Από τη μεταφορά του ποιητικού λόγου στις πολυμεσικές μεταφορές των ΤΠΕ πολυτροπική αναπαράσταση της υπερρεαλιστικής ποίησης «Νέα περί του θανάτου του ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου 1936 μέσα στο χαντάκι του Καμίνο τνε λα Φουέντε» Ν. Εγγονόπουλου Διδασκαλία της Λογοτεχνίας στο Λύκειο Το διδακτικό παράδειγμα αφορά τους μαθητές της Β΄ Λυκείου. Πρόκειται για το ποίημα του Ν. Εγγονόπουλου, «Νέα περί του θανάτου του ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου 1936 μέσα στο χαντάκι του Καμίνο Ντε Λα Φουέντε», από τη συλλογή «Εν ανθηρώ έλληνι λόγω» που δημοσιεύτηκε το 1957. Για την προσέγγιση του ποιητικού κειμένου με την αξιοποίηση των ΤΠΕ, οι μαθητές οργανώνονται και εργάζονται σε ομάδες. Σχετικές οδηγίες έχουν στα φύλλα εργασίας που τους συνοδεύουν στις δραστηριότητές τους. Στόχος είναι να έλθουν σε ένα δυναμικό διάλογο με τον κόσμο του κειμένου και το δημιουργό του και μέσα από διάφορες αναγνωστικές διαδρομές να σχηματίσουν τα κριτήρια στα οποία θα στηρίξουν τις ερμηνευτικές τους επιλογές. Όλες οι πιθανές αναγνωστικές διαδρομές έχουν ως κοινή αφετηρία τη μεταφορά του ποιητικού κειμένου σε μια λευκή διαφάνεια χωρίς να διαταραχθεί η σειρά των στίχων.

una accion vil y disgraciado (από τα Ποιήματα, B΄, Ίκαρος 1977) Nέα περί του θανάτου του Iσπανού ποιητού Εγγονόπουλος Nίκος Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Aυγούστου του 1936 μέσα στο χαντάκι του Kαμίνο Nτε Λα Φουέντε Πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=435&author_id=7 Πρώτα, με τις οδηγίες που έχουν στη διάθεσή τους στο συνοδευτικό φύλλο εργασίας (ηλεκτρονικό ή έντυπο) επισκέπτονται το Σπουδαστηρίου Νέου Ελληνισμού και μεταφορτώνουν το ποίημα σε αρχείο Word διατηρώντας τη μορφή με την οποία είναι δημοσιευμένο. Σ’ αυτή τη μορφή του ‘κειμένου’ παρατηρούν ότι υπάρχει ένας τίτλος σε έγχρωμο φόντο, ένα motto και οι στίχοι κατανεμημένοι σε τρεις ‘ενότητες’. Το αρχείο Word θα χρησιμοποιήσουν στο εξής οι μαθητές ως ‘πρόχειρο’ για σημειώσεις, ενδιάμεσες μεταφορτώσεις και τυχόν μορφοποιήσεις, μέχρι τη μεταφορά του όποιου υλικού σε διαφάνεια παρουσίασης. Αφού το διαβάσουν μια φορά, καλούνται να μεταφέρουν το σύνολο των στίχων και το motto σε μια λευκή διαφάνεια παρουσίασης διατηρώντας την αρχική μορφή των στίχων. Το motto μπορούν να το τοποθετήσουν σε όποιο διαθέσιμο σημείο της διαφάνειας επιθυμούν.

