Γιάννης Σπιλάνης Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τμήμα Περιβάλλοντος Η ανάπτυξη των νησιών. Ευρωπαϊκά νησιά και Πολιτική Συνοχής - EUROISLANDS Γιάννης Σπιλάνης Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Στόχοι της μελέτης (α) Η ενημέρωση σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τη «νησιωτικότητα» και το γεγονός ότι δημιουργεί δομικά προβλήματα και άνισες ευκαιρίες μεταξύ των Ευρωπαίων Πολιτών (β) Η επεξεργασία προτάσεων πολιτικής συμβατών με τις Ευρωπαϊκές Πολιτικές με στόχο την ενθάρρυνση της ενδογενούς ανάπτυξης των νησιών (γ) Η χρησιμοποίηση των αποτελεσμάτων της μελέτης στην επεξεργασία των μελλοντικών πολιτικών σχετικών με την Εδαφική Συνοχή και τα Διαρθρωτικά Ταμεία

Σημεία (Τομείς) Εστίασης Ενίσχυση της (καινοτόμου) επιχειρηματικότητας / ανταγωνιστικός παραγωγικός ιστός Διαχείριση και αξιοποίηση φυσικών και πολιτιστικών πόρων (σε συνδυασμό με ανάπτυξη α’γενή τομέα και τουρισμό) Αναβάθμιση ανθρώπινου δυναμικού Βελτίωση των υποδομών και υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος (μεταφορές, επικοινωνίες, υγεία, παιδεία)

Αναμενόμενα αποτελέσματα Σε βάθος γνώση της κατάστασης των νησιών Ανάλυση πεδίου σε 4-6 αντιπροσωπευτικά ευρωπαϊκά νησιά Aιτίες που προκαλούν τα προβλήματα στα νησιά Αξιολόγηση των υφιστάμενων πολιτικών για τα νησιά Ανάλυση των δυνατοτήτων των νησιών Ανάλυση μέτρων που μπορούν να υιοθετηθούν Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματος παρακολούθησης της κατάστασης των νησιών Εκπόνηση μελέτης αναφοράς για στρατηγικό σχεδιασμό και χωρικό προγραμματισμό

OBS – EURISLES: Η ομάδα Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Συντονιστής Εταίρος Τμήματα Περιβάλλοντος, Γεωγραφίας, Επιστημών Θάλασσας, Ναυτιλιακών Σπουδών, Διοίκησης Επιχειρήσεων (Τουρισμού), Σπιλάνης Γ. (επ.υπ) University of Malta G.Baldachinno, Ερευνα Πεδίου Center of Regional and Tourism Research (Bornholm-Denmark) P.Billing, Επιχειρηματικότητα, Νέες Τεχνολογίες

OBS – EURISLES: Η προσέγγιση Βασικά Ερωτήματα Τι συμβαίνει στα νησιά και ποιο είναι το πρόβλημα Γιατί συμβαίνει; Ποιες είναι οι αιτίες; Τι μπορεί να γίνει (ποια στρατηγική) και πως; (με ποιες πολιτικές)

Γενική Προσέγγιση ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Ανάλυση ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αξιολόγηση ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Βιώσιμη Ανάπτυξη ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Προβλήματα ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Επιπτώσεις Επίλυση ΕΠΙΛΥΣΗ ΕΛΚΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Ελκυστικότητα ΑΙΤΙΕΣ Αιτίες ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Αποτελέσματα Αντιμετώπιση ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Δημιουργία ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ / μεταβολή Κεφαλαίων Εκροές Δράσεις Εισροές ΕΙΣΡΟΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΚΡΟΕΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ Εξωγενείς Εξωγενείς Παράγοντες

Στόχος: Βιώσιμη Ανάπτυξη Στόχος: Βιώσιμη Ανάπτυξη Πυλώνες Βιώσιμης Ανάπτυξης Οικονομική Αποτελεσματικότητα Κοινωνική Δικαιοσύνη Περιβαλλοντική Διατήρηση Πληθυσμιακή εξέλιξη Ενεργός Πληθυσμός Γήρανση Ανεργία Εισόδημα Κατανομή Εισοδήματος Προσδόκιμο ζωής ΑΕΠ Εξαγωγικοί/Ανταγωνιστικοί Τομείς Αποφυγή μονοκαλλιέργειας Θάλασσα Πόσιμο Νερό Έδαφος Βιοποικιλότητα Τοπίο Ατμόσφαιρα Αστική Ποιότητα Για την ευημερία της τοπικής κοινωνίας

