ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΥΛΙΚΟ» Χειμερινό εξάμηνο 2006-2007 Μάθημα: Πολυμέσα στην εκπαίδευση. Μαθησιακές επιδράσεις και σχέσεις με τα παραδοσιακά εκπαιδευτικά μέσα Διδάσκουσα καθηγήτρια : Δημητρακοπούλου Αγγελική Θέμα εργασίας: «Αξιοποίηση εκπαιδευτικού λογισμικού στα πλαίσια της θεωρίας της μάθησης του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού / εποικοδομη(τι)σμού/δομη(τι)σμού(social constructivism):H χρήση λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης στο μάθημα της Ιστορίας στην ελληνική εκπαίδευση» Φοιτήτρια: Ορφανού Λουκία, Α.Μ. 423Μ/2005007

Άξονες ανάλυσης του θέματος Ο χάρτης εννοιών ως εργαλείο μάθησης Λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης Χρήση και χρησιμότητά του λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης ως γνωστικού εργαλείου, ως εργαλείου αξιολόγησης και ως εργαλείου μεταγνώσης στο μάθημα της Ιστορίας Προβληματισμοί - Ανοιχτά ερευνητικά ερωτήματα.

Λέξεις κλειδιά: κοινωνικός κονστρουκτιβισμός εννοιολογικοί χάρτες λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης μάθημα Ιστορίας

Οι χάρτες εννοιών ως εργαλεία μάθησης Οι χάρτες εννοιών ως εργαλεία μάθησης. Η ένταξή τους στο πλαίσιο των θεωριών μάθησης. Στα πλαίσια της κοινωνικοπολιτιστικής/ Κουνστρουκτιβιστικής /Εποικοδομηστικής προσέγγισης διδασκαλίας (Vygotsky) Μαθησιακή στρατηγική Εργαλείο διαμεσολάβησης της γνώσης . Δομεί καθοδηγεί και μετασχηματίζει τη γνώση scafolding (σκαλωσιά) για ZOE(Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης Vygotsky)

Μάθηση με νόημα :αφομοίωση νέων εννοιών στις προϋπάρχουσες. Οι χάρτες εννοιών ως εργαλεία μάθησης. Η ένταξή τους στο πλαίσιο των θεωριών μάθησης. Η τεχνική της χαρτογράφησης εννοιών αναπτύχθηκε από τον Novac (δεκαετία του 70) Βασίστηκε στη θεωρία του Ausubel(1968)The Psychology of Meaningful Learning Μάθηση με νόημα :αφομοίωση νέων εννοιών στις προϋπάρχουσες. Ενθάρρυνση των μαθητών για τέτοιες συνδέσεις

Οι χάρτες εννοιών ως εργαλεία μάθησης Οι χάρτες εννοιών ως εργαλεία μάθησης. Η ένταξή τους στο πλαίσιο των θεωριών μάθησης. Είναι τεχνική με στόχο τη γραφική αναπαράσταση της γνώσης Στηρίζεται στην παραδοχή ότι η κωδικοποίηση της πληροφορίας είναι κυρίως εικονική (με μορφή νοητικών εικόνων) και συμβολική (μη λεκτική , ως έννοιες). (Νovac Gowin) Και ότι η γνώση αποθηκεύεται στο μυαλό μας με ένα είδος ιεραρχικής και ολογραφικής μορφής. Αποτελείται από δίκτυα εννοιών που αποτελούνται από κόμβους και συνδέσεις. Οι κόμβοι αναπαριστούν τις έννοιες και οι συνδέσεις τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών.

ΧΑΡΤΗΣ δείχνει αποτελείται από σχέσεις έννοιες συνδετικές φράσεις Εννοιολογικοί Χάρτες ένας ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ έννοιες συνδετικές φράσεις σχέσεις αποτελείται από δείχνει μεταξύ Πηγή:Λυμπουρλίδου,Χρυσαφίδου http://www.moec.gov.cy/dde/klimakio/Themata/Epistimi/xartografisi/menu.htm

Κύρια χαρακτηριστικά εννοιολογικών χαρτών. η ιεραρχική δομή η ύπαρξη παραδειγμάτων η ικανότητα αναζήτησης και χαρακτηρισμού νέων σύνθετων δεσμών (cross links) H σχέση ανάμεσα στις έννοιες προσδιορίζεται και από τα στιγμιότυπα που είναι αυτόνομες μονάδες γνώσης με δομή έννοια1-σύνδεσμος-έννοια 2-σύνδεσμος –έννοια 3.

