Ο στρατηγικός χωρικός σχεδιασμός 8.01.2010, 15.1.2010 Στελλα Κυβελου Επικουρη καθηγητρια ΤΟΠΑ

Ο στρατηγικός χωρικός σχεδιασμός

η αποτυχία των σχεδίων « Τα σχέδια ως τέτοια, εύκολα ξεχνιώνται, ή χρησιμοπούνται μόνο ως αναφορές σε μερικά ζητήματα. Αυτό που συγκρατούν οι άνθρωποι είναι αυτό που έμαθαν - νέες αντιλήψεις, ιδέες, γεγονότα, εικόνες - καθώς συμμετείχαν στην διαδικασία πολιτικής άρθρωσης» (Healey, 2002)

H αποτυχία των σχεδίων Τα σχέδια χρήσεων γης προσφέρουν το πλεονέκτημα μιας κάποιας σταθερότητας του θεσμικού πλαισίου αλλά τα μειονεκτήματά τους είναι πολλά : • είναι αυστηρά και άκαμπτα έναντι της αλλαγής και νέων καταστάσεων ; • η γενική προσέγγιση είναι ασυμβίβαστη με τους περιορισμένους πόρους; • η επικέντρωση στις φυσικές πλευρές παρέχει απαντήσεις «φυσικές» σε προβλήματα οικονομικά και κοινωνικά ; • προτείνουν υπερβολικά γενικούς επιχειρησιακούς κανόνες έναντι συγκεκριμένων ιστορικών καταστάσεων ; • οι κύριοι δρώντες και οι κοινωνικές ομάδες είναι συχνά απόντες από τη διαδικασία.

H κριτική του παραδοσιακού σχεδιασμού Τα επιχειρήματα αυτής της κριτικής ήταν τα ακόλουθα: τα σχέδια είναι στατικά έναντι της ταχείας εξέλιξης της οικονομίας και της κοινωνίας. τα σχέδια δεν λαμβάνουν υπόψη τους τις αλλαγές αξιών. τα σχέδια είναι μάλλον η μετάφραση των θέσεων της διοίκησης και του κρατικού έλεγχου παρά θέσεων ευνοϊκών για τη λειτουργία της αγοράς. τα σχέδια έχουν αρνητικά αποτελέσματα επειδή ελέγχουν την ανάπτυξη και δεν την προάγουν ενεργά. τα σχέδια βασίζονται σε μια λογική και τεχνική προσέγγιση της γνώσης και δεν αφήνουν επαρκή θέση στη γνώση που προκύπτει από τη δημοκρατική συζήτηση.

Τι είναι ο στρατηγικός χωρικός σχεδιασμός ; Τι είναι ο στρατηγικός χωρικός σχεδιασμός ; Με τον όρο στρατηγικός χωρικός σχεδιασμός εννοούμε την κοινωνική διαδικασία συντονισμού εταίρων και θεσμών σε περιβάλλοντα όπου επικρατεί κατακερματισμός και αβεβαιότητα, προκειμένου να ενισχυθούν και να κινητοποιηθούν βασικοί συμμέτοχοι (stakeholders) και να παραχθεί ένα πλαίσιο αποφάσεων για τη διαχείριση της χωρικής αλλαγής. Η αναγέννηση του στρατηγικού σχεδιασμού είναι πλέον πραγματικότητα στο πλαίσιο της αστικής και περιφερειακής ανάπτυξης στην Ευρώπη (Healey et al, Salet & Faludi 2000). Από κάθε άποψη, οι σημερινές προσεγγίσεις συμμετέχουν σε μια γενική μετατόπιση μέσα στο σύστημα σχεδιασμού από το φυσικό σχεδιασμό χρήσεων γης στον εκτενή στρατηγικό σχεδιασμό για να αρθρωθεί μια συνεπέστερη χωρική λογική για τη ρύθμιση των χρήσεων γης, την προστασία των πόρων και τις επενδύσεις στην αστική αναγέννηση και στις υποδομές (Albrechts, Healey & Kunzmann 2003).

Καθολικός και στρατηγικός σχεδιασμός Τίθεται βεβαίως το ερώτημα αν αυτές οι προσεγγίσεις είναι διαφορετικής φύσης από τα καθολικά ( comprehensive) σχέδια ανάπτυξης της δεκαετίας του '70 και την προσέγγιση του σχεδιασμού έργου/προγράμματος ( project)- της δεκαετίας του '80. Σύμφωνα με τον Brake αυτές οι διαφορετικές προσεγγίσεις παρουσιάζουν τα ακόλουθα κοινά χαρακτηριστικά (Brake, 2000): κλιμακώνουν, όλες, την αστική πολυπλοκότητα σε προτάσεις μέτρων για να εξασφαλιστεί η εφαρμογή. παρουσιάζουν όλες, σαφή προσανατολισμό στόχου (υπό την μορφή οραματισμού). δείχνουν, όλες, μια ατμόσφαιρα αφύπνισης και υποθέτουν την ανάγκη μιας αστικής ή περιφερειακής επανατοποθέτησης. σπάνια, όμως, η περιγραφή αυτών των μέτρων είναι λεπτομερής από την άποψη των απαραίτητων πόρων, φορέων και μετρήσιμων αποτελεσμάτων. Επιπλέον, αυτές οι νέες προσεγγίσεις λαμβάνουν την ιδέα της βιωσιμότητας ως καθοριστική αρχή και βασικό μήνυμα.

