Τμήμα Πληροφορικής και Επικοινωνιών Διδακτική Μάθηση – Θεωρίες Μάθησης Δημήτριος Βαρσάμης - Καθηγητής Εφαρμογών

Μάθηση – Θεωρίες Μάθησης Ως μάθηση θεωρείται η νοητική διεργασία με την οποία το άτομο αποκτά νέες δεξιότητες και γνώσεις. Το τι μαθαίνουμε προέρχεται από εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες και συμπεριλαμβάνει τα εξής: Κανόνες Γνώσεις Πληροφορίες Στάσεις Συμπεριφορές Επίλυση προβλημάτων

Μάθηση – Θεωρίες Μάθησης Το πώς μαθαίνουμε είναι το αντικείμενο της ψυχολογίας της μάθησης με τις αντίστοιχες θεωρίες που προτείνει. Βασικές Θεωρίες για την Μάθηση Συμπεριφοριστικές θεωρίες Γνωστικές θεωρίες Θεωρίες κοινωνικής μάθησης

Συμπεριφοριστικές Θεωρίες Κυριάρχησαν από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του 1960 Τα βασικά στοιχεία αυτής της θεωρίας μάθησης είναι το ερέθισμα και η αντίδραση κατά το εξής σχήμα Ερέθισμα  Αντίδραση Η κλασσική εξαρτημένη θεωρία (Gutrhie, Pavlov, Thornhdike, Watson) σύμφωνα με την οποία ο τρόπος που μαθαίνουμε έχει να κάνει με τις συνεξαρτήσεις φυσικών και ουδέτερων ερεθισμάτων Η συντελεστική θεωρία μάθησης (Skinner) βασικό χαρακτηριστικό της οποίας είναι η ενίσχυση. Παράδειγμα: γίνεσαι φιλικός όταν το περιβάλλον είναι φιλικό.

Συμπεριφοριστικές Θεωρίες Η μάθηση συντελείται με την ενίσχυση της επιθυμητής συμπεριφοράς είτε μέσω της αμοιβής της (θετική ενίσχυση) είτε μέσω της τιμωρίας της (αρνητική ενίσχυση) Κεντρικοί οι ρόλοι Του δασκάλου ως μεταδότη της γνώσης στους μαθητές και βασικό παράγοντα στην εκπαιδευτική διαδικασία που ενισχύει την επιθυμητή συμπεριφορά Των διδακτικών στόχων του μαθήματος που διατυπώνονται με τη μορφή συμπεριφορών που οι μαθητές πρέπει να αναπτύξουν

Συμπεριφοριστικές Θεωρίες Κλασσική εξαρτημένη μάθηση Θεωρία του Pavlov Είναι γνωστός για την θεωρία των εξαρτημένων αντανακλαστικών τα οποία προϋποθέτουν την ύπαρξη έμφυτων αντανακλαστικών Ο Pavlov παρατήρησε έκκριση σάλιου σε έναν σκύλο την στιγμή που του πλησίαζε την τροφή. Η τροφή αποτελούσε για τον σκύλο ένα μη ρυθμισμένο ερέθισμα δηλαδή ένα εξωτερικό γεγονός και η έκκριση μία μη ρυθμισμένη αντίδραση, που προέκυπτε φυσικά. Ύστερα από κάποιο διάστημα ο Pavlov άρχισε να χτυπά το κουδούνι αμέσως πριν δώσει φαγητό στο σκύλο. Ο σκύλος συσχέτισε τον ήχο του κουδουνιού με το φαγητό. Ο ήχος έγινε ένα ερέθισμα που προήλθε από μάθηση. Ρυθμισμένο ερέθισμα -> Ρυθμισμένη αντίδραση

Συμπεριφοριστικές Θεωρίες Κλασσική εξαρτημένη μάθηση Χαρακτηριστικά εξαρτημένης μάθησης Ενίσχυση του δεσμού των δύο ερεθισμάτων. Για παράδειγμα όταν χτυπάμε το χέρι στο θρανίο για να κάνουν ησυχία τα παιδιά, πρέπει παράλληλα να επισημαίνουμε και λεκτικά Γενίκευση εξαρτημένων ερεθισμάτων. Π.χ. αν κάποιος καεί από σπίρτα θα αποφύγει να αγγίξει την σόμπα Η μάθηση είναι παθητική και η σημασία δίνεται στο ερέθισμα και όχι στην αντίδραση Αφορά μάθηση κατώτερης μορφής και για αυτό είναι περιορισμένης αξίας

Συμπεριφοριστικές Θεωρίες Συντελεστική θεωρία μάθησης Μεγάλος εκπρόσωπος της είναι ο Skinner Η κύρια διαφοροποίηση του είναι ότι δίνει μεγαλύτερη σημασία στην συμπεριφορά απ’ ότι στο ερέθισμα. Επισημαίνει ότι η συμπεριφορά είναι συνυφασμένη με τις συνέπειες. Αν κάνουμε κάτι που έχει θετικές συνέπειες τότε αυτές θα μας σπρώξουν να επαναλάβουμε τη συμπεριφορά ενισχύοντας την. Συνεπώς προκύπτει πως ο Skinner θεωρεί ότι πρώτα εκδηλώνεται η συμπεριφορά και μετά ενισχύεται.

