ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΕ ΤΙΣ ΤΠΕ Λάμπρος Πόλκας

Βασικά στοιχεία της εξέλιξης των αρχαιογνωστικών επιστημών και των εργαλείων ΤΠΕ για τη μάθηση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, της σχετικής γραμματείας και του κλασικού πολιτισμού

Ερώτημα: Γιατί να αξιοποιήσουμε τις ΤΠΕ στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών; Πιθανές απαντήσεις Γιατί να μείνουν έξω από το «παιχνίδι» με τις ΤΠΕ οι Κλασικές Σπουδές (έρευνα και διδασκαλία); Στον κλάδο των Κλασικών Σπουδών αναδεικνύονται κατεξοχήν τα προτερήματα και τα μειονεκτήματα των ΤΠΕ («Τεχνοκρατία» vs «Ανθρωπισμός»). Δηλαδή; Με τις ΤΠΕ στον κλάδο των Κλασικών Σπουδών αναδύονται λησμονημένες (και αναιρούνται παρεξηγημένες) ιδιότητες των κλασικών κειμένων και του πολιτισμού τους. Δηλαδή; Με τις ΤΠΕ αποκαθίσταται η εγγενής επικοινωνιακή σχέση των Κλασικών Σπουδών τόσο με τις λοιπές Ανθρωπιστικές επιστήμες όσο και με τις «Θετικές» (Διεπιστημονικότητα-Διαθεματικότητα). Page  3

Ερώτημα: Γιατί να αξιοποιήσουμε τις ΤΠΕ στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών; Κύρια απάντηση Η αξιοποίηση των ΤΠΕ στην έρευνα και τη διδακτική των κλασικών γλωσσών, της γραμματείας και του πολιτισμού τους συμβάλλει καθοριστικά στην αντιμετώπιση της «κρίσης» των κλασικών σπουδών Τί εννοούμε σήμερα με τη φράση «κρίση» των κλασικών σπουδών; Page  4

Όψεις της «κρίσης» των κλασικών σπουδών Προοδευτική περιθωριοποίηση Οι κλασικές σπουδές (κυρίως ως προς την παιδαγωγική και διδακτική τους διάσταση) δεν μπορούν να πείσουν τα ακροατήρια για τη «χρησιμότητά» τους στις σύγχρονες παγκοσμιοποιημένες συνθήκες (οικονομικές, πολιτικές, πολιτισμικές) – «Πολιτισμικοί πόλεμοι» (Culture wars) Δείχτες (ποσοτικοί / ποιοτικοί) για την «κρίση» των Κλασικών Σπουδών; Να κοιτάξω στα βιβλία Συνέχεια Page  5

Kόμβος του προγράμματος: Circe Α. Ρεγκάκος (επιμ.), Νεκρά γράμματα; Οι κλασικές σπουδές στον 21ο αιώνα Heath & Hanson Ποιος σκότωσε τον Όμηρο; Ακόμη, να κοιτάξω: τις πληροφορίες για την κατάσταση των Κλασικών Σπουδών & Γραμμάτων στα εκπαιδευτικά συστήματα Δ.Ε. των χωρών της Ε.Ε. Kόμβος του προγράμματος: Circe Page  6

Στάσεις / απαντήσεις στο επόμενο ερώτημα: Αν, κατά πόσο, πώς και γιατί οι ΤΠΕ μπορούν να συμβάλλουν στην αναστολή της υποβάθμισης της έρευνας και της διδασκαλίας των κλασικών γλωσσών, της γραμματείας και του πολιτισμού τους Διεθνές σκηνικό και ελληνική (ακαδημαϊκή και εκπαιδευτική) πραγματικότητα Στάσεις / απαντήσεις Αμυντικές (εσωστρεφείς). Δηλαδή; Επιθετικές (εξωστρεφείς). Δηλαδή; [πρβλ. Digital Classicist] Ενδιάμεσες / διαμεσολαβητικές. Δηλαδή; Ιδεολογικές. Δηλαδή; Page  7