una acciòn vil y discraciado H τέχνη κι’ η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε : η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε να πεθάνουμε περιφρόνησις απόλυτη αρμόζει σ’ όλους αυτούς τους θόρυβους τις έρευνες τα σχόλια επί σχολίων που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες γύρω από τις μυστηριώδικες κι’ αισχρές συνθήκες της εκτελέσεως του κακορρίζικου του Λόρκα υπό των φασιστών μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει πως από καιρό τώρα ― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ― είθισται να δολοφονούν τους ποιητάς una acciòn vil y discraciado Στη συνέχεια οι μαθητές καλούνται σε μια σειρά χειρισμών, όπως: η απόκρυψη και η σταδιακή αποκάλυψη των λέξεων και των στίχων, ο χρωματισμός τους, η αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο, η αναζήτηση εικαστικής αναπαράστασης του ποιητικού νοήματος στη ζωγραφική τέχνη του ίδιου του δημιουργού και η διεύρυνση της αναγνωστικής τους προοπτικής σε παράλληλο κείμενό του. Το αποτέλεσμα είναι η ανασύνθεση του ποιητικού κειμένου μέσα από διακριτές αναγνωστικές διαδρομές που κάθε ομάδα ακολουθεί σύμφωνα με τα βιωματικά της αντανακλαστικά, τις μνήμες, τους συνειρμούς και τις εμπειρίες. Μετά την πρώτη ανάγνωση οι μαθητές καλούνται να επιλέξουν το χρωματικό υπόστρωμα (χαλί – background) της διαφάνειας μεταφέροντας στο σημειωτικό κώδικα των χρωμάτων τις αρχικές τους εντυπώσεις από το ποιητικό κείμενο. Την ταπετσαρία μπορούν να επιλέξουν από τα υποδείγματα που διαθέτει το λογισμικό παρουσίασης ή μπορούν να την φιλοτεχνήσουν αυτοσχεδιάζοντας, με οδηγό το ένστικτο και τους ελεύθερους συνειρμούς. Μια επιλογή που μπορούν στη συνέχεια να τροποποιήσουν και να προσαρμόσουν, όσο η βιωματική τους σχέση με το κείμενο αποκτά βάθος και ωριμάζει. Οι διαφάνειες που ακολουθούν αποτελούν ένα παράδειγμα αυτού του είδους της ερμηνευτικής προσέγγισης.

una acciòn vil y discraciado H τέχνη κι’ η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε : η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε να πεθάνουμε περιφρόνησις απόλυτη αρμόζει σ’ όλους αυτούς τους θόρυβους τις έρευνες τα σχόλια επί σχολίων που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες γύρω από τις μυστηριώδικες κι’ αισχρές συνθήκες της εκτελέσεως του κακορρίζικου του Λόρκα υπό των φασιστών μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει πως από καιρό τώρα ― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ― είθισται να δολοφονούν τους ποιητάς una acciòn vil y discraciado Η πολυτροπική ανασύνθεση του κειμένου Μετά την επιλογή του χρωματικού υποστρώματος (background) οι μαθητές καλούνται σε μια διαδικασία πλήρους απόκρυψης του κειμένου και σταδιακής αποκάλυψης λέξεων φράσεων και στίχων, χωρίς να διαταράσσουν τη θέση τους στο κείμενο. Μεταφορικά, καλούνται να ξαναχτίσουν το ποιητικό κείμενο χρησιμοποιώντας τα ίδια δομικά υλικά, με σκοπό να κατανοήσουν τις τεχνικές και τις σημαίνουσες επιλογές του δημιουργού του. Η αναγκαία καθοδήγηση των μαθητών σ’ αυτή τη διαδικασία γίνεται με τη βοήθεια σύντομων ερωτήσεων που υποδεικνύουν μόνο το ‘σημείο’ αφετηρίας –από πού να αρχίσουν-. Ό,τι ακολουθεί στη συνέχεια συνιστά μια πρακτική ανάγνωσης που ασκεί τους μαθητές στη διερεύνηση του ποιητικού κειμένου και στην παραγωγή και αναπαράσταση νοημάτων με ποικίλους σημειωτικούς τρόπους. Και ενώ όλοι έχουν κοινή αφετηρία, στη συνέχεια είναι λογικό να παρατηρούνται διαφορές και αποκλίσεις που δίνουν αφορμές για συζητήσεις και αναθεώρηση των αρχικών επιλογών .