Συμπεριφοριστικές Θεωρίες Συντελεστική θεωρία μάθησης Η θεωρία του Skinner είναι γνωστή ως ενεργός ρύθμιση σε αντιδιαστολή με την κλασσική ρύθμιση του Pavlov. Ο Skinner δέχεται τις θέσεις του Pavlov αλλά θεωρεί ότι δεν εξαντλείται όλο το φάσμα τους σε αυτού του είδους τις απαντήσεις. Για να αποδείξει την θεωρία του ο Skinner έφτιαξε ένα κουτί και έβαλε μέσα ποντίκια που πρώτα έβρισκαν τυχαία τον δρόμο τους και μετά το επαναλάμβαναν. Για την θεωρία του Skinner η ενίσχυση παίζει τεράστιο ρόλο στη ζωή του ανθρώπου

Συμπεριφοριστικές Θεωρίες Μορφές συντελεστικής μάθησης Συμπεριφοριστικές Θεωρίες Μορφές συντελεστικής μάθησης Η θετική ενίσχυση Παράδειγμα: ο βαθμός, το «μπράβο» στο σχολείο Η αρνητική ενίσχυση Παράδειγμα: φοράμε ζώνη για να μην πληρώσουμε πρόστιμο Η άμεση τιμωρία Παράδειγμα: η επίπληξη την ώρα που θα βρίσει ένα παιδί Η έμμεση τιμωρία Παράδειγμα: δεν αφήνουμε το παιδί να βγει διάλειμμα αν κάνει κάποια ζημιά Η απόσβεση Παράδειγμα: Δεν στρέφουμε το κεφάλι και δεν μαλώνουμε τον μαθητή που ενοχλεί

Συμπεριφοριστικές Θεωρίες Σύγκριση θεωριών Κλασσική Εξαρτημένη Θεωρία S  R Συντελεστική Θεωρία Μάθησης R  S S=Stimulus R=Response

Συμπεριφοριστικές Θεωρίες Εφαρμογή Ενεργός συμμετοχή του μαθητή Δόμηση της διδακτέας ύλης σε σύντομες διδακτικές ενότητες Παρουσίαση της ύλης σύμφωνα με τους ρυθμούς του μαθητή Ενίσχυση των προσπαθειών του μαθητή και άμεση επαλήθευση της απάντησης του Επιβράβευση της σωστής απάντησης

Γνωστικές Θεωρίες Μάθησης Και στις θεωρίες αυτές διατηρούνται το ερέθισμα και η αντίδραση, ως βασικά χαρακτηριστικά, προστίθεται όμως ενδιάμεσα και ένας τρίτος παράγοντας, ο ανθρώπινος οργανισμός. Έτσι το προηγούμενο σχήμα γίνεται Ερέθισμα – Οργανισμός –Αντίδραση Δηλαδή ανάμεσα στο ερέθισμα και στην αντίδραση μεσολαβεί ο άνθρωπος και εξετάζονται οι γνωστικές του διαδικασίες όπως είναι η αντίληψη, η κρίση, η μνήμη, η προσοχή κ.α.

Γνωστικές Θεωρίες Μάθησης Αυτές οι θεωρίες δίνουν έμφαση στις διαδικασίες σκέψης και μάθησης, δηλαδή στους τρόπους που οι άνθρωποι αποκτούν, οργανώνουν, αποθηκεύουν και χρησιμοποιούν πληροφορίες. Έχουν τις ρίζες τους στην ψυχολογία Gestalt θεμελιωτές της οποίας είναι οι γερμανοί ψυχολόγοι Wertheimer, Kohler. Αντιπαρατίθενται στην αποσπασματική και μηχανιστική θεώρηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς των συμπεριφοριστικών θεωριών

Γνωστικές Θεωρίες Μάθησης Θεωρία του Bruner Η προσέγγιση του Bruner εντάσσεται στην γνωστική παράδοση. Θεωρεί την μάθηση όχι απλώς ως συμπεριφορική μονάδα προκαλούμενη από ένα ερέθισμα και ενισχυόμενη από την ενίσχυση, αλλά ως ενεργητική διαδικασία κατά την οποία ο μαθητής εικάζει αρχές και κανόνες και στη συνέχεια τους δοκιμάζει.

Γνωστικές Θεωρίες Μάθησης Βασικά στάδια της γνωστικής διαδικασίας (ανακαλυπτική διαδικασία μάθησης) Απόκτηση πληροφοριών – ανακάλυψη γνώσεων Μετασχηματισμός ή χειρισμός της πληροφορίας ώστε να αποκτήσει την κατάλληλη μορφή Δοκιμή και έλεγχος της καταλληλότητας της πληροφορίας Αξιολόγηση γνώσεων Ο Bruner υποστηρίζει ότι όλα τα θέματα είναι δυνατόν να διδαχθούν στα παιδιά, αρκεί να διδαχθούν με το σωστό τρόπο. Η ύλη των σχολικών προγραμμάτων πρέπει να είναι σπειροειδής.

