Η Καινοτομία στη Θεσσαλία ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ «ΕΥΦΥΟΥΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ» ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Καινοτομία: Σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις Ευρωπαϊκές Περιφέρειες Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε πρόσφατα τα αποτελέσματα της συγκριτικής ανάλυσης που πραγματοποίησε μεταξύ στοιχείων από 190 περιφέρειες της Ε.Ε. Πρωτοπόρες στον τομέα της καινοτομίας κατατάσσονται περιφέρειες από τη Σουηδία, τη Δανία, τη Γερμανία και τη Φινλανδία. Στην Ελλάδα παρατηρούνται καλές επιδόσεις μόνο στην Περιφέρεια Αττικής. Η μελέτη επισημαίνει ότι το 90% των χρηματοδοτήσεων του 7ου  Προγράμματος Πλαισίου για την προαγωγή της έρευνας και της καινοτομίας απορροφάται από τις περιφέρειες με τις καλύτερες επιδόσεις, ενώ οι άλλες περιφέρειες  με μέτριες και χαμηλές επιδόσεις στην καινοτομία αναζητούν χρηματοδοτήσεις κυρίως στα Διαρθρωτικά Ταμεία.

Χάρτης Καινοτομίας Ευρωπαϊκών Περιφερειών Για την ανάλυση των Δεικτών Καινοτομίας, η Ελλάδα χωρίζεται σε 4 ζώνες (NUTS 1): -Βόρεια Ελλάδα (GR1) -Κεντρική Ελλάδα (GR2) -Αττική (GR3) -Νησιά Αιγαίου & Κρήτη (GR4) Η Ελλάδα παρουσιάζει χαμηλούς δείκτες καινοτομίας σε όλες τις Ζώνες, εκτός από την Αττική, η οποία ανήκει στη 2η κατηγορία («Ακόλουθος Καινοτομίας»). Ηγέτης Καινοτομίας Ακόλουθος Καινοτομίας Μέτρια Καινοτομία Χαμηλή Καινοτομία (Πηγή: Regional Innovation Scoreboard 2012, European Commission/Enterprise & Industry)

Δείκτες Καινοτομίας ανά Ζώνη, με διαβάθμιση εντός των τεσσάρων groups Στους χάρτες παρατηρείται, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, βελτίωση των δεικτών καινοτομίας των Περιφερειών μεταξύ 2007 και 2011. Στην περίπτωση της Ελλάδας και των Ζωνών της παρατηρείται βελτίωση των δεικτών στη Βόρεια Ελλάδα (συμπεριλαμβανομένης της Περιφ. Θεσσαλίας), στην Αττική, καθώς και στα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη. Η Περιφέρεια Θεσσαλίας χαρακτηρίζεται το 2011 από Χαμηλή Καινοτομία, με υψηλές όμως επιδόσεις. Ηγέτης Καινοτομίας-Υψηλές επιδόσεις Μετριοπαθής Καινοτομία- Υψηλές επιδόσεις Ηγέτης Καινοτομίας- Μέτριες επιδόσεις Μετριοπαθής Καινοτομία- Μέτριες επιδόσεις Ηγέτης Καινοτομίας- Χαμηλές επιδόσεις Μετριοπαθής Καινοτομία- Χαμηλές επιδόσεις Ακόλουθος Καινοτομίας- Υψηλές επιδόσεις Χαμηλή Καινοτομία - Υψηλές επιδόσεις Ακόλουθος Καινοτομίας- Μέτριες επιδόσεις Χαμηλή Καινοτομία – Μέτριες επιδόσεις Ακόλουθος Καινοτομίας- Χαμηλές επιδόσεις Χαμηλή Καινοτομία – Χαμηλές επιδόσεις (Πηγή: Regional Innovation Scoreboard 2012, European Commission/Enterprise & Industry)

Σύγκριση δεικτών καινοτομίας σε πρωτεύουσες και μη περιφέρειες ανά χώρα Στην Ελλάδα παρατηρείται σημαντική απόκλιση μεταξύ της περιφέρειας Αττικής και των Περιφερειών που ακολουθούν στις επιδόσεις καινοτομίας. (Πηγή: Regional Innovation Scoreboard 2012, European Commission/Enterprise & Industry)

Δημόσιες δαπάνες R&D ως ποσοστό του ΑΕΠ της Περιφέρειας Στην περίπτωση της Ελλάδας και των Ζωνών της παρατηρείται, μεταξύ 2007 και 2011, βελτίωση των δεικτών στη Βόρεια Ελλάδα (συμπεριλαμβανομένης της Περιφ. Θεσσαλίας), στην Αττική, καθώς και στα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη. (Πηγή: Regional Innovation Scoreboard 2012, European Commission/Enterprise & Industry)

