ΗΜΕΡΙΔΑ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΠΙΝ Προγραμματική Περίοδος 2014 - 2020 Εισήγηση: Ποιότητα ζωής & Χωρική Ανάπτυξη Μάιος 2013

Υφιστάμενη Κατάσταση ΠΙΝ Πολιτιστική κληρονομιά – σύγχρονη δημιουργία Φυσικό Περιβάλλον Η περιοχή της Περιφέρειας Ιονίων νήσων χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα βιοποικιλότητας, τόσο στα επίπεδα ειδών και οικοσυστημάτων, όσο στη χωρική συνέχεια που αυτά παρουσιάζουν, από την ύπαρξη εξαιρετικά σημαντικών ειδών και ενδιαιτημάτων που αποτελούν "σήματα κατατεθέντα" της περιοχής (βιότοποι θαλάσσιας χελώνας Careta careta και κεφαλληνιακής ελάτης). Η ΠΙΝ διαθέτει 19 περιοχές χαρακτηρισμένες ως περιοχές Natura, ενώ υπάρχουν δύο Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Αίνου & Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου). Το κοινό ιστορικό και πολιτιστικό παρελθόν συγκροτεί την ταυτότητα της Περιφέρειας. Η πολιτιστική κληρονομιά, εκτός από την υψηλή της αισθητική αξία, σε συνδυασμό με τα ποικίλα τοπία, αποτελεί έναν από τους βασικούς και με δυνατότητες αξιοποίησης, παράγοντες ανάδειξης της Περιφέρειας. Μεταξύ των πιο αξιόλογων στοιχείων είναι τα κάστρα και τα φρούρια, οι αρχαιολογικοί χώροι, οι μονές και εκκλησίες, ορισμένα δημόσια κτίρια, καθώς επίσης οι 69 παραδοσιακοί οικισμοί και ιστορικά οικιστικά σύνολα (π.χ. πόλη της Κέρκυρας - μνημείο UNESCO). Λειτουργούν ακόμη Μουσεία και Ιστορικά Αρχεία, Πινακοθήκες και πνευματικά ιδρύματα, ενώ αξιοσημείωτη είναι η παρουσία Φιλαρμονικών, Χορωδιών και πολυάριθμων Πολιτιστικών Συλλόγων. Σημαντική τέλος είναι η παρουσία και δημιουργία στους χώρους του θεάτρου, της μουσικής και των εικαστικών τεχνών

Υφιστάμενη Κατάσταση ΠΙΝ Υδάτινοι Πόροι Διαχείριση Απορριμμάτων - Πηγές ρύπανσης Η υδροδότηση των περισσότερων περιοχών της ΠΙΝ καλύπτεται με πηγές ή γεωτρήσεις. Ιδιαίτερο πρόβλημα παρατηρείται κυρίως τους θερινούς μήνες που υπάρχει αυξημένη ζήτηση (λόγω τουρισμού). Η Κέρκυρα προωθεί τα τελευταία χρόνια μια συνολική λύση στηριζόμενη στη δημιουργία φραγμάτων, στη Ζάκυνθο διερευνάται ο εμπλουτισμός του πόσιμου νερού με νέες γεωτρήσεις και δίκτυα, η Λευκάδα καλύπτει σημαντικό μέρος των αναγκών της με μεταφορά νερού από την ηπειρωτική ακτή και η Κεφαλονιά στηρίζεται σε γεωτρήσεις και πηγές. Τα υπόλοιπα νησιά αναζητούν τη λύση στο πρόβλημα με συνδυασμό άλλων μεθόδων (π.χ. αφαλατώσεις). Τέλος, η παλαιότητα των δικτύων, που δημιουργεί διαρροές, αποτελεί επιπρόσθετο πρόβλημα. Η διαχείριση των απορριμμάτων (συλλογή, επεξεργασία, διάθεση) ακολουθεί τον ΠΕΣΔΑ και πραγματοποιείται μέσω υγειονομικής ταφής σε Κέρκυρα, Κεφαλληνία και Ζάκυνθο. Σε Λευκάδα, Παξούς και Ιθάκη βρίσκονται σε διαδικασία υλοποίησης υποστηρικτικά έργα (π.χ. ΣΜΑ). Γενικά η διαχείριση αντιμετωπίζει προβλήματα, εξαιτίας του κορεσμού των υφιστάμενων υποδομών και απέχει από την Κοινοτική Οδηγία για «πρόληψη, επανάχρηση, ανακύκλωση, επεξεργασία και διάθεση». Όσον αφορά στα υγρά απόβλητα, στην ΠΙΝ έχουν κατασκευαστεί 19 Μονάδες Βιολογικού Καθαρισμού (ΒΙΟΚΑ), για την κάλυψη των απαιτήσεων της Κοινοτικής Οδηγίας, εκ των οποίων σήμερα λειτουργούν 10. Πέραν αυτών υπάρχει ανάγκη υποδομών σε ορισμένους ακόμη παραλιακούς (τουριστικούς)οικισμούς. Ορισμένες άλλες πηγές ρύπανσης προέρχονται από την οικονομική δραστηριότητα (ελαιουργεία κλπ). 2 2

