Μάρτιος 2010 Ποιοτική Έρευνα με τη μέθοδο των Ομαδικών Συζητήσεων (Focus groups) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ, ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΙΚΑΤΑ

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΧΡΟΝΟΣ & ΤΟΠΟΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ: ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2010, ΑΘΗΝΑ 2

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Α/A ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΦΥΛΟ ΤΟΜΕΑΣ / ΕΙΔΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ ΤΟΠΟΣ ΔΙΑΝΟΜΗΣ 1ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΕΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ 9ΑΘΗΝΑ 2ΑΝΔΡΕΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ 10ΑΘΗΝΑ 3ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΕΣ ΕΛΑΣΤΙΚΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 9ΑΘΗΝΑ 4ΑΝΔΡΕΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΕΛΑΣΤΙΚΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 10ΑΘΗΝΑ 5ΓΥΝΑΙΚΕΣΑΝΕΡΓΕΣ10ΑΘΗΝΑ 6ΑΝΔΡΕΣΑΝΕΡΓΟΙ9ΑΘΗΝΑ 7ΓΥΝΑΙΚΕΣΕΡΓΑΖΟΜΕΝΕΣ ΔΕΚΟ9ΑΘΗΝΑ 8ΑΝΔΡΕΣΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΔΕΚΟ9ΑΘΗΝΑ Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΩΝ ΟΜΑΔΙΚΩΝ ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΝ 3

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ 1.Διερεύνηση των αντιλήψεων και των στάσεων για την οικονομική κρίση και τα μέτρα αντιμετώπισής της. 2.Διερεύνηση των στάσεων και των αντιλήψεων για το συνδικαλισμό, τους συνδικαλιστικούς φορείς, τις διεκδικητικές δράσεις και τα συνδικαλιστικά αιτήματα. 4

5

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (1) Η πλειονότητα των συμμετεχόντων εξέφρασε έντονο ενδιαφέρον για τις οικονομικές εξελίξεις.  Ωστόσο, σημαντικό τμήμα των ερωτώμενων αντιλαμβάνεται την παρεχόμενη πληροφόρηση από την τηλεόραση ως προσπάθεια παραπλάνησης και εκφοβισμού των πολιτών (τμήμα των νέων δηλώνει ότι βασίζεται αποκλειστικά στο internet για την ενημέρωσή του), άποψη που συνδέεται με την αντίληψη ότι οι διαστάσεις της οικονομικής κρίσης μεγαλοποιούνται σκοπίμως.  Ταυτόχρονα τμήμα των εργαζομένων των ΔΕΚΟ υποστηρίζει ότι ενημερώνεται κυρίως από τα σωματεία γεγονός που υποδηλώνει ότι το ενδιαφέρον τους εστιάζεται στις επερχόμενες αλλαγές στις συνθήκες και τους όρους εργασίας τους και όχι στην γενικότερη οικονομική κατάσταση της χώρας.  Η ενημέρωση για τις εξελίξεις δεν περιορίζεται μόνο στα Μ.Μ.Ε. αλλά αποτελεί κομμάτι των καθημερινών συναδελφικών και φιλικών συζητήσεων καθώς σύμφωνα με τους συμμετέχοντες, ο «κόσμος» ανησυχεί έντονα και προβληματίζεται για την οικονομική και εργασιακή του κατάσταση. Βασικά είναι η πρώτη φορά στην ζωή μου που βλέπω στους γύρω μου ότι δεν τους απασχολεί το πρωτάθλημα Παναθηναϊκού- Ολυμπιακού και ασχολούνται με αυτό το πράγμα που συμβαίνει… κάθε μέρα δηλαδή όπου ακούς συζήτηση θα γίνει για το μεροκάματο για τη δουλειά …(Ανδ/ελ) Πλέον βλέπω και τα δελτία ειδήσεων που παλιά δεν έβλεπα… (Γυν/ελ) 6

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (2)  Τέλος, σημαντικό τμήμα των ανέργων αλλά και των ελαστικά εργαζόμενων εμφανίζεται αποστασιοποιημένο και λιγότερο ενημερωμένο για τις εξελίξεις, γεγονός που συνδέεται με την αίσθηση ότι δεν επηρεάζεται δραματικά η δική του κατάσταση, αλλά και αποτελεί προσπάθεια αποφυγής της επιπρόσθετης ανασφάλειας που συνεπάγεται η ενημέρωση για τις αρνητικές εξελίξεις. Ο βαθμός ενδιαφέροντος είναι άμεσα συνδεδεμένος με την προσωπική εργασιακή και οικονομική κατάσταση των πολιτών, καθώς και με την αντίληψη σε σχέση με το κατά πόσο αυτή (δηλ. η οικονομική κατάσταση των πολιτών) θα επηρεαστεί από τα επερχόμενα μέτρα αντιμετώπισης καθώς και με την αντίληψη σε σχέση με το κατά πόσο αυτή (δηλ. η οικονομική κατάσταση των πολιτών) θα επηρεαστεί από τα επερχόμενα μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης. Το ενδιαφέρον κυρίως περιορίζεται στα άμεσα ζητήματα της επιβίωσης και της καθημερινότητας και δεν επεκτείνεται ιδιαίτερα στην γενικότερη οικονομική κατάσταση της χώρας. 7

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑΣ  Ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες στις συζητήσεις να αναφέρουν αυθόρμητα ποιες εξελίξεις θεωρούν περισσότερο σημαντικές στο επίπεδο της οικονομίας. Όλα αυτά που συμβαίνουν - Το πάγωμα των μισθών - Οι συντάξεις - Η ανεργία- Η φορολογία (Γυν/ΔΕΚΟ) Το πάγωμα των μισθών – Η αύξηση των ορίων ηλικίας – Οι περικοπές σε δώρα, άδειες, επιδόματα – Οι απολύσεις – Οι αυξήσεις φόρων (Ανδ/ιδ) Η ανεργία (Γυν/αν) (Γυν/ελ) Η μείωση των μισθών κάποιων ανώτατων στελεχών - Η αύξηση των ορίων ηλικίας (Ανδ/ελ) Ενδιαφέρον έχει να σημειωθεί ότι ενώ οι ομάδες των ΔΕΚΟ και των Ανδρών ιδιωτικών υπαλλήλων αναφέρθηκαν σχεδόν στο σύνολο των εξαγγελθέντων μέτρων, στις ομάδες των ανέργων και των ελαστικά εργαζόμενων οι αναφορές υπήρξαν περιορισμένες, ενώ ιδιαίτερα στις γυναίκες άνεργες και ελαστικά εργαζόμενες η Ανεργία υπήρξε σχεδόν η αποκλειστική αυθόρμητη αναφορά. 8