1. Τι θεωρούμε πρόβλημα(1) (Α) Οικονομία Συρρίκνωση παραγωγικού ιστού (Ελλειψη θέσεων εργασίας) Μονοκαλλιέργεια τουρισμού - παραθερισμού (+ εμπόριο, κατασκευές)/ Ευθραυστότητα Εστίαση στον τουρισμό «Ηλίου-Θάλασσας» Μη διαφοροποίηση προϊόντος / Υψηλός ανταγωνισμός από χώρες χαμηλού κόστους Χαμηλή προστιθέμενη αξία από κεφάλαιο – εργασία / Υπεραξίες από γη, φύση και μνημεία Υψηλές οικονομικές διαρροές εκτός νησιών

Οικονομική αποτελεσματικότητα Χαρακτηριστικά Μεταβλητές Οικονομικές εκροές ΑΕΠ ανά κάτοικο ΑΕΠ ανά εργαζόμενο Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ /κάτοικο Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ Οικονομική ανάπτυξη και ευθραυστότητα Βαρύτητα ανταγωνιστικών κλάδων της οικονομίας Χαρακτηριστικά των κύριων κλάδων (εξέλιξη προσφοράς – ανταγωνισμού, προστιθέμενη αξία) Μονοκαλλιέργεια Οικονομικές διαρροές

1. Τι θεωρούμε πρόβλημα(2) (Β) Κοινωνία Πληθυσμιακές εξελίξεις αρνητικές Γήρανση πληθυσμού Ανεργία – Μετανάστευση (ειδικά ειδικευμένων / νέων) Εποχική Απασχόληση μη ειδικευμένου προσωπικού (τουρισμός, κατασκευές, εμπόριο) Χαμηλά και άνισα διανεμόμενα εισοδήματα

Κοινωνική Δικαιοσύνη Χαρακτηριστικά Μεταβλητές Πληθυσμιακή δομή και εξέλιξη Εξέλιξη πληθυσμού και ρυθμός μεταβολής Φυσική κίνηση / ρυθμός αντικατάστασης Μετανάστευση Ενεργός πληθυσμός Εξηρτημένος πληθυσμός Γερασμένος πληθυσμός Κοινωνική συνοχή Ποσοστά ανεργίας συνολικά, γυναικών, νέων Μακροχρόνια ανεργία Εισόδημα ανά κάτοικο, διανομή εισοδήματος Προσδόκιμο ζωής Πρόωρη εγκατάλειψη σχολείου

1. Τι θεωρούμε πρόβλημα (3) (Γ) Περιβάλλον: Αδυναμία παροχής πόρων και οικοσυστημικών υπηρεσιών Ανεπάρκεια και ποιοτική υποβάθμιση υδατικών πόρων (πόσιμου νερού) Υποβάθμιση παραλιών - θάλασσας Ερημοποίηση εδαφών Υποβάθμιση δομημένου περιβάλλοντος Υποβάθμιση τοπίου από δόμηση και ανεξέλεγκτες οχλούσες δραστηριότητες Υποβάθμιση πολιτιστικής κληρονομιάς Οι κίνδυνοι από τις κλιματικές αλλαγές

Περιβαλλοντική διατήρηση (1) Χαρακτηριστικά Μεταβλητές Διαθεσιμότητα και ποιότητα πόσιμου νερού % πληθυσμού που καλύπτεται από πόσιμο νερό % του πόσιμου νερού που παρέχεται από φυσικές πηγές % του πόσιμου νερού που προέρχεται από αφαλατώσεις, λιμνοδεξαμενές, μεταφορά νερού Περιοχές που έχει σημειωθεί υποβάθμιση ποιότητας υδροφόρου ορίζοντα Ποιότητα θαλάσσιου νερού  κατάσταση ποιότητας θαλάσσιου νερού Ποιότητα αέρα / κλιματική αλλαγή Κατάσταση ποιότητας ατμόσφαιρας  Ποιότητα εδάφους Ερημοποίηση, διάβρωση Βιοποικιλότητα Απειλούμενα είδη, κάλυψη γης, Διαχείριση προστατευόμενων περιοχών

