έτσι θα προσφέρεται ένα περιβάλλον πολύ διαφορετικό από αυτό της πόλης, πράγμα που είναι και το ζητούμενο για δραστηριότητες οικοτουρισμού, σαν αυτές που θα περιγραφούν σε παρακάτω κεφάλαιο. Για τον ίδιο λόγο θεωρήθηκε επιθυμητή και η εγκύτητα σε ποτάμια και φαράγκια (Αλφειός, Ερύμανθος, Λάδωνας, Νέδα, Λούσιος) για τη διευκόλυνση συμμετοχής των επισκεπτών σε αθλητικές δραστηριότητες στα ποτάμια αυτά. Τέλος επιδιώχθηκε, όπου ήταν εφικτό και η εγκύτητα των οικισμών σε γνωστούς πόλους πολιτισμού (Αρχαία Ολυμπία, Σαμικόν, Αρχαίο Λέπρεο, Ναός Επικούρειου Απόλλωνα, ιερό Λυκαίου Διός, Μονή Ίσοβας, Μονή Σεπετού) 19 17 16 8 15 20 5 6 7 9 2 11 12 1 3 13 4 18 14 10   Με βάση τα παραπάνω επιχειρήματα το δίκτυο που επιλέχθηκε περιλαμβάνει τα χωριά: 1. Αμυγδαλέαι, 2. Λιβαδάκιον, 3. Ανδρίτσαινα, 4. Λινίσταινα, 5. Κλάδεος, 6. Ξηρόκαμπος, 7. Φλόκας (πεδινό, αλλά τόπος διεξαγωγής θερινού φεστιβάλ Αρχαίας Ολυμπίας), 8. Καυκωνία (πεδινό, αλλά ιδιαίτερου κάλλους), 9. Αρτέμιδα, 10. Λέπρεον, 11. Μίνθη, 12. Ροδινά, 13. Ταξιάρχες, 14. Πετράλωνα, 15. Πόθος, 16. Μηλέαι, 17. Νεράιδα, 18. Σκληρός, 19. Βούτσης, 20. Χώρα Στην πραγματικότητα θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι πρόκειται για δυο δίκτυα ή καλύτερα δύο τμήματα ενός δικτύου οικισμών που τα χωρίζει κάποια γεωγραφική απόσταση, αλλά τα συνδέει ταυτόχρονα ο ενιαίος χαρακτήρας τους και οι οικονομικές αλληλεπιδράσεις. Πράγματι το ένα τμήμα του δικτύου βρίσκεται στο όρος Φολόη και το άλλο στο κοντινό όρος Μίνθη. Μάλιστα θα παρατηρήσει κανείς ότι κάποιοι από τους οικισμούς μας βρίσκονται εκτός των αυστηρών συνόρων της Ηλείας. Αυτό αντικατοπτρίζει και την πεποίθησή μας ότι τα όρια των νομών είναι τεχνητά κατά κύριο λόγο και δεν μπορούν να εμποδίσουν στην πραγματικότητα τη δημιουργία δικτύων και ροών αλληλεπίδρασης μεταξύ των οικισμών. Μάλιστα θα προτείναμε ανεπιφύλακτα τη μελλοντική επέκταση του πεδίου μελέτης μιας τέτοιας εργασίας και σε διπλανούς νομούς, όπως η Αρκαδία και η Μεσσηνία που παρουσιάζουν πλήθος ορεινών οικισμών αντίστοιχων χαρακτηριστικών.  Πρέπει τέλος να αναφερθεί ότι ένα ακόμα στοιχείο που δυστυχώς παραμελείται σε παρόμοια εγχειρήματα είναι αυτό της αξιολόγησης σε τακτά χρονικά διαστήματα και συνέχισης του έργου ανάλογα με τα μέχρι τότε αποτελέσματα. Εμείς θα προτείναμε να διατεθεί σε μια αρχική φάση η πλειοψηφία των διαθέσιμων κονδυλίων για το έργο, ώστε να επιτευχθεί η απαραίτητη κρίσιμη μάζα στον αριθμό των ξενώνων. Σε ένα όμως προκαθορισμένο χρονικό ορίζοντα θα επιθυμούσαμε να γίνει αξιολόγηση της πορείας του εγχειρήματος, μαζί με ανανέωση της επικοινωνίας με τους κατοίκους της περιοχής ώστε τα επόμενα κονδύλια να διατεθούν ανάλογα με την σχετική επιτυχία ή αποτυχία των αρχικών προβλέψεων.