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΠΟΣΟ ΣΟΒΑΡΗ ΕΙΝΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (1) Γυναίκες: κρίνουν από το προσωπικό βίωμα Η χώρα βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας … Η πλειονότητα των συμμετεχόντων θεωρεί ότι η χώρα βρίσκεται πράγματι στα πρόθυρα της χρεοκοπίας (48 στους 74). Ωστόσο ιδιαίτερα έντονα υποστηρίζουν αυτή την άποψη οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα αλλά και οι άνεργοι (και ιδίως οι γυναίκες άνεργες). «Έχουμε τεράστιο δημοσιονομικό χρέος» (Ανδ/ιδ) (Ανδ/αν) «Το βλέπω γύρω μου …όλες οι επιχειρήσεις κλείνουν η μία μετά την άλλη» (Γυν/αν) «Δεν υπάρχουν καθόλου δουλειές» (Γυν/αν) Άνδρες: κρίνουν από τα οικονομικά δεδομένα της χώρας 9

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΠΟΣΟ ΣΟΒΑΡΗ ΕΙΝΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (2) Η χώρα βρίσκεται σε άσχημη οικονομική κατάσταση αλλά όχι στα πρόθυρα της χρεοκοπίας … Ωστόσο σημαντικό είναι το τμήμα των συμμετεχόντων που εκφράζει αμφιβολίες για την κρισιμότητα της οικονομικής κατάστασης της χώρας. «Θέλουν να μας τρομοκρατήσουν για να επιβάλλει η κυβέρνηση τα νέα μέτρα» (Ανδ/ελ) (Γυν/ελ) (Γυν/Δεκο) (μεμ Γυν/αν) «Δεν είμαστε η μόνη οικονομία της Ευρώπης σε αυτή την κατάσταση -θέλουν να μας κάνουν πειραματόζωο της Ευρώπης και μετά να εφαρμόσουν τα μέτρα και αλλού» (Ανδ/Δεκο) (Ανδ/ελ) (μεμ Ανδ/αν) «Προσπαθούν μέσω της Ελλάδας να αποδυναμώσουν το Ευρώ, η Αμερική ευθύνεται» (Γυν/ιδ) (τμήμα Ανδ/ιδ) (μεμ, Ανδ/αν) «Γίνεται αναδιανομή του πλούτου, είναι ευκαιρία για να κερδοσκοπήσουν πάλι κάποιοι» (Ανδ/ελ) (μεμ. Γυν/ελ) (Γυν/ιδ) (μεμ. Γυν/αν) «Το βασικό που άλλαξε είναι η στάση της Ε.Ε. απέναντι μας.» (Ανδ/Δεκο) «Δεν είμαστε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας… ο κόσμος βγαίνει έξω τα Σαββατοκύριακα» (τμήμα Γυν/αν & Ανδ/ιδ) 10

ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Για την οικονομική κρίση ευθύνονται κυρίως.. ―Οι πολιτικές όλων των προηγούμενων κυβερνήσεων, η κακοδιαχείριση, οι σπατάλες (όλοι) ―Η διαφθορά, η ατιμωρησία, η φοροδιαφυγή και η απουσία ελεγκτικών μηχανισμών (Γυν/αν) (Γυν/ιδ) (Ανδ/ιδ) (Ανδ/Δεκο) (Γυν/Δεκο) ―Η μακροχρόνια απουσία ανάπτυξης, επενδύσεων και παραγωγής (Ανδ/ελ) (Γυν/ελ) (μεμ. Γυν/ιδ) (μεμ.Ανδ/αν) ―Το γεγονός ότι σαν πολίτες δεν σκεφτόμαστε μακροπρόθεσμα… φάγαμε τις επιδοτήσεις π.χ. αγρότες, φοροδιαφεύγουμε, καταναλώναμε με πλαστικό χρήμα (Γυν/ελ) (Γυν/ιδ) (μεμ. Ανδ/αν) ―Η ένταξη στο Ευρώ, αυξήθηκαν οι τιμές σε όλα τα προϊόντα και οι μισθοί παρέμειναν στάσιμοι (σημαντικό τμήμα Ανδ/Δεκο) (Ανδ/ελ) ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ―Φταίμε και εμείς που τους ψηφίζουμε (τμήμα Γυν/αν) ―Η πολιτική της Ε.Ε. και του κεφαλαίου, τα μεγάλα συμφέροντα (Γυν/Δεκο) (μεμ. Ανδ/αν) ―Το τραπεζικό σύστημα,τα υψηλά επιτόκια (Γυν/Δεκο) ―Η Απουσία τιμολογιακής πολιτικής (Ανδ/Δεκο ) Γενικευμένη είναι η πεποίθηση ότι για την οικονομική κατάσταση της χώρας υπάρχουν σοβαρές πολιτικές ευθύνες όλων των κυβερνήσεων. 11 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ (1) ―Ιδιωτικοί Υπάλληλοι: Βιώνουν ιδιαίτερα έντονα το φόβο της απόλυσης. Η καθημερινή ανασφάλεια στους χώρους εργασίας αποτελεί γενικευμένο φαινόμενο. Ταυτόχρονα οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα επισημαίνουν ότι αναγκάζονται να δεχτούν περαιτέρω επιδείνωση των εργασιακών τους συνθηκών π.χ. παραπάνω απλήρωτες υπερωρίες προκειμένου να μην χάσουν την εργασία τους. ―Ελαστικά Εργαζόμενοι: Ο φόβος και η αβεβαιότητα σε σχέση με την ανανέωση των συμβάσεων εντείνεται ιδιαίτερα στην παρούσα οικονομική συγκυρία. Το καθεστώς ανασφάλειας και οι μειωμένες αποδοχές αποτρέπουν τους ελαστικά εργαζόμενους από οποιοδήποτε μακροπρόθεσμο σχεδιασμό ζωής, γεγονός που διαμορφώνει ένα έντονο αίσθημα αδιεξόδου και στασιμότητας. Ταυτόχρονα αναφέρεται ότι η εκμετάλλευση και η καταπάτηση των εργασιακών δικαιωμάτων των ελαστικά εργαζόμενων εντείνεται περαιτέρω στις δεδομένες συνθήκες (ιδιαίτερα σε σχέση με τις υπερωρίες). Κάθε μέρα μετριόμαστε στη δουλειά να δούμε πόσοι λείπουν… Δεν μπορώ να ονειρευτώ, να παντρευτώ, να φύγω από το σπίτι των γονιών μου… ‘Εντονη ανασφάλεια και απαισιοδοξία για το μέλλον παρατηρείται σε όλες τις κατηγορίες των συμμετεχόντων. Ωστόσο παρατηρούνται κάποιες διαφοροποιήσεις στον υποκειμενικό τρόπο που βιώνουν την κρίση οι διαφορετικές κατηγορίες των εργαζομένων. 12