Περιβαλλοντική διατήρηση (2) Ποιότητα τοπίου Εκτός οικισμού δόμηση Δόμηση στην παράκτια ζώνη Διατήρηση πολιτιστικού κεφαλαίου Συντήρηση, αξιοποίηση προστατευόμενων πόρων Ποιότητα αστικού χώρου Θόρυβος % έκτασης ελεύθερων χώρων Πυκνότητα δόμησης Κυκλοφοριακός φόρτος

2. Γιατί συμβαίνουν; Η δυσμενής εξέλιξη των οικονομικών και δημογραφικών μεγεθών στη πλειοψηφία των νησιών καταδεικνύει το χαμηλό βαθμό ελκυστικότητας τους για: Χωροθέτηση επιχειρήσεων Εγκατάσταση νοικοκυριών

Ελκυστικότητα επιχειρήσεων Τα νησιά δεν είναι ελκυστικά για την εγκατάσταση επιχειρήσεων γιατί υπάρχει: Υψηλό κόστος παραγωγής Έλλειψη άφθονων φυσικών πόρων και γης Έλλειψη κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού Ελλείψεις στις υποδομές και παρεχόμενες υπηρεσίες (δημοσίου) συμφέροντος: μεταφορές, επικοινωνίες, ενέργεια, ύδρευση… Έλλειψη (δημόσιων και ιδιωτικών) φορέων στήριξης επιχειρήσεων: τράπεζες, σύμβουλοι..

Ελκυστικότητα νοικοκυριών Τα νησιά δεν είναι ελκυστικά για μόνιμη κατοικία Ευκαιρίες απασχόλησης περιορισμένες Υψηλό κόστος ζωής (που επιδεινώνει ο τουρισμός) Περιορισμένη προσπελασιμότητα (πολύ χαμηλή σε ορισμένες περιπτώσεις) Χαμηλότερα standards ζωής σε κρίσιμους τομείς (υγεία, παιδεία, αθλητισμός, πολιτισμός, διοίκηση)

Γιατί δεν είναι ελκυστικά (1); Νησιωτικότητα 3 βασικά χαρακτηριστικά: Μικρό Μέγεθος. Μικρός πληθυσμός, έλλειψη γης, έλλειψη φυσικών πόρων, αδυναμία οικονομιών κλίμακας Απομόνωση και Περιφερειακότητα: υψηλό κόστος για επιχειρήσεις, νοικοκυριά, κράτος Περιβαλλοντική ποικιλομορφία και ευθραυστότητα

Γιατί δεν είναι ελκυστικά; (2) Ακατάλληλες και ανεπαρκείς πολιτικές για τα χαρακτηριστικά των νησιών Πχ. ενιαία γεωργική – κτηνοτροφική πολιτική Ενιαία φορολογική πολιτική Ενιαία πολιτική ανταγωνισμού (πχ. απελευθέρωση μεταφορών) Ενιαία πολιτική για Υπηρεσίες Δημοσίου Συμφέροντος (πχ. Υγεία, Παιδεία, Μεταφορές, Επικοινωνίες)

Γιατί δεν είναι ελκυστικά; (3) (συνέχεια…) Ενιαίες προδιαγραφές για υποδομές με ηπειρωτική χώρα (μεγάλη κλίμακα) Σύστημα επιμόρφωσης προσαρμοσμένο στα χαρακτηριστικά του ηπειρωτικού χώρου (μεγάλοι πληθυσμοί) Ανεπάρκεια πόρων και μηχανισμών σχεδιασμού και υλοποίησης δημόσιων έργων Ενιαία διοικητική διάρθρωση και αρμοδιότητες Περιφερειακής Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης

3. Τι μπορεί να γίνει (1) Αλλαγή στρατηγικής: Ποιότητα εναντίον ποσότητας Αξιοποίηση των συγκριτικού πλεονεκτήματος των νησιών: αξιοποίηση μοναδικού φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος Μετατροπή των χαρακτηριστικών των νησιών από μειονεκτήματα σε πλεονεκτήματα Αξιοποίηση των αλλαγών που συμβαίνουν σε παγκόσμιο επίπεδο

