ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ Δρ Έλενα Μανιάτη Σχολική Σύμβουλος 25ης Εκπ. Περιφέρειας Π.Ε. Αττικής Κώστας Μαστροθανάσης Εκπ/κός Π.Ε.

Στρατηγικές γραφής που χρησιμοποιούν οι μαθητές Άξονας εισήγησης Στρατηγικές στην παραγωγή γραπτού λόγου Ταξινομία στρατηγικών γραφής Στρατηγικές γραφής που χρησιμοποιούν οι μαθητές Διαφοροποιήσεις έμπειρων και αρχάριων συγγραφέων - μαθητών στην εφαρμογή στρατηγικών. Διδακτικές προσεγγίσεις διδασκαλίας στρατηγικών παραγωγής γραπτού λόγου   Το αρσενικό γένος, όπου αναφέρεται για τα πρόσωπα, χάριν της οικονομίας του λόγου, αφορά και στα δύο φύλα.

Τι είναι οι στρατηγικές και ποια τα χαρακτηριστικά τους; Τι είναι οι στρατηγικές και ποια τα χαρακτηριστικά τους; Ορισμός «Στρατηγικές μάθησης θεωρούνται οι συγκεκριμένες ενέργειες που επιλέγονται συνειδητά από τους μαθητές, προκειμένου να φέρουν σε πέρας με τρόπο “οικονομικό” διάφορες δραστηριότητες κατά τη διάρκεια του μαθήματος ή να διευκολύνουν τη μάθηση και να την κάνουν πιο αποτελεσματική» (Oxford, 1990) Χαρακτηριστικά Αποτελούν πνευματικές δραστηριότητες Είναι συνειδητές ενέργειες των μαθητών Στοχεύουν στην επίλυση ενός προβλήματος ή στην επίτευξη ενός μαθησιακού στόχου Χρησιμοποιούνται από τους μαθητές για να κατευθύνουν ή να ελέγξουν τη μάθησή τους

Χαρακτηριστικά στρατηγικών Είναι αποτελεσματικότερες όταν λειτουργούν συνδυαστικά Τροποποιούνται και προσαρμόζονται από τους μαθητές ανάλογα με τις ανάγκες τους και τις απαιτήσεις της κάθε δραστηριότητας Περιλαμβάνουν γνωστικές, μεταγνωστικές και κοινωνικοσυναισθηματικές λειτουργίες Δεν είναι πάντοτε παρατηρήσιμες Μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο μάθησης Διευρύνουν το ρόλο του εκπαιδευτικού (Macaro, 2004; Cohen, 2005; Griffiths, 2008)

Χαρακτηριστικά στρατηγικών Οι στρατηγικές δεν είναι από τη φύση τους «καλές» ή «κακές» αλλά χρησιμοποιούνται με αποτελεσματικό ή μη αποτελεσματικό τρόπο. Η έρευνα δείχνει ότι υπάρχει στενή σχέση μεταξύ της χρήσης των στρατηγικών και της αποτελεσματικής μάθησης Αυτό που έχει σημασία είναι η ποιότητα και όχι η ποσότητα των στρατηγικών που χρησιμοποιούνται Αυτό που διακρίνει τους αποτελεσματικούς μαθητές είναι η ικανότητα να επιλέγουν, να συνδυάζουν και να αξιολογούν τις στρατηγικές που χρησιμοποιούν Μια στρατηγική χαρακτηρίζεται κατάλληλη για ένα γνωστικό έργο όταν: Ικανοποιεί τις ανάγκες/στόχους του μαθητή Ταιριάζει με τις συνθήκες μάθησης Ταιριάζει με το μαθησιακό στυλ Επηρεάζει θετικά τη διαδικασία μάθησης

Τυπολογία των Chamot & O’ Malley για τις στρατηγικές μάθησης

1) Γνωστικές στρατηγικές (cognitive strategies) Συγκεκριμένες διαδικασίες ή τεχνικές επεξεργασίας πληροφοριών που ακολουθούν οι μαθητές με σκοπό την πραγμάτωση ενός γνωστικού στόχου. Ενέργειες με τις οποίες ο μαθητής αλληλεπιδρά με το αντικείμενο μάθησης.

