-εύκολη κόπωση -δείχνει να έχει αδύναμους μυς- «χύνεται» στο κάθισμα -νωθρό -φτωχές εκφράσεις προσώπου- δεν έχει αίσθηση του χιούμορ- δεν εκφράζει συναισθήματα- προτιμά δραστηριότητες που κάνει καθιστό -κινείται διαρκώς -κάνει πολλά επικίνδυνα πράγματα -του αρέσουν οι πτώσεις -υπερδιεγείρεται κατά την κίνηση -επηρεάζεται πολύ από τους άλλους -κάνει θόρυβο για τον θόρυβο -παρορμητικό -πηδά από την μία δραστηριότητα στην άλλη -χαμηλή αυτοπεποίθηση -φοβισμένο – φοβίες -ακραίες συναισθηματικές αντιδράσεις στην αποτυχία -πεοσματάρικο, εκρήξεις θυμού -κλαίει εύκολα -δυσκολία να κάνει φίλους -δεν ανέχεται αλλαγές στις ρουτίνες του -περνά καθισμένο την περισσότερη ώρα του -αποφεύγει συγκεκριμένα φαγητά, υφές κλπ -διαταράσσεται όταν υπάρχουν ήχοι τριγύρω -δυσκολεύεται να προσέξει -κοιτά τριγύρω στην τάξη ή το σπίτι για να δει όλα όσα γίνονται -φοβάται τιος πτώσεις ή τα ύψη -αποφεύγει να σκαρφαλώσει, να πηδήξει, να κάνει τούμπες ΧΑΜΗΛΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ (ΥΨΗΛΉ ΟΥΔΟΣ-ΠΑΘΗΤΙΚΟΤΗΤΑ) ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΥΨΗΛΉ ΟΥΔΟΣ-ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΤΗΤΑ) ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΣΤΟ ΕΡΕΘΙΣΜΑ (ΧΑΜΗΛΗ ΟΥΔΟΣ-ΠΑΘΗΤΙΚΟΤΗΤΑ) ΑΠΟΦΥΓΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΧΑΜΗΛΗ ΟΥΔΟΣ-ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΤΗΤΑ) ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ -Αδιάφορο, Αποτραβηγμένο -Απαθές, Απορροφημένο- Βραδύτητα, Συνεχώς κουρασμένο ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ -Ενεργητικό, σε συνεχή κίνηση -Μόνιμα ενασχολούμενο -Διεγερμένο ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ -Διασπασμένο -Υπερκινητικό ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ -Αντίσταση σε αλλαγές -Προσκολλημένο σε τελετουργίες ΟΙ 4 ΤΥΠΟΙ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ ΜΕ ΒΑΣΗΤΗΝ ΝΕΥΡΟ-ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΕΙΚΟΝΑ (όταν η διάγνωση δίνει την θέση της στο σύμπτωμα) «ΑΛΛΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΕ ΔΕΠ-Υ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗ» ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΤΡΑΤΟΣ, Παιδιατρικός Εργοθεραπευτής, SIT. Δ/ντής Εταιρείας Ειδικής Αγωγής «ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ» Το σύνδρομο ΔΕΠ-Υ είναι μία διαταραχή που επηρεάζει το άτομο σε 3 συγκεκριμένους τομείς. Τον έλεγχο της ΠΡΟΣΟΧΗΣ, τον έλεγχο της ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ και τον έλεγχο της ΠΑΡΟΡΜΗΣΗΣ.. Ανάλογα με τον τομέα που έχει εμφανίζει την πιο μεγάλη δυσκολία χωρίζεται διαγνωστικά στην «ΔΕΠ-Υ μικτού τύπου», «ΔΕΠ-Υ με προεξάρχοντα τον απρόσεκτο τύπο» και «ΔΕΠ-Υ με προεξάρχοντα τον υπερκινητικό-παρορμητικό τύπο». Το άτομο με ΔΕΠ-Υ αντιμετωπίζει σημαντικότατες δυσκολίες στον έλεγχο των επιτελικών λειτουργιών με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να οργανώσει την δράση και να μπορέσει να σειροθετήσει επαρκώς ώστε να την μετατρέψει σε πράξη. Ο ρόλος του Εργοθεραπευτή είναι πολύ σημαντικός στην επιβοήθηση του ατόμου με το σύνδρομο να μπορέσει να οργανώσει την πληροφορία, να προχωρήσει στην οργάνωση του ολικού σχεδιασμού και να προχωρήσει στον οργανωμένο σχεδιασμό και εκτέλεση. Πρώτιστος στόχος όμως είναι να διακρίνει τον τύπο της δυσκολίας με βάση την νευρο-αισθητηριακή βάση. Με βάση λοιπόν την θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης δεν υπάρχουν τρεις τύποι δυσκολιών του ελέγχου της προσοχής, της κινητικότητας και της παρόρμησης αλλά τέσσερεις. Ένα παιδί μπορεί να εμφανίζει παραπάνω από έναν τύπους νευρο-αισθητικής λειτουργίας αλλά σχεδόν πάντα ο ένας