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ (2) ―Άνεργοι: η οικονομική κρίση είναι για αυτή την κατηγορία πολιτών συνώνυμο της ανεργίας. Η απόγνωση και η απελπισία αποτελούν τα βασικά συναισθήματα που βιώνουν οι Άνεργοι και ιδιαίτερα οι μεγαλύτεροι σε ηλικία. ―Εργαζόμενοι ΔΕΚΟ: Οι εργαζόμενοι των ΔΕΚΟ βρίσκονται σε καλύτερη θέση από τις υπόλοιπες κατηγορίες καθώς όπως δηλώνουν δεν έχουν ακόμα βιώσει έντονα την οικονομική κρίση. Ωστόσο ιδιαίτερα οι Γυναίκες επισημαίνουν ότι έχουν ήδη “γευτεί” την οικονομική στενότητα λόγω των συνεχών αυξήσεων στις τιμές των καταναλωτικών αγαθών. Το μέλλον μου το βλέπω θολό, ένα τούνελ που είναι μαύρο στο τέλος κι εγώ προχωράω, προχωράω, και όσο προχωράω τόσο πιο μαύρο γίνεται. Επειδή εργαζόμαστε σε ΔΕΚΟ, ο μισθός μας ήταν και είναι ο ίδιος. Ακόμη δεν έχουμε καταλάβει… τώρα που θα αρχίσουν τις περικοπές θα το καταλάβουμε. ―Ωστόσο τμήμα των νεότερων ανδρών ελαστικά εργαζόμενων δεν βιώνει τόσο απαισιόδοξα την κατάσταση… και αντιπαραβάλλει στον γενικευμένο φόβο την ανάγκη μιας αντι-καταναλωτικής κουλτούρας. «Δεν μπαίνω στο τριπάκι ότι όλα είναι χάλια, το θέμα είναι να περνάς καλά με λίγα», «μειώνω τις καταναλωτικές μου ανάγκες» 13

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ (3) Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι: Στον ιδιωτικό τομέα, το σκηνικό της ανεργίας και των απολύσεων επιβαρύνει και προβληματίζει εντονότερα συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες:  Τις γυναίκες, που βρίσκονται σε δυσμενέστερη θέση καθώς η διάκριση εις βάρος τους λόγω των υποχρεώσεων της μητρότητας φαίνεται ότι εντείνεται περαιτέρω στις συνθήκες της κρίσης. Χαρακτηριστικό είναι ότι στη δυσκολία εξεύρεσης εργασίας λόγω μητρότητας αναφέρθηκαν όλες οι ομάδες των γυναικών πλην των ΔΕΚΟ.  Τους μεγαλύτερους σε ηλικία, καθώς σύμφωνα και με τους ερωτώμενους οι εργοδότες αναζητούν συνήθως εργαζόμενους που δεν ξεπερνούν την ηλικία των  Τους άνεργους πτυχιούχους, που οι πιθανότητες να απορροφηθούν στο αντικείμενο τους φαντάζουν ακόμα λιγότερες λόγω της κρίσης…«Κρύβω τα πτυχία μου από το βιογραφικό…». 14

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ (1) Σε ένα γενικό επίπεδο παρατηρείται ότι οι άνεργοι αλλά και οι ελαστικά εργαζόμενοι είναι περισσότερο δεκτικοί με τα επιμέρους αναγγελθέντα μέτρα, καθώς τα θεωρούν αναπόφευκτα προκειμένου να εξέλθει η οικονομία από τη κρίση, ενώ λιγότερη ανοχή εμφανίζουν οι ιδιωτικοί υπάλληλοι και ακόμα μικρότερη οι εργαζόμενοι των ΔΕΚΟ. Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο ότι μεγάλο τμήμα των συμμετεχόντων δυσκολεύτηκε να χαρακτηρίσει συνολικά το πρόγραμμα σταθερότητας της κυβέρνησης, εάν δηλαδή είναι προς θετική ή αρνητική κατεύθυνση. Γενική αρνητική αντίληψη ―Είναι γενικά εις βάρος των μισθωτών και των χαμηλόμισθων / Αντιλαϊκά μέτρα ―Προκαλούν το κοινό αίσθημα δικαίου (Ανδ/ιδ) (Ανδ/Δεκο) (Γ υν/ιδ) (ανδ/ελ) (μεμ Ανδ/αν) Γενική θετική αντίληψη ―Γενικά σε θετική κατεύθυνση (Γυν/αν) ―Θετική αίσθηση ότι οι περικοπές αφορούν κυρίως τους προνομιούχους και τους υψηλόμισθους του δημοσίου τομέα και όχι τον ιδιωτικό. (Γυν/αν) (Γυν/ελ) (Ανδ/αν) & Τμήμα των Γυν/ελ και των Ανδ/αν εκφράζει επίσης θετική αντίληψη για τη φιλοσοφία των μέτρων αλλά έχει την αίσθηση ότι χρειάζεται ακόμα μεγαλύτερη αποφασιστικότητα στις αλλαγές. 15

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ (2) Απουσία συνολικής αντίληψης ―Υπάρχουν και θετικά αλλά και αρνητικά (Ανδ/αν) (Γυν/Δεκο) (τμ. Ανδ/Δεκο) ―Αίσθηση νοικοκυρέματος που συνυπάρχει με αρνητική αξιολόγηση των επιμέρους μέτρων (Γυν/Δεκο) ―Αίσθηση ότι δεν έχει αποσαφηνιστεί ακόμα η κατάσταση / δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο που πάει το πράγμα (Ανδ/ελ) (Γυν/αν) (Γυν/Δεκο) Η απουσία συνολικής αντίληψης για την κατεύθυνση των μέτρων υποδηλώνει ότι υπάρχουν ακόμα προσδοκίες για θετικές αλλαγές, καθώς και ότι προς το παρόν δεν έχει πληγεί έντονα η εικόνα της κυβέρνησης (δεν χρεώνεται εξ ολοκλήρου την ευθύνη για τις οικονομικές εξελίξεις). 16

