4ο Γυμνάσιο Γιαννιτσών Περιβαλλοντική ομάδα Σχολικό έτος 2011-2012 Θέμα : Τα οθωμανικά μνημεία των Γιαννιτσών. Γνωριμία-Σκέψεις για την αξιοποίηση τους Υπεύθυνοι καθηγητές:Γιοβάνη Χρυσάνθη Κατσιούλα Άννα Αντωνίου Γεώργιος

Iστορικά στοιχεία Η ίδρυση της πόλης των Γιαννιτσών Η πόλη ιδρύεται το 1372 από τον Γαζή Εβρενός Επίσκεψη στα 1668 στα Γιαννιτσά του τούρκου περιηγητή Ελβιγιά Τσελεμπή

Οργάνωση των Γιαννιτσών ως μουσουλμανική πόλη Γενεσιουργό στοιχείο στα Γιαννιτσά αποτελεί η γενικότερη τοπογραφία της περιοχής (λίμνη), και ο βασικός εξωτερικός οδικός άξονας στρατιωτικής κυρίως σημασίας, Θεσσαλονίκης –Μοναστηρίου. Οι τουρκικές συνοικίες εμφανίζονται στο κέντρο με επίκεντρο την οδό Στράντζης. Στο βορρά εμφανίζονται οι συνοικίες των χριστιανών

Χάρτης της πολεοδομικής οργάνωσης των Γιαννιτσών ως μουσουλμανική πόλη

Τα Ελληνικά Γιαννιτσά Η πόλη απελευθερώνεται το 1912. Οι τούρκοι έφυγαν και τα Γιαννιτσά έπαψαν να παίζουν το ρόλο του θρησκευτικού κέντρου για τους μουσουλμάνους. Την ίδια περίοδο, συντελείται η εγκατάσταση στην πόλη Ελλήνων από την Θράκη, την Ανατολική Ρωμυλία, τον Πόντο και τον Καύκασο, οι οποίοι εκδιώχθηκαν από τους Τούρκους από τις περιοχές καταγωγή τους.

Τα οθωμανικά μνημεία

1 Το Πολύκεντρο Βρίσκεται στην πλατεία Πολύκεντρου στο κέντρο των Γιαννιτσών. Κτίστηκε στις αρχές του 1900.Ήταν το σπίτι του Τούρκου διοικητή της περιοχής του Εμίν Αγά απόγονου του Γαζή Εβρενός. Στην περίοδο 1930-1985 άλλαξε χρήση και στέγαζε το νοσοκομείο των Γιαννιτσών. Γιαυτό σήμερα έχει και την ονομασία Παλιό Νοσοκομείο.

Περιγραφή Είναι διώροφο νεοκλασικής μορφολογίας. Οι όροφοι διαχωρίζονται στις όψεις με διαζώματα. Τα παράθυρα είναι ορθογώνια φέρουν πλαίσια καθώς και μικρό τοπικό γείσο ενώ στις γωνίες υπάρχουν παραστάδες από λαξευμένους λίθους. Η είσοδος φέρει παραστάδες και υπέρθυρο και πλαισιώνεται από δύο στενά παράθυρα.

Πηγή ιστορικό- φωτογραφικό λεύκωμα Γιαννιτσών 2005 Παλιά φωτογραφία του χώρου του Πολύκεντρου Πηγή ιστορικό- φωτογραφικό λεύκωμα Γιαννιτσών 2005

Η περιβαλλοντική ομάδα μπροστά στο κτίριο του Πολύκεντρου

2. Το μαυσωλείο του Γαζή Εβρενός Βρίσκεται στην οδό Στράντζης, στην πλατεία Μουσείου και υπήρξε τόπος προσκυνήματος για τους τούρκους της Μακεδονίας. Επρόκειτο για ένα μονόχωρο κτίριο, το οποίο έφερε παράθυρο στην κάθε πλευρά του και καλυπτόταν με μολυβδοσκέπαστο θόλο κάτω από τον οποίο βρισκόταν η μαρμάρινη σαρκοφάγος του Γαζή Εβρενός.

