Η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση εξουδετερώνει τους παράγοντες κινδύνου για υποτροπή ; Καλλιόπη Δ.Σπινέλλη Ομότιμη Καθηγήτρια Εγκληματολογίας- Σωφρονιστικής Πανεπιστημίου Αθηνών Μάϊος 2009

Στις φυλακές των ΗΠΑ 19% των κρατουμένων είναι αναλφάβητοι (έναντι 4% των αναλφαβήτων του γενικού πληθυσμού) 60% των κρατουμένων είναι λειτουργικά αναλφάβητοι (έναντι 23% του γενικού πληθυσμού)

Στις 136 φυλακές Αγγλίας και Ουαλίας κρατούνται κρατούμενοι 80% των κρατουμένων έχουν δεξιότητες γραφής αντίστοιχες με αυτές 11χρονου ή μικρότερου παιδιού 50% έχουν δεξιότητες ανάγνωση αντίστοιχες με αυτές ενός 11χρονου ή και μικρότερου παιδιού Πρόκληση για περισσότερη εκπαίδευση στις Φ.και για διερεύνηση του θέματος

Το ερώτημα : η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση εξουδετερώνει τους παράγοντες κινδύνου για υποτροπή; Η απάντηση περνά μέσα από: τη σύγχρονη τάση για παράγοντες κινδύνου και παράγοντες προστατευτικούς τρεις παραδοχές για την ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση τον προσδιορισμό της ενδο-ιδρυματικής εκπαίδευσης αναζήτηση σχετικών ερευνητικών δεδομένων

Η εγκληματολογική συζήτηση για παράγοντες κινδύνου/προστατευτικούς - Αίτια εγκληματικότητας (Γαρδίκας) - Πολυ-παραγοντική προσέγγιση της εγκληματικότητας - >συντελεστικοί παράγοντες (Δεκαετία 1950) - Παράγοντες κινδύνου και παράγοντες προστατευτικούς

Παράγοντες κινδύνου Ατομικοί Οικογενειακοί Εκπαίδευση (χαμηλή σχολική επίδοση σχολική διαρροή - απουσία ενδιαφέροντος για το σχολείο και δεσμών με αυτό - έλλειψη εκπαιδευτικών προσδοκιών) Ομάδα ομηλίκων Κοινότητα

Τρεις παραδοχές για την ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση - Το δικαίωμα στην εκπαίδευση είναι απαραβίαστο. - Υψηλό ποσοστό των κρατουμένων, ανηλίκων και ενηλίκων, έχουν πολύ χαμηλό μορφωτικό επίπεδο -> μεγάλες εκπαιδευτικές ανάγκες - Η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση -> αναβάθμιση της προσωπικότητας και τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης

Η έννοια της ενδο-ιδρυματικής εκπαίδευσης περιλαμβάνει: - Πρωτοβάθμια αλλά και 3βάθμια εκπαίδευση (με εξ αποστάσεως εκπαίδευση) - Επαγγελματική εκπαίδευση /κατάρτιση - Κοινωνική εκπαίδευση δηλ. δεξιότητες από τρόπους εύρεσης εργασίας έως επίλυση συγκρούσεων και διαχείριση συναισθημάτων

Περιλαμβάνει ακόμη: - Δημιουργικές και πολιτιστικές δραστηριότητες - Εκπαίδευση σε άθληση και αθλοπαιδιές - Αυτο-εκπαίδευση και χρήση βιβλιοθηκών και διαδικτύου - Συνέχιση της εκπαίδευσης με μετα- ιδρυματική εκπαίδευση

Η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση προϋποθέτει ύπαρξη 4 στοιχείων: Αποδέκτη δηλ. εκπαιδευόμενο Εκπαιδευτή Περιβάλλον Στόχους

Ο εκπαιδευόμενος Υπόδικος –κατάδικος –σε αναμονή απόλυσης Κινητοποιημένος - αδιάφορος Ανήλικος –ενήλικος Ανδρας –γυναίκα Ημεδαπός – αλλοδαπός Εγγράμματος – αναλφάβητος Υγιής - δυσλεκτικός,νοητικά καθυστερημένος ή ασθενής

Ο εκπαιδευτής Ατομο ξεχωριστό με δεξιότητες ή με λιγοστές γνώσεις Δραστήριο και κινητοποιημένο ή επαγγελματικά εξουθενωμένο σε ένα υποστελεχωμένο ίδρυμα Ατομο που θέτει υπερβολικά υψηλούς στόχους στον εαυτό του ή στους κρατούμενους -> ματαιώσεις