Πρώτες διαπιστώσεις Αναγκαιότητα των ΤΠΕ στην έρευνα και τη διδασκαλία των Κλασικών Σπουδών Υπέρβαση των «Θεωριών της Μεγάλης Διαίρεσης» (Great Divide Τheories) Νέα ερωτήματα: Από το «ποιος σκότωσε τον Όμηρο» στο «ποιος χρειάζεται τους Έλληνες»; (S. Goldhill). Δηλαδή, τί θέλουμε να πετύχουμε διδάσκοντας αρχαία ελληνικά ή λατινικά; Νέα διλήμματα: ποια πορεία να ακολουθήσουμε δουλεύοντας με τις ΤΠΕ στα αρχαία ελληνικά; Από το γνωστικό/διδακτικό αντικείμενο (τα αρχαία) στα εργαλεία, ή Από τα εργαλεία στο γνωστικό/διδακτικό αντικείμενο; Page  8

Ιστορική επισκόπηση της εξέλιξης των σχέσεων των αρχαιογνωστικών επιστημών με τις ΤΠΕ

Σταθμοί ερευνητικοί (διεθνείς) 1949: ο ιησουίτης κληρικός Roberto Busa συνεργάζεται με τον πρόεδρο της ΙΒΜ Thomas J. Watson, προκειμένου να παραχθεί ο Index Thomisticus: μια αναγνώσιμη από τον υπολογιστή εκδοχή, υπό τον τύπο συμφραστικού πίνακα λέξων (concordance), των έργων του Θωμά Ακινάτη. 1957: ο John Ellison περνά τη Βίβλο στον υπολογιστή. Προϊόν: έντυπος συμφραστικός πίνακας. 1964: η εταιρεία IBM χρηματοδοτεί το πρώτο παγκόσμιο συνέδριο για την επεξεργασία κειμενικών δεδομένων. 1968: κυκλoφορεί η τετράτoμη Concordance to Livy τoυ κλασικού φιλολόγου David Packard (ενός από τους γιους του ιδρυτή της γνωστής εταιρείας υπολογιστών Hewlett-Packard) 1976: ο Leonard Brandwood, με τη βοήθεια υπολογιστή, δημοσιεύει τον έντυπο συμφραστικό πίνακα των έργων του Πλάτωνα. 1972: Ίδρυση του TLG (Thesaurus Linguae Grecae = Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας) από τον κλασικό φιλόλογο Theodore Bruner. 1987- Αφετηρία εκπόνησης του «Περσέα» από ομάδα ακαδημαϊκών του κύκλου του Harvard, οι οποίοι ήθελαν να δώσουν έναν περισσότερο παιδαγωγικό προσανατολισμό στον TLG. 2000: Πέμπτη, και τελευταία σε CD-ROM, έκδοση του προγράμματος TLG (έκδοση E) – επικοινωνία με τον «Περσέα». Page  10

Σταθμοί ερευνητικοί (ελληνικοί) 1983: Ι. Ν. Καζάζης, Ν. Κυριαζίδης, J. Breiher. Το Λεξιλόγιο του Μακρυγιάννη, τόμ. 3. Αθήνα: Ερμής (Συμφραστικός Πίνακας). 1992: Ι. Ν. Καζάζης, Ν. Κυριαζίδης, J. Breiher. Τα ελληνικά του Μακρυγιάννη, τόμ. 1-7 (& CD-ROM). Αθήνα: Παπαζήσης. (Συμφραστικός Πίνακας). 1996-2000: Ντία Φιλιππίδη (& David Holton. John Dawson). Tου κύκλου τα γυρίσματα: Ο Ερωτόκριτος σε ηλεκτρονική ανάλυση, τόμ. 1-4. Αθήνα: Ερμής. (Συμφραστικός Πίνακας, πίνακες λημμάτων, συχνότητας λέξεων, κλπ). Επίκειται η έκδοση του CD-ROM 1998-: Θησαυρός ελληνικής γλώσσης. Ανθολόγιο Ελλήνων Συγγραφέων. 2003: Ι. Ν. Καζάζης, Εβ. Σιστάκου, V. Mueller. Συμφραστικός πίνακας λέξεων στο ποιητικό έργο του Γ. Σεφέρη. Θεσσαλονίκη: ΚΕΓ Page  11