Υφιστάμενη Κατάσταση ΠΙΝ Υποδομές Μεταφορών Η ΠΙΝ διαθέτει τρία διεθνή αεροδρόμια (Κέρκυρας, Κεφαλονιάς & Ζακύνθου), ενώ εξυπηρετείται και από το στρατιωτικό αεροδρόμιο Ακτίου. Επιπρόσθετα, υπάρχουν 4 ελικοδρόμια (Ιθάκη, Παξοί, Οθωνοί και Ερείκουσα), με σημαντικές ελλείψεις υποδομής. Παράλληλα, η ΠΙΝ διαθέτει 89 λιμάνια διαφόρων τύπων και χαρακτήρα (εμπορικοί λιμένες, μαρίνες, αλιευτικά και τουριστικά καταφύγια κλπ.), που χαρακτηρίζονται από σημαντικές ελλείψεις σε υποδομές και υπηρεσίες (χωρητικότητα, ασφάλεια, δυνατότητα εξυπηρέτησης αναδυόμενων αναγκών για αγκυροβόλια και υπηρεσίες κρουαζιέρας και σκαφών αναψυχής κ.α.). Τέλος, το οδικό δίκτυο, που είναι ένα από τα πυκνότερα της χώρας (υπολογίζεται περί τα 5.233 Km), χαρακτηρίζεται από την μη ολοκλήρωσή των βασικών του αξόνων (Βορράς- Νότος και κάθετοι Άξονες), τα ελλειπή γεωμετρικά χαρακτηριστικά σε σημαντικό του τμήμα και τη μη επαρκή πρόσβαση σε αξιόλογες περιοχές των νησιών. Ενέργεια Η ΠΙΝ εξαρτάται πλήρως από την Ηπειρωτική Ελλάδα και δεν αντιμετωπίζει βασικά προβλήματα επάρκειας, σε ηλεκτρικό ρεύμα. Σοβαρές καθυστερήσεις παρουσιάζεται στην αποκατάσταση των βλαβών του δικτύου στα μικρά νησιά, ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες. Σε ότι αφορά τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας,εκτός από το Αιολικό Πάρκο Κεφαλονιάς (6 μονάδες με συνολική ισχύ 135MW, σε λειτουργία οι 5 με 93 MW) έχουν αδειοδοτηθεί 4 μονάδες παραγωγής αιολικής ενέργειας (83,7MW), ενώ υπάρχουν τρεις ακόμη οριστικές προσφορές σύνδεσης δυναμικότητας 69,7MW.