Ιστορία του Γαζή Εβρενός Ως στρατηγός του Τουρκικού στρατού, ο Γαζή Εβρενός Μπέη, το 1385  εγκατέστησε το στρατό του στην πόλη των Γιαννιτσών για να εξορμεί κατά των βυζαντινών και των άλλων ηγεμόνων στη Βλαχία και στην Πελοπόνησο. Ο Γαζή Εβρενός Μπέη πέθανε σε ηλικία 129 ετών και ετάφη στο Μαυσωλείο Γαζή Εβρενός. Το γεγονός ότι ετάφη στην πόλη των Γιαννιτσών, την έχει καταστήσει ιερή πόλη των Τούρκων και τόπο προσκυνήματος, πράγμα που εξηγεί ίσως και το πείσμα με το οποίο οι Τούρκοι υπερασπίστηκαν την πόλη στους Βαλκανικούς πολέμους το 1912.

Πηγή Ιστορικό- φωτογραφικό λεύκωμα Γιαννιτσών 2005 Παλιά φωτογραφία της οδού Στράντζης. Διακρίνονται το μαυσωλείο του Γαζή Εβρενός και το τζαμί του Ισκεντέρ Μπέη Πηγή Ιστορικό- φωτογραφικό λεύκωμα Γιαννιτσών 2005

3.ΤΟ ΡΟΛΟΪ Το παλιό ρολόι των Γιαννιτσών , κτίσθηκε το 1753-1754 από τον Εβρενέζογλου Σερίφ Αχμέτ. Πρόκειται για το παλαιότερο κτίριο ρολογιού των Βαλκανίων. Είναι ορθογώνιο κτίριο έχει ύψος 25 μέτρα και είναι κτισμένο με πέτρα μέχρι τα πρώτα 4 μ . και στη συνέχεια είναι πλινθόκτιστο. Στη νότια πλευρά της βάσης του πύργου υπάρχει σκαλισμένη σε δύο μεγάλες πλάκες από λευκό μάρμαρο η κτητορική επιγραφή.

ΤΟ ΡΟΛΟΪ Κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Σεπτέμβριος του 1944) οι εξωτερικοί τοίχοι του πύργου τραυματίζονται από όλμους του γερμανικού στρατού Κατοχής. Όλες οι φθορές που υπέστη μέσα στο χρόνο αποκαταστάθηκαν κατά την πρόσφατη αναστήλωση του .

Κτητορική επιγραφή στο νότιο τοίχο του ρολογιού

Σημερινή φωτογραφία του ρολογιού από την περιβαλλοντική ομάδα

4.Το Τέμενος του Ισκεντέρ Μπέη Το τέμενος χτίστηκε γύρω στο 1510-1511 από το δισέγγονο του Γαζή Εβρενός, τον Ισκεντέρ Μπέη. Το 1667 με 1668 κατέπεσε ο τρούλος του, ο οποίος επισκευάστηκε το 1670 με 1671 από τον Σουλεϊμάν Μπέη (Suleyman Beg). Είναι πολύ πιθανόν στη θέση του να προϋπήρχε τζαμί που έχτισε ο ίδιος ο Γαζή Εβρενός και το οποίο ο απόγονος του αποφάσισε να ανακατασκευάσει .

Το Τέμενος του Ισκεντέρ Μπέη Το τέμενος του Ισκεντέρ Μπέη εντυπωσίαζε όλους, μουσουλμάνους και χριστιανούς με τον όγκο και τη μεγαλοπρέπεια του. Ηταν το μεγαλύτερο τέμενος των Βαλκανίων με τον μεγαλύτερο τρούλο. Άλλωστε ο μιναρές του, ορατός από μακριά γινόταν για τον επισκέπτη το σήμα ότι πλησίαζε στα Γιαννιτσά. Το τέμενος υπέστη σοβαρές καταστροφές κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την χρήση του ως εκκοκιστήριο βάμβακος. Σήμερα ανήκει στην Εθνική τράπεζα.