Χάρτης τύπου «αράχνης»

Χάρτης ιεραρχικός

Χάρτης τύπου «διαγράμματος ροής»

Χάρτης τύπου «συστήματος»

Γραμμικός χάρτης

Ημιδομημένα δείγματα χαρτών για συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους Ερευνητικό θέμα

Ημιδομημένα δείγματα χαρτών για συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους

Ημιδομημένα δείγματα χαρτών για συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους

Ημιδομημένα δείγματα χαρτών για συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους

Παράδειγμα εννοιολογικού χάρτη για σύγκριση ιστορικών γεγονότων

Μετάβαση από το περιβάλλον των διαγραμμάτων στο περιβάλλον των περιγραφών (outline)

Τρόποι δημιουργίας Γύρω από ένα κεντρικό ερευνητικό ερώτημα (focus question) ή μία κεντρική λέξη έννοια, καταγράφονται οι επιμέρους έννοιες , τα στοιχεία που μπορούν να συνδεθούν με την κεντρική Με τη μέθοδο καταιγισμού ιδεών (brainstorming) Μπορεί να δίνεται ένας ημιδομημένος χάρτης με σχεδιασμένα τα ιεραρχικά επίπεδα , με ορισμένες βασικές έννοιες στις κατάλληλες θέσεις , αλλά και με κενές θέσεις για να συμπληρώσουν οι μαθητές έννοιες και συνδέσεις .

Λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης (concept mapping software) είναι ένα «διερευνητικό λογισμικό» ανήκει στα ανοικτά περιβάλλοντα διερεύνησης ειδικών θεμάτων των εκπαιδευτικών εφαρμογών των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας, που επιτρέπουν δραστηριότητες και διερευνήσεις για οποιοδήποτε γνωστικό αντικείμενο ένα ανοικτό, δυναμικό, μοντελοποιητικό εργαλείο επεξεργασίας εννοιών, οικοδόμησης λόγου και επίλυσης προβλημάτων

Είδη λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης Το πιο δημοφιλές Inspiration (ελεύθερη δοκιμή για 30 μέρες) Kατάλογοι λογισμικών στην ιστοσελίδα του Lanzing στο Πανεπιστημίο Utwente της Ολλανδίας The Concept Mapping Homepage (Lanzing J. 1997) στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου (Λυμπουρίδου , Σεβαστίδου) και στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου του Illinois στη διεύθυνση: http://classes.aces.uiuc.edu/ACES100/Mind/c-m2.html Στο βιβλίο των Φορτούνη κ.ά 2006, Οι χάρτες εννοιών στο σχολείο

Constructivist Learning Environemnt

Στη μαθησιακή διαδικασία μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το διδάσκοντα για την προετοιμασία /οργάνωση διδασκαλίας ως μια εναλλακτική πρόταση διδασκαλίας, μέσο παρουσίασης μαθήματος και ως γνωστικό εργαλείο για τη διερεύνηση πρότερων αντιλήψεων των μαθητών σε βασικές έννοιες των γνωστικών αντικειμένων που πρόκειται να διδαχθούν και ως μέσο εντοπισμού των παρανοήσεων. για αναπαράσταση των γνωστικών δομών του εκπαιδευομένου και για αξιολόγηση και αυτοαξιολόγηση του εκπαιδευομένου

Ο εννοιολογικός χάρτης μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον εκπαιδευόμενο ως μαθησιακό και γνωστικό εργαλείο ή/ και για ανταλλαγή ιδεών και επικοινωνία μεταξύ των εκπαιδευομένων. Για τη διαπραγμάτευση του νοήματος μέσα από το διάλογο(negotiating meaning) Συμβάλλει στην ενεργητική, εξατομικευμένη αποτελεσματική μάθηση, στην ανάπτυξη δημιουργικής σκέψης και στην καλλιέργεια κριτικής σκέψης

Ο εννοιολογικός χάρτης βοηθά τον εκπαιδευόμενο Ο εννοιολογικός χάρτης βοηθά τον εκπαιδευόμενο να μαθαίνει πώς να μαθαίνει , να αποκτά επίγνωση των διαδικασιών μάθησης. Έτσι επιτυγχάνονται στόχοι και στο μεταγνωστικό επίπεδο, προωθείται η ανάπτυξη της μεταγνωσιακής επίγνωσης