1. Γνωστικές στρατηγικές (1) Στρατηγικές Εφαρμογή στρατηγικών Ανάκληση μνήμης Πριν ξεκινήσει να γράφει, φέρνει στο μυαλό του αυτά που έχει ζήσει και αυτά που ξέρει ήδη για ένα θέμα. Όταν γράφει, προτιμά να χρησιμοποιεί λέξεις ή φράσεις που μόλις έμαθε Σημειώνει σε ένα χαρτί, λέξεις ή φράσεις που του έρχονται στο μυαλό Καταγραφή σημειώσεων Σημειώνει σε ένα χαρτί τα ορθογραφικά λάθη που έκανε για να μην τα επαναλάβει την επόμενη φορά που θα γράψει

1. Γνωστικές στρατηγικές (2) Στρατηγικές Εφαρμογή στρατηγικών Πριν ξεκινήσει να γράφει, χρησιμοποιεί βοηθητικά στοιχεία (π.χ. εικονογράφηση, εκφώνηση δραστηριότητας) για να βρει ιδέες. Επίσης μπορεί να ψάχνει να δει σχετικά κείμενα με το θέμα για να πάρει ιδέες Αναζήτηση σε βοηθητικά στοιχεία ή πηγές Συνεχίζει και ψάχνει επιπλέον πληροφορίες για ένα θέμα, ακόμα και την ώρα που το γράφει Χρήση ιδιωματισμών Χρησιμοποιεί ιδιωματισμούς στο γραπτό λόγο . Χρησιμοποιεί συνώνυμες λέξεις Χρήση συνωνύμων

1. Γνωστικές στρατηγικές (3) Στρατηγικές Εφαρμογή στρατηγικών Όταν αδυνατεί να γράψει κάτι που θέλει, αλλάζει θέμα για να μπορέσει να συνεχίσει Αποφυγή Χρήση λεξικού Χρησιμοποιεί λεξικό, αν δεν ξέρει πώς γράφεται κάποια λέξη Ανάλυση Λέει με λεπτομέρειες και αναλύει τις ιδέες του . Σταματά και ξαναδιαβάζει αυτό που έχει γράψει Ανανάγνωση Προσαρμόζει το ύφος της γραφής ανάλογα σε ποιον απευθύνεται Προσαρμογή μηνύματος

1. Γνωστικές στρατηγικές (4) Στρατηγικές Εφαρμογή στρατηγικών Όταν ελέγχει το κείμενο και διαπιστώνει ότι δεν έχει συντάξει καλά μια πρόταση, την διατυπώνει διαφορετικά Επαναδιατύπωση Αφαίρεση άσχετων πληροφοριών Σβήνει ό,τι τελικά δεν έχει σχέση με το θέμα

2) Μεταγνωστικές στρατηγικές (metacognitive strategies) Ενέργειες με τις οποίες μαθητής παρακολουθεί, ελέγχει, ρυθμίζει και αξιολογεί ο ίδιος τη μάθησή του Ανωτέρου τύπου νοητικές διεργασίες

2. Μεταγνωστικές στρατηγικές (1) Στρατηγικές Εφαρμογή στρατηγικών Αυτοπαρακολούθηση Πριν ξεκινήσει να γράφει, ελέγχει αν έχει στο μυαλό του αρκετές ιδέες για το θέμα που πρέπει να γράψει Εστιάζει την προσοχή του σε αυτά που γράφει, για να ελέγχει. Παρακολουθεί τον ρυθμό του στο γράψιμο Αξιολογεί αν οι ιδέες που έφερε στο μυαλό του είναι καλές Αυτοαξιολόγηση Αξιολογεί αν είναι καλά αυτά που γράφει, τη στιγμή που τα γράφει Καθορισμός σκοπού συγγραφής Ξεκαθαρίζει στο μυαλό του για ποιο λόγο και για ποιο σκοπό πρέπει να γράψει Έλεγχος ορθογραφίας Ελέγχει και διορθώνει τα ορθογραφικά λάθη