Αστικά (ΑΣ) και αγροτικά (ΑΓ) Δ.Δ ή Κ.Δ Δημογραφικά Δεδομένα δικτύου 20 χωριών με βάση απογραφή πληθυσμού της 1/03/01   Γεωγραφικά διαμερίσματα, νομοί, δήμοι / κοινότητες, δημοτικά / κοινοτικά διαμερίσματα/οικισμοί, ομάδες ηλικιών Αστικά (ΑΣ) και αγροτικά (ΑΓ) Δ.Δ ή Κ.Δ Πεδινά (Π), ημιορεινά (Η) και ορεινά (Ο) Δ.Δ ή Κ.Δ Μόνιμοι κάτοικοι Ποσοστό νέων 15-34 ετών επί του συνόλου Ποσοστό νέων 0-15 ετών επί του συνόλου ΝΟΜΟΣ ΗΛΕΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ 1 Αμυγδαλέαι,αι ΑΓ Ο 134 24% 3% 2 Λιβαδάκιον,το 154 29% 16% ΔΗΜΟΣ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΗΣ 3 Ανδρίτσαινα,η 516 30% 10% 4 Λινίσταινα,η Η 137 18% ΔΗΜΟΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ 5 Κλάδεος,ο 162 22% 9% 6 Ξηρόκαμπος,ο 203 20% 8% 7 Φλόκας,ο Π 481 25% 11% 8 Καυκωνία,η 189 19% ΔΗΜΟΣ ΖΑΧΑΡΩΣ 9 Αρτέμιδα,η (τ.Κουμουθέκρας,ο) 274 28% 15% 10 Λέπρεον,το 296 11 Μίνθη,η 124 14% 2% 12 Ροδινά,τα 133 31% 17% 13 Ταξιάρχαι,οι 56 7% ΔΗΜΟΣ ΦΙΓΑΛΕΙΑΣ 14 Πετράλωνα,τα 206 ΔΗΜΟΣ ΦΟΛΟΗΣ 15 Πόθος,ο 106 16 Μηλέαι,αι 183 17 Νεράιδα,η 306 26% 13% ΝΟΜΟΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΕΙΡΑΣ 18 Σκληρός 82 ΝΟΜΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΚΟΝΤΟΒΑΖΑΙΝΗΣ 19 Βούτσης,ο 174 21% ΔΗΜΟΣ ΤΡΟΠΑΙΩΝ 20 Χώρα,η 123

Κατευθύνσεις τουρισμού   Η πολιτική της ΕΕ για τον τουρισμό , που αποτυπώνεται στην ανακοίνωση της Επιτροπής Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στις 17.03.2006 στις Βρυξέλλες , στοχεύει στην ισχυροποίηση του τουρισμού ως μέσο επίτευξης ισχυρής και βιώσιμης ανάπτυξης καθώς και ως τρόπο δημιουργίας περισσότερων θέσεων εργασίας. Θεωρείται , ακόμα , πως ο κλάδος αυτός ευνοείται ιδιαίτερα λόγω της παγκοσμιοποίησης ,των δημογραφικών αλλαγών και της εξέλιξης των μεταφορών. Τονίζεται ότι ο τουρισμός είναι ο κατεξοχήν τομέας που προσφέρει εργασία σε ένα μεγάλο εύρος επαγγελμάτων. Ο τουρισμός συμβάλλει στην δημιουργία θέσεων εργασίας λόγω του υψηλού βαθμού μερικής απασχόλησης και των ευέλικτων συνθηκών εργασίας. Κατά συνέπεια, με τον αυστηρό ορισμό της, η τουριστική βιομηχανία στην Ευρώπη περιλαμβάνει 2.000.000 επιχειρήσεις και παράγει το 4% ΑΕγχΠ της Κοινότητας. Όμως , το σημείο άμεσου ενδιαφέροντος για την παρούσα εργασία είναι ότι ο τουρισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενισχυθεί η περιφέρεια , ιδίως μέσα από τις υποδομές που απαιτούνται για την ανάπτυξη του και τις θέσεις εργασίας που δημιουργούνται. Επιπρόσθετα θεωρείται πρόκληση η καθοδήγηση της ζήτησης σε νέους τύπους τουριστικού προϊόντος, όπως ο ιαματικός, ο πολιτιστικός και ο τουρισμός ο σχετικός με τη φυσική ομορφιά. Παρόλ ΄αυτά , είναι μείζονος σημασίας ο τουρισμός να μην λειτουργήσει εις βάρος του περιβάλλοντος γιατί τότε αναφερόμαστε σε μία ανάπτυξη δίχως μέλλον ενώ στόχος είναι μία βιώσιμη ανάπτυξη που θα επιτρέψει και στις επόμενες γενιές να απολαύσουν υψηλή ποιότητα ζωής. Ενέχεται ο κίνδυνος ,μία τουριστική ανάπτυξη ,δίχως μέτρο, να υποβαθμίσει το φυσικό περιβάλλον , το οικοσύστημα , το χτισμένο περιβάλλον αλλά και να εξαντλήσει τους φυσικούς πόρους. Ο νομός Ηλείας έχει τις προδιαγραφές για να ευδοκιμήσει αυτός ο τομέας και ,ήδη, κάποιες περιοχές , όπως είναι οι παραλιακές περιοχές, γνωρίζουν τουριστική ανάπτυξη σε τέτοιο βαθμό που τους ασκούνται πιέσεις και τείνουν να ξεπεραστεί η φέρουσα ικανότητα τους. Μετά ,όμως , από την καταστροφή που έπληξε την περιοχή υπάρχει έντονα και ο κίνδυνος εκμετάλλευσης της περιοχής από πολυεθνικές με στόχο την δημιουργία all inclusive-μεγαθήριων που αλλοιώνουν το τοπίο αλλά και ενός νέου τύπου παραθεριστικής κατοικίας κατά το ισπανικό μοντέλο που έχει –ήδη- αποτύχει ,και αποφέρει μόνο στην αρχή κέρδη ενώ οδηγεί στην υποβάθμιση του τοπίου. Κρίνεται ,δηλαδή, απαραίτητο να αποφευχθεί η τουριστική ανάπτυξη σύμφωνα με τους κανόνες του real estate και των tour operators , οι οποίοι δεν εστιάζουν στον πλούτο της περιοχής αλλά ζητούν μία τυποποιημένη ανάπτυξη με πλήρεις παροχές όπως γήπεδα του γκολφ. Επιπρόσθετα, είναι απαραίτητο να διαφυλαχτούν οι καμένες εκτάσεις από την εκτός σχεδίου δόμηση και να τις διαχειριστούμε με στόχο την αειφορία – ακολουθώντας , δηλαδή, διαδοχικά τα στάδια της υλοτόμησης, ξύλευσης, αραίωσης, αναγέννησης, αναδάσωσης, διάνοιξης αντιπυρικών ζωνών, καθαρισμού και φύλαξης. Κατευθύνσεις τουρισμού