una acciòn vil y discraciado Νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου 1936 μέσα στο χαντάκι του Καμίνο Ντε Λα Φουέντε H τέχνη κι’ η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε : η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε να πεθάνουμε περιφρόνησις απόλυτη αρμόζει σ’ όλους αυτούς τους θόρυβους τις έρευνες τα σχόλια επί σχολίων που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες γύρω από τις μυστηριώδικες κι’ αισχρές συνθήκες της εκτελέσεως του κακορρίζικου του Λόρκα υπό των φασιστών μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει πως από καιρό τώρα ― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ― είθισται να δολοφονούν τους ποιητάς una acciòn vil y discraciado Η διαδικασία: 1. Σ’ αυτή τη διαφάνεια καλούνται οι μαθητές να μεταφέρουν τώρα και τον τίτλο του ποιήματος. Ας σημειωθεί ότι τίτλος, motto, και στίχοι αντιμετωπίζοτναι ως διακριτές μεταξύ τους οντότητες. Με την εμφάνισή τους δημιουργούνται απορίες και δίνεται αφορμή για διευκρινίσεις. Με τη μεταφορά του τίτλου στη διαφάνεια και τη μορφοποίησή του παροτρύνονται οι μαθητές, να πλοηγηθούν σε προεπιλεγμένες ιστοσελίδες, για να αντλήσουν πληροφορίες για τον ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και για το ιστορικό – κοινωνικό – πολιτισμικό πλαίσιο αναφοράς του ποιητικού κειμένου. (Αυτό τουλάχιστον που κατανοεί κανείς με την πρώτη ανάγνωση). Μεταφέρουν τις πληροφορίες που θεωρούν απαραίτητες στο πρόχειρο αρχείο Word. 2. Κατόπιν καλούνται πάλι να διαβάσουν προσεκτικά το κείμενο και να αποκρύψουν όλους τους στίχους εκτός από τις λέξεις που σχηματίζουν μια πρόταση – απάντηση στο ερώτημα: Ποιοι δολοφονούν τους ποιητάς; Η πρόταση αυτή πρέπει να είναι πλήρης και να απαρτίζεται από τις ελάχιστες δυνατές λέξεις. Η απάντηση είναι αποκαλυπτική και πιθανόν συνιστά ανατροπή της αρχικής εντύπωσης που αποκτά ο αναγνώστης διαβάζοντας το ποίημα. Σ’ αυτήν συμβάλλουν και οι πληροφορίες που ανακαλούν οι μαθητές για τη ζωή, το έργο και το θάνατο του Φ. Γκ. Λόρκα. Ένας φιλελεύθερος ποιητής, γνωστός για τις ιδέες και τη δράση του, ενοχοποιείται και γίνεται στόχος μιας τοπικής φασιστικής οργάνωσης σε κάποια απομακρυσμένα χωριά της Ισπανίας. Με το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου (1936) συλλαμβάνεται στη Γρανάδα και εκτελείται από φαλαγγίτες του Φράνκο. Και κάποιοι γραφιάδες –πιθανώς δημοσιογράφοι - από την υπόθεση αυτή συχνά – πυκνά αντλούν υλικό που δίνει τροφή στις εφημερίδες και το αδηφάγο κοινό (έρευνες, σχόλια, αιμοσταγείς λεπτομέρειες, κακορίζικο θύμα). Η απάντηση όμως στο παραπάνω ερώτημα -ποιοι δολοφονούν τους ποιητάς- ανατρέπει το δημοσιογραφικό ‘σενάριο’- «Νέα περί του θανάτου του ποιητού…». Η πρώτη ίσως επιφανειακή ερμηνεία δε φαίνεται να συμφωνεί με τη δεύτερη… Εντυπωσιακό είναι ότι όσο κι αν αναζητήσει κανείς ανάμεσα στους στίχους το υποκείμενο στο ρήμα «δολοφονούν», δε βρίσκει άλλη από τη λέξη «γραφιάδες». Μήπως όμως αυτή η αφαίρεση δημιουργεί παραμορφώσεις και παράγει νοήματα απομακρυσμένα από το κείμενο και τις προθέσεις τους δημιουργού του; Μήπως μας παρασύρει εδώ η λανθάνουσα γλώσσα του υποσυνειδήτου; Μήπως βρισκόμαστε σε πλάνη; ; ;