2. Μεταγνωστικές στρατηγικές (2) Στρατηγικές Εφαρμογή στρατηγικών Πριν ξεκινήσει το γράψιμο, σκέφτεται τι θέλει να γράψει, κάνοντας ένα προσχέδιο στο μυαλό του ή σε ένα χαρτί Ολική οργάνωση Γράφει πρόλογο-κυρίως θέμα- επίλογο Πριν γράψει για ένα θέμα κάνει ερωτήματα στον εαυτό του όπως: Τι; Πότε; Πού; Γιατί; Ποιος; για να οργανώσει καλύτερα τις ιδέες του Θεματική οργάνωση Προσέχει να χωρίζει παραγράφους, όταν αλλάζει θέμα στο γραπτό του Τοπική οργάνωση Αφιερώνει χρόνο μέχρι να βρει πώς θα ξεκινήσει αυτό που θέλει να γράψει

3) Κοινωνικές στρατηγικές (Social strategies) Ενέργειες που αναφέρονται στις κοινωνικές δραστηριότητες του μαθητή Δραστηριότητες διαμεσολάβησης και συνδιαλλαγής με άλλους

3. Κοινωνικές στρατηγικές (1) Στρατηγικές Εφαρμογή στρατηγικών Συνεργασία με άλλους Συζητά για το θέμα που πρέπει να γράψει με κάποιο συμμαθητή ή με τον δάσκαλο Μετά το γράψιμο συζητά με τους συμμαθητές ή τον δάσκαλο για τα προβλήματα που συνάντησε και μοιράζεται τις καλές ιδέες Πριν ξεκινήσει το γράψιμο, διευκρινίζει αν οι ιδέες που έχει στο μυαλό του είναι καλές, ρωτώντας κάποιο συμμαθητή ή τον δάσκαλο . Κάνω ερωτήσεις Όταν θέλει βοήθεια ή όταν θέλει να επιβεβαιώσει κάτι, ζητάει βοήθεια από κάποιο συμμαθητή του ή τον δάσκαλό του

3. Κοινωνικές στρατηγικές (2) Στρατηγικές Εφαρμογή στρατηγικών Συναισθηματική συμμετοχή Τον ενδιαφέρει να περνάει σε αυτόν που θα διαβάσει το γραπτό του, τις σκέψεις και τα συναισθήματά του Δίνει σε κάποιον να διαβάσει το γραπτό, μόλις το τελειώσει, ώστε να του κάνει σχόλια ή να του πει για τις σκέψεις και τα συναισθήματα που του προκαλεί

4) Συναισθηματικές στρατηγικές (Affective strategies) Ενέργειες που αναφέρονται στις συναισθηματικές διεργασίες του μαθητή Τεχνικές ελέγχου των συναισθημάτων του

4. Συναισθηματικές στρατηγικές Στρατηγικές Εφαρμογή στρατηγικών Μείωση άγχους Κάνει προσπάθειες να μειώσει το άγχος του Κάνει θετικά σχόλια στον εαυτό του για να ενθαρρυνθεί και να συνεχίσει τη δραστηριότητα . Ενθάρρυνση του εαυτού Επιβραβεύει τον εαυτό του για την προσπάθεια που έκανε