Τα πλεονεκτήματα του λογισμικού σχέση με τον παραδοσιακό τρόπο χαρτογράφησης με χαρτί και μολύβι εντοπίζονται i)στην ευκολία αναδιοργάνωσης κόμβων ετικετών και δεσμών ii)στη δυναμική μετακίνηση κόμβων χωρίς αλλαγή δεσμών iii) στη δυνατότητα μετατροπής των εννοιολογικών χαρτών σε άλλες ηλεκτρονικές μορφές, όπως διανύσματα , περιλήψεις κειμένων ή ακόμα και με δομή υπερκειμένων

Τα πλεονεκτήματα του λογισμικού σχέση με τον παραδοσιακό τρόπο χαρτογράφησης με χαρτί και μολύβι εντοπίζονται iv) στη δυνατότητα επιλεκτικής εστίασης σε μεγάλους νοητικούς χάρτες (μεγάλη επιφάνεια σχεδιασμού) v) σύνδεση με το Internet vi) δυνατότητα εμπλουτισμού του χάρτη με γραφικά (χρώματα, εικόνες, σχήματα).

Η χρήση λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης στο μάθημα της Ιστορίας στην Ελλάδα στο πλαίσιο του σύγχρονου προβληματισμού για τη διδακτική της Ιστορίας. η μάθηση δε συνδέεται μόνο με τις γνώσεις που θα αποκτήσει ο μαθητής (γνωρίζω τι) αλλά με τις δεξιότητες που θα αναπτύξει (γνωρίζω πώς) για προσδιορισμό κατανόηση ανάλυση και ερμηνεία ιστορικών φαινομένων διαμόρφωση προσωπικής άποψης και τη συζήτηση με τα άλλα μέλη της κοινότητας.

Η δημιουργία εννοιολογικών χαρτών ως γνωστικών εργαλείων στην Ιστορία εντάσσεται : Στην εναλλακτική παράδοση της νέας ιστορίας, στο μοντέλο του ενεργητικού πολιτιστικού μετασχηματισμού, που δίνει έμφαση στις εποικοδομητιστικές θεωρίες μάθησης (constructivism), συνδέει ακαδημαϊκή και σχολική γνώση και στο οποίο ο εκπαιδευτικός μετασχηματίζεται σε ενορχηστρωτή των μαθησιακών πρακτικών Και ο μαθητής οικοδόμος της γνώσης

Η χρήση λογισμικού εννοιολογικών χαρτών (αναπαραστάσεων)στο μάθημα της Ιστορίας συναρτά την παιδαγωγική έρευνα και το σχεδιασμό εκπαιδευτικού λογισμικού με την επιστημολογία του γνωστικού αντικειμένου Προέρχεται από την παράδοση που θέλει τους υπολογιστές στην εκπαίδευση νοητικά εργαλεία, που βοηθούν τους μαθητές να κάνουν τη σκέψη τους αντικείμενο διαλόγου και να αναπτύσσουν πιο σύνθετους συλλογισμούς. Πρόσφατα εισήχθη στη μελέτη της ιστορικής κατανόησης, ενώ είχε κυρίως αναπτυχθεί στη φυσική και τα μαθηματικά.

Χρήση λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης στην Ιστορία Η παιδαγωγική αξία της χρήσης λογισμικού για τη δημιουργία αναπαραστάσεων δεν έγκειται κυρίως στην εποπτικότητά τους. Αυτό που κυρίως διαφοροποιεί τις νέες τεχνολογίες από τα παραδοσιακά εποπτικά μέσα είναι ο δυναμικός χαρακτήρας των αναπαραστάσεων , δηλαδή οι δυνατότητες δόμησης και χειρισμού που προσφέρουν στους μαθητές

Η διαδικασία χαρτογράφησης από τους αρχικούς ως τους τελικούς συνθετότερους προωθεί την αισθητοποίηση της αναλυτικής σκέψης την ανάπτυξη συνθετότερων συλλογισμών μέσα πάντα από το διάλογο των εκπαιδευομένων. Στη διαδικασία αυτή ο δάσκαλος λειτουργεί ως διαμεσολαβητής (mediator) και παρακινεί τους μαθητές να επιχειρηματολογούν για τη σωστή διάταξη των εννοιών . Η σύγκριση μεταξύ του αρχικού και τελικού χάρτη με βάση μια σειρά από ποσοτικά (αριθμός κόμβων και συνδέσμων) και ποιοτικά κριτήρια(πληρότητα, καταλληλότητα και εξέλιξη δομής των χαρτών) προσδιορίζει το βαθμό οικειοποίησης του γνωστικού αντικειμένου.