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΙΣΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΑΓΓΕΛΙΕΣ (1) Μείωση επιδομάτων των δημοσίων υπαλλήλων: Συμφωνούν… Οι 28 από τους 74 θεωρούν το μέτρο δίκαιο και ιδιαίτερα οι άνεργοι. ―Τα περισσότερα επιδόματα είναι ανούσια, καλό θα είναι να κοπούν π.χ. μεταφοράς φακέλου (Γυν/ιδ) (Ανδ/ιδ) (Γυν/αν) (Ανδ/αν) (Γυν/ελ) ―Να κόψουν τα επιδόματα μόνο στους υψηλόμισθους (μεμ Γυν/Δεκο) (τμ. Ανδ/Δεκο) (Ανδ/ιδ) ―Να κόψουν τα επιδόματα που δεν φορολογούνται (τμ.Ανδ/Δεκο)Διαφωνούν… Οι 29 από τους 74 θεωρούν το μέτρο άδικο και ιδιαίτερα οι Δεκο. ―Είναι κομμάτι του μισθού μας, έχει κερδηθεί με αγώνες (Γυν/Δεκο) (Ανδ/Δεκο) Πάγωμα μισθών: Συμφωνούν… ―Γιατί θα επιβληθεί μόνο στους δημόσιους υπαλλήλους (Γυν/ελ) (Γυν/αν) ―Να εφαρμοστεί προσωρινά (σημαντικό τμήμα Ανδ/αν)Διαφωνούν… ―Δεν υπάρχει περιθώριο (Ανδ/Δεκο) (Γυν/Δεκο) ―Γιατί θα μειωθεί και η κατανάλωση (Ανδ/Δεκο) (ανδ/ελ) (Ανδ/ιδ) ―Γιατί μπορεί να συμπαρασύρει μειώσεις μισθών και στον ιδιωτικό τομέα (Ανδ/ελ) Οι 21 στους 74 θεωρούν το πάγωμα μισθών αναπόφευκτο (διαφωνούν 37) 17

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΙΣΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΑΓΓΕΛΙΕΣ (2) Κατάργηση του 14ου μισθού: Διαφωνούν… ―Στις χώρες της Ευρώπης που δεν υπάρχει ο 14ος, ο βασικός μισθός είναι πολύ υψηλότερος (Γυν/ιδ) (Ανδ/ιδ) (Γυν/Δεκο) (Ανδ/Δεκο) ―Είναι αναγκαίος τον περιμένουμε για να κλείσουμε τρύπες, να ξεχρεώσουμε (Ανδ/ιδ)- Δεν το συζητάμε αυτό (Γυν/Δεκο) (Ανδ/Δεκο) ―Αν καταργηθεί ο 14ος μισθός θα ξεσηκωθούν και οι πλάκες των πεζοδρομίων … (Ανδ/αν) Περικοπές στις υπερωρίες: ―Αναφέρθηκε από τους Ανδ/Δεκο και υπήρξε διχογνωμία για το εάν είναι δίκαιο το μέτρο. Το μέτρο δεν υποστηρίζεται από κανέναν ερωτώμενο και εγείρει σημαντικές αντιδράσεις Από όλες τις ομάδες των συμμετεχόντων εκφράζεται το αίτημα της δικαιότερης μισθολογικής διακύμανσης των εργαζομένων. 18

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΑΓΓΕΛΙΕΣ Η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης βρίσκει αντίθετη την πλειονότητα των συμμετεχόντων. Ωστόσο, σε ένα γενικό επίπεδο προβληματίζει αισθητά λιγότερο από τις μισθολογικές περικοπές και ιδίως τις ομάδες των ιδιωτικών υπαλλήλων (Ενδιαφέρει περισσότερο το άμεσο ζήτημα της επιβίωσης και άρα οι μισθολογικές και φορολογικές κυρίως ρυθμίσεις). Εντούτοις, εκφράζεται μεγάλη ανησυχία από τους ελαστικά εργαζόμενους και τους ανέργους (λόγω δυσκολίας στη συγκέντρωση ενσήμων) αλλά και τους υπαλλήλους των ΔΕΚΟ (που ακόμα δεν έχουν αντιμετωπίσει μείωση του εισοδήματος). Οι αντιδράσεις και οι αντιλήψεις όμως αυτών των κατηγοριών παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις καθώς…  Οι υπάλληλοι των ΔΕΚΟ τείνουν να απορρίπτουν συλλήβδην την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης,  ενώ σημαντικό τμήμα των ανέργων και των ελαστικά εργαζόμενων εκφράζει την άποψη της επιλεκτικής εφαρμογής αυτού του μέτρου σε επαγγέλματα που έως τώρα απολαμβάνουν πολύ μικρότερα όρια ηλικίας, ή υποστηρίζει την εξαίρεση κάποιων κατηγοριών όπως οι γυναίκες και τα βαριά επαγγέλματα από την καθολική εφαρμογή των μέτρων.  Τέλος τμήμα ιδίως των νεότερων συμμετεχόντων παρουσιάζει μειωμένο ενδιαφέρον σε σχέση με το συγκεκριμένο μέτρο γεγονός που συνδέεται με μια διαμορφωμένη αντίληψη ότι δεν τους αφορά το συνταξιοδοτικό «δεν πρόκειται να πάρω ποτέ σύνταξη…» (Γυν/ελ). 19

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΑΓΓΕΛΙΕΣ Αύξηση ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης: Συμφωνούν… να αυξηθούν τα όρια ηλικίας για κάποιες κατηγορίες εργαζομένων (ιδιαίτερα γυναίκες άνεργες και ελαστικά εργαζόμενες) ―Να αυξηθούν όπως έχουν αυξηθεί και στις άλλες χώρες της Ε.Ε. (μεμ. Γυν/αν) ―Να αυξηθούν τα όρια σε κάποια επαγγέλματα που τώρα είναι πολύ χαμηλά π.χ. πιλότοι, στρατιωτικοί, αστυνομικοί (ανδ/ελ), (Γυν/ελ) (Ανδ/Δεκο) Διαφωνούν… ―Να μην αυξηθούν για κανέναν – «είναι απαράδεκτο» - «Θα πεθάνουμε και δεν θα προλάβουμε να πάρουμε σύνταξη» - «Να πληρώσουν αυτοί που φταίνε, να βρουν τα χρήματα » (τμήμα Ανδ/ιδ) (Γυν/ιδ) (Ανδ/Δεκο) (Γυν/Δεκο) ―Το μέτρο είναι αναποτελεσματικό και ως προς την παραγωγικότητα (Γυν/ελ) ―Δεν θα επιλυθεί το πρόβλημα των ασφαλιστικών ταμείων με δύο χρόνια αύξηση του χρόνου εργασίας (Γυν/ελ) ―Δεν πρέπει να αυξηθούν άλλο στα βαριά επαγγέλματα -δεν μπορούν όλες οι κατηγορίες να έχουν τα ίδια όρια (π.χ. αγροτικές εργασίες, οικοδομή) (ανδ/ελ) (Γυν/ελ) (Γυν/αν) (Γυν/ιδ) (Ανδ/ιδ) ―Δεν πρέπει να αυξηθούν για τις γυναίκες, θα είναι ιδιαίτερα σκληρό για την εργαζόμενη μητέρα (Γυν/ελ) (μεμ. Γυν/αν) 20