Γνωστικές Θεωρίες Μάθησης Σημαντικό είναι και το έργο του Piaget O Piaget περιγράφει την ανάπτυξη της λογικής σκέψης του παιδιού ως μια εξελικτική διαδικασία που διαμορφώνεται μέσα από διαφορετικά στάδια. Μέχρι 2 ετών το αισθησιοκινητικό στάδιο (μόνο αισθητηριακές και κινητικές δεξιότητες) Από 2 έως 7 ετών το στάδιο της προλογικής σκέψης (σύμβολα, αριθμούς, ομοιότητες) Από 7 έως 12 ετών το στάδιο των συγκεκριμένων πράξεων (ταξινομεί, οδηγείται στον κόσμο της αφηρημένης σκέψης) Από 12 ετών το στάδιο των λογικών τυπικών πράξεων ()

Θεωρίες Κοινωνικής μάθησης Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι η μάθηση γίνεται με την παρατήρηση και μίμηση προτύπων συμπεριφοράς Ο συμπεριφορισμός κυριάρχησε μέχρι το 1950. Τότε κάποιοι κατάλαβαν πως ψυχολογία δεν είναι μόνο αυτό που μετριέται αλλά και αυτό που αισθάνεται κάποιος, ο τρόπος που σκέφτεται. Αυτό δημιούργησε έντονες συζητήσεις γιατί οι μεν υποστήριζαν το περιβάλλον και την επίδραση του στον οργανισμό, ενώ οι δε τη στάση των ατόμων και τον εσωτερικό τους κόσμο

Θεωρίες Κοινωνικής μάθησης Παράλληλα δημιουργείται ένα τρίτο ρεύμα που συνδυάζει και τις δύο τάσεις, ο νεοσυμπεριφορισμός. Είναι ένα συμπεριφοριστικό μοντέλο το οποίο όμως αποδέχεται τις γνωστικές διαδικασίες και τον ενεργό ρόλο του ανθρώπου στη μάθηση Η διαφοροποίηση των απαντήσεων και των στάσεων του καθενός οφείλεται στα κριτήρια που ο καθένας μας έχει. Και τα κριτήρια αυτά είναι αποτέλεσμα μάθησης στην οποία βεβαίως επιδρά και η γονιδιακή κληρονομικότητα

Θεωρίες Κοινωνικής μάθησης Κύριος εκφραστής των θεωριών αυτών είναι ο Vygotsky Έδωσε έμφαση στον πολιτισμό, στις γνώσεις, στα πιστεύω, στις συνήθειες και τις δεξιότητες Χώρισε τις νοητικές λειτουργίες σε κατώτερες και ανώτερες Υποστήριξε πως η συνεργασία αποτελεί πηγή της νοητικής ανάπτυξης. Η μάθηση είναι συνεργατική

Θεωρίες Κοινωνικής μάθησης Ο Vygotsky θεωρούσε πως ότι η ανάπτυξη μιας συμπεριφοράς πραγματοποιείται σε δύο επίπεδα Το κατώτερο, η επίδοση που το παιδί επιτυγχάνει μόνο του Το ανώτερο, η επίδοση που το παιδί επιτυγχάνει με την βοήθεια κάποιου άλλου Η ζώνη επικείμενης ανάπτυξης αφορά την δυνατότητα ανάπτυξης και εξέλιξης του ατόμου εφόσον όμως βοηθείται από κάποιον άλλο. Η ζώνη επικείμενης ανάπτυξης διαφέρει από παιδί σε παιδί και επιπλέον δεν είναι σταθερή στο ίδιο παιδί με την πάροδο του χρόνου. Επίσης η ζώνη έχει όρια, δηλαδή ένα παιδί δεν μπορεί να μάθει οτιδήποτε οποτεδήποτε

Σύνοψη Συμπεριφοριστικές θεωρίες Γνωστικές θεωρίες Θεωρίες κοινωνικής μάθησης Κύρια πηγή μάθησης Ερεθίσματα του περιβάλλοντος Εσωτερική γνωστική δομή Αλληλεπίδραση ατόμου- περιβάλλοντος Ρόλος του διδάσκοντα Συστηματικός σχεδιασμός της διδασκαλίας με βάση τα κατάλληλα ερεθίσματα, επιβραβεύσεις και ενθαρρύνσεις Αξιοποίηση της υπάρχουσας γνώσης και εμπειρίας για την πρόσληψη του νέου υλικού Άντληση διδαγμάτων από την αλληλεπίδραση ατόμου – περιβάλλοντος Ενίσχυση της ομαδικής εργασίας Βασικοί εκπρόσωποι Pavlov Gurtrhie Skinner Piaget Bruner Vigotsky Bandura