τύπος είναι ο πιο κυρίαρχος. Η έρευνα έχει δείξει ότι τα παιδιά με διαταραχή ΔΕΠ-Υ αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες στην αισθητηριακή ρύθμιση και επεξεργασία. Συγκεκριμένα σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο «ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ» σε 47 παιδιά με σύνδρομο ΔΕΠ-Υ οι γονείς παρατήρησαν στην συμπλήρωση του “Sort Sensory Profile” ότι τα 35 αντιμετώπιζαν δυσκολίες στην αναζήτηση αισθητικότητας, τα 32 στο ακουστικό φιλτράρισμα, τα 21 στην απτική αισθητικότητα, τα 19 στην κινητική ευαισθησία, τα 18 στην γευστικο-οσφρητική ευαισθησία. Θα πρέπει λοιπόν να ληφθούν πολύ σοβαρά υπ’όψιν από τον Εργοθεραπευτή τα στοιχεία που μπορούν να παρουσιάζουν τα παιδιά για να καταστρωθεί το πρόγραμμα παρέμβασης. ΧΑΜΗΛΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ Τα παιδιά αυτού του τύπου δεν μπορούν να προσανατολιστούν προς την πληροφορία γιατί η έντασή της ώστε να καταγραφεί δεν εναρμονίζονται με το νευρικό τους σύστημα. Ο ΕΘ πρέπει να προσέξει ώστε οι δραστηριότητες θα πρέπει να συγκεντρώνουν όσο το δυνατόν περισσότερες αισθητηριακές πληροφορήσεις ώστε το νευρικό του σύστημα να προσανατολιστεί προς αυτές και να τις καταγράψει. ΑΠΟΦΥΓΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΣΤΟ ΕΡΕΘΙΣΜΑ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Τα παιδιά αυτού του τύπου δεν μπορούν να προσανατολιστούν προς την πληροφορία γιατί το νευρικό τους σύστημα θεωρεί το περιβάλλον απειλητικό και όλα τα νέα ερεθίσματα φοβικά. Ο ΕΘ πρέπει να σεβαστεί την ανάγκη του παιδιού να μειώσει τα μη οικεία εισερχόμενα ερεθίσματα και σταδιακά και προσεχτικά να διευρύνει τις εμπειρίες αισθητηριαικής επεξεργασίας μέσα στις αποδεκτές από το παιδί τελετουργίες του. Τα παιδιά αυτού του τύπου δεν μπορούν να προσανατολιστούν προς την πληροφορία γιατί το νευρικό τους σύστημα θεωρεί το ερέθισμα ή άλλα ερεθίσματα ενοχλητικά. Έτσι λοιπόν είναι υπερκινητικά γιατί θεωρούν τα ερεθίσματα ενοχλητικά και θέλουν να τα αποφύγουν. Ο ΕΘ πρέπει να προσέξει ώστε να δίνονται στο παιδί αισθητηριακές εμπειρίες που θα το υποστηρίζουν να συνεχίζει την δραστηριότητά του και να μπορούν να εκλύονται επαναλαμβανόμενα. Τα παιδιά αυτού του τύπου δεν μπορούν να προσανατολιστούν προς την πληροφορία γιατί το νευρικό τους σύστημα δεν μπορεί να προσανατολιστεί μόνο σε ένα ερέθισμα γιατί δεν του φτάνει. Ο ΕΘ πρέπει να προσέξει ώστε οι δραστηριότητες να περιέχουν τα επιπρόσθετα ερεθίσματα ώστε οι ουδοί να συναντηθούν με τις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής (μην ζητάτε σε αυτό το παιδί να καθίσει ήρεμα, τροποιείστε κατάλληλα το περιβάλλον). ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ ΔΕΠ-Υ •Αρχίστε με τις δυσκολίες αξιολόγησης του ερεθίσματος (αποφυγή). Κατόπιν προχωρήστε σε καταγραφικά ζητήματα •Φτιάξτε κατάλληλα περιβάλλοντα στο παιδί και αφήστε το να εμπλακεί εκείνο μόνο του αρχικά. Εσείς βοηθείστε όπου σας ζητηθεί. •Φροντίστε η δράση να έχει ροή και σειροθέτηση ώστε να αυξηθούν οι επιτελικές λειτουργίες. •Απευθυνθείτε στο κίνητρο αρχικά του παιδιού. Είναι ευκολότερο να μάθω αρχικά να κατευθύνω την προσοχή μου σε κάτι που με ενδιαφέρει και μετά σε κάτι που είναι λιγότερο ενδιαφέρον. •Φροντίστε να μπορεί το παιδί να βιώσει διαδικασίες ολοκλήρωσης σε αυτά που προσπαθεί. Επεξεργαστείτε πολύ προσεχτικά τα feed της δραστηριότητας (back και forward). •Μην μιλάτε πολύ στο ΔΕΠ-Υ παιδί. Προτιμείστε τα οπτικά δεδομένα. •Δώστε διαδικασίες αισθητηριακής δίαιτας στην οικογένεια του παιδιού. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΗ ΒΑΣΗ •Συμπεριφοριστικά και γνωσιακά μοντέλα συμβολαίου και αυτό-εξέτασης βοηθούν πολύ τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας (πίνακες, κάρτες επικοινωνίας στην τάξη, κουτάκια, schedules, B.S.I.). •Η αισθητηριακή δίαιτα στις μεγαλύτερες ηλικίες μπορεί να επιτευχθεί μέσω των αισθητηριακών ιστοριών (“Sensory Social Stories”) ή της «Αισθητηριακής Δίαιτας» στο ίδιο το παιδί. •Προωθείστε ομαδικά προγράμματα σε παιδιά που αποδίδουν καλά στην δυαδική σχέση (πρόγραμμα γενίκευσης). AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION: «ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ DSM-IV». ΙΑΤΡ. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΙΤΣΑΣ.1996 AYRES A.J. “SENSORY INTEGRATION AND THE CHILD”. WESTERN PSYCHOLOGICAL SERVICES.2005 BISSELL J.,J.FISHER,C.OWENS,P.POLCYN:.“SENSORY MOTOR HANDBOOK”.THERAPY SILL BUILDERS.1997 BUNDY A., A.LANE, E.MURRAY: “SENSORY INTEGRATION THEORY AND PRACTICE”FA DAVIS COMPANY PHILADELPHIA 2002 CASE-SMITH J.,A.ALLEN,P.N.PRATT: “OCCUPATIONAL THERAPY FOR CHILDREN”. MOSBY DUNN W.: “SENSORY PROFILE”. PSYCHOLOGICAL COORPORATION FINK B.: “SENSORY MOTOR INTEGRATION ACTIVITIES”. THERAPY SKILL BUILDERS GRIEVE J.: “NEUROPSYCHOLOGY FOR OCCUPATIONAL THERAPISTS”. BLACKWELL SCIENCE.1995 HALLOWELL, RATEY: «ΖΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΣΠΑΣΗ. ΝΙΚΑΣ HELLER Sh.: “TOO LOUD,TOO BRIGHT,TOO FAST,TOO TIGHT”. HARPER COLLINS PUBLISHERS KANDEL E., J.SCHWARTZ,T.JESSEL: «ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ». ΠΑΝ/ΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔ. ΚΡΗΤΗΣ KRANOWITS C.: “101 ACTIVITIES FOR KIDS IN TIGHT SPACES”. SKYLIGHT PRESS KRANOWITZ C.:“ANSWERS TO QUESTIONS TEACHERS ASK ABOUT SENSORY INTEGRATION”.SENSORY RESOYRCES 2003 KRANOWITS C.: “THE OUT OF SYNC CHILD”. SKYLIGHT PRESS MARTIN G.: «ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ. ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ». ΕΛΛΗΝ 2003 MCcONNEL,Ryser,Higgins: “PRACTICAL IDEAS THAT REALLY WORK FOR STUDENTS WITH ADHD”. PRO-ED.2000 NEUHAUS C.: «ΤΟ ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ». ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ O’REGAN F.: “HOW TO TEACH AND MANAGE CHILDREN WITH ADHD”. LDA RIPLAY,DAINES,BARRETT: “DYSPRAXIA A GUIDE FOR TEACHERS AND PARENTS”D.FULTON PUBLISHERS ROLEY S., E.BLANCHE, R.SHAAF: “SENSORY INTEGRATION IN DEVERSE POPULATIONS”. THERAPY SKILL BUILDERS 2001 TAYLOR E.: “ΤΗE OVERACTIVE CHILD”. SPASTICS INTERNATIONAL MEDICAL PUBLICATIONS OXFORD 1986 YACK E., P.AQUILLA, S.SHUTTON: “BUILDING BRIDGES THROUGH SENSORY INTEGRATION”. SENSORY RESOURCES 2002 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΤΡΑΤΟΣ.«ΤΟ ΔΥΣΠΡΑΞΙΚΟ ΠΑΙΔΙ. ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΔΥΣΚΟΛΙΑ. Η πράξη, η δυσπραξία και η αντιμετώπισή της» ΕΚΔ. «ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΑΙΔΙΟΥ ΕΦΗΒΟΥ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ». ΑΘΗΝΑ ΓΚΟΥΛΝΤ Π. -Τ. ΣΑΛΛΙΒΑΝ: «ΜΙΑ ΤΑΞΗ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΥ ΓΙΑ ΟΛΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ». ΠΑΤΑΚΗ 2002 ΚΟΛΛΙΑΔΗΣ Ε.: «ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ,ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΕΚΠΕΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ». ΑΘΗΝΑ 2002 ΛΥΜΠΕΡΑΚΗΣ Σ.: «ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ». ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ 1997 ΜΕΝΤΕΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ.: «ΑΦΑΣΙΕΣ, ΑΓΝΩΣΙΕΣ, ΑΠΡΑΞΙΕΣ». UNIVERSITY STUDIO PRESS 2003 ΝΤΩΓΙΟΝ ΡΙΣΑΡ Λ.: «ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ». ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ 2000 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