una acciòn vil y discraciado Νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητού Νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου 1936 μέσα στο χαντάκι του Καμίνο Ντε Λα Φουέντε H τέχνη κι’ η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε : η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε να πεθάνουμε περιφρόνησις απόλυτη Αρμόζει σ’ όλους αυτούς τους θόρυβους τις έρευνες τα σχόλια επί σχολίων που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες γύρω από τις μυστηριώδικες κι’ αισχρές συνθήκες της εκτελέσεως του κακορρίζικου του Λόρκα υπό των φασιστών μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει Πως από καιρό τώρα ― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ― είθισται να δολοφονούν τους ποιητάς 3. Η αμφιβολία για την ορθότητα της απάντησης, η αίσθηση της πιθανής πλάνης και τα ελλιπή ενδοκειμενικά κριτήρια στρέφουν το ενδιαφέρον προς το δημιουργό του κειμένου. Από ποιον άλλον άλλωστε θα μπορούσε να ζητήσει κανείς διευκρινήσεις. Τι λέει αυτός συγκεκριμένα για τους γραφιάδες; Πώς τους παρουσιάζει; Ποια στάση, ποια διάθεση φαίνεται να έχει απέναντί τους; Πώς την εξηγεί, πώς την αιτιολογεί; Πρόκειται για ερωτήματα που μπορεί να έχουν προβλεφθεί από τον εκπαιδευτικό, μπορεί όμως και να αναδυθούν αυθόρμητα. Την απάντηση σ’ αυτά τα ερωτήματα συνθέτουν οι μαθητές και πάλι με δομικά υλικά του κειμένου. Με την ίδια τεχνική αποκαλύπτουν τις κατάλληλες λέξεις, ακολουθώντας όμως την οδηγία να αρκεσθούν στις ελάχιστες και τις απολύτως απαραίτητες . 4. Στη διαφάνεια εμφανίζεται τώρα μια πιθανή επιλογή, ενώ είναι προφανές ότι σ’ αυτό το σημείο θα παρατηρηθούν και άλλες εναλλακτικές επιλογές στις διάφορες ομάδες μαθητών. Το κείμενο που προβάλλεται στη διαφάνεια ενισχύει την έκπληξη αλλά και την απορία, καθώς οδηγεί στην παραγωγή νοήματος που φαίνεται να επιβεβαιώνει την απάντηση στο πρώτο ερώτημα. Η στάση του ποιητή απέναντι στους ‘γραφιάδες’ είναι η ‘περιφρόνησις’. Και προς τους αναγνώστες ο Εγγονόπουλος φαίνεται να λέει: «Γιατί απορείτε; Ο καθένας ξέρει ότι αυτοί δολοφονούν τους ποιητάς». Ώστε λοιπόν τα «Νέα περί του θανάτου του ποιητού Φ. Γκ. Λόρκα…» δεν αφορούν τους εκτελεστές, φαλαγγίτες του Φράνκο, αλλά τους γραφιάδες ! Και ο Λόρκα είναι ακόμη ένα από τα θύματά τους ;;; Οι απορίες που δημιουργούνται φαίνεται να είναι περισσότερες από αυτές που λύνονται. Χρειαζόμαστε κι άλλες διευκρινίσεις … 4. Σ’ αυτό το σημείο καλούνται οι μαθητές να αναζητήσουν μέσω διαδικτύου πληροφορίες για το βιογραφικό του Ν. Εγγονόπουλου, για να γνωρίσουν κάπως πλησιέστερα τον άνθρωπο, τον ποιητή, το ζωγράφο, … Για να έχουν μια καλύτερη εικόνα του δημιουργού με τον οποίο διαλέγονται. 5. Από το έργα της ζωγραφικής του [αυτό το ζητούμε κατά προτίμηση μετά το τέλος της ανασύνθεσης του ποιητικού κειμένου], επισημαίνουν και μεταφορτώνουν στη διαφάνεια εκείνο που εμπλουτίζει εικαστικά και αναπαριστά με άλλον τρόπο κάποιο από τα νοήματα που παράγονται κατά την ερμηνευτική τους πορεία. Εδώ ας σημειωθεί μόνο ότι στο πλαίσιο της σύνθεσης αυτού του (πολυτροπικού) κειμένου η ‘γυρισμένη πλάτη’ εννοείται ως σημείο περιφρόνησης, ενώ οι πέτρινες προτομές, απρόσωπες και κάποιες βαμμένες κόκκινες (αιματοβαμμένες) αναπαριστούν τους ‘γραφιάδες’, στήλες πέτρινες που αναμοχλεύουν και ανακαλούν κι άλλες παραστάσεις από το υποσυνείδητο. Η ερμηνευτική μας εκδοχή ενισχύεται πολυτροπικά και εξακτινώνεται…