Σταθμοί διδακτικοί (διεθνείς) 1978: G. R. Culley. Latin Skills (Υπολογιστικό πρόγραμμα πρακτικής & εξάσκησης στη λατινική γλώσσα). Αρχές του 1980: R. Latousek & F. LeMoine. Tutrix (Tutorial για τα λατινικά) 1980-1990: Μαζική παραγωγή προγραμμάτων εξάσκησης & tutorials για τον αρχαιοελληνικό κόσμο και για τα λατινικά Escape from Pompei, Odyssey, Caesar, Civilization. 1990-2000: Η έκρηξη 1997- VROMA project (Διαδικτυακό, συνεργατικό πρόγραμμα για τη διδασκαλία της λατινικής γλώσσας και γραμματείας) Page  12

Σταθμοί (διδακτικοί-ελληνικοί) Τέλη της δεκαετίας του 1990: Έργο «Οδύσσεια»: Σειρήνες. Ενεργοποίηση της ελληνικής αγοράς εκπαιδευτικού λογισμικού Αρχές του 2000: Υλοποίηση του λογισμικού ΗΡΟΔΟΤΟΣ Αρχές του 2000: Υλοποίηση του λογισμικού Μυκηναϊκός Πολιτισμός Αρχές του 2007: Δημοσιοποίηση της Πύλης και για την κλασική γραμματεία ΚΕΓ Page  13

Πρώτες διαπιστώσεις Σχετικά πρώιμη η διεθνής εμπλοκή των κλασικών φιλολόγων με τις λογισμικές εφαρμογές Πώς εξηγείται η πρώιμη παρέμβαση; Προηγούνται χρονολογικά οι ερευνητικές συμβολές έναντι των εκπαιδευτικών Στις πρώτες συμβολές τα λογισμικά είναι εργαλεία για την παραγωγή έντυπων, λεξικογραφικών κυρίως, εκδόσεων (βλ. τους συμφραστικούς πίνακες). Όταν εννοούμε διεθνές σκηνικό, αναφερόμαστε στις ΗΠΑ, όπου και η Αποφασιστική είναι η εταιρική συνδρομή ιδιωτών (προσώπων και εταιριών: ΙΒΜ, HP, Zerox) Στον ελληνικό χώρο: Η πρώιμη εμπλοκή των φιλολόγων με τις ΤΠΕ αφορά κυρίως στον χώρο της νεοελληνικής και όχι της αρχαιοελληνικής λεξικογραφίας, οι πρώτες πρωτοβουλίες ανήκουν αποκλειστικά σε ιδιώτες (πρόσωπα) Τα διεθνή προγράμματα, με διδακτικό προσανατολισμό, είναι κυρίως ιδιωτικά, ενώ στην Ελλάδα οι «αξιόπιστες», με νόημα, εφαρμογές είναι δημόσιες Παρά την πρώιμη ανάπτυξή τους, τα υπολογιστικά προγράμματα για τις αρχαιογνωστικές επιστήμες είναι, και παραμένουν, περιορισμένης εμβέλειας και αμφίβολης αποτελεσματικότητας. Μέχρι στιγμής: Δεν προσελκύουν την κρίσιμη μάζα του ερευνητικού και του εκπαιδευτικού κόσμου. Γιατί άραγε; Page  14

Χρήση των βασικών εργαλείων πληροφορικής στη διδακτική του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών

Εργαλεία γενικής χρήσης Εργαλεία εφαρμογών αυτοματισμού γραφείου Εργαλεία εφαρμογών αυτοματισμού γραφείου Διαδίκτυο Web 2.0 Εικόνα & Ήχος MS Office (λ.χ. Word, Excel) OpenOffice e-mail (λ.χ. Outlook) Φυλλομετρητές (λ.χ. Explorer, Firefox) Μηχανές αναζήτησης (λ.χ. Google, Google Scholar) Απλά ιστολόγια (Βlogs) Εφαρμογές διαδικτυακών κοινοτήτων (λ.χ. Ning) Διαδικτυακά μέσα τύπου βίκι (Wiki, λ.χ. το pbwiki) Προβολή και επεξεργασία Βίντεο και ήχου (λ.χ.Windows Media Player, QuickTime, Windows MovieMaker, Real Player, iTunes, Camtasia, Audacity) Επεξεργασία εικόνων (λ.χ. Picasa, Adobe Photoshop) Adobe Acrobat Reader (pdf αρχεία) PDF Creator Συμπιεστής αρχείων (zip) Προγράμματα κατασκευής ιστοσελίδων (λ.χ. Front Page, Dream Weaver) Εργαλεία Προγραμ- ματισμού (λ.χ. το PSPad) Γραμματοσειρές (πολυτονικές) Βάσεις δεδομένων (λ.χ. MySql) Applets Java, Flash κλπ Page  16

Επεξεργαστής κειμένου: τί μπορώ να κάνω; Να μεταφέρω αρχαιοελληνικά κείμενα από κάποιον εξωτερικό, αρχαιογνωστικό δεσμό (λ.χ. Από την Πύλη του ΚΕΓ) Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Πελο- ποννησίων καὶ Ἀθηναίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους, ἀρξάμενος εὐθὺς καθισταμένου καὶ ἐλπίσας μέγαν τε ἔσεσθαι καὶ ἀξιολογώτατον τῶν προγεγενημένων, τεκμαιρόμενος ὅτι ἀκμάζοντές τε ᾖσαν ἐς αὐτὸν ἀμφότεροι παρασκευῇ τῇ πάσῃ καὶ τὸ ἄλλο Ἑλληνικὸν ὁρῶν ξυνιστάμενον πρὸς ἑκατέρους, τὸ μὲν εὐθύς, τὸ δὲ καὶ διανοούμενον. Να συνδυάσω το κείμενο αυτό με άλλα συγγενή κείμενα (Μικρός απόπλους) Ἡροδότου Ἁλικαρνησσέος ἱστορίης ἀπόδεξις ἥδε, ὡς μήτε τὰ γενόμενα ἐξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται, μήτε ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά, τὰ μὲν Ἕλλησι τὰ δὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα, ἀκλεᾶ γένηται, τά τε ἄλλα καὶ δι᾽ ἣν αἰτίην ἐπολέμησαν ἀλλήλοισι. Να το εμφανίσω παράλληλα με τη νεοελληνική του μετάφραση Page  17

Επεξεργαστής κειμένου: τί μπορώ να κάνω; ΚΕΙΜΕΝΟ Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Πελο- ποννησίων καὶ Ἀθηναίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους, ἀρξάμενος εὐθὺς καθισταμένου καὶ ἐλπίσας μέγαν τε ἔσεσθαι καὶ ἀξιολογώτατον τῶν προγεγενημένων, τεκμαιρόμενος ὅτι ἀκμάζοντές τε ᾖσαν ἐς αὐτὸν ἀμφότεροι παρασκευῇ τῇ πάσῃ καὶ τὸ ἄλλο Ἑλληνικὸν ὁρῶν ξυνιστάμενον πρὸς ἑκατέρους, τὸ μὲν εὐθύς, τὸ δὲ καὶ διανοούμενον. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ο Θουκυδίδης o Αθηναίος εξιστόρησε τον πόλεμο των Αθηναίων και των Πελοποννησίων, πώς επολέμησαν μεταξύ τους· και άρχισα ευθύς αμέσως μόλις ξέσπασε ο πόλεμος, γιατί περίμενα πως θα ήταν πολύ μεγάλος και ο πιο άξιος να ιστορηθεί απ' όλους τους προτήτερους. Το συμπέρανα αυτό από το ότι και τα δύο μέρη μπήκαν στον πόλεμο εφοδιασμένοι με όλα τα υλικά μέσα, και βλέποντας πως όλες οι άλλες Ελληνικές πολιτείες πήγαν με το ένα μέρος ή το άλλο, μερικές από μιας αρχής και οι άλλες το συλλογίζονταν και το είχαν σκοπό. Page  18