Υφιστάμενη Κατάσταση ΠΙΝ Η χωρική διάσταση Β. Οι «εσωτερικές» περιοχές (ενδοχώρα) αποτελούν την πίσω όψη της τουριστικής και αστικής ζώνης. Χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη ή μικρότερη απόσταση, όσον αφορά το επίπεδο ανάπτυξής τους και έχουν ισχυρή εξάρτηση από την εσωτερική μορφολογία, που διαμορφώνει το βαθμό μειονεκτικότητας και τα χαρακτηριστικά της απομόνωσης σε αρκετές περιπτώσεις. Οι πρωτογενείς δραστηριότητες έχουν από σημαντική έως κυρίαρχη παρουσία, ενώ ένα δίκτυο οικισμών με κεφαλοχώρια και σημαντικά παραδοσιακά στοιχεία συνθέτουν τον οικιστικό ιστό των περιοχών αυτών. Γ.Τα Μικρά Νησιά της Π.Ι.Ν. αποτελούν μια ιδιαιτερότητα της τυπολογίας του χώρου , λειτουργώντας υπό συνθήκες διπλής “νησιωτικότητας”, με αυξημένα προβλήματα προσβασιμότητας. Επίσης διαθέτουν περιορισμένους πόρους και ευαίσθητα περιβάλλοντα. Τα κατοικημένα Μικρά Νησιά εξαρτώνται άμεσα και πολύπλευρα από τα γειτονικά μεγάλα νησιά Στην ΠΙΝ διακρίνονται ως ειδικές κατηγορίες του χώρου: ο αστικός χώρος, η παράκτια ζώνη, η ενδοχώρα των νησιών και τα Μικρά Νησιά. Ειδικότερα: Α.Το αστικό φαινόμενο μπορεί να εκληφθεί σε δύο διαστάσεις. -Στα μεγαλύτερα οικιστικά κέντρα, όπου συγκαταλέγονται οι πρωτεύουσες των Περιφερειακών ενοτήτων (συγκεντρώνουν το ένα τέταρτο του συνολικού πληθυσμού), οι οποίες αποτελούν τις πλέον πυκνοκατοικημένες περιοχές. Χαρακτηρίζονται από τα συνήθη προβλήματα αστικού κορεσμού και αντιμετωπίζουν την απειλή της υποβάθμισης περιοχών τους, αλλά ταυτόχρονα διαθέτουν το δυναμισμό του μεγέθους και της θέσης τους. -Στα τουριστικά κέντρα που συνιστούν μια ιδιόμορφη προέκταση του αστικού φαινομένου, με μεγάλη απόκλιση στην εποχικότητα του εξυπηρετούμενου πληθυσμού και πολλά από αυτά χαρακτηρίζονται από την άναρχη επέκταση και τον κορεσμό δραστηριοτήτων. 4 4

Αξιολόγηση Υφιστάμενης Κατάστασης ΠΙΝ Δυνατά Σημεία & Ευκαιρίες Αξιολόγηση Υφιστάμενης Κατάστασης ΠΙΝ Δυνατά Σημεία & Ευκαιρίες Εξαιρετικής κατάστασης και ιδιαίτερης σημασίας φυσικό περιβάλλον, καθώς και στοιχεία πολιτιστικής κληρονομιάς Σημαντικές βροχοπτώσεις και υδάτινα αποθέματα - χαμηλή κατανάλωση νερού για αρδεύσεις Ύπαρξη σημαντικών υποδομών προσπελασιμότητας (αεροδρόμια & λιμάνια σε όλες τις Περιφερειακές Ενότητες και σημαντική βελτίωση της προσπελασιμότητας από τη Βόρεια Ελλάδα μέσω της Εγνατίας Οδού Χαμηλό επίπεδο εκπομπών ρύπων Αξιοποίηση του θαλασσίου άξονα Αδριατικής-Ιονίου-Ανατολικής Μεσογείου αλλά και………Αδυναμίες Ανεπάρκεια υποδομών ύδρευσης, ειδικά κατά τις περιόδους αιχμής -Προβλήματα ποιότητας νερού Συνθήκες ελλιπούς και μερικώς προβληματικής «εσωτερικής» προσπελασιμότητας, αλλά και ανεπαρκών ενδο και δια-περιφερειακών μεταφορών Υστερήσεις στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών πιέσεων (απορρίμματα κλπ) Περιορισμός στην αξιοποίηση Α.Π.Ε., παρά τις μεγάλες δυνατότητες