una acciòn vil y discraciado Νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητού Νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου 1936 μέσα στο χαντάκι του Καμίνο Ντε Λα Φουέντε H τέχνη κι’ η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε : η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε να πεθάνουμε περιφρόνησις απόλυτη αρμόζει σ’ όλους αυτούς τους θόρυβους τις έρευνες τα σχόλια επί σχολίων που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες γύρω από τις μυστηριώδικες κι’ αισχρές συνθήκες της εκτελέσεως του κακορρίζικου του Λόρκα υπό των φασιστών μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει πως από καιρό τώρα ― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ― είθισται να δολοφονούν τους ποιητάς H τέχνη κι’ η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε : η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε να πεθάνουμε όλους αυτούς θόρυβους τις έρευνες τα σχόλια επί σχολίων που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν γύρω από τις μυστηριώδικες κι’ αισχρές συνθήκες της εκτελέσεως του κακορρίζικου του Λόρκα υπό των φασιστών μι από καιρό τώρα ― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ― είθισται 6. Ξαναδιαβάζοντας το κείμενο που έχει αποκαλυφθεί μέχρι τώρα στεκόμαστε κάπως περισσότερο το σύνδεσμο ‘πως’ ...Η ιδέα να του αλλάξουμε προς στιγμήν λειτουργία και να τον μετατρέψουμε σε ερωτηματικό επίρρημα δίνει καινούργιο νόημα στο κείμενο και νομιμοποιείται από τον αναπόφευκτο συνειρμό που προκαλεί η θέση του και η ομωνυμία. Αν λοιπόν η μέχρι τώρα ερμηνευτική μας εκδοχή είναι σωστή, ότι δηλαδή οι ‘γραφιάδες’ «δολοφονούν τους ποιητάς» και «ο καθείς γνωρίζει πώς…» τότε ας προσπαθήσουμε να το δούμε και πιο συγκεκριμένα μέσα στο κείμενο… Με ποιο τρόπο το κάνουν; Και ακόμη Γιατί το κάνουν; Στο συνοδευτικό φύλλο με τις οδηγίες δίνουμε ώθηση προς αυτή την κατεύθυνση.. Αυτό που ζητούμε τώρα επιπλέον είναι οι νέες λέξεις ή φράσεις που θα αποκαλυφθούν να επισημανθούν με διαφορετικό χρώμα και να μη συμπεριληφθούν ανάμεσά τους επίθετα. Η ανάκληση μιας νέας ομάδας λέξεων και φράσεων, που και πάλι είναι πολύ πιθανό να διαφέρει από την μια ομάδα στην άλλη, διευκρινίζει, σύμφωνα με τις επιλογές μας, τον τρόπο ή τα μέσα δράσης των δολοφόνων. 7. Και ποια σχέση έχουν όλα αυτά με το θάνατο του Λόρκα; Μια νέα ομάδα λέξεων, με διαφορετικό χρώμα, έρχεται στην επιφάνεια για να συνδέσει τα μέσα με το αντικείμενο της δράσης των δολοφόνων: Οι θόρυβοι, οι έρευνες και τα σχόλια, που κάθε τόσο έρχονται στη δημοσιότητα ανατροφοδοτούνται από τις συνθήκες εκτέλεσης του Λόρκα. Σε λεκτικό επίπεδο ο Λόρκα εκτελείται…, οι γραφιάδες δολοφονούν… Η εκτέλεση δεν ταυτίζεται με τη δολοφονία. Η πρώτη γίνεται μια φορά, η άλλη ‘κάθε τόσο’ .