Φωτογραφία του μνημείου με την περιβαλλοντική ομάδα

Πηγή ιστορικό- φωτογραφικό λεύκωμα Γιαννιτσών 2005 Φωτογραφίες των οθωμανικών μνημείων σε παλιότερες εποχές Πηγή ιστορικό- φωτογραφικό λεύκωμα Γιαννιτσών 2005

5.Το Μαυσωλείο του Αχμέτ Μπέη Εβρενόσογλου Ο εγγονός του Γαζή Εβρενός, ο Αχμέτ Μπέης Εβρενόσογλου ήταν αυτός που ανέδειξε τα Γιαννιτσά ως ένα από τα σημαντικά πνευματικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ορίζοντας τα χρόνια της διοίκησης του ως τη χρυσή εποχή των Γιαννιτσών. Οργάνωσε το Μπεζεστένι και έναν Μεντρεσέ, που για αιώνες υπήρξε η σημαντικότερη θρησκευτική σχολή της Μακεδονίας.

Το Μαυσωλείο του Αχμέτ Μπέη Εβρενόσογλου Στην προέκταση της οδού Στράντζης, λίγα μέτρα βόρεια του Πύργου του Ρολογιού βρίσκεται το μαυσωλείο του. Πρόκειται για ένα σχεδόν τετράγωνο σε κάτοψη κτίσμα καλυμμένο με τρούλο, ο οποίος εδράζεται σε οκταγωνικό τύμπανο. Οι δύο όροφοι του μαυσωλείου δεν επικοινωνούσαν μεταξύ τους.

Το Μαυσωλείο του Αχμέτ Μπέη Εβρενόσογλου Το μαυσωλείο χρονολογείται στο β’ μισό του 15ου αιώνα. Ορισμένοι ιστορικοί διαφωνούν με την ταύτιση του ως μαυσωλείου του Αχμέτ Μπέη και του προσδίδουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Την άποψη αυτή ενισχύει και η αναφορά του Εβλιγιά Τσελεμπή ότι ο Αχμέτ Μπέης όπως και ο Σεΐχης Ιλαχή είναι θαμμένοι στο τζαμί του Στρατοπέδου Καψάλη.

Το Μαυσωλείο του Αχμέτ Μπέη Εβρενόσογλου

6.Τα λουτρά Αποτελούν το παλιότερο τούρκικο μνημείο των Γιαννιτσών και βρίσκονται στην οδό Στράντζης. Χρονολογούνται στα τέλη του 14ου αιώνα και βρίσκονται στο δυτικό τομέα της πόλης επί της κεντρικής οδού Στράντζης και σε απόσταση λίγων μέτρων από το μαυσωλείο του Γαζή Εβρενός.

Τα λουτρά στην οδό Στράντζης

7.Τα λουτρά του Σείχη Ιλαχή Βρίσκονται στο στρατόπεδο Καψάλη. Κτίστηκαν στο χρονικό διάστημα 1481-1512 και θεωρείται ένα από τα ιδρύματα του σεΐχη Ιλαχή διδασκάλου και πνευματικού ανθρώπου που ανήκε στις τάξεις των δερβίσηδων. Φέρει επιμελημένη τοιχοποιία με πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Λόγω της εγκατάλειψης βρίσκεται σε κατάσταση ερειπίου .

8.Το Τζαμί του Σεΐχη Ιλαχή Βρίσκεται στο στρατόπεδο Καψάλη. Χτίστηκε από τον Αχμέτ μπέη Εβρενόσογλου. Πρόκειται για μικρών διαστάσεων τζαμί. Ένα τμήμα του έχει κατεδαφιστεί ενώ ο μιναρές του διατηρείται σε αρκετό ύψος.