  -Παρατηρούνται γενικά διαφορετικές αντιμετωπίσεις ως προς το θέμα του τουρισμού , το κοινό στο οποίο απευθύνεται, τον τρόπο που αναπτύσσεται και την υποδομή που δημιουργείται για αυτόν. Δυστυχώς η επικρατέστερη έκφραση του τουρισμού στον νομό της Ηλείας είναι τα ξενοδοχεία- μεγαθήρια που λειτουργούν all-inclusive και κατ΄επέκταση αλλοιώνουν σημαντικά το φυσικό περιβάλλον αλλά και αποφέρουν έσοδα μόνο στους επενδυτές και ελάχιστα στις τοπικές κοινωνίες. Στόχος αυτής της εργασίας είναι να επιτευχθεί η διασπορά της τουριστικής ανάπτυξης και όχι η ανάπτυξη ενός κέντρου σε βάρος άλλων περιοχών. Βέβαια , μέσω αυτής της ανάπτυξης επιλέγουμε να επωφεληθούν συγκεκριμένοι οικισμοί που εξυπηρετούν τη θεωρητική μας θέση για την ισχυρή από-ισορρόπηση οσον αφορά τους προτεινόμενους τομείς δραστηριοτήτων και ήπια από – ισορρόπηση όσον αφορά την χωρική διάσταση. Όπως είπαμε δηλαδή δεν επιδει΄ώκουμε την απόλυτη χωρική εξισορρόπηση επειδή αρκετοί οικισμοί αυτή τη στιγμή είναι θνησιγενείς και δεν μπορούν ,κατά τη γνώμη μας, να συντηρηθούν παρά μόνο υπό την επίδραση ισχυρών διασταλτικών δράσεων. Οπότε , θεωρούμε πως σε ένα πρώτο στάδιο αναπτύσσονται συγκεκριμένες περιοχές και στη πορεία μπορεί να διευρυνθεί το δίκτυο συμπεριλαμβάνοντας και άλλους πόλους. Ακόμα σημαντικό θεωρούμε να μην υπάρξει στροφή στην εκτός σχεδίου δόμηση σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και να μην ξεπεραστεί η φέρουσα ικανότητα των οικισμών , γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στη πολεοδομική υποβάθμιση των περιοχών , στην συσσώρευση αυτοκινήτων κ.λ.π. Κατά συνέπεια , η τουριστική ανάπτυξη θα επιτευχθεί ομαλά και σταδιακά με παραδοσιακούς ξενώνες, καταφύγια , παραμονή σε αγροκτήματα και σε ενοικιαζόμενα δωμάτια που θα παραχωρούν οι κάτοικοι στους επισκέπτες. Είναι πολύ σημαντικό να αξιοποιηθεί το αδιάθετο οικιστικό δυναμικό των οικισμών και όχι να οδηγηθούμε στη μονολειτουργικότητα περιοχών που συσσωρεύουν ειδικές τουριστικές υποδομές. Ζήτημα , δηλαδή , που μας αφορά άμεσα είναι η υποδομή για τον τουρισμό και οι χρήσεις γης των περιοχών που θα βοηθήσουν στην συνολική ενίσχυση της περιφέρειας. Mείζον θέμα είναι και αυτό της δόμησης, το οποίο μπορεί να αποτελεί επέκταση των οικισμών , να βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση ή να οδηγεί στην πύκνωση του οικισμού και αυτό είναι μία σημαντική απόφαση για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. Τέλος , για να επιτύχει αυτή η πρόταση χωροταξικής παρέμβασης θεωρείται απαραίτητη η διαφήμιση και προβολή του νομού μέσω ειδικών προγραμμάτων αλλά και με την συμμετοχή του σε εκθέσεις όχι μόνο τουρισμού αλλά και τοπικών προιόντων κλπ.