Αλλά ο εκπαιδευτής μπορεί να είναι: Ατομο που διεκδικεί π.χ. επιμόρφωση, κονδύλια Ενας ειδικός εκπαιδευτικός – εκτός ιδρύματος- (εθελοντής, μεταπτυχιακός φοιτητής) Ο εκπαιδευτής θα χρησιμοποιήσει μια ευέλικτη μεθοδολογία κατά την οποία η υποχρεωτική ύλη θα είναι προσανατολισμένη στις εκπεφρασμένες ανάγκες των κρατουμένων και όχι στις δικές του προτιμήσεις

Το περιβάλλον της εκπαιδευτικής διαδικασίας μπορεί να είναι: Μη ελκυστικό Περιορισμένο λόγω έλλειψης κονδυλίων ή οργανωμένης βιβλιοθήκης Υπερφορτωμένο με εκπαιδευόμενους Πίσω από τοίχους ψηλούς και κάγκελα

Αλλά, παρά το ανελεύθερο περιβάλλον, ο καλός εκπαιδευτικός μπορεί : Να εμφυσήσει στα παιδιά ότι η παιδεία-ακόμη και πίσω από τα κάγκελα - είναι έκφραση ελευθερίας Να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα ελευθερίας με την ενθάρρυνση για δημιουργική γραφή, ζωγραφική, θεατρική έκφραση Να προσκαλεί άτομα εκτός ιδρύματος, π.χ. συγγραφείς για παρουσίαση βιβλίων, ηθοποιούς για παραστάσεις ή για διδασκαλία ενός μονόπρακτου,παρουσιαστές, αθλητές...

Η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση πρέπει να έχει στόχους, όπως : Εξομοίωση της ενδο-ιδρυματικής εκπαίδευσης με τη δημόσια εκπαίδευση αλλά και με το status της ενδο-ιδρυματικής εργασίας (να έχει το ίδιο καθεστώς με εργασία ώστε να μην υστερούν οι εκπαιδευόμενοι) Ενθάρρυνση του κρατούμενου για συμμετοχή σε κάθε εκπαιδευτική διαδικασία Έμφαση στον κρατούμενο (learner- centered)και στην παροχή ίσων ευκαιριών

Στόχοι (συν/χεια) Συνθετική διδασκαλία γνώσεων και κοινωνικών δεξιοτήτων Θέση καθημερινών στόχων και επίτευξής τους ή αξιοποίηση της μη επίτευξής τους στόχων ζωής Ενθάρρυνση για υιοθέτηση κοινωνικά αποδεκτών στόχων ζωής Λήψη υπόψη του κοινωνικού, οικονομικού, πολιτιστικού επιπέδου του κρατουμένου

Στόχοι είναι τέλος: Παροχή ευκαιριών για παρακολούθηση, όπου είναι δυνατόν, μαθημάτων εκτός φυλακής Διευκόλυνση του κρατούμενου στην ορθή προσαρμογή στη ζωή της φυλακής πρώτα και μετά της κοινωνίας σπάζοντας τον φαύλο κύκλο αποκλεισμός ->φυλάκιση -> αποκλεισμός

Η παιδεία εξουδετερώνει παράγοντες κινδύνου Ατομικούς (χαμηλή αυτο-εκτίμηση, έλλειψη ικανοτήτων και δεξιοτήτων, αρνητική στάση στην εκπαίδευση και στην εργασία, έλλειψη αυτονομίας) Οικογενειακούς (γονείς στη φυλακή ή στα ναρκωτικά, άνεργοι, φτωχοί) Ομάδα ομηλίκων (με παραβατική συμπεριφορά και αποκλίνον αξιακό σύστημα Κοινότητα (αποδιοργανωμένη, οργανωμένο έγκλημα, εγκληματικά πρότυπα κλπ

Ερευνητικά δεδομένα έδειξαν: Υπάρχουν λιγότερες πιθανότητες εκπαιδευμένοι αποφυλακισθέντες να επιστρέψουν στη φυλακή (J. Vacca, J.of Correctional Education, Dec.2004) Δείκτες υποτροπής μειώθηκαν όταν και όπου κρατούμενοι συμμετείχαν σε ¨ κατάλληλη εκπαίδευση¨(κοινωνικές δεξιότητες, διαχείριση συναισθημάτων, ανάπτυξη κριτικής σκέψης, λήψης αποφάσεων και καλλιτεχνικών ενδιαφερόντων κλπ) παράλληλα με την κλασσική εκπαίδευση