Κατηγορία στρατηγικής Α. Προσυγγραφικό στάδιο Στρατηγικές Κατηγορία στρατηγικής Ανάκληση μνήμης Γνωστική Καταγραφή σημειώσεων Αναζήτηση σε βοηθητικά στοιχεία, “πόρους” Αναζήτηση πηγών Αυτοπαρακολούθηση Μεταγνωστική Αυτοαξιολόγηση Ολική οργάνωση Θεματική οργάνωση Καθορισμός σκοπού συγγραφής Μείωση του άγχους Συναισθηματική Ενθάρρυνση του εαυτού Συνεργασία με άλλους Κοινωνική Κάνω ερωτήσεις

Κατηγορία στρατηγικής Στρατηγικές Κατηγορία στρατηγικής Συναισθηματική συμμετοχή Κοινωνική Κάνω ερωτήσεις Μείωση του άγχους Συναισθηματική Ενθάρρυνση του εαυτού Ολική οργάνωση Μεταγνωστική Αυτοπαρακολούθηση Αυτοαξιολόγηση Θεματική οργάνωση Τοπική Οργάνωση πληροφοριών Ανάκληση μνήμης Γνωστική Χρήση ιδιωματισμών Χρήση παράφρασης Χρήση συνωνύμων Αναζήτηση πληροφοριών Αποφυγή Αναζήτηση σε βοηθητικά στοιχεία, “πόρους” Ανάλυση Επανανάγνωση Προσαρμογή μηνύματος Β. Συγγραφικό στάδιο

Κατηγορία στρατηγικής Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο Στρατηγικές Κατηγορία στρατηγικής Ενθάρρυνση του εαυτού Συναισθηματική Μείωση του άγχους Αναζήτηση σε βοηθητικά στοιχεία, “πόρους” Γνωστική Επαναδιατύπωση Χρήση συνωνύμων Καταγραφή σημειώσεων Επανανάγνωση Αφαίρεση άσχετων πληροφοριών Έλεγχος ορθογραφίας Μεταγνωστική Συναισθηματική συμμετοχή Κοινωνική Κάνω ερωτήσεις Συνεργασία με άλλους

Εντοπισμός στρατηγικών που χρησιμοποιούν οι μαθητές Ερευνητικοί μέθοδοι εντοπισμού στρατηγικών Ερωτηματολόγια Συνεντεύξεις Προφορική εξωτερίκευση (think aloud) Παρατήρηση

Στρατηγικές έμπειρων και αρχάριων μαθητών - συγγραφέων Προηγούμενες έρευνες σε σχέση με τις στρατηγικές γραφής κατέδειξαν ότι: Οι άπειροι μαθητές-συγγραφείς χρησιμοποιούν περιορισμένο αριθμό στρατηγικών και με μικρότερη ευελιξία Οι έμπειροι μαθητές-συγγραφείς υιοθετούν ποικίλες στρατηγικές σε ικανοποιητικό βαθμό και δείχνουν επαρκή χρήση μεταγνωστικών στρατηγικών Οι αρχάριοι μαθητές υιοθετούν κάποιες στρατηγικές, αλλά οι ίδιοι δεν είναι σε θέση να τις συνδέουν και να επιλέγουν τις πιο κατάλληλες για τον σκοπό τους Οι έμπειροι μαθητές-συγγραφείς έχουν επίγνωση των στρατηγικών και έχουν την ευελιξία να τις προσαρμόζουν ανάλογα με τις μαθησιακές τους ανάγκες και τον στόχο των δραστηριοτήτων Οι έμπειροι μαθητές-συγγραφείς έχουν την τάση να σχεδιάζουν, να ελέγχουν και να ρυθμίζουν το ρυθμό τους στη γραφή σε αντίθεση με τους αρχάριους Μοντέλο Επεξεργασμένης γραφής: Οι έμπειροι μαθητές-συγγραφείς, αντιμετωπίζουν τη γραφή ως μια διαδικασία επίλυσης προβλήματος, ενορχηστρώνοντας γνωστικές και μεταγνωστικές στρατηγικές (διαδικαστική γνώση), ενώ την ίδια στιγμή είναι ενήμεροι (δηλωτική γνώση) για το πότε, πού και γιατί θα εφαρμόσουν κάθε στρατηγική (πλαισιοθετημένη γνώση).

