Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο, θεσμός της αρχαιοελληνικής πόλης-κράτους, διδασκαλία και τέλεση θεατρικών παραστάσεων, επ' ευκαιρία των εορτασμών του Διονύσου, αναπτύχθηκε στα τέλη της αρχαϊκής περιόδου και διαμορφώθηκε πλήρως κατά την κλασική περίοδο -κυρίως στην Αθήνα. Φέρει έναν έντονο θρησκευτικό και μυστηριακό χαρακτήρα κατά τη διαδικασία της γέννησής του, αλλά και έναν εξίσου έντονο κοινωνικό και πολιτικό χαρακτήρα κατά την περίοδο της ανάπτυξής του.

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο ως αρχιτεκτόνημα είναι μια υπαίθρια αμφιθεατρική κατασκευή ημικυκλικής κάτοψης γύρω από μια κυκλική πλατεία. Χρησίμευε για θρησκευτικές τελετουργίες, αγώνες μουσικής και ποίησης, θεατρικές παραστάσεις, συνελεύσεις του δήμου ή της βουλής της πόλης-κράτους, ακόμα και ως αγορά. Κατά την Αρχαϊκή Περίοδο οι θεατρικοί χώροι διαμορφώνονταν με ήπιες επεμβάσεις σε χαμηλές, φυσικές κατωφέρειες του εδάφους χωρίς λίθινες κατασκευές, ή το πολύ – πολύ με συσσώρευση χωμάτων. Τέτοιες κατασκευές δύσκολα μπορούν να εντοπιστούν από την αρχαιολογική έρευνα. Ορχήστρα γύρω από την οποία στήνονταν ξύλινα καθίσματα έχει εντοπιστεί ωστόσο στο κέντρο της αρχαίας αγοράς της Αθήνας. Εκεί τελούνταν στα χρόνια του τυράννου Πεισίστρατου οι θεατρικοί αγώνες, που από την εποχή του Κλεισθένη μεταφέρθηκαν στο Θέατρο του Διονύσου, στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης. Γύρω στο 335-330 π.Χ., επί Λυκούργου, ανακατασκευάστηκε αυτό το θέατρο εξολοκλήρου από λίθο. Τότε πια αποκρυσταλλώθηκε ο αρχιτεκτονικός τύπος του θεάτρου στη λίθινη μορφή του.

Τα μέρη του αρχαίου ελληνικού θεάτρου Τα κύρια μέρη του αρχαίου ελληνικού θεάτρου ήταν η σκηνή, η ορχήστρα και το κοίλον, με τα ακόλουθα επιμέρους μέρη: Η σκηνή: ορθογώνιο, μακρόστενο κτήριο, που προστέθηκε κατά τον 5ο αι. π.Χ. στην περιφέρεια της ορχήστρας απέναντι από το κοίλον. Στην αρχή ήταν ισόγεια και χρησιμοποιούταν μόνο ως αποδυτήρια, όπως τα σημερινά παρασκήνια και τα καμαρίνια. Το προσκήνιο: μια στοά με κίονες μπροστά από τη σκηνή. Ανάμεσα στα διαστήματα των κιόνων βρίσκονταν θυρώματα και ζωγραφικοί πίνακες (τα σκηνικά). Τα θυρώματα του προσκηνίου απέδιδαν τρεις πύλες, από τις οποίες έβγαιναν οι υποκριτές. Το προσκήνιο ήταν αρχικά πτυσσόμενο, πιθανώς ξύλινο. Τα παρασκήνια: τα δύο άκρα της σκηνής που προεξέχουν δίνοντάς της σχήμα Π στην κάτοψη. Οι πάροδοι: οι διάδρομοι δεξιά και αριστερά από τη σκηνή που οδηγούν στην ορχήστρα. Συνήθως σκεπάζονταν με αψίδες.

Η ορχήστρα: Η ημικυκλική (ή κυκλική, π. χ Η ορχήστρα: Η ημικυκλική (ή κυκλική, π.χ. Επίδαυρος) πλατεία στο κέντρο του θεάτρου. Συνήθως πλακόστρωτη. Εκεί δρούσε ο χορός. Η θυμέλη: ο βωμός του Διονύσου στο κέντρο της ορχήστρας. Ο εύριπος: αγωγός απορροής των υδάτων στην περιφέρεια της ορχήστρας από το μέρος του κοίλου. Το κοίλον: όλος ο αμφιθεατρικός χώρος (με τα εδώλια, τις σκάλες και τα διαζώματα) γύρω από την ορχήστρα όπου κάθονταν οι θεατές. Οι αναλημματικοί τοίχοι: οι τοίχοι στήριξης του εδάφους στα άκρα του κοίλου. Οι αντηρίδες: πυργοειδείς τοίχοι κάθετοι προς τους αναλημματικούς που χρησιμεύουν στην καλύτερη στήριξή τους. Τα διαζώματα: οριζόντιοι διάδρομοι που χωρίζουν τις θέσεις των θεατών σε οριζόντιες ζώνες. Οι σκάλες: κλιμακωτοί εγκάρσιοι διάδρομοι για την πρόσβαση των θεατών στις θέσεις τους. Οι κερκίδες : ομάδες καθισμάτων σε σφηνοειδή τμήματα που δημιουργούνται από τον χωρισμό των ζωνών με τις σκάλες. Τα εδώλια: τα καθίσματα, οι θέσεις των θεατών. Η προεδρία : η πρώτη σειρά των καθισμάτων όπου κάθονταν οι επίσημοι.