Χρηματοδότηση Έρευνας και Καινοτομίας στις 2 προηγούμενες Προγραμματικές περιόδους Στην περίοδο 2007-2013 το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας χαρακτηρίζεται από υψηλή απορροφητικότητα χρηματοδοτήσεων διαρθρωτικών προγραμμάτων για καινοτομία στις επιχειρήσεις και τις υπηρεσίες, με χαμηλή όμως χρήση χρηματοδοτήσεων για ΤΠΕ και ψηφιακές υποδομές, ενώ η Αττική συνεχίζει να συμμετέχει ενεργά στο Πρόγραμμα Πλαίσιο. Χαμηλά σε συμμετοχή τόσο σε Διαρθρ. Προγράμματα όσο και στο ΠΠ κυμαίνονται οι Περιφέρειες της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας και της Στερεάς Ελλάδας. Στην περίοδο 2000-2006 η Ελλάδα εμφανίζεται ως αποδέκτης διαρθρωτικής βοήθειας (SF leading user) για business innovation & ICT σε όλες τις περιφέρειες εκτός των Νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, που δεν αξιοποιούν ούτε τα Διαρθρωτικά Προγράμματα ούτε το Πρόγραμμα Πλαίσιο. Στην ίδια περίοδο η Αττική συμμετέχει ενεργά στο Πρόγραμμα Πλαίσιο (ΠΠ) με μεγάλη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα και δυνατότητες μόχλευσης. (Πηγή: Regional Innovation Scoreboard 2012, European Commission/Enterprise & Industry) (Πηγή: Regional Innovation Scoreboard 2012, European Commission/Enterprise & Industry)

Ευφυής εξειδίκευση για περιφερειακή καινοτομία Η ευφυής εξειδίκευση είναι ένα σημαντικό πολιτικό εργαλείο χάραξης περιφερειακής πολιτικής για καινοτομία. Στοχεύει στον εντοπισμό παραγόντων που συμβάλουν στην ανταγωνιστικότητα αλλά και σε αυτούς που παρεμποδίζουν την καινοτομία, καθώς και στη συγκέντρωση των πόρων στις βασικές προτεραιότητες. Αποσκοπεί επίσης στην αξιοποίηση της περιφερειακής πολυμορφίας, αποφεύγοντας την ομοιομορφία, επικάλυψη και κατακερματισμό των περιφερειακών επενδυτικών στόχων. Συνδυάζει τον καθορισμό προτεραιοτήτων με μια δυναμική διαδικασία επιλογής και με τη συμμετοχή των σημαντικότερων φορέων («stakeholders») από την κυβέρνηση, τις επιχειρήσεις, τα πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα, καθώς και άλλoυς οργανισμούς δημιουργίας γνώσης. Πριν την στρατηγική προηγείται ανάλυση όλων των δυνατών και αδύναμων σημείων μιας περιφέρειας σχετικά με την δυνατότητα να καινοτομήσει, καθώς επίσης και των αναδυόμενων ευκαιριών και εξελίξεων της αγοράς για τον εντοπισμό των υφιστάμενων και δυνητικών ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων σε σύγκριση με άλλες περιφέρειες. Η ευφυής εξειδίκευση είναι ουσιώδης για την πραγματικά αποτελεσματική έρευνα και τις επενδύσεις στην καινοτομία. Στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πολιτική συνοχής την περίοδο 2014-2020, προϋπόθεση για τη χρήση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) την περίοδο 2014-2020 θα είναι η υποστήριξη αυτών των επενδύσεων.