Στρατηγικές έμπειρων και αρχάριων μαθητών - συγγραφέων Γενικά: Α) Έμπειροι μαθητές- συγγραφείς Μοντέλο Επεξεργασμένης γραφής των Bereiter & Scardamalia (1987) Οι έμπειροι μαθητές-συγγραφείς, αντιμετωπίζουν τη γραφή ως μια διαδικασία επίλυσης προβλήματος, συνδυάζοντας γνωστικές και μεταγνωστικές στρατηγικές (διαδικαστική γνώση), ενώ την ίδια στιγμή είναι ενήμεροι (δηλωτική γνώση) για το πότε, πού και γιατί θα εφαρμόσουν κάθε στρατηγική (πλαισιοθετημένη γνώση) Μοντέλο Επεξεργασμένης γραφής: Οι έμπειροι μαθητές-συγγραφείς, αντιμετωπίζουν τη γραφή ως μια διαδικασία επίλυσης προβλήματος, ενορχηστρώνοντας γνωστικές και μεταγνωστικές στρατηγικές (διαδικαστική γνώση), ενώ την ίδια στιγμή είναι ενήμεροι (δηλωτική γνώση) για το πότε, πού και γιατί θα εφαρμόσουν κάθε στρατηγική (πλαισιοθετημένη γνώση).

Στρατηγικές έμπειρων και αρχάριων μαθητών - συγγραφέων Β) Αρχάριοι μαθητές- συγγραφείς Μοντέλο Παράθεσης πληροφοριών των Bereiter & Scardamalia (1987) Οι μαθητές γράφουν απλά παραθέτοντας τη μια πληροφορία μετά την άλλη. Τα κείμενά τους έχουν περιορισμένη έκταση, ελλιπή οργάνωση και δομή. Οι πληροφορίες που παραθέτουν συχνά φαίνονται ασύνδετες και το κείμενο δεν έχει συνοχή. Οι ίδιοι, ως συγγραφείς, δεν χρησιμοποιούν στρατηγικές (διαδικαστική γνώση), αλλά ακόμα και αν χρησιμοποιούν είτε δεν είναι ενήμεροι γι’ αυτές (δηλωτική γνώση), είτε δεν γνωρίζουν πότε και γιατί να τις εφαρμόσουν (πλαισιοθετημένη γνώση). Ειδικότερα, δυσκολεύονται να εκτελέσουν και να ρυθμίσουν τις φάσεις της γραφής, δηλαδή το σχεδιασμό, την καταγραφή και τον επανέλεγχο του παραγόμενου κειμένου. Αφιερώνουν ελάχιστο ή καθόλου χρόνο στο σχεδιασμό που αφορά στη στοχοθεσία, στην επιλογή ακροατηρίου και στη γέννηση ιδεών, ενώ την ίδια στιγμή αδυνατούν να ελέγξουν το γραπτό τους και να προβούν σε ουσιαστικές διορθώσεις που αφορούν στο νόημα του περιεχομένου του κειμένου τους.

Στρατηγικές έμπειρων και αρχάριων μαθητών - συγγραφέων Β) Αρχάριοι μαθητές-συγγραφείς Ο αριθμός των προτάσεων και των λέξεων που χρησιμοποιούν είναι πολύ περιορισμένος Βασισμένοι στα κριτήρια των ενηλίκων και των δασκάλων τους, αντιμετωπίζουν τη γραφή ως ένα μέσο εξέτασης και όχι ως ένα μέσο επικοινωνίας Έχουν αρνητική στάση απέναντι στη γραφή Παρουσιάζουν ελλείψεις στα εσωτερικευμένα ειδικά οργανωτικά σχήματα τα οποία περιγράφουν τι πρέπει να περιλαμβάνει ένα κείμενο και με ποια σειρά