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΑΓΓΕΛΙΕΣ Ως προς τις φορολογικές εξαγγελίες αξίζει να σημειωθούν τα εξής:  Σε μεγάλο τμήμα των ερωτώμενων επικρατεί η αίσθηση ότι δεν έχει αποσαφηνιστεί το περιεχόμενο των μέτρων που πρόκειται να ληφθούν στο επίπεδο της φορολόγησης.  Ωστόσο υπάρχει σε σημαντικό τμήμα η αντίληψη ότι οι επικείμενες αλλαγές είναι σε θετική κατεύθυνση καθώς τις συνδέουν κυρίως με την πάταξη της φοροδιαφυγής (συλλογή αποδείξεων).  Εντούτοις, σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες (71/74) θεωρούν ότι χρειάζεται μεγαλύτερη φορολόγηση των μεγάλων επιχειρήσεων και των τραπεζών και όχι των μισθωτών. 21

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΑΓΓΕΛΙΕΣ Επιπλέον συζητήθηκαν μεμονωμένα τα εξής μέτρα: Αύξηση ΦΠΑ Αύξηση ΦΠΑ: —φόρος κοινωνικά άδικος μη αναλογικός (Ανδ/Δεκο) —θα μειωθεί η κατανάλωση (Ανδ/Δεκο) Αυξήσεις στον φόρο καυσίμων: —Ήδη είναι παραπάνω από όσο θα έπρεπε η τιμή των καυσίμων… και όταν έπεφταν οι τιμές των καυσίμων στο εξωτερικό εδώ ανέβαιναν πάλι (Ανδ/ελ) Η διαφοροποίηση των κλιμακίων: —Γενικά σε θετική κατεύθυνση (Γυν/αν) (Ανδ/Δεκο) Πλαφόν διαβίωσης: —Γενικά σε θετική κατεύθυνση (Ανδ/Δεκο) Φόρος μεγάλης ακίνητης περιουσίας (Ανδ/Δεκο) ―Γενικά σε θετική κατεύθυνση (Ανδ/Δεκο) 22

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΠΩΣ ΜΑΣ ΒΛΕΠΟΥΝ ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΙΟΙ Η Ελλάδα φαίνεται στους Ευρωπαίους σαν Τριτοκοσμική χώρα… Η Ελλάδα φαίνεται στους Ευρωπαίους σαν Τριτοκοσμική χώρα… (Ανδ/ελ) (Γυν/ιδ) —Σαν φτωχός συγγενής (Ανδ/ιδ) —Σαν διαλυμένη χώρα (Γυν/Δεκο) —Με Πορτογάλους, Ιρλανδούς και Ισπανούς μας αναφέρουν όλους μαζί “PIGS” από τα αρχικά των χωρών (Ανδ/ελ) (Γυν/ιδ) —Όπως βλέπουμε εμείς τους Αλβανούς (Γυν/ιδ) Η Ελλάδα φαίνεται στους Ευρωπαίους σαν χώρα αναξιόπιστη… Η Ελλάδα φαίνεται στους Ευρωπαίους σαν χώρα αναξιόπιστη… (Γυν/ελ) (Γυν/Δεκο) (Ανδ/αν) —Φαίνεται ότι τους κοροϊδεύουμε (Γυν/Δεκο) —Λέμε συνέχεια ψέματα (Ανδ/αν) VS φαίνεται ότι προσπαθούμε, ότι κάνουμε ειλικρινή προσπάθεια… (Γυν/ελ) Εκτός από παραλίες τίποτα άλλο δε έχουμε! (Γυν/Δεκο) Η πλειονότητα των ερωτώμενων θεωρεί ότι η εικόνα που δίνει η χώρα στο εξωτερικό είναι έντονα αρνητική και προσιδιάζει με την εικόνα τριτοκοσμικής χώρας. 23

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΕΙΤΑΙ Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ Ε.Ε. ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1) Η στάση της Ε.Ε. απέναντι στην Ελλάδα είναι δικαιολογημένη γιατί… —Μας έχουν δώσει πολλές ευκαιρίες…(Γυν/ιδ) μας έχουν δώσει πολλά χρήματα (Γυν/αν) (τμήμα Γυν/Δεκο) —Είναι και άλλες χώρες, πρέπει να είναι σκληρή για να παραδειγματιστούν και οι υπόλοιποι (Ανδ/ιδ) - αν μια χώρα καταρρεύσει θα συμπαρασύρει και άλλες (Γυν/ελ) (πλειοψ. Ανδ/ιδ) —Αν μπορούσαν κανονικά θα μας έδιωχναν- Και ευγενικά μας φέρονται…(Ανδ/αν) —Τους εξαπατήσαμε με ψευδή στοιχεία (μεμ. Ανδ/Δεκο) Δικαιολογημένη θεωρεί τη στάση της Ε.Ε. το μεγαλύτερο τμήμα των συμμετεχόντων ωστόσο περισσότερο αποδεκτή είναι από τις Γυναίκες και λιγότερο από τους υπαλλήλους ΔΕΚΟ. Γενικευμένη είναι η αντίληψη ότι η Ε.Ε. έχει δώσει στη χώρα πολλές ευκαιρίες τις οποίες και δεν αξιοποίησε κατάλληλα. 24