Ερευνες υποδηλώνουν ότι: Η συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα έχει διττά – αν όχι πολλαπλά – αποτελέσματα, μειώνει: Την υποτροπή Τη βία μεταξύ των κρατουμένων

Αλλες έρευνες δείχνουν ότι: 25% από εκείνους που ολοκλήρωσαν πρόγραμμα επαγγελματικής εκπαίδευσης επέστρεψαν στη Φ έναντι 77% του γενικού πληθυσμού (Alien, 1988) 26% από εκείνους που ολοκλήρωσαν ένα κολλεγιακό πρόγραμμα επέστρεψαν στη φυλακή έναντι 45% εκείνων που δεν ολοκλήρωσαν (Clark, 1991)

Καναδική μελέτη υποδηλώνει ότι όσοι κρατούμενοι τελείωσαν τουλάχιστον 2 μαθήματα κολεγίου ενόσω ήταν στη φυλακή είχαν 50% μικρότερη υποτροπή (Duguid, 1997)

Έρευνα στην Πενσυλβάνια έδειξε ότι η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση συντελεί στην «κανονικοποίηση» της Φ δηλ. αυξάνει την ασφάλεια και μειώνει την υποτροπή ( May 1995,Miles D. Harer) Η υποτροπή ήταν μικρότερη και δεν επηρεάστηκε από άλλους παράγοντες (π.χ., εργασία μετά την αποφυλάκιση)

Ερευνα του Ομοσπονδιακού Γραφείου Φυλακών κατέληξε στο ότι: όσο περισσότερα εκπαιδευτικά προγράμματα ολοκληρώνονται επιτυχώς σε κάθε 6 μήνες εγκλεισμού τόσο μικρότερος ο δείκτης υποτροπής.

Μελέτη εξακολούθησης σε κρατούμενους που πήραν απολυτήριο γυμνασίου Δείγμα κρατουμένων (Department of Corrections System, Albany, NY). Ύστερα από 36 μήνες επανεξετάστηκαν. Ευρήματα: Οι κάτω των 21 ετών που πήραν απολυτήριο γυμνασίου είχαν μικρότερη υποτροπή από εκείνους που δεν πήραν (40% έναντι 54%). Η υποτροπή για τις μεγαλύτερες ηλικίες ήταν μεγαλύτερη και οι διαφορές μικρότερες (32% έναντι 37% αλλά και εδώ στατιστικά σημαντική)

Τέλος, υπάρχουν και οικονομικά οφέλη από την ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση Μελέτη ανάλυσης κόστους-οφέλους στις ΗΠΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι κάθε δολάριο που δαπανάται για την εκπαίδευση εγκλείστων επιστρέφεται εις διπλούν στον φορολογούμενο.

Συμπεράσματα Η εκπαίδευση είναι το μόνο αποτελεσματικό εργαλείο μείωσης της υποτροπής – είναι πράγματι μοχλός επανένταξης

Υπάρχουν, βέβαια, και σκεπτικιστές Σκεπτικιστές αναφέρουν ότι η ενδο- ιδρυματική εκπαίδευση δημιουργεί «καλύτερα εκπαιδευμένους εγκληματίες» Όμως: Πλήθος μελετών έδειξαν ότι η εκπαίδευση, εφόσον είναι: 1) προσαρμοσμένη στις ανάγκες των κρατουμένων και 2) προσανατολισμένη στον άνθρωπο- κρατούμενο. 3) ο δε εκπαιδευτικός υιοθετεί κατάλληλες μεθόδους διδασκαλίας, μειώνει αρκετά τους παράγοντες κινδύνου

Εξουδετέρωση παραγόντων κινδύνου, διότι ο κρατούμενος αποκτά: Γνώσεις χρήσιμες στην κοινωνική ένταξη Δεξιότητες διαχείρισης συγκρούσεων, συναισθημάτων (θυμού, βίας) Αυτο-εκτίμηση -> αυτονομία από αποδιοργανωμένη οικογένεια και κοινότητα Διασυνδέσεις με κοινωνικοποιητικούς θεσμούς και άτομα

 Ετσι ο φαύλος κύκλος :  Αποκλεισμός --> φυλάκιση --> αποκλεισμός  μετατρέπεται σε ελικοειδή γραμμή:  εκπαίδευση / αποφυλάκιση / αυτο- εκτίμηση / μετα-ιδρυματική εκπαίδευση ή εργασία / κοινωνική ένταξη

«...αιτία όλων των κακών είναι η απαιδευσία» Αδαμάντιος Κοραής