Διευκρινήσεις Η εμπειρική έρευνα αποδεικνύει ως αβάσιμη τη δημοφιλή πεποίθηση ότι κινητήρια δύναμη των πρωτοβουλιών στρατηγικού χωρικού σχεδιασμού στην Ευρώπη είναι η αναζήτηση της ανταγωνιστικότητας μέσα σε μια διεθνοποιούμενη οικονομία (Albrechts, Healey & Kunzmann 2003). Αντίθετα, η στρατηγική χωροταξία εστιάζει σε χωρικά ολοκληρωμένες πολιτικές προσεγγίσεις και μεγάλης εμβέλειας σχεδιασμό προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής, να ενισχυθεί η περιφερειακή ταυτότητα, και να αναπτυχθούν νέες μορφές περιφερειακής συνεργασίας.

Βασικά χαρακτηριστικά Χαρακτηριστικός για τις πρόσφατες έννοιες του στρατηγικού σχεδιασμού είναι ο στενός σύνδεσμος μεταξύ οράματος και δράσης και η γενική προσπάθεια να ενισχυθεί η ικανότητα του αστικού συστήματος ώστε να λειτουργήσει και να ενισχυθεί ως ένας οργανισμός που μαθαίνει ( Brake, 2000). Από αυτή την άποψη, τέτοιες έννοιες είναι ακριβώς ένα βήμα προς μια ευρεία κοινωνική διαδικασία.

Χαρακτηριστικά Οι νέες τεχνικές σχεδιασμού θα παράσχουν τα εργαλεία για τις πόλεις για να περιορίσουν τις απειλές, να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες, να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες κοινωνικοοικονομικές δυναμικές, και να ανταποκριθούν στα ζητήματα μέσω ενός δυναμικού σχεδιασμού ( proactive planning), παρά μέσω ενός σχεδιασμού αντίδρασης ( reactive planning ). Η στρατηγική χωροταξία απαιτεί μια συνεχή κοινωνική σχεδιαστική διαδικασία για να εκπληρώσει τις λειτουργίες της, να εξουσιοδοτήσει και να δραστηριοποιήσει τους συμμετόχους (stakeholders) αλλά και να παρέχει προσανατολισμό στους τοπικούς και περιφερειακούς δρώντες.

Χαρακτηριστικά Η σημερινή έρευνα για το στρατηγικό χωρικό σχεδιασμό (Healey et al. 1997, Salet & Faludi 2000, Albrechts 2001, Albrechts, Healey & Kunzmann 2003, Friedmann 2004, Altrock 2004, Dangschat et al. 2005) αναγνωρίζει τη ζωτική σημασία της διαδικαστικής διάστασης και τονίζει την ανάγκη για μια δυναμική προοπτική χωρικής αλλαγής (Madanipour, 2001). Εντούτοις, η χρονική διάσταση ερευνάται ελάχιστα σε βάθος. Παρά την προφανή σημασία του χρόνου για την αλλαγή, η έρευνα και η πρακτική του στρατηγικού χωρικού σχεδιασμού έχουν δώσει, μέχρι σήμερα, περιορισμένη προσοχή στην κατανόηση του χρόνου όχι μόνο ως βασικής πληροφορίας (ωρολογιακός χρόνος), αλλά και ως εύκαμπτης κοινωνικής κατασκευής.

Οι διαστάσεις Ο όρος στρατηγικός χωρικός σχεδιασμός περιλαμβάνει τρεις διαστάσεις : τη χωρική, τη στρατηγική και αυτή του σχεδιασμού : H χωρική διάσταση εισάγει μια επικέντρωση στο πού χωροθετούνται οι αποφάσεις. Δίδεται ιδιαίτερη σημασία στους τόπους, στις χωρικές συσχετίσεις μεταξύ δραστηριοτήτων και δικτύων μέσα σε μια συγκεκριμένη χωρική ενότητα. Η στρατηγική διάσταση σημαίνει ότι υιοθετούμε μια θεώρηση του συνόλου. Εισάγει κριτήρια επιλογής των δράσεων, με βάση την αποφασιστική σημασία τους για το μέλλον μιας χωρικής ενότητας. Τέλος, η διάσταση του σχεδιασμού θέτει ανάγλυφα την ιδέα της ανάπτυξης του παρόντος προς ένα μέλλον. Σημαίνει ότι είναι δυνατόν να επιλέξει κανείς κατάλληλες δράσεις σύμφωνα με τις εν δυνάμει επιπτώσεις τους ως προς τις μελλοντικές κοινωνικο-χωρικές σχέσεις. Υποθέτει την ικανότητα προβολής σε ένα διαγενεακό χρονικό ορίζοντα, ιδιαιτέρως με όρους επενδύσεων στις υποδομές, διαχείρισης του περιβάλλοντος και ποιότητας ζωής. Ο σχεδιασμός υποθέτει επίσης εξειδικευμένους τρόπους διακυβέρνησης που έχουν ως στόχο την άρθρωση πολιτικών δια μέσου διαδικασιών συλλογικής λήψης αποφάσεων.

Οι λειτουργίες Ο λόγος που ο στρατηγικός χωρικός σχεδιασμός έγινε μια θεμελιώδης δημόσια πρακτική στα τέλη της δεκαετίας του ’90 και στις αρχές του 21ου αιώνα είναι πολλαπλός. Ο στρατηγικός χωρικός σχεδιασμός επιτρέπει : τον συντονισμό των δημόσιων πολιτικών στις διάφορες χωρικές κλίμακες. την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των αστικών περιοχών αναπτύσσοντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματά τους. τον ορισμό των τρόπων βιώσιμης ανάπτυξης των χωρικών ενοτήτων. την επικέντρωση στη δημόσια δράση διατηρώντας, βεβαίως, τη χωρική διάσταση.