Αλλαγή Στρατηγικής: Ποιότητα εναντίον ποσότητας 3. Τι μπορεί να γίνει (2) Αλλαγή Στρατηγικής: Ποιότητα εναντίον ποσότητας Αιτία: υψηλό κόστος που δεν συμπιέζεται – έλλειψη πόρων, μεταφορικά …. Ποιότητα στις υπηρεσίες τουρισμού + διαφοροποίηση και εμπλουτισμός προϊόντος Αγροτικά προϊόντα ποιότητας: προϊόντα ονομασίας προέλευσης Νέες υπηρεσίες/δραστηριότητες (πχ. εκπαίδευσης και έρευνας, πολιτισμού, …..)

3. Τι μπορεί να γίνει (3) Αξιοποίηση συγκριτικού πλεονεκτήματος νησιών: περιβάλλον και πολιτισμός Ανάδειξη φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος: Για διαφοροποίηση τουριστικού προϊόντος Για βελτίωση ελκυστικότητας για κατοικία Για προσέλκυση νέων υπηρεσιών

3. Τι μπορεί να γίνει (3) Μετατροπή των χαρακτηριστικών των νησιών από μειονεκτήματα σε πλεονεκτήματα: Η απομόνωση δεν είναι πάντα στοιχείο καθυστέρησης. Παράδειγμα οι Σκανδιναβικές χώρες-νησιά. Η μικρή κλίμακα και η απομόνωση ως στοιχείο δημιουργίας (πολιτιστικά και δημιουργικά επαγγέλματα – εργασία από απόσταση)

3. Τι μπορεί να γίνει (4) Αξιοποίηση Ευκαιριών Οι αλλαγές στους τομείς τεχνολογιών και πληροφόρησης Ο ενισχυόμενος ρόλος των υπηρεσιών Η στροφή όλο και μεγαλύτερων στρωμάτων του πληθυσμού προς υψηλότερη ποιότητα ζωής που συνδυάζει: Ποιότητα περιβάλλοντος Λιγότερο stress Ανθρώπινη κλίμακα Υγιεινά προϊόντα Ένα ελάχιστο επίπεδο παροχής υπηρεσιών

3. Τι μπορεί να γίνει (5) Ποιες πολιτικές; Εφαρμογή των αρχών της αλληλεγγύης, της αναλογικότητας και της επικουρικότητας σε Ευρωπαϊκό επίπεδο Εθνικό Επίπεδο Περιφερειακό / Τοπικό επίπεδο

3. Τι μπορεί να γίνει; (6) Ευρωπαϊκό επίπεδο: η εφαρμογή της Διακήρυξης του Αιγαίου με άξονες: Την έκφραση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης για την αντιμετώπιση των χαρακτηριστικών της νησιωτικότητας ανεξάρτητα του επιπέδου ΑΕΠ (διαρθρωτικά ταμεία) Την διαφοροποίηση των κλαδικών κοινοτικών πολιτικών ώστε να λαμβάνουν υπόψη τους τις επιπτώσεις στα νησιά σε καίριους τομείς όπως ΥΔΣ, περιβάλλον, γεωργία, αλιεία, εθνικές ενισχύσεις, ανταγωνισμός…..

Παραδείγματα αντιμετώπισης του αυξημένου κόστους λόγω νησιωτικότητας 3. Τι μπορεί να γίνει; (6α) Παραδείγματα αντιμετώπισης του αυξημένου κόστους λόγω νησιωτικότητας Χρηματοδότηση υποδομών και λειτουργικού κόστους μεταφορών, επικοινωνιών, υγείας, παιδείας, ενέργειας, περιβάλλοντος Χρηματοδότηση επιχειρήσεων Χρηματοδότηση δομών στήριξης της επιχειρηματικότητας - καινοτομίας Χρηματοδότηση (κίνητρα) για τη προσέλκυση ανθρώπινου δυναμικού