Το σκεπτικό της πολιτικής RIS3 [Εθνικές/Περιφερειακές Στρατηγικές Έρευνας και Καινοτομίας για ευφυή εξειδίκευση (στρατηγικές RIS3)] Η καινοτομία προτεραιότητα για όλες τις περιφέρειες: Η στρατηγική «Ευρώπη 2020» προϋποθέτει να εξετάσουν οι διαμορφωτές πολιτικής τον τρόπο αλληλοσυσχέτισης των διαφορετικών πτυχών της έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς περιορισμούς ανάπτυξης. Επικέντρωση επενδύσεων – Δημιουργία συνεργειών: Η RIS3 διασφαλίζει συνέργειες μεταξύ ευρωπαϊκών πολιτικών και χρηματοδότησης, συμπληρώνοντας εθνικά και περιφερειακά προγράμματα και ιδιωτικές επενδύσεις. Βελτίωση της διαδικασίας καινοτομίας: Οι προτεραιότητες καθορίζονται στη βάση στρατηγικών πληροφοριών σχετικά με τα μέσα, τις προκλήσεις, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και τη δυναμική για αριστεία μιας περιφέρειας. Βελτίωση διακυβέρνησης – στενότερη εμπλοκή όλων των παραγόντων: Η RIS3 ενθαρρύνει όλους τους παράγοντες να ενωθούν για ένα κοινό όραμα. Συνδέει μικρές, μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις, ενθαρρύνει την πολυ-επίπεδη διακυβέρνηση και βοηθά στη δημιουργία ενός κοινωνικού κεφαλαίου δημιουργίας εντός της κοινότητας. Το οικονομικό σκεπτικό: Ανάπτυξη και υλοποίηση στρατηγικών οικονομικού μετασχηματισμού Ανταπόκριση σε οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις Εμφανής η ανάδειξη των περιφερειών σε διεθνείς επενδυτές Βελτίωση εσωτερικών και εξωτερικών συνδέσεων μίας περιφέρειας Αποφυγή αλληλοεπικαλύψεων και αντιγραφών στις στρατηγικές ανάπτυξης Συγκέντρωση «κρίσιμης μάζας» πόρων Προώθηση διάχυσης γνώσης και τεχνολογικής διαφοροποίησης

Πλατφόρμα Ευφυούς Εξειδίκευσης Δημιουργήθηκε το 2011 για να υποστηρίξει τα Κράτη Μέλη και τις Περιφέρειες της Ε.Ε. στη διαμόρφωση της πολιτικής ευφυούς εξειδίκευσης. Την Πλατφόρμα διαχειρίζεται το Ινστιτούτο Τεχνολογικών Μελετών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στη Σεβίλλη της Ισπανίας. Υπεύθυνο για την Πλατφόρμα είναι ένα γκρουπ εκπροσώπων από τις Γενικές Διευθύνσεις (DG) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (REGIO, EMPL, RTD, ENTR, EAC,INFSO, SANCO, CLIMA, AGRI και JRC). Υποστηρίζεται από experts υψηλού επιπέδου και εκπροσώπους δικτύων και οργανισμών. Οι υπηρεσίες που παρέχονται από την Πλατφόρμα Ευφυούς Εξειδίκευσης είναι: Website: http://s3platform.jrc.ec.europa.eu/home Οδηγίες για τη διαδικασία ανάπτυξης στρατηγικής ευφυούς εξειδίκευσης & Υποστήριξη. Διοργάνωση ‘peer-reviews’, εθνικών και περιφερειακών στρατηγικών. Διοργάνωση συνεδρίων, ομάδων εργασίας και εκπαιδευτικών σεμιναρίων.

Έρευνα & Καινοτομία στην Περιφέρεια Θεσσαλίας-Ανάλυση SWOT Δυνατά Σημεία Αδύναμα Σημεία Ποσότητα και ποιότητα επιστημονικού δυναμικού Βελτίωση του εκπαιδευτικού υποβάθρου του πληθυσμού Παρουσία ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ΙΕΤΕΘ, ΤΕΙ) Κεντρική γεωγραφική θέση Μικτή οικονομική βάση που στηρίζεται τόσο στην πρωτογενή και δευτερογενή παραγωγή, όσο και στον τουριστικό τομέα Χαμηλό επίπεδο επενδύσεων Έρευνας & Ανάπτυξης στον τομέα των επιχειρήσεων και υπηρεσιών Παραδοσιακή οικονομική δομή που βασίζεται σε εταιρείες χαμηλής τεχνολογίας (low tech) Χαμηλό επίπεδο διάδοσης Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ICT) Χαμηλό επίπεδο πρακτικών δια βίου εκπαίδευσης Χαμηλό επίπεδο συνεργασίας επιστήμης και επιχειρήσεων Έλλειψη καινοτόμου περιβάλλοντος στις επιχειρήσεις Ευκαιρίες Απειλές Ευκαιρίες αλληλεπίδρασης επιστήμης και βιομηχανίας σε περιφερειακό επίπεδο, που μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη νέων επιχειρήσεων και υπηρεσιών μέσω συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (πχ υγεία, βιοενέργεια κλπ) Προοπτικές ανάπτυξης του αγροδιατροφικού τομέα και βιο-οικονομίας Προοπτικές ανάπτυξης μορφών τουρισμού μεγάλης προστιθέμενης αξίας (ορεινός, οικολογικός, πολιτιστικός, και κλασικός) Η κληρονομιά του Περιφερειακού Πόλου Καινοτομίας Θεσσαλίας Οικονομική Εξειδίκευση σε τομείς χαμηλής τεχνολογίας Περιβαλλοντική υποβάθμιση από μη βιώσιμες αγροτικές πρακτικές και βιομηχανικά απόβλητα Ανταγωνισμός από οικονομίες χαμηλού κόστους Brain drain Σχέδιο Αθηνά