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΕΙΤΑΙ Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ Ε.Ε. ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (2) Η στάση της Ε.Ε. απέναντι στην Ελλάδα είναι αδικαιολόγητη… —Είναι και άλλες χώρες σε παρόμοια κατάσταση (Ανδ/ελ) (Ανδ/ιδ) (Γυν/Δεκο) (Ανδ/Δεκο) —Γνώριζαν ήδη την κατάσταση της οικονομίας (Γυν/ιδ) (Ανδ/ιδ)- θα έπρεπε να μας έχουν προστατέψει, αυτοί μας δάνειζαν (Ανδ/ιδ) (Γυν/δεκο) (Ανδ/Δεκο) —Είναι σκληρή απέναντι στους πολίτες που δεν φταίνε σε τίποτα (Γυν/ιδ) (Γυν/ελ) —Έχουν άλλες σκοπιμότητες, θέλουν να μας κάνουν προτεκτοράτο (Ανδ/αν) —Προσπαθούν να επιβάλλουν μέτρα που ισχύουν στις χώρες τους αλλά εδώ η κατάσταση είναι διαφορετική, δεν γνωρίζουν σε βάθος τις συνθήκες τις ελληνικής οικονομίας (Ανδ/ιδ) (Γυν/Δεκο) (μεμ Ανδ/αν) Αδικαιολόγητη και σκληρή θεωρείται η στάση της Ε.Ε. από σημαντικό τμήμα των ερωτώμενων. Η άποψη αυτή συνδέεται κυρίως με τη πεποίθηση ότι η κατάσταση στην Ελλάδα δεν είναι διαφορετική από αυτή που επικρατεί σε άλλες χώρες της Ε.Ε., ενώ ταυτόχρονα θεωρείται ότι η Ε.Ε. γνώριζε ήδη τα οικονομικά δεδομένα της χώρας. 25

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ (1) «Να μειώσουν τους μισθούς και τις συντάξεις των βουλευτών» (Ανδ/ελ) (Γυν/ιδ) (Ανδ/Δεκο) «Να πληρώσουν οι έχοντες, να φορολογήσουν τους πλούσιους» (Ανδ/ελ) (Γυν/ιδ) (Ανδ/ιδ) (Γυν/ελ) Να πληρώσουν την κρίση οι έχοντες… Να πληρώσουν την κρίση όσοι ευθύνονται… Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες που διαφωνούσαν με τα εξαγγελθέντα μέτρα να αντιπροτείνουν τρόπους αντιμετώπισης της κρίσης. «Να φορολογήσουν την εκκλησία» (Ανδ/Δεκο) (Ανδ/ιδ) «Να πληρώσουν αναδρομικά όσοι έχουν φοροδιαφύγει.» (Ανδ/Δεκο) «Να τιμωρήσουν αυτούς που ευθύνονται / να επιστρέψουν τα κλεμμένα» (Ανδ/Δεκο)(Γυν/Δεκο) Η πλειοψηφία των αναφορών συγκλίνει στο βασικό αίτημα να μην επωμιστούν την κρίση οι εργαζόμενοι και τα λαϊκά στρώματα. 26

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ (2) «Να εντάξουν τους μετανάστες στο ασφαλιστικό σύστημα.» vs «Να μην έχουν δικαίωμα ασφάλισης οι μετανάστες που έρχονται για λίγα χρόνια στην Ελλάδα» (Ανδ/ ελ) (Γυν/ιδ) (Ανδ/αν) «Να μαζέψουν τις εισφορές για τα ταμεία από όσες επιχειρήσεις χρωστάνε.» (μεμ Ανδ/αν) «Να μην χρησιμοποιούν τα χρήματα των ταμείων στο χρηματιστήριο, να μην βγαίνουν τα χρήματα από τα ταμεία» (Ανδ/ελ) Εναλλακτικές λύσεις που αναφέρθηκαν για το Ασφαλιστικό: πόλωση στις ομάδες σε σχέση με την ένταξη των μεταναστών «Να λειτουργήσουν οι νόμοι και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί» (Ανδ/ιδ) «Να ιδιωτικοποιηθούν τα πάντα.» (τμήμα Ανδ/ιδ) «Να κάνουν μείωση προσωπικού στο δημόσιο.» (μεμ Γυν/ιδ) «Να σταματήσουμε να ψηφίζουμε τους ίδιους πολιτικούς (Ανδ/ελ) (Γυν/ιδ) «Να δώσουμε όλοι μια έκτακτη εισφορά και να ξεχρεώσουμε.» (Γυν/ελ) «Να βγούμε από την Ε.Ε.» (μεμον. Ανδ/ελ) «Να κηρύξουμε πτώχευση.» (μεμον. Ανδ/ελ) «Να εκμεταλλευτούν τον ορυκτό πλούτο της χώρας.» (Ανδ/Δεκο) – «Να αξιοποιήσει το κράτος την ακίνητη περιουσία του.» (Ανδ/Δεκο) ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ 27

28

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (1) Σε ένα γενικό επίπεδο μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το ενδιαφέρον των πολιτών καθώς και η επιδίωξη ενημέρωσης για τις εξελίξεις περιορίζεται κυρίως στα άμεσα ζητήματα της επιβίωσης και της καθημερινότητας και δεν επεκτείνεται ιδιαίτερα στην γενικότερη οικονομική κατάσταση της χώρας. Η επικέντρωση του ενδιαφέροντος στα άμεσα ζητήματα της επιβίωσης υποδηλώνει την γενικευμένη ανασφάλεια και τον φόβο των πολιτών για την οικονομική και την εργασιακή τους κατάσταση. Πιο συγκεκριμένα, σε ψυχολογικό επίπεδο έντονη ανασφάλεια και απαισιοδοξία για το μέλλον παρατηρείται σε όλες τις κατηγορίες των συμμετεχόντων (ιδιαίτερα στους μεγαλύτερους σε ηλικία). Ωστόσο παρατηρήθηκαν κάποιες διαφοροποιήσεις στον υποκειμενικό τρόπο που βιώνουν την κρίση οι διαφορετικές κατηγορίες των εργαζομένων και στην ένταση των αρνητικών τους συναισθημάτων. Οι ιδιωτικοί υπάλληλοι βιώνουν ιδιαίτερα έντονα το φόβο της απόλυσης, και επισημαίνουν ότι αναγκάζονται να δεχτούν περαιτέρω πιέσεις από τους εργοδότες π.χ. για παραπάνω απλήρωτες υπερωρίες προκειμένου να μην χάσουν την εργασία τους. 29