Επεξεργαστής κειμένου: τί μπορώ να κάνω; Να δημιουργήσω έναν υπερκειμενικό δεσμό ΚΕΙΜΕΝΟ Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Πελοποννησίων καὶ Ἀθηναίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους, ἀρξάμενος εὐθὺς καθισταμένου καὶ ἐλπίσας μέγαν τε ἔσεσθαι καὶ ἀξιολογώτατον τῶν προγεγενημένων, τεκμαιρόμενος ὅτι ἀκμάζοντές τε ᾖσαν ἐς αὐτὸν ἀμφότεροι παρασκευῇ τῇ πάσῃ καὶ τὸ ἄλλο Ἑλληνικὸν ὁρῶν ξυνιστάμενον πρὸς ἑκατέρους, τὸ μὲν εὐθύς, τὸ δὲ καὶ διανοούμενον. Page  19

Γενικότερα: να δημιουργήσω αρχαιοελληνικά πολυτροπικά κείμενα εξιστορώ [eksistoró] -ούμαι Ρ10.9: περιγράφω ένα γεγονός ή μια σειρά γεγονότων· διηγούμαι, αφηγούμαι: Τα γεγονότα του πολέμου εξιστορούνται κατά χρονολογική σειρά. Μου εξιστόρησε με λεπτομέρειες το γεγονός. [λόγ. < ελνστ. ἐξιστορῶ, αρχ. σημ. : `ερευνώ να μάθω΄] [Λεξικό Μ. Τριανταφυλλίδη] ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ο Θουκυδίδης o Αθηναίος εξιστόρησε τον πόλεμο των Αθηναίων και των Πελοποννησίων, πώς επολέμησαν μεταξύ τους· και άρχισα ευθύς αμέσως μόλις ξέσπασε ο πόλεμος, γιατί περίμενα πως θα ήταν πολύ μεγάλος και ο πιο άξιος να ιστορηθεί απ' όλους τους προτήτερους. Το συμπέρανα αυτό από το ότι και τα δύο μέρη μπήκαν στον πόλεμο εφοδιασμένοι με όλα τα υλικά μέσα, και βλέποντας πως όλες οι άλλες Ελληνικές πολιτείες πήγαν με το ένα μέρος ή το άλλο, μερικές από μιας αρχής και οι άλλες το συλλογίζονταν και το είχαν σκοπό. ΚΕΙΜΕΝΟ Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Πελοποννησίων καὶ Ἀθηναίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους, ἀρξάμενος εὐθὺς καθισταμένου καὶ ἐλπίσας μέγαν τε ἔσεσθαι καὶ ἀξιολογώτατον τῶν προγεγενημένων, τεκμαιρόμενος ὅτι ἀκμάζοντές τε ᾖσαν ἐς αὐτὸν ἀμφότεροι παρασκευῇ τῇ πάσῃ καὶ τὸ ἄλλο Ἑλληνικὸν ὁρῶν ξυνιστάμενον πρὸς ἑκατέρους, τὸ μὲν εὐθύς, τὸ δὲ καὶ διανοούμενον. Page  20