Οικονομική διάρθρωση Περιφέρειας Θεσσαλίας Το 2009 ο τριτογενής τομέας παραγωγής κατείχε το 68,4% του περιφερειακού ΑΕΠ και ο τομέας της βιομηχανίας και των κατασκευών το 22,8%. Παρόλαυτα, η Θεσσαλία παραμένει μία από τις μεγαλύτερες αγροτικές ζώνες στην Ελλάδα, με ποσοστό του πρωτογενούς τομέα στο περιφερειακό ΑΕΠ 8,75%. Ο τριτογενής τομέας παραγωγής χαρακτηρίζεται από τουρισμό, λιανική/χονδρική πώληση και μεταφορές. Στον τομέα της μεταποίησης, οι μεγαλύτερες εταιρείες βρίσκονται χωροθετημένες στον άξονα μεταξύ Βόλου και Λάρισας και δραστηριοποιούνται σε τομείς χαμηλής και μεσαίας τεχνολογίας, όπως τρόφιμα, ποτά, υφάσματα, ενδύματα, έπιπλα, προϊόντα ξύλου, και βασικές μεταλλικές κατασκευές. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Cluster, η Θεσσαλία εξειδικεύεται στην κατασκευή δομικών μεταλλικών προϊόντων, τσιμέντου, ασβέστη και κονιάματος, καθώς και στη συντήρηση και επισκευή εξοπλισμού γραφείου. Παρότι το μεγαλύτερο ποσοστό του ενεργού πληθυσμού της Θεσσαλίας απασχολείται στον τομέα της αγροτικής παραγωγής, του εμπορίου ανθοκομικών και των οπωροκηπευτικών, έρχεται 8η στην Ευρώπη στην εξειδίκευση στον συγκεκριμένο τομέα. Παρά το μεγάλο μέγεθος και τη σημασία της Περιφέρειας στην οικονομία της χώρας, η Θεσσαλία παρουσιάζει χαμηλούς δείκτες έρευνας και καινοτομίας, μένοντας πίσω στο εθνικό σύστημα καινοτομίας. Το 2005, η Περιφέρεια δαπάνησε μόλις 30 εκ. Ευρώ σε Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D), με ποσοστό μόλις 2,6% στο σύνολο της δαπάνης της χώρας σε Έρευνα και Ανάπτυξη.

Περιφερειακή εξειδίκευση σε 20 τομείς   Βιομηχανία Κατάταξη στην Ευρώπη Εξειδίκευση Απασχόληση 1 Παραγωγή προϊόντων μετάλλου 2.91 5687 2 Παραγωγή τσιμέντου, ασβέστη και κονιάματος 4 13.04 1674 3 Συντήρηση και επισκευή εξοπλισμού γραφείου 3.48 761 Υφαντουργία 5 7.86 1687 Παροχή κοινωνικών υπηρεσιών 6 3.51 13145 Εκπαίδευση (και ενηλίκων) 7 2.80 5 593 Γεωργία, Ανθοκομία και οπωροκηπευτικά 8 11.33 52 425 Κτηνιατρικές υπηρεσίες 10 2.37 655 9 Κτηνοτροφία 11 4.88 7132 Επισκευή προσωπικών και οικιακών αγαθών 15 2.44 926 Αρχιτεκτονικές υπηρεσίες και εν γένει υπηρεσίες μηχανικού και σχετική τεχνική συμβουλευτική 17 1.71 6198 12 Επεξεργασία και συντήρηση φρούτων και λαχανικών 4.28 1825 13 Παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων 20 3.02 1895 14 Δευτεροβάθμια εκπαίδευση 2.33 10510 Συντήρηση και επιστκευή μηχανοκίνητων οχημάτων 26 1.61 4403 16 Εξόρυξη πέτρας 3.10 549 Παραγωγή ποτών 28 2.11 1684 18 Προετοιμασία Site 32 2.08 1786 19 Παραγωγή άλλων κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων 38 2.03 779 Δασοπονία, υλοτομία και σχετικές δραστηριότητες 48 2.09 1019 Πηγή: Smart specialisation in Europe: European specialisation data by region Centre for Strategy and Competitiveness, Stockholm School of Economics, Απρίλιος 2011

Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Θεσσαλίας-Στερεάς Ελλάδας-Ηπείρου 2014-2020 Προϋπολογισμός και Άξονες Προτεραιότητας Άξονας Προτεραιότητας Συνολικός Προϋπολογισμός (€) % 1. Υποδομές και πρόσβαση 142.050.000 23,51 2. Αειφόρος ανάπτυξη και ποιότητα ζωής 327.900.000 54,26 3. Ψηφιακή σύγκλιση και επιχειρηματικότητα 122.700.000 20,30 Τεχνική Υποστήριξη 11.635.714 1,93 Σύνολο 604.285.714 100,00 Πηγή: Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας (2012) 1η Εγκύκλιος Σχεδιασμού και Κατάρτισης Αναπτυξιακού Προγραμματισμού 2014-2020

Προτάσεις για τα Διαρθρωτικά Προγράμματα 2014-2020 Η χρηματοδότηση μέσω του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγραμμάτος 2014-2020 θα πρέπει να στοχεύσει σε περιορισμένο αριθμό στρατηγικών περιοχών και χτίζοντας πάνω σε υπάρχουσες επενδύσεις και θεσμούς (πχ Περιφερειακός Πόλος Καινοτομίας Θεσσαλίας). Η προσέγγιση θα πρέπει να είναι bottom-up, λαμβάνοντας υπόψη τις πραγματικές ανάγκες και δυνατότητες, με την υποστήριξη της πλειοψηφίας των φορέων. Η συμμετοχή των φορέων είναι ιδιαίτερα σημαντική, ειδικά όσων έχουν σχετική εμπειρία και ουσιαστική γνώση της Περιφέρειας και απτές προτάσεις. Κατά την προηγούμενη προγραμματική περίοδο οι δράσεις καινοτομίας περιορίστηκαν στον αγροδιατροφικό τομέα και την αγροτική αλυσίδα παραγωγής. Στον προγραμματισμό της περιόδου 2014-2020 θα πρέπει να δοθεί έμφαση και στον τομέα των προϊόντων μετάλλου και των υλικών κατασκευής, καθώς και στον τουρισμό. Η Περιφέρεια Θεσσαλίας έχει ανάγκη ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων με τρόπο που να λαμβάνει υπόψη τις διατομεακές συνέργειες και μέσω βελτίωσης καταλυτικών τεχνολογιών, όπως Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών.

Παραδείγματα δράσεων για την Περιφέρεια Θεσσαλίας στην περίοδο 2014-2020 Υποστήριξη με ΤΠΕ σε βασικούς τομείς της οικονομίας της Περιφέρειας, όπως η γεωργία, τα τρόφιμα & ποτά, μεταποίηση, τουρισμός και υπηρεσίες υγείας. Δημιουργία one-stop-shops σε υπάρχουσες δομές (πχ Επιμελητήρια), για πιθανούς επενδυτές/start-up επιχειρήσεις, ανάπτυξη εκκολαπτηρίων (incubators), παροχή εκπαίδευσης και υποστήριξης στη δημιουργία δικτύων εταιρειών με επαγγελματικές προδιαγραφές και συγχρηματοδοτικά μοντέλα. Επαναλειτουργία και θεσμική υποστήριξη δραστηριοτήτων όπως ο Περιφερειακός Πόλος Καινοτομίας Θεσσαλίας, ο οποίος μπορεί να εμπλουτισθεί με δράσεις στους τομείς που η περιφέρεια εμφανίζει συγκριτικά πλεονεκτήματα. Βελτίωση του τουριστικού προϊόντος με την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού (οικολογικός, πολιτιστικός, αγροτικός κλπ) με έμφαση στην καινοτομία και τις συνέργειες με άλλους τομείς παραγωγής (αγροδιατροφικός, μεταποίηση, ΤΠΕ κλπ). Δράσεις ενδυνάμωσης των φορέων, εταιρειών και υπηρεσιών που υποστηρίζουν τις επιχειρήσεις της περιφέρειας (πχ σύνδεσμοι βιομηχανιών, επιμελητήρια, ιδιωτικές εταιρείες συμβούλων και μάρκετινγκ), με εκπαίδευση του προσωπικού τους, εισαγωγή ΤΠΕ κ.ά.