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (2) Ο φόβος και η αβεβαιότητα σε σχέση με την ανανέωση των συμβάσεων εντείνεται ιδιαίτερα στην παρούσα οικονομική συγκυρία, για τους εργαζόμενους ελαστικής απασχόλησης. Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι στον ιδιωτικό τομέα, το σκηνικό της ανεργίας και των απολύσεων επιβαρύνει και προβληματίζει εντονότερα συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες: Τις γυναίκες, τους μεγαλύτερους σε ηλικία και τους άνεργους πτυχιούχους. Για τους ανέργους, η οικονομική κρίση είναι συνώνυμο της ανεργίας, η απόγνωση και η απελπισία αποτελούν τα βασικά συναισθήματα που βιώνει η συγκεκριμένη κατηγορία πολιτών. Οι εργαζόμενοι των ΔΕΚΟ δηλώνουν ότι δεν έχουν ακόμα βιώσει έντονα την οικονομική κρίση καθώς ο μισθός τους παραμένει ο ίδιος, «τώρα που θα αρχίσουν οι περικοπές θα το καταλάβουμε…». Τέλος τμήμα των νεότερων ανδρών (ελαστικοί) δεν βιώνει τόσο απαισιόδοξα την κατάσταση… και αντιπαραβάλλει την ανάγκη μιας αντι-καταναλωτικής κουλτούρας. 30

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (3) Η πλειονότητα των συμμετεχόντων θεωρεί ότι η χώρα βρίσκεται πράγματι στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Αναλυτικότερα, έντονα υποστηρίζουν αυτή την άποψη οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα αλλά και οι άνεργοι (και ιδίως οι γυναίκες άνεργες). Ωστόσο σημαντικό είναι το τμήμα των συμμετεχόντων που αμφισβητεί την κρισιμότητα της οικονομικής κατάστασης της χώρας «Δεν δημιουργήθηκε τώρα αυτή η κατάσταση.», και αντιλαμβάνεται πολιτικές σκοπιμότητες «θέλουν να περάσουν τα νέα μέτρα.», πίσω από τον τρόπο που παρουσιάζεται η κατάσταση από τα Μ.Μ.Ε. Οι αντιλήψεις για την κρισιμότητα της κατάστασης αντανακλώνται και στις στάσεις των πολιτών τόσο ως προς τα κυβερνητικά μέτρα όσο και ως προς τις ευρωπαϊκές οδηγίες, που αντίστοιχα θεωρούνται είτε δικαιολογημένα και αναπόφευκτα είτε αδικαιολόγητα. Ως προς τις αιτίες που οδήγησαν στην οικονομική κρίση δεν υπάρχουν ιδιαίτερες διαφωνίες μεταξύ των κατηγόριων. Αντίθετα, γενικευμένη είναι η πεποίθηση ότι για την οικονομική κατάσταση της χώρας υπάρχουν σοβαρές πολιτικές ευθύνες όλων των κυβερνήσεων. Η διαφθορά, η ατιμωρησία, η φοροδιαφυγή και η απουσία ελεγκτικών μηχανισμών υποδεικνύονται από την πλειονότητα των ερωτώμενων ως οι βασικές αιτίες που οδήγησαν στην σημερινή κατάσταση. 31

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (4) Σε ένα γενικό επίπεδο παρατηρείται ότι οι άνεργοι αλλά και οι ελαστικά εργαζόμενοι είναι περισσότερο δεκτικοί με τα επιμέρους αναγγελθέντα μέτρα, καθώς τα θεωρούν αναπόφευκτα προκειμένου να εξέλθει η οικονομία από τη κρίση, ενώ λιγότερη ανοχή εμφανίζουν οι ιδιωτικοί υπάλληλοι και ακόμα μικρότερη οι εργαζόμενοι των ΔΕΚΟ. Ως προς τις μισθολογικές εξαγγελίες, σημαντικό τμήμα των ερωτώμενων θεωρεί αναπόφευκτο το πάγωμα των μισθών (κυρίως γυναίκες), ενώ περισσότερο αρνητικοί προς αυτό το μέτρο εμφανίζονται να είναι οι άνδρες εργαζόμενοι των ΔΕΚΟ. Αντίθετα, έντονες αντιδράσεις εκφράζονται κυρίως για την κατάργηση του 14 ου μισθού που αποτελεί μια «ανάσα» για όλους τους μισθωτούς. Διχασμένοι ως προς τις περικοπές των επιδομάτων των δημοσίων υπαλλήλων είναι οι συμμετέχοντες, με τους ανέργους να παρουσιάζουν την μεγαλύτερη συναίνεση και τους υπαλλήλους των ΔΕΚΟ να διαφωνούν περισσότερο «τα επιδόματα αποτελούν στην ουσία μέρος του μισθού». Ωστόσο σε όλες τις κατηγορίες εργαζομένων εκφράζεται η πεποίθηση ότι πρέπει να υπάρξουν περικοπές στα επιδόματα συγκεκριμένων προνομιούχων κατηγοριών των δημοσίων υπαλλήλων ή να κοπούν τα ανούσια επιδόματα π.χ. μεταφοράς φακέλου (κυρίως ιδιωτικοί υπάλληλοι). 32

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (5) Συνολικά η διερεύνηση των μισθολογικών μέτρων ανέδειξε ένα πλειοψηφικό αίτημα για άρση των μισθολογικών ανισοτήτων και όχι περαιτέρω επιβάρυνση των χαμηλόμισθων. Συνολικά η διερεύνηση των μισθολογικών μέτρων ανέδειξε ένα πλειοψηφικό αίτημα για άρση των μισθολογικών ανισοτήτων και όχι περαιτέρω επιβάρυνση των χαμηλόμισθων. Περισσότερες θετικές γνώμες συγκεντρώνουν οι φορολογικές εξαγγελίες καθώς συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με την πάταξη της φοροδιαφυγής (συλλογή αποδείξεων) η οποία θεωρείται και βασική αιτία της κρίσης. Η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης βρίσκει αντίθετη την πλειονότητα των συμμετεχόντων, ωστόσο προβληματίζει αισθητά λιγότερο τους ιδιωτικούς υπάλληλους σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες κατηγορίες (Ενδιαφέρει το άμεσο ζήτημα της επιβίωσης). Αντίθετα εκφράζεται μεγάλη ανησυχία από τους ελαστικά εργαζόμενους και τους ανέργους αλλά και τους υπαλλήλους των ΔΕΚΟ (που ακόμα δεν έχουν αντιμετωπίσει μείωση του εισοδήματος). Ωστόσο, σε τμήμα των ερωτώμενων εκφράζεται πάλι η άποψη της επιλεκτικής εφαρμογής αυτού του μέτρου σε επαγγέλματα που έως τώρα απολαμβάνουν πολύ μικρότερα όρια ηλικίας (Στο πλαίσιο του αιτήματος για εργασιακή ισότητα). 33