Κάτοψη αρχαίου ελληνικού θεάτρου και τα μέρη σκηνής, ορχήστρας και κοίλου

Αρχαίο Θέατρο Θάσου Από το λιμανάκι, ένας πλακόστρωτος δρόμος μάς οδηγεί στο Αρχαίο θέατρο της Θάσου, που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της πόλης. Η σοφή εμπειρία των τεχνιτών των αρχαίων χρόνων και η εκλεπτυσμένη καλλιτεχνική αίσθηση μαζί με το λεπτό αισθητήριο των κατοίκων, κατασκεύασε τον 5ο π.Χ. αιώνα το θέατρο σε αυτή τη φυσική κοιλότητα του εδάφους, που έχει πανοραμική θέα προς τη θάλασσα, δείχνοντας έτσι την ευγενή διάθεση των Θασίων για τις τέχνες και τον πολιτισμό. Το θέατρο είχε χωρητικότητα 2000-3000 θεατών. Ανάμεσα στους εκλεκτούς πρωταγωνιστές των διαφόρων παραστάσεων ήταν και ο ηθοποιός και ποιητής Ηγήμων ο Θάσιος που ο Αριστοτέλης τον θεωρούσε εφευρέτη της παρωδίας. Ο Λυσίστρατος, ο οποίος ηγούνταν των οικοδομήσεων τον 3ο αιώνα π.Χ, αφιέρωσε το προσκήνιο, ή τη σκηνή, στον Διόνυσο, το θεό του κρασιού, της βλάστησης και των θεατρικών παραστάσεων, μεταξύ άλλων.

Το θέατρο της Θάσου υπήρχε από τον 5ο αι. π. Χ Το θέατρο της Θάσου υπήρχε από τον 5ο αι. π.Χ., αυτό όμως που βλέπει ο επισκέπτης είναι η ρωμαϊκή του φάση, όταν πια έχει γίνει χώρος παραστάσεων ναυμαχιών και κυνηγεσίων.

Στις αρχές του 3ου π. Χ. αι. , χτίστηκε η σκηνή με μαρμάρινη πρόσοψη Στις αρχές του 3ου π.Χ. αι., χτίστηκε η σκηνή με μαρμάρινη πρόσοψη. Το προσκήνιο το αφιέρωσε ο Θάσιος Λυσίστρατος, γιος του Κόδη, στο Διόνυσο. Σώζονται ακόμα ένας ολόκληρος κίονας και διάφορα άλλα κομμάτια του. Τα χρόνια εκείνα, το θέατρο χρησιμοποιούνταν για να δίνονται θεατρικές και μουσικές παραστάσεις. Αργότερα, κατά τα ρωμαϊκά χρόνια, ανακαινίστηκαν η ορχήστρα και τα εδώλια. Σε αρκετά εδώλια, σώζονται χαραγμένα τα ονόματα των ανθρώπων που κρατούσαν θέσεις.

Η πρώτη ανασκαφή έγινε από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή το 1921 και αποκάλυψε το κοίλο, την ορχήστρα, τις παρόδους και τμήμα της σκηνής. Οι εργασίες συντήρησης και μερικής αναστήλωσης άρχισαν το 1957, προκειμένου να ενταχθεί το μνημείο στο Φεστιβάλ Φιλίππων - Θάσου. Τότε στερεώθηκε το θωράκειο της ορχήστρας, συμπληρώθηκαν κενά στα μαρμάρινα εδώλια του κοίλου με... Dexion και ξύλινη επένδυση και διαμορφώθηκε το μονοπάτι που οδηγεί στο θέατρο.

Με την πάροδο του χρόνου σάπισαν τα ξύλα, και για λόγους προστασίας του μνημείου και των θεατών το θέατρο έκλεισε, ώστε να ολοκληρωθεί η έρευνα. Ως το 1995 οι ανασκαφικές έρευνες ολοκληρώθηκαν. Το ζητούμενο τώρα είναι να ολοκληρωθούν και οι αναστηλωτικές, με συνέχεια των αντικαταστάσεων των εδωλίων και των ξύλινων επενδύσεων, προκειμένου το θέατρο να διασωθεί.

Ύστερα από τον 1ο μ.Χ. αι., το θέατρο χρησιμοποιήθηκε για τα «κυνήγια» και για τους αγώνες των μονομάχων. Γίνονταν και μονομαχίες με ζεύγη καβαλάρηδων. Η ορχήστρα έγινε αρένα και, γύρω στα μέσα του 2ου μ.Χ. αι., ο Ηραγόρας, γιος του Ευφρίλλου, όρθωσε κάγκελα για ν' απομονώσει τους θεατές. Οι βάσεις των κάγκελων ήταν μαρμαρόπλακες. Πάνω σε μια τέτοια πλάκα, σώζεται το όνομα μιας ευεργέτιδας, της Ισπανής, που αργότερα με τη διαθήκη της όρισε να γίνονται κάθε χρόνο γιορτές ιπποδρόμου στη Θεσσαλονίκη.

Την εποχή εκείνη, έστησαν στο προσκήνιο και παραστάσεις των θεών που είχαν τότε σε υπόληψη: το Διόνυσο (να κερνά τον πάνθηρα του τις τελευταίες σταγόνες κρασιού από έναν κάνθαρο), τον Ήρωα Καβαλάρη, τον Αρη με κράνος και θώρακα. (Το πρώτο έργο βρίσκεται στο Μουσείο της Θάσου, το τρίτο στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης). Στα άκρα της κιονοστοιχίας ήταν μια παράσταση της Νέμεσης (που έγινε με έξοδα του μονομάχου Ευήμερου, γιου του Διονυσίου), κι άλλες παραστάσεις, πάλι της Νέμεσης, που έγιναν με έξοδα άλλων μονομάχων (δυο από αυτές βρίσκονται στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης).

Θεοφανώ Ρογκότη