una acciòn vil y discraciado Νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητού Νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου 1936 μέσα στο χαντάκι του Καμίνο Ντε Λα Φουέντε : αργόσχολοι και ματαιόδοξοι μυστηριώδικες κι’ αισχρές του κακορρίζικου ι ― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ― είθισται H τέχνη κι’ η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε : η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε να πεθάνουμε περιφρόνησις απόλυτη αρμόζει σ’ όλους αυτούς τους θόρυβους τις έρευνες τα σχόλια επί σχολίων που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες γύρω από τις μυστηριώδικες κι’ αισχρές συνθήκες της εκτελέσεως του κακορρίζικου του Λόρκα υπό των φασιστών μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει πως από καιρό τώρα ― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ― είθισται να δολοφονούν τους ποιητάς 8. Η αναγνώριση και η κατανόηση της διαφοράς ανάμεσα στη δολοφονία και την εκτέλεση αφήνει ένα ακόμη κενό σε σχέση με τους ’γραφιάδες’. Τα κίνητρα των εκτελεστών τα ξέρουμε, είναι κοινώς γνωστά και τεκμηριώνονται από τις ιστορικές πηγές. Τα κίνητρα όμως των ‘γραφιάδων’ μέσα στον κόσμο αυτού του κειμένου, ποια είναι; Η εμφάνιση και των υπόλοιπων λέξεων που είναι διαθέσιμες και αναφέρονται άμεσα σ’ αυτούς συμπληρώνουν το ερμηνευτικό κενό. Αυτή η ομάδα των λέξεων – φράσεων έχει κοινά χαρακτηριστικά το επίπεδο της έντασης και την αποστροφή (περιφρόνηση) του ποιητή. Στους ‘γραφιάδες’ προσάπτεται αεργία, ματαιοδοξία και υποκρισία. Κι αν το κενό της απροσδιοριστίας δεν έχει συμπληρωθεί ακόμη σε ικανοποιητικό βαθμό για τις προσδοκίες του αναγνώστη, αυτό μπορεί να γίνει αφορμή για αναζήτηση νέων στοιχείων στο κείμενο ή το διακείμενο, ή να τον οδηγήσει σε αναθεώρηση της ερμηνευτικής του πορείας … Από τις ελαιογραφίες του μπορεί να ανακληθεί εδώ ακόμη ένα έργο του Ν. Εγγονόπουλου με πολλαπλές αναφορές στο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής και στη στάση ζωής (είτε του Φ.Γκ.Λόρκα, είτε του ίδιου). Γυναικεία είναι και πάλι η μορφή που με την αποστροφή του προσώπου δηλώνει οπτικά τη στάση της περιφρόνησης και της άρνησης αυτού, που ο σκελετωμένος στρατιώτης της κομίζει ως άγγελος ή προάγγελος θανάτου.