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (6) Εντούτοις, αξίζει να σημειωθεί ότι μεγάλο τμήμα των συμμετεχόντων, πάρα τις αρνητικές γνώμες που εξέφρασε για τα επιμέρους μέτρα, δυσκολεύτηκε να χαρακτηρίσει συνολικά το πρόγραμμα της κυβέρνησης, εάν δηλαδή είναι προς θετική ή αρνητική κατεύθυνση, γεγονός που υποδηλώνει ότι υπάρχουν προσδοκίες για θετικές αλλαγές καθώς και ότι προς το παρόν δεν έχει πληγεί έντονα η εικόνα της κυβέρνησης (καθώς δεν χρεώνεται εξ ολοκλήρου την ευθύνη για τις οικονομικές εξελίξεις). Ταυτόχρονα παρά τις αρνητικές γνώμες για τα μέτρα η αντίληψη ότι οι όλοι εργαζόμενοι οφείλουν να κάνουν θυσίες είναι πλειοψηφική, καθώς συνδέεται με την αίσθηση ότι η κατάσταση της χώρας είναι πραγματικά κρίσιμη και είναι αναπόφευκτο να επιβληθούν έκτακτα μέτρα αντιμετώπισης. Ωστόσο προβάλλονται δύο βασικά αιτήματα από το τμήμα των ερωτώμενων που υποστηρίζουν αυτήν την αντίληψη. Αίτημα για εγγυήσεις από τη μεριά της κυβέρνησης σε σχέση με την προσωρινότητα των μέτρων και την έξοδο από την κρίση Αίτημα για αναλογική επιβάρυνση των πολιτών ανάλογα με τις δυνατότητες τους. 34

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ (3) Παρατηρείται επίσης προβληματισμός σε σημαντικό τμήμα των συμμετεχόντων σε σχέση με την αναγκαιότητα και την σκοπιμότητα των κινητοποιήσεων (αδυναμία ξεκάθαρης τοποθέτησης). Αν και σε ένα γενικόλογο επίπεδο είναι σημαντικό το τμήμα των συμμετεχόντων που δηλώνει ότι είναι απαραίτητες οι δυναμικές κινητοποιήσεις για να αποκρουστούν τα νέα μέτρα, σε προσωπικό επίπεδο εμφανίζουν μειωμένη διαθεσιμότητα για κινητοποιήσεις (κυρίως οι άνεργοι και οι ελαστικά εργαζόμενοι) και ιδιαίτερα για απεργίες. Η απουσία πίστης στον συνδικαλισμό εν γένει και η αίσθηση ότι τα μέτρα είναι αναπόφευκτα, συντελούν στην μειωμένη διαθεσιμότητα. Ωστόσο σημαντικός παράγοντας μειωμένης διαθεσιμότητας είναι η γενικευμένη ανασφάλεια και η απαισιοδοξία που γεννάται υπό το βάρος μιας ασφυκτικής και οικονομικά αδιέξοδης καθημερινότητας, και υπερνικάει την όποια διάθεση των εργαζομένων να αντιδράσουν και να κινητοποιηθούν. Πιο συγκεκριμένα, ιδιαίτερα ως προς τις απεργίες επισημαίνεται ότι ενώ οι μεμονωμένες απεργίες κρίνονται αναποτελεσματικές ως τρόπος διεκδίκησης, η οικονομική κατάσταση των πολιτών δεν τους επιτρέπει να συμμετάσχουν σε διαρκείς απεργιακές κινητοποιήσεις (και να χάνουν τα μεροκάματα). 35

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ (4) Μεγαλύτερη διάθεση διεκδίκησης εμφανίζουν οι εργαζόμενοι των ΔΕΚΟ οι οποίοι ωστόσο προτείνουν εναλλακτικές μορφές διεκδίκησης π.χ. Διαδηλώσεις και αποκλεισμός της βουλής το απόγευμα, κατάληψη γραφείων της διοίκησης, μποϋκοτάζ σε προϊόντα, λευκή απεργία. Φαίνεται εν τέλει ότι η διαθεσιμότητα για κινητοποιήσεις σχετίζεται αρνητικά με την εργασιακή ανασφάλεια. Σε ένα γενικό επίπεδο τα αιτήματα που προτάσσονται στην παρούσα συγκυρία έχουν αμυντικό χαρακτήρα. Η αποτροπή των απολύσεων αποτελεί τη βασική προσδοκία όλων των κατηγόριων από τους συνδικαλιστικούς φορείς. Η αποτροπή των απολύσεων αποτελεί τη βασική προσδοκία όλων των κατηγόριων από τους συνδικαλιστικούς φορείς. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, οι εργαζόμενοι ελαστικής απασχόλησης αλλά και οι άνεργοι, εκφράζουν προσδοκίες και αιτήματα που αφορούν στις σημερινές συνθήκες εργασίας τους και όχι στην αποτροπή των νέων μέτρων. Π.χ. έλεγχος εργοδοτών για υπερωρίες, χρονική επιμήκυνση επιδόματος ανεργίας. 36

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ (5) Αντίθετα, οι εργαζόμενοι των ΔΕΚΟ προτάσσουν ως βασικό μέλημα του συνδικαλισμού την προστασία των κεκτημένων των εργαζομένων και το πάγωμα των μέτρων… να μην γίνουν περικοπές, να μην αυξηθούν τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης κ.τ.λ. Επιβεβαιώνεται λοιπόν και στο επίπεδο των αιτημάτων ο κατακερματισμός της μισθωτής εργασίας τόσο στο επίπεδο των εργασιακών συνθηκών όσο και στο επίπεδο των αντιλήψεων. Ωστόσο, η πλειονότητα των συμμετεχόντων συγκλίνει στην βασική απαίτηση που θα αποτελούσε το κεντρικό σύνθημα μιας πανεργατικής κινητοποίησης (όπως την φαντάζονται οι ερωτώμενοι): ΝΑ ΜΗΝ ΠΛΗΡΩΣΟΥΝ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΟΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΝΑ ΠΛΗΡΩΣΟΥΝ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΑΝ- ΝΑ ΔΩΣΟΥΝ ΠΙΣΩ ΤΑ ΚΛΕΜΜΕΝΑ - ΠΙΑΣΤΕ ΤΟΥΣ ΚΛΕΦΤΕΣ 37