Ανάπτυξη συγκεκριμένων ειδών τουρισμού   Τα ίδια τα φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως συγκεκριμένα είδη τουρισμού θα ευδοκιμούσαν και θα έφερναν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Το φυσικό κάλλος της περιοχής ,οι εναλλαγές του φυσικού περιβάλλοντος, η πολιτιστική κληρονομιά αλλά και η δόμηση των χωριών του νομού μας ωθούν να επιλέξουμε ανάμεσα στο χειμερινό τουρισμό, ορεινής περιήγησης, αγροτουρισμό, πολιτιστικό, τοπικής αρχιτεκτονικής , κλπ. Όπως αναφέρθηκε στην ανάλυση για το νομό Ηλείας , ο νομός διακρίνεται για τις ακτές του, τους αρχαιολογικούς χώρους, τα μουσεία, τα μνημεία νεότερης ιστορίας, τις ιαματικές πηγές, τους παραδοσιακούς οικισμούς, τα ποτάμια , τις λίμνες , τους βιότοπους, τα δάση κλπ. Αγροτουρισμός Ως αγροτουρισμός ορίζεται η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη ήπιας μορφής και πολυδραστηριότητα στον αγροτικό χώρο που προσφέρει νέες εμπειρίες στους επισκέπτες αλλά και νέες ευκαιρίες στους κατοίκους της περιοχής. Μέσω του αγροτουρισμού ο επισκέπτης μαθαίνει να: - συλλέγει καρπούς , να βοηθά στην αγροτική παραγωγή , στην παραγωγή κρασιού , μελιού κ.ά. , -έρχεται σε επαφή με την φύση και τα προϊόντα της -γνωρίζει την περιοχή πραγματοποιώντας περιπάτους σε μονοπάτια , λίμνες, ποτάμια -έχει την δυνατότητα γνωριμίας με περιπετειώδη σπορ -αλλά και γνωριμίας με τα ήθη και τα έθιμα της περιοχής. Αναπόσπαστη έννοια στον αγροτουρισμό αποτελεί η μικρή κλίμακα και οι διαπροσωπικές σχέσεις. Ο αγροτουρισμός όμως μπορεί να βοηθήσει ιδιαίτερα τις ορεινές περιοχές, οι οποίες δεν είχαν σημαντικά κερδοφόρα γεωργία, αφού μπορεί να αναδιανεμηθεί ο γεωργικός κλήρος έτσι ώστε να συγκρατηθεί πληθυσμός στους οικισμούς και να προσεχθεί τα προϊόντα που θα παράγονται ,αν και μικρής ποσότητας, να είναι καλής ποιότητας έτσι ώστε να ονομάζονται ΠΟΠ και να είναι κερδοφόρα λόγω ποιότητας, διαφημίζοντας παράλληλα και την περιοχή. Επιπρόσθετα, αυτός ο τύπος τουρισμού αναδεικνύει και ενισχύει τους συνεταιρισμούς και ιδίως τους γυναικείους παρέχοντας έτσι επαγγελματική διέξοδο σε γυναίκες της περιοχής ,ενισχύονται συνολικά οι τοπικές αγροτικές οικονομίες, τα παραδοσιακά καταλύματα, η εμπορία τοπικών προϊόντων αλλά και τα τοπικά μουσεία και πολιτιστικές διοργανώσεις. Τέλος , ο νομός διαθέτει περιοχές φυσικού κάλλους εξαιρετικές , προστατευόμενες από το σύστημα NATURA που, όμως έχουν πληγεί σημαντικά από τις πυρκαγιές. Θεωρούμε πως , ειδικά από τη στιγμή που αποτελούν πόλους έλξης θα υπάρχει πιο έντονο ενδιαφέρον αποκατάστασης και προστασίας τους.