Υπηρεσίες Δημόσιου Συμφέροντος 3. Τι μπορεί να γίνει; (6β) Υπηρεσίες Δημόσιου Συμφέροντος Εξασφάλιση: Παροχή της υπηρεσίας (υποδομές, άτομα) σε τοπικό επίπεδο Ποιότητα της υπηρεσίας Κόστος της υπηρεσίας σε επίπεδο ανάλογο με εκείνο της ηπειρωτικής χώρας Πχ. πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη επείγοντα περιστατικά

3. Τι μπορεί να γίνει (7) Εθνικό επίπεδο Ειδική αναπτυξιακή στρατηγική: στόχοι και πόροι. Χωρική διαφοροποίηση πολιτικών. Συστηματική εκπόνηση Μελέτης Εκτίμησης Επιπτώσεων στα Νησιά νομοθετημάτων και πολιτικών Ειδική διοικητική διάρθρωση: Νησί «Κυβερνείο» με αυξημένους πόρους, αρμοδιότητες αλλά και ελέγχους νομιμότητας Ειδικό χωροταξικό: Νησιά αυτόνομες μονάδες και νησιά-δίκτυα. Αυστηροί κανόνες προστασίας φυσικού και πολιτιστικού αποθέματος (συγκριτικό πλεονέκτημα)

3. Τι μπορεί να γίνει; (8α) Περιφερειακή – Τοπική Πολιτική Στήριξη της καινοτομίας για ανταγωνιστικές δραστηριότητες (πχ. με αξιοποίηση διαδικτύου) Στήριξη της ποιότητας με ανάδειξη των τοπικών ιδιαιτεροτήτων (πχ. Σήμα ποιότητας στον τουρισμό για επιχειρήσεις και αυτοδιοίκηση) Προστασία φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς με «αυστηρά» χωροταξικά σχέδια (Απαγόρευση της εκτός οικισμού δόμησης που υποβαθμίζει το τοπίο και προκαλεί υψηλά κόστη διαχείρισης για τους ΟΤΑ)

3. Τι μπορεί να γίνει; (8β) Πολιτικές εξοικονόμησης πόρων (κυρίως ενέργειας, νερού) και διαχείρισης αποβλήτων (πράσινα νησιά), αντί νέων υποδομών Πολιτικές προσέλκυσης και διαρκούς κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού Βελτίωση διακυβέρνησης – ανάπτυξη κοινωνικού κεφαλαίου Μεσο-μακροπρόθεσμος σχεδιασμός με όραμα και συμμετοχικές διαδικασίες (Διακυβέρνηση)

Τα επόμενα βήματα Συγκέντρωση πληροφοριών και ποσοτικών δεδομένων για τεκμηρίωση απαντήσεων (ESPON – Stakeholders) Διερεύνηση παραγόντων ελκυστικότητας. Εντοπισμός τομέων προτεραιότητας εφαρμογής πολιτικών (τοπική έρευνα) Εντοπισμός αντιπροσωπευτικών νησιών για ανάλυση σε βάθος Καταγραφή καλών πρακτικών-πολιτικών στην αντιμετώπιση προβλημάτων Προτάσεις πολιτικής

Επικοινωνία με Stakeholders ΥΠΟΙΟ Συναρμόδια Υπουργεία ΓΓ. Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής Περιφέρειες με νησιά (4+4) ΕΝΑΕ – Νησιωτικές Νομαρχίες (13+5) ΚΕΔΚΕ – ΣΥΝΔΚΕ ΕΟΑΕΝ – Παραγωγικοί Φορείς Ελληνικό Δίκτυο Μικρών Νησιών Αγροτικός Τομέας (Γεωργικές Ενώσεις) Τουρισμός (Ενώσεις Ξενοδόχων) Περιβάλλον (ΜΚΟ: Δίκτυο Αιγαίου – Ελληνική Εταιρεία)

Επικοινωνία με Stakeholders Ιστοσελίδα: για πληροφόρηση Mailing list: για ενημέρωση Νησιωτικό forum: για ανταλλαγή απόψεων Χρονοδιάγραμμα Επίσημη έναρξη: 2/2009 Mεθοδολογία, επιλογή case studies: 5/2009 Αξιολόγηση κατάστασης, πολιτικών: 1/2010 Προτάσεις πολιτικών: 6/2010