Σημασία στρατηγικής διδασκαλίας Ενισχύει τα κίνητρα για μάθηση Ανοίγει το δρόμο για καλύτερη επίδοση, αυτονομία και αυτορρύθμιση Προσφέρει στους μαθητές γνώση και δεξιότητες για να μάθουν πώς να μαθαίνουν (ανάπτυξη μεταγνώσης) Διδασκαλία παλέτας στρατηγικών

Μοντέλο διδασκαλίας στρατηγικών (Oxford, 1990)

Μοντέλο διδασκαλίας Oxford (1990) Συνοπτικά: Ο εκπαιδευτικός επιλέγει τη στρατηγική που κρίνει ότι θα βοηθήσει τους μαθητές Περιγράφει τη στρατηγική Παρουσιάζει τη στρατηγική λειτουργώντας ως μοντέλο και εκφράζοντας φωναχτά τις σκέψεις του Οι μαθητές εφαρμόζουν τη στρατηγική πρώτα σε εύκολη και μετά σε δυσκολότερη ύλη Οι μαθητές γενικεύουν τη χρήση της στρατηγικής και ανατροφοδοτούνται για τη σωστή χρήση της

Διδασκαλία στρατηγικής Μελέτη περίπτωσης Διδασκόμενη στρατηγική: Θεματική οργάνωση Θέμα: «Μια επίσκεψη με το σχολείο που μου έκανε εντύπωση» Τάξη: Στ, Ενότητα: 6η «Η ζωή σε άλλους τόπους» Παρουσίαση παραδείγματος από τον εκπαιδευτικό: π.χ. ο εκπαιδευτικός παρουσιάζει ένα κείμενο με παρόμοιο θέμα και γίνεται μελέτη του αυθεντικού κειμένου (χαρακτηριστικά & δομή). Στο παράδειγμά μας χρησιμοποιούμε ένα κείμενο ενός άλλου μαθητή, στο οποίο θα δούμε πώς οργανώθηκαν θεματικά οι ιδέες του.

Διδασκαλία στρατηγικής Εκπαιδευτικό υλικό

Διδασκαλία στρατηγικής Ανάλυση θεματικής οργάνωσης αυθεντικού κειμένου Τόπος, χρόνος Περιστατικά που σχετίζονται με την επίσκεψη Γενική εντύπωση Σκέψεις, συναισθήματα

Διδασκαλία στρατηγικής Ακολουθεί σχολιασμός της υπάρχουσας θεματικής οργάνωσης. Τι άλλα θέματα θα μπορούσαν να αναφερθούν; Τόπος, χρόνος (+ Τρόπος) Περιστατικά που σχετίζονται με την επίσκεψη Γενική εντύπωση (+ Λεπτομερής περιγραφή τόπου) (+ Τι κάναμε εκεί; Δράση ) Σκέψεις, συναισθήματα

Διδασκαλία στρατηγικής “Προτυποποιείται” η θεματική οργάνωση ως οργανωτική στρατηγική των ιδεών. Οι μαθητές καλούνται να γράψουν για το θέμα που τους δόθηκε (εξάσκηση): Θέμα: «Μια επίσκεψη με το σχολείο που μου έκανε εντύπωση» Τόπος, χρόνος, τρόπος Γενική εντύπωση Λεπτομερής περιγραφή τόπου Τι κάναμε εκεί; Περιστατικά που σχετίζονται με την επίσκεψη Σκέψεις, συναισθήματα

Διδασκαλία στρατηγικής Ακολουθεί η αξιολόγηση του γραπτού: - Αξιολόγηση από εκπαιδευτικό - Αυτοαξιολόγηση - Αξιολόγηση από συμμαθητή Γίνεται προσπάθεια αξιολόγησης της εφαρμογής της στρατηγικής