Παραδείγματα διδακτικής αξιοποίησης Για την προσέγγιση των ιστορικών εννοιών, όπως η έννοιες φασισμός και ναζισμός, των γεγονότων και σχέσεων που περιλαμβάνονται σ’ αυτές τις ενότητες. (Κόκκινος Κουνέλη 2006) με στόχο να ενταχθούν οι ιστορικές έννοιες στα ιστορικά συμφραζόμενα .

Παραδείγματα διδακτικής αξιοποίησης Η Δημαράκη (Δημαράκη 2002 σσ.371-378)το χρησιμοποιεί για να βοηθηθούν οι μαθητές να κατανοήσουν ότι η έννοια της σημασίας ενός ιστορικού γεγονότος προσδιορίζεται από τα ιστορικά συμφραζόμενα, ιστορική συνάφεια. Χρησιμοποιεί τη διδακτική ενότητα για τη ναυμαχία της Σαλαμίνας Τα διαγράμματα αισθητοποιούν την έννοια της απόδοσης συνάφειας στα ιστορικά γεγονότα. Οι μαθητές μπορούν να διερευνήσουν την ιστορική σημασία ενός γεγονότος αναπαριστώντας σε διάγραμμα συσχετισμούς και συνδέσεις ανάμεσα σε ιστορικά στοιχεία. Η επιλογή και η σύνδεση των στοιχείων κατά τη διαδικασία της αποκατάστασης ενέχει μια σειρά κρίσεων για την ιστορική τους σημασία.

Παραδείγματα διδακτικής αξιοποίησης Η Φορτούνη (Φορτούνη κ.ά. 2006β: 73-79) χρησιμοποιεί τους εννοιολογικούς χάρτες για την οργάνωση παρουσίαση και ανάλυση τριών διδακτικών ενοτήτων που αναφέρονται στον Πελ/νησιακό πόλεμο και μετά το τέλος της επεξεργασίας τους για την κατασκευή ανακεφαλαιωτικού εννοιολογικού χάρτη με στόχο την αξιολόγησή του.

Παραδείγματα διδακτικής αξιοποίησης Στην ενότητα με θέμα «Η άλωση της Κων/πολης» δίνοντας στους μαθητές τους βασικούς άξονες του θέματος (π.χ. πρόσωπα, αιτίες , γεγονότα) για να αποφευχθεί η γραμμική δομή του χάρτη προτρέπει τους μαθητές να μελετήσουν διαφορετικές εκδοχές για το ιστορικό γεγονός μέσα από το διαδίκτυο και στη συνέχεια να τις αποδώσουν στον εννοιολογικό χάρτη με τη βοήθεια του λογισμικού.

Παραδείγματα διδακτικής αξιοποίησης Σε άλλη δραστηριότητα (Φορτούνη κ.ά.2006:143-157) δίνεται πρότυπο προγράμματος λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης για τους συγκριτικούς εννοιολογικούς χάρτες και ζητείται σύγκριση μεταξύ Ιουλιανού του Παραβάτη και Θεοδοσίου του Μέγα.

Παραδείγματα διδακτικής αξιοποίησης Η Μαυραντωνάκη (2003) σε μια δραστηριότητα τοπικής ιστορίας, χρησιμοποιεί τους χάρτες ως μαθησιακά εργαλεία, ως εργαλείο διάγνωσης των αρχικών εννοιών και μετά τη διδακτική παρέμβαση ως εργαλεία αξιολόγησης της μάθησης για την ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης των μαθητών Συμπεραίνει ότι υπάρχει ευχέρεια των μαθητών για τη χρήση του εργαλείου .Δυσκολία για οργάνωση συστηματικής δομής των διαγραμμάτων

Παραδείγματα διδακτικής αξιοποίησης Ο Καρασαβίδης(2005) σε δραστηριότητα σχετική με τις ενότητες της Ιωνικής Επανάστασης και της ναυμαχίας της Σαλαμίνας διαπιστώνει ότι η οικειοποίηση του γνωστικού εργαλείου ήταν περιορισμένη , ενώ η γραμμική δομή ήταν χαρακτηριστική για τους χάρτες που είχαν κατασκευαστεί. Η γραμμική δομή φαίνεται ότι συνδέεται στενά με την πρόσληψη του χάρτη εννοιών με όρους ενός άλλου γνωστικού αντικειμένου, της αφήγησης