Πολιτιστικός τουρισμός   Οικοτουρισμός Τύπος τουρισμού που ελαχιστοποιεί τις αρνητικές επιπτώσεις του συμβατικού τουρισμού που επιβαρύνει ιδιαίτερα το περιβάλλον. Στοχεύει στην ευαισθητοποίηση των τουριστών και στον περιορισμό της επέμβασης στο περιβάλλον. Επιπρόσθετα προωθεί την ανακύκλωση , την ενεργειακή ανανέωση, την διατήρηση του νερού και των φυσικών πόρων και τελικά συμβάλλει στον εμπλουτισμό του πολιτισμού της περιοχής αλλά και την δημιουργία οικονομικών ευκαιριών για τις τοπικές κοινωνίες. Συγκεκριμένα , στο νομό Ηλείας μία τέτοια μορφή δραστηριότητας θα ωφελούσε το ήδη ζημιωμένο από τις φωτιές περιβάλλον . Μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αλλά και βιοκλιματικών καταλυμάτων θα μειωνόταν η επίπτωση της τουριστικής ανάπτυξης στο οικοσύστημα. Η ανάπτυξη ήπιων –ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θεωρείται απαραίτητη με σεβασμό ,όμως στην προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς(υδροδυναμικής, ηλιακής, αιολικής, όπως και της ενέργειας από βιομάζα με εισαγωγή ενεργειακών καλλιεργειών σε κατάλληλες περιοχές).    Πολιτιστικός τουρισμός Τουρισμός που επικεντρώνεται κυρίως σε περιοχές με πλούσια ιστορία και καλλιτεχνική παραγωγή αλλά και σε περιοχές με ανεπτυγμένα ήθη και έθιμα , πανηγύρια, πολιτιστικές εκδηλώσεις, ενδιαφέρουσα παραδοσιακή αρχιτεκτονική και ιδιαίτερα σημαντικά μνημεία όπως αρχαίοι ναοί. Αυτού του είδους ο τουρισμός ενισχύει και αναδεικνύει τον πολιτισμό μιας περιοχής, τα λαογραφικά της στοιχεία και ενθαρρύνει την δημιουργία συλλόγων και συνεταιρισμών που παράγουν τοπικά προϊόντα και χειροτεχνήματα που αποτελούν και μία διαφήμιση-έλξη για την περιοχή. Γενικά, στο νομό λαμβάνουν χώρες αρκετές πολιτιστικές εκδηλώσεις που προσελκύουν επισκέπτες όπως είναι το καρναβάλι του Πύργου την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, το πανηγύρι 15-17 Σεπτεμβρίου στην Ανδραβίδα, τα ¨Βαρθολομιώτικα¨ στις 13-15 Αυγούστου στο Βαρθολομιό, τα ¨Ανθεστήρια¨ στην Γαστούνη, το πανηγύρι 19-21 Ιουλίου στη Ζαχάρω και η γιορτή της σταφίδας το πρώτο δεακαήμερο του Αυγούστου στα Κρέστενα.   Οι ορεινοί οικισμοί με την ενδιαφέρουσα παραδοσιακή αρχιτεκτονική αλλά και τα έντονα λαογραφικά στοιχεία έχουν την δυνατότητα να αναπτύξουν ένα τέτοιο τύπο τουρισμού. Ειδικά ένα δίκτυο που έχει για επίκεντρο την Ολυμπία – προορισμό ιδιαίτερα σημαντικό όπου εκτός από τον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο ,γίνεται τόσο η αφή της Ολυμπιακής φλόγας όσο και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις κατά την διάρκεια του καλοκαιριού . Όμως , σήμερα βρίσκεται προς εκμετάλλευση από ξένους , κυρίως, επενδυτές.