Αλλά... και να γράψω πολυτονικά κείμενα ΚΕΙΜΕΝΟ Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Πελοποννησίων καὶ Ἀθηναίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους, ἀρξάμενος εὐθὺς καθισταμένου καὶ ἐλπίσας μέγαν τε ἔσεσθαι καὶ ἀξιολογώτατον τῶν προγεγενημένων, τεκμαιρόμενος ὅτι ἀκμάζοντές τε ᾖσαν ἐς αὐτὸν ἀμφότεροι παρασκευῇ τῇ πάσῃ καὶ τὸ ἄλλο Ἑλληνικὸν ὁρῶν ξυνιστάμενον πρὸς ἑκατέρους, τὸ μὲν εὐθύς, τὸ δὲ καὶ διανοούμενον. Page  21

Τεχνικά προαπαιτούμενα για την πολυτονική γραφή Ρυθμίσεις του λειτουργικού συστήματος 2000 ή XP Page  22

Shift+ ’ (νεκρό πλήκτρο) & γράμμα Τεχνικά προαπαιτούμενα... 2. Γνώση πληκτρολόγησης πολυτονικής γραφής Πώς βάζω τη δασεία; Shift+ ’ (νεκρό πλήκτρο) & γράμμα Παράδειγμα Ισχύει για τα μικρά γράμματα: α, ε, η, ι, ο, ρ, υ, ω . Παράδειγμα Ισχύει για τα κεφαλαία: Α, Ε, Η, Ι, Ο, Ρ, Υ, Ω . Παράδειγμα Page  23

Λογισμικό παρουσίασης: Για τον «θάνατο από το Power Point» στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών; Jοhn Sweller. Εισηγητής της Θεωρίας του γνωστικού φορτίου (Cognitive load theory) = Απλοϊκά... «Η ικανότητα του εγκεφάλου έχει περιορισμένες δυνατότητες στην επεξεργασία και τη συγκράτηση της πληροφορίας στη βραχύχρονη μνήμη» «To Power Point είναι καταστροφή (disaster)», Sweller, εφ. Sydney Morning Herald, 2007 Ο Ed. Tufte, «The Cognitive Style of PowerPoint: Pitching Out Corrupts Within,» στο Beautiful Evidence, 2006, σσ. 157-185 επικαλείται το παράδειγμα της διάλυσης του Columbia, το 2003, ως παράδειγμα για τους κινδύνους που ενέχει η χρήση του Power Point. «Η μετατροπή σύνθετων προβλημάτων σε απλουστευμένες και συνοπτικές παρουσιάσεις ευθύνεται για την κατατροφή». Page  24

Λογισμικό παρουσίασης: Πού είναι το πρόβλημα; Λογισμικό παρουσίασης: Πού είναι το πρόβλημα; ΚΕΙΜΕΝΟ Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Πελοποννησίων καὶ Ἀθηναίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους, ἀρξάμενος εὐθὺς καθισταμένου καὶ ἐλπίσας μέγαν τε ἔσεσθαι καὶ ἀξιολογώτατον τῶν προγεγενημένων, τεκμαιρόμενος ὅτι ἀκμάζοντές τε ᾖσαν ἐς αὐτὸν ἀμφότεροι παρασκευῇ τῇ πάσῃ καὶ τὸ ἄλλο Ἑλληνικὸν ὁρῶν ξυνιστάμενον πρὸς ἑκατέρους, τὸ μὲν εὐθύς, τὸ δὲ καὶ διανοούμενον. Page  25

Φυλλομετρητές- διαδίκτυο Προβλήματα με: Τη λειτουργική, αποτελεσματική και δημιουργική αναζήτηση της αρχαιογνωστικής πληροφορίας ή και με τη φροντιστηριακή λογική των Αρχαίων στο διαδίκτυο Με τη Διάδοση αρχαιολογημάτων γύρω από την αρχαία (λέγεται και ελληνική) γλώσσα στο διαδίκτυο (πρβλ. τα «λερναία» κείμενα) Με τις αναξιόπιστες (αρχαιογνωστικές ή και αρχαιογλωσσικές) πληροφορίες Page  26

Page  27