Εκπαιδευτικές δραστηριότητες με χρήση λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης στο μάθημα της Ιστορίας. Οφέλη για τους μαθητές. Ενισχύοντας την εποπτικότητα εξατομικεύουν τις μαθησιακές ανάγκες των εκπαιδευομένων. Η δυνατότητα χειρισμού της αναπαράστασης επιτρέπει αναθεωρήσεις και διορθώσεις , γεγονός που οδηγεί στην καλύτερη οικειοποίηση του γνωστικού αντικειμένου και συμβάλλει στη μεταγνώση, μεταγνωσιακή επίγνωση. Διευκολύνουν την ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης . Οι μαθητές γίνονται παραγωγοί και μετασχηματιστές της ιστορικής γνώσης.

Εκπαιδευτικές δραστηριότητες με χρήση λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης στο μάθημα της Ιστορίας. Οφέλη για τους μαθητές. Επιτρέπουν κατανόηση σύνθετων ιστορικών όρων όπως π.χ. κοινωνική διαστρωμάτωση , συνέργεια παραγόντων, κοινωνική τάξη. Οι έννοιες γίνονται αναλυτικά εργαλεία ερμηνείας του ιστορικού υλικού. Χρησιμοποιούνται ως διδακτικά εργαλεία για την ανίχνευση των προτέρων γνώσεων των μαθητών και τον εντοπισμών, για τη μελέτη της εννοιολογικής αλλαγής των εκπαιδευομένων, ως εργαλεία αξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης.

Προβληματισμοί Αν και τα υπολογιστικά περιβάλλοντα εννοιολογικής χαρτογράφησης είναι εύχρηστα και εύκολα στην εκμάθησή τους , η κατασκευή εννοιολογικών χαρτών παραμένει μια σύνθετη και πολύπλοκη διαδικασία Απαιτείται μακρά προετοιμασία των μαθητών για την εκπόνηση ενός άρτιου εννοιολογικού χάρτη με τη μορφή «δικτύου» ή «συστήματος»

Προβληματισμοί Οι μαθητές έχουν την τάση να κατασκευάζουν γραμμικούς εννοιολογικούς χάρτες ακολουθώντας τους τρόπους της παραδοσιακής ιστορικής αφήγησης ή στην καλύτερη περίπτωση με δομή «αστέρι» ή «δέντρο» Οι μαθητές έχουν την τάση να αντιγράφουν αυτούσια τμήματα από το κείμενο αναφοράς(π.χ. σχολικό εγχειρίδιο) χωρίς να το μετασχηματίζουν σε έννοιες -ετικέτες.

Γραμμικός χάρτης

Προβληματισμοί Διαπιστώνεται λοιπόν ότι χρειάζεται πάντα η άμεση ή έμμεση αποτελεσματική καθοδήγηση από την πλευρά των διδασκόντων . Τα ανοικτά περιβάλλοντα μάθησης προσφέρουν ένα πλούσιο περιβάλλον, αλλά δεν μπορούν από μόνα τους να εξασφαλίσουν μια συγκεκριμένη μάθηση. (Δημητρακοπούλου 1998:71)

Προβληματισμοί προτάσειες Απαραίτητη προϋπόθεση για την αξιοποίηση λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης όμως είναι η αναδιοργάνωση της διδασκαλίας του μαθήματος της ιστορίας Από τη μετάδοση ιστορικής πληροφορίας στην υποστήριξη των μαθητών ώστε να δομήσουν τις δικές τους ιστορικές ερμηνείες.

Προβληματισμοί προτάσεις Προϋποθέτει αποδοχή των βασικών ιδεών του κονστρουκτιβισμού και τη δημιουργία ανοικτών μαθησιακών περιβαλλόντων , γεγονός που απαιτεί αλλαγές σε δομικά στοιχεία της εκπαίδευσης , όπως είναι το αναλυτικό πρόγραμμα , τα μοντέλα διδασκαλίας , ο ρόλος του δασκάλου και του μαθητή.

Προβληματισμοί προτάσεις Απαιτείται η επιστημονική και παιδαγωγική συγκρότηση του εκπαιδευτικού για την υποστήριξη τέτοιων διδακτικών στρατηγικών όπου θα ενορχηστρώνει την τάξη σε συνεργατική κοινότητα μάθησης στο πλαίσιο της οποίας οι μαθητές θα εκπονούν ενδιαφέροντα προγράμματα μέρος των οποίων θα βασίζεται στη χρήση της τεχνολογίας.