Βιβλιογραφία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΔΕΙΚΤΗΣ HDI UN   Βιβλιογραφία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΔΕΙΚΤΗΣ HDI UN Καμπύλη εξάντλησης ορυκτών πόρων. Ενεργειακό αποτύπωμα Αμερικάνου-Ευρωπαίου κλπ Συγκριτική τιμή ανανεώσιμων-συμβατικών πηγών ενέργειας   -Un Human Development Report 2007/2008 “Fighting Climate Change: Human solidarity in a divided world”  -«Εισαγωγή στο χωροταξικό σχεδιασμό» Ελίζα Παναγιωτάτου , Αθήνα 1982 -«Θέματα ανάπτυξης του χώρου» Ελίζα Παναγιωτάτου, Αθήνα 1983  -«Νομός Ηλείας , προτάσεις χωροταξικής οργάνωσης» Αθήνα , Μάης 1984 -«Ανεξερέυνητη Πελοπόννησος» Στέφανος Γ. Ψημένος, Road Εκδόσεις -«Οικολογικός απολογισμός των καταστροφικών πυρκαγιών του Αυγούστου 2007» WWF, Αθήνα , Σεπτέμβριος 2007 -«Υποστηρικτικό υλικό για την άσκηση του μαθήματος» Ε. Παναγιωτάτου, Ί. Τσεβρένη -«Η ανανεωμένη πολιτική της ΕΕ για τον τουρισμό: για μια ισχυρότερη σύμπραξη υπέρ του Ευρωπαικού τουρισμού» Επιτροπή των Ευρωπαικών κοινοτήτων, Βρυξέλλες, 17.03.2006 -Υ.Π.Ε.ΧΩ.Δ.Ε. – Ε.Μ.Π. (επ. υπεύθ.: Ε. Παναγιωτάτου) – Ε.Κ.Κ.Ε. (1997) Παραθεριστική κατοικία και οικιστική ανάπτυξη - Α’ φάση Τόμος Ι. Υ.Π.Ε.ΧΩ.Δ.Ε. – Ε.Μ.Π. (επ. υπεύθ.: Ε. Παναγιωτάτου) – Ε.Κ.Κ.Ε. Παραθεριστική κατοικία και οικιστική ανάπτυξη – Β’ φάση Η χωροθέτηση του τουρισμού στην Ελλάδα. Προβλήματα ανάπτυξης και περιβάλλοντος, στην Ημερίδα του ΤΕΕ : «Τουρισμός και Περιβάλλον : Επιλογές για βιώσιμη ανάπτυξη», Μ. Αγγελίδης, 11.5.1994. Χωρικές δυναμικές του τουρισμού (1961-1992) στο συλλογικό τόμο Η Ελλάδα μπροστά στην Τρίτη χιλιετία (επιμ. Guy Burgel, Ζαχ. Δεμαθάς, ISBN 960-87470-0-7). Αυγερινού-Κολώνια Σ. (2001), Έκδοση ΤΟΠΑ-ΠΑΝΤΕΙΟ, Αθήνα, σελ. 243-269.

Βιβλιογραφία Άρθρα Καθημερινής   Βιβλιογραφία Άρθρα Καθημερινής -«Αυτόν τον τουρισμό μας επιφυλάσσει το νέο χωροταξικό του ΥΠΕΧΩΔ. Τον θέλουμε; » Γιάννης ΕΛλαφρός , 6/6/07 - « Οχι ανοικοδόμηση - γκέτο » Νίκος Νικολάου, 01/09/07 - « Το «παραδοσιακό» και το νέο» Aντώνης Kαρκαγιάννης, 01/09/07  -« Αποκατάσταση ή ανασυγκρότηση των καμένων περιοχών;» Aντώνης Kαρκαγιάννης, 02/09/07  -«. Η καταστροφή μπορεί να γίνει ευκαιρία Τέσσερις επιστήμονες σχεδιάζουν τον σκελετό της ανασυγκρότησης της Πελοποννήσου με έμπνευση, ρεαλισμό και προοπτική» Γιάννης Ελαφρός - Λίνα Γιάνναρου, 09/09/07 -« Σχέδια ξένων επενδυτών για Ολυμπία - Καϊάφα » Ηλίας Κάνιστρας, 24/09/07   FT - Economics discovers its feelings FT - Why capitalism will never permit us a life of leisure http://www.ditikiellada.gov.gr http://economics.gr http://www.wwf.gr/footprint/  http://www.agoraideon.gr/site/index.php?option=com_content&task=view&id=209&Itemid=37  http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_14/12/2006_208843  http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_6525_23/12/2006_210100  http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_197696_31/12/2006_210720  http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_738232_06/01/2007_211201