una acciòn vil y discraciado Νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητού Νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου 1936 μέσα στο χαντάκι του Καμίνο Ντε Λα Φουέντε μα επί τέλους! Πια είθισται να H τέχνη κι’ η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε : η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε να πεθάνουμε περιφρόνησις απόλυτη αρμόζει σ’ όλους αυτούς τους θόρυβους τις έρευνες τα σχόλια επί σχολίων που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες γύρω από τις μυστηριώδικες κι’ αισχρές συνθήκες της εκτελέσεως του κακορρίζικου του Λόρκα υπό των φασιστών μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει πως από καιρό τώρα ― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ― είθισται να δολοφονούν τους ποιητάς 9. Όσες λέξεις ή στίχοι έχουν απομείνει ακόμη κρυπτοί προτείνεται στους μαθητές να τους αποκαλύψουν σε δυο βήματα - ομάδες. Τα κριτήρια επιλογής αφήνονται στους ίδιους. Η πιο πιθανή εκδοχή είναι επιλεγούν και να φωτιστούν πρώτα με έντονο χρώμα οι λέξεις – φράσεις με υψηλή συναισθηματική ένταση και διάρκεια. Φράσεις στις οποίες αναγνωρίζεται ένα είδος κορύφωσης ή ξεσπάσματος, ενδεικτικό της στάσης του ποιητή απέναντι σε μια πράξη απεχθή και επαναλαμβανόμενη Η υπόθεση επαληθεύεται Ας συνοψίσουμε Σ’ αυτή την αναγνωστική διαδρομή που επιλέξαμε ή που τυχαία μας προέκυψε κυρίαρχο θέμα δεν αναδεικνύεται ο βιολογικός θάνατος του ποιητή Φ. Γκ Λόρκα, αλλά η κακοποίηση της μνήμης του, η προσπάθεια εξόντωσης –ανεξαρτήτως προθέσεων- του ποιητή στον Λόρκα. Τον ποιητή (τις ιδέες, την τέχνη του) οι φασίστες δεν μπορούν να αφανίσουν, ίσως όμως το μπορούν οι ‘γραφιάδες’… Ή μήπως η νοοτροπία και η δράση των γραφιάδων καθιστούν αδύνατη την παρουσία του όποιου ποιητή, του όποιου Λόρκα σ’ αυτή τη ζωή; Ας δούμε και τους στίχους που απέμειναν.

una acciòn vil y discraciado Νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητού Νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου 1936 μέσα στο χαντάκι του Καμίνο Ντε Λα Φουέντε H τέχνη κι’ η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε : η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε να πεθάνουμε περιφρόνησις απόλυτη αρμόζει σ’ όλους αυτούς τους θόρυβους τις έρευνες τα σχόλια επί σχολίων που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες γύρω από τις μυστηριώδικες κι’ αισχρές συνθήκες της εκτελέσεως του κακορρίζικου του Λόρκα υπό των φασιστών μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει πως από καιρό τώρα ― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ― είθισται να δολοφονούν τους ποιητάς 10. Η εμφάνιση των τελευταίων στίχων, τρεις από τους οποίους τοποθετεί πρώτους ο δημιουργός στο κείμενό του, φαίνονται να είναι πλέον μέσα στον ορίζοντα των προσδοκιών του αναγνώστη. Η ποίηση και η τέχνη που κάτ’ εξοχήν εκφράζουν και υπηρετούν τη ζωή βοηθούν (= τιμωροῦσιν ή τιμωρούν, για να θυμηθούμε και μια έκφραση της Αρχαίας Ελληνικής) τελικά τον ποιητή ή τον καλλιτέχνη να πεθάνει, ιδίως σε αποχές που οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες στοχοποιούν την τέχνη και την ποίηση και καταδικάζουν τους δημιουργούς τους επιβάλλοντας τη βιολογική και επιδιώκοντας την πνευματική και ιδεολογική τους εξόντωση. Τι ειρωνεία ! Οι τελευταίοι στίχοι μπορούν να λειτουργούν, να παράγουν δηλαδή νόημα και ανεξάρτητα από το υπόλοιπο κείμενο. Και δεν είναι η πρώτη φορά που οι μαθητές μπορούν να κάνουν αυτή τη διαπίστωση από την αρχή μέχρι το τέλος της αναγνωστικής τους διαδρομής. Διαπιστώνουν ακόμη ότι το κείμενο που παράγουν οι ίδιοι ανήκει στην κατηγορία των δυναμικού και πολυτροπικού υπερκειμένου. Οι περιηγήσεις σε ιστοσελίδες, η ανάκληση εικαστικού υλικού και η διακειμενική αναφορά τους δίνει αυτή τη δυνατότητα Το δικό τους ‘κείμενο’ οπτικοποιεί και αναπαριστά με διαφορετικούς σημειωτικούς τρόπους μια από τις πολλαπλές αναγνώσεις του αρχικού κειμένου και φέρει την ‘προσωπική’ σφραγίδα της ομάδας που το επεξεργάζεται.

Νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητούΦεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου 1936 μέσα στο χαντάκι του Καμίνο Ντε Λα Φουέντε Ο Εγγονόπουλος για τον Εγγονόπουλο H τέχνη κι’ η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε : η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε να πεθάνουμε περιφρόνησις απόλυτη αρμόζει σ’ όλους αυτούς τους θόρυβους τις έρευνες τα σχόλια επί σχολίων που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες γύρω από τις μυστηριώδικες κι’ αισχρές συνθήκες της εκτελέσεως του κακορρίζικου του Λόρκα υπό των φασιστών μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει πως από καιρό τώρα ― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ― είθισται να δολοφονούν τους ποιητάς Ποίηση 1948 τούτη η εποχή του εμφυλίου σπαραγμού δεν είναι η εποχή για ποίηση κι άλλα παρόμοια: σαν πάει κάτι να γραφεί είναι ως αν να γραφόταν από την άλλη μεριά αγγελτηρίων θανάτου γι αυτό και τα ποιήματά μου είν’ τόσο πικραμένα (και πότε-άλλωστε-δεν ήσαν;) κι είναι -προ πάντων- και τόσο λίγα 11. Στη διεύρυνση της ερμηνευτικής προοπτικής συμβάλλει και ένα άλλο ποίημα του Ν. Εγγονόπουλου που μπορούν να το ανακαλέσουν οι μαθητές τόσο από το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού (http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=211&author_id=7) - διατίθεται και ηχογραφημένο σε ‘ανάγνωση’ του ίδιου του δημιουργού, όσο και από την ιστοσελίδα που φιλοξενεί το έργο του και επιμελείται η κόρη του Ερριέττη. (http://www.engonopoulos.gr/_homeEL/poem10.html). Ν. Εγγονόπουλος

.. η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε… … να πεθάνουμε ματαιόδοξοι κι αργόσχολοι είθισται να δολοφονούν τους ποιητάς 12. Ολοκληρώνοντας ας μας επιτραπεί να αναφέρουμε ότι Η πρόταση που παρουσιάσαμε δε διεκδικεί τι δικαίωμα να διατείνεται ότι καθοδηγεί τους μαθητές σε μια σωστή ερμηνεία του ποιήματος του Ν. Εγγονόπουλου. Θέλουμε όμως να πιστεύουμε ότι δίνουμε στους μαθητές σημαντικά κίνητρα για να συνεχίσουν το διάλογό τους με την ποίηση και τη περιήγησή τους γενικότερα στο χώρο των τεχνών, αναγνωρίζοντας στο σημείο αυτό και την προσφορά των μέσων της τεχνολογίας. Αποζημίωσή τους ας είναι η αισθητική απόλαυση από την ενασχόλησή τους με την ποίηση και η πεποίθηση ότι μέσα από αυτή μπορούν να καλλιεργήσουν τα προσωπικά τους αισθητικά, αναγνωστικά και ερμηνευτικά κριτήρια, ώστε να επικοινωνούν γόνιμα με την τέχνη και τον κόσμο που τη γεννά και την επηρεάζει.