Στρατηγικοί Στόχοι Βελτίωση Αξιοποίηση ανάπτυξη ζωής χώρου Διαχείριση του περιβάλλοντος & του χώρου στο πλαίσιο μιας στρατηγικής «βιώσιμης ανάπτυξης» Αξιοποίηση Περιβαλλοντικών & πολιτιστικών πόρων Βελτίωση συνθηκών & ποιότητας ζωής Ολοκληρωμένη ανάπτυξη του χώρου Με εργαλεία: Ταυτότητα Ποιότητα Καινοτομία Δικτύωση Δίκτυα & διαδρομές βιοποικιλότητας, τοπίου, πολιτιστικής κληρονομιάς, ανάδειξη της σύγχρονης δημιουργίας – Ανανεώσιμες Π.Ε. Συμπλήρωση βασικών υποδομών για την προστασία του περιβάλλοντος από πιέσεις, τη βελτίωση της προσπελασιμότητας, την ενεργειακή αποδοτικότητα και γενικά τη βελτίωση της ποιότητας ζωής Ανάδειξη της ταυτότητας των πόλεων και αξιοποίηση του δυναμικού των διαφορετικών χωρικών ενοτήτων με ολοκληρωμένη προσέγγιση 6

Κατευθύνσεις Πολιτικής Περιβάλλον και αποδοτικότητα των πόρων Δράσεις χωρικού σχεδιασμού (χωροταξικός, πολεοδομικός, ειδικός κλπ) Προώθηση δράσεων για την προστασία, ανάδειξη, αξιοποίηση & προβολή της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς – δημιουργία δικτύων & υποδομών ειδικού τουρισμού. Προστασία και ανάδειξη οικοσυστημάτων, ακτών κλπ ευαίσθητων περιοχών Βιώσιμη ανάπτυξη πόλεων κλπ χωρικών ενοτήτων Αξιοποίηση της θαλάσσιας οικονομίας ολοκληρωμένη διαχείριση υγρών και στερεών αποβλήτων με στόχο την επαναχρησιμοποίηση και την ανάκτηση, με αξιοποίηση & καινοτόμων τεχνολογιών Βιώσιμη διαχείριση υδάτινων πόρων στην κατεύθυνση της ποιοτικής επάρκειας και της μείωσης των απωλειών Προώθηση πολιτιστικής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης πληθυσμού.

Κατευθύνσεις Πολιτικής Βιώσιμες μεταφορές Αναβάθμιση μεταφορικών-συγκοινωνιακών υποδομών για τη βελτίωση των συνδέσεων της ΠΙΝ στο πλαίσιο των Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφορών (ΔΕΔ-Μ (Θαλάσσιος άξονας Αδριατικής-Ιονίου, οδικοί άξονες ΔΕΔ-Μ) Αστικές μεταφορές συμβατές με το περιβάλλον και «έξυπνη» διαχείριση κυκλοφορίας Αξιοποίηση λιμενικών υποδομών και για ανάπτυξη «εσωτερικής» ακτοπλοΐας & δημιουργία υποδομών για τη λειτουργία υδατοδρομίων Αντιμετώπιση συνθηκών κυκλοφοριακής συμφόρησης (πύλες εισόδου, παρακάμψεις, χώροι στάθμευσης κλπ) και προσπελασιμότητας απομακρυσμένων περιοχών, οδική ασφάλεια Επιδίωξη εφαρμογής Μεταφορικού ισοδύναμου στα Μικρά νησιά.