Σκέψεις για την αξιοποίηση των μνημείων Τα οθωμανικά κτίρια, τζαμιά και χαμάμ, αποτελούν σκηνικά άλλων εποχών, κομμάτια του παρελθόντος της πόλης, ανάμεσα στα οποία διαδραματίζεται και εξελίσσεται η σύγχρονη ζωή των κατοίκων. Τα οθωμανικά μνημεία έχουν κηρυχτεί ιστορικά διατηρητέα και πρέπει να συντηρηθούν .

Επανάχρηση Σήμερα η απομόνωση, έδωσε τη θέση της στην συντήρηση, αξιοποίηση και επανάχρηση. Η έννοια της επανάχρησης χρησιμοποιείται για την απόδοση νέων χρήσεων και την αναπροσαρμογή κτιρίων και συνόλων, τα οποία είτε υπολειτουργούν είτε αφού έχασαν την αρχική τους λειτουργία βρίσκονται σε αχρηστία .

Επανάχρηση οθωμανικών μνημείων Προτείνεται η επανάχρηση του Πολύκεντρου ως μουσείου Μακεδονικού αγώνα και μάχης των Γιαννιτσών. Η επανάχρηση των μνημείων Γαζή Εβρενός και Εβρενόσογλου ως χώρων πολιτιστικών εκδηλώσεων. Ο χώρος του τζαμιού Ισκεντέρμπεη προτείνεται ως μουσείο ή εκθεσιακός χώρος τέχνης και αρχιτεκτονικής.

Άλλες προτάσεις Συντήρηση όλων των οθωμανικών μνημείων και διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου με χώρους στάσης. Μέχρι σήμερα έχουν αποκατασταθεί το μαυσωλείο Γαζή Εβρενός ,Εβρενόσογλου και το ρολόι.Το πολύκεντρο βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση. Πρέπει να αποκατασταθούν το τζαμί Ισκεντέρμπεη, το τζαμί Ιλαχή και τα λουτρά.

Προτάσεις Δημιουργία ενιαίου δικτύου οθωμανικών μνημείων με σύνδεση του κεντρικού πεζόδρομου και του κτιρίου του Πολύκεντρου με την οδό Στράντζης και το στρατόπεδο Καψάλη. Μετατροπή της οδού Στράντζης σε πεζόδρομο ή μονόδρομο και την δημιουργία ποδηλατοδρόμου. Αξιοποίηση του στρατοπέδου Καψάλη .

Προτάσεις Προβολή των οθωμανικών μνημείων Ανάπτυξη του τουρισμού

Μαθήτριες Α τάξης Κιουμουράτογλου Χρυσούλα. Κετικίδου Ουρανία Καλοϊδου Ιωάννα Ιωσηφίδου Αγγελική Καράμπελα Τριάδα

Βιβλιογραφία Χατζής Χ(2003) Γιαννιτσά ιστορική επισκόπηση Καραμάνου Ζ., (1997) Αποκατάσταση Επανάχρηση κτιρίων και συνόλων. Αναβάθμιση Προβληματικών Οικιστικών Περιοχών, Θεσσαλονίκη

Βιβλιογραφία Σταθακόπουλος Π. (2005), Στρατηγικό σχέδιο ανασυγκρότησης και ανάπτυξης του Δήμου Γιαννιτσών. Α Φάση, Τόμος Ι, Χωροταξική και Πολεοδομική ανάλυση. Φορέας ανάθεσης Δήμος Γιαννιτσών, Θεσσαλονίκη. Σταθακόπουλος Π. (2005), Στρατηγικό σχέδιο ανασυγκρότησης και ανάπτυξης του Δήμου Γιαννιτσών. Β Φάση Τόμος ΙΙ, Πλαίσιο προτάσεων. Φορέας ανάθεσης Δήμος Γιαννιτσών, Θεσσαλονίκη

Βιβλιογραφία Ιστορικό φωτογραφικό λεύκωμα Γιαννιτσών.(2005) Ιστοσελίδα του Δήμου Πέλλας Γενικό πολεοδομικό Σχέδιο. Δήμος Γιαννιτσών. Γαία Α.Ε. Μελετών 2009