Κατευθύνσεις Πολιτικής Εξοικονόμηση & χαμηλοί ρύποι Στήριξη της ενεργειακής απόδοσης και της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στις δημόσιες υποδομές, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων κτιρίων, καθώς και στον τομέα της στέγασης Δράσεις για την αειφόρο ενέργεια των αστικών & απομακρυσμένων περιοχών (π.χ. δημοτικός φωτισμός με «έξυπνα» δίκτυα, πράσινες ΤΠΕ) Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας προσαρμοσμένες στα μεγέθη και τα χαρακτηριστικά του νησιωτικού χώρου

Ολοκληρωμένη Χωρική Ανάπτυξη Ειδική αναφορά για τη Χωρική Συνοχή (Προγράμματα) Ολοκληρωμένη Χωρική Ανάπτυξη Καλείται να συμπληρώσει την εφαρμογή των προγραμμάτων περιφερειακής ανάπτυξης και να μεγιστοποιήσει τα οφέλη από την άσκηση των τομεακών πολιτικών Κύρια εργαλεία εφαρμογής Τοπικά προγράμματα ανάπτυξης με πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων (CLLD) Ολοκληρωμένες Εδαφικές Επενδύσεις (ΙΤΙ) Κυριότερα Χαρακτηριστικά Προϋπόθεση: Ολοκληρωμένες Στρατηγικές Τοπικής ανάπτυξης αναλόγως του πεδίου εφαρμογής, με βάση τις τοπικές ανάγκες και το τοπικό δυναμικό Εφαρμογή: σε συγκεκριμένες εδαφικές ενότητες (υποπεριφερειακές για τα CLLD, ευρύτερες για τα ΙΤΙs) Συμπερίληψη καινοτόμων στοιχείων στο σχεδιασμό και την εφαρμογή τους Περιοχές Εφαρμογής 1 έως 2 συνεκτικές περιοχές σε κάθε μεγάλο νησί, κατάλληλες για εφαρμογή Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων

Επιπλέον αναφορά για τη Χωρική Συνοχή Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία Διασυνοριακή συνεργασία μεταξύ όμορων περιοχών, με σκοπό την προώθηση της ολοκληρωμένης περιφερειακής ανάπτυξης μεταξύ γειτονικών χερσαίων και θαλάσσιων παραμεθόριων περιοχών Διακρατική συνεργασία σε ευρύτερα διακρατικά εδάφη, στην οποία συμμετέχουν εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές, και η οποία επίσης καλύπτει τη θαλάσσια διασυνοριακή συνεργασία Διαπεριφερειακή συνεργασία, με σκοπό την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της πολιτικής για τη συνοχή Επιπλέον Επενδυτικές Προτεραιότητες του ΕΤΠΑ για την Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία Διασυνοριακή συνεργασία Ολοκλήρωση των διασυνοριακών αγορών εργασίας, συμπεριλαμβανομένων της διασυνοριακής κινητικότητας, των κοινών πρωτοβουλιών τοπικής απασχόλησης και της κοινής κατάρτισης Προώθηση της ισότητας των φύλων και των ίσων ευκαιριών καθώς και προώθηση της κοινωνικής ένταξης σε διασυνοριακό επίπεδο Ανάπτυξη και εφαρμογή κοινών συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης Προώθηση της νομικής και διοικητικής συνεργασίας και της συνεργασίας μεταξύ πολιτών και θεσμών Διακρατική συνεργασία Ανάπτυξη και εφαρμογή μακροπεριφερειακών στρατηγικών και στρατηγικών για τις θαλάσσιες λεκάνες. Πρόκειται ειδικότερα για την εκπονούμενη στρατηγική που αφορά στη «Μακρο-Περιφέρεια Αδριατικής – Ιονίου», η οποία στηρίζεται στις μεταφορές, το περιβάλλον, τον τουρισμό και τη θαλάσσια πολιτική. Τα Ιόνια Νησιά θα έχουν συμμετοχή στο σχεδιασμό και την υλοποίηση της νέας αυτής στρατηγικής.

Στρατηγική Βιώσιμης Ανάπτυξης Στρατηγική Βιώσιμης Ανάπτυξης Ευρώπη 2020 Υποστήριξη της μετάβασης προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε όλους τους τομείς Προώθηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, της Πρόληψης και της διαχείρισης των κίνδυνων Προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση της ορθολογικής χρήσης των πόρων Προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και της άρσης των προβλημάτων σε βασικές υποδομές δικτύων 12 12