ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΟΛΕΩΝ και ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ: Οι περιπτώσεις των πόλεων της Βάρνας (Βουλγαρία) και του Μπάρι (Ιταλία) Θεόδωρος Μεταξάς, Γιώργος Πετράκος Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 7ο Εθνικό Συνέδριο ‘Περιφερειακή Επιστήμη και Πολιτική: Ελλάδα και Βαλκάνια’ Ελληνικό Τμήμα ERSA 7-8 Μάίου - Αθήνα

1. Ανταγωνισμός Πόλεων: Βασικές προσεγγίσεις 1η: (Cheshire & Gordon 1996,1998, Budd 1998, Tomaney & Klink 2001). O ανταγωνισμός των πόλεων εκφράζεται ως μια διαδικασία όπου οι παραγωγικές δυνάμεις στο εσωτερικό περιβάλλον των πόλεων, προωθούν τον οικονομικό χαρακτήρα των πόλεων ως ‘τόπο’ για την ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων. Μειονέκτημα: η χρησιμοποίηση μόνο οικονομικών παραγόντων / μεταβλητών 2η: (Hubbard 1995, Wong 1998, 2001, Barnett 2001, Kowalska & Funk 2000). Ανάδειξη των soft παραγόντων (ποιότητα ζωής, πολιτισμός, ιστορική κληρονομιά). Μειονέκτημα: η έλλειψη στρατηγικού πλαισίου προκειμένου να διερευνηθεί και να αξιολογηθεί η σημαντικότητα του κάθε παράγοντα.

3η: (Αshworth & Voogd 1990, Kotler κ.α 1993,1999, Gold κ.α 1997, Urban 2002, Ulaga κ.α 2002). Αποδίδουν την έννοια του ‘προιόντος’ ή ‘αγαθού’ στην πόλη, όπου μέσω του στρατηγικού σχεδιασμού (Place Marketing), η ‘εικόνα’ της πόλης προωθείται στις δυνητικές αγορές στόχους. Μειονέκτημα: η σαφής ανάλυση του περιβάλλοντος των πόλεων, η έλλειψη τεχνογνωσίας, ο σαφής προσδιορισμός των αγορών στόχων, ο έλεγχος και η αξιολόγηση άσκησης πολιτικών. Οδηγεί: ύπαρξη φαινομένου Waste strategies

4η: (Krugman, 1994,1996): Δεν ανταγωνίζονται οι ΠΟΛΕΙΣ αλλά οι ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ που είναι εγκατεστημένες στις πόλεις. Ωστόσο υπάρχει αποδοχή ότι ορισμένα χαρακτηριστικά των πόλεων μπορούν να επιδράσουν στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Τα χαρακτηριστικά αυτά αναφέρονται κυρίως στα κριτήρια επιλογής τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων (γεωγραφική θέση, μέγεθος αγοράς, παραγωγική διάρθρωση κ.α) 5η: (Cheshire 1996, 1999; Turok 2004): Ό ανταγωνισμός των πόλεων εκφράζεται μέσα από τον ανταγωνισμό των δημόσιων και ιδιωτικών οργανισμών και ομάδων (policy units) λήψης αποφάσεων και των συμφερόντων που εξυπηρετούν

2. Ανταγωνιστικότητα Πόλεων •Οι Webster και Muller (2000): Η ικανότητα μιας αστικής περιοχής να παράγει και να διαπραγματεύεται ένα σύνολο από αγαθά (προϊόντα και υπηρεσίες), τα οποία αντιπροσωπεύουν καλή αξία σε σχέση με άλλα συγκρίσιμα προϊόντα άλλων αστικών περιοχών. •Bailey κ.α (1999:8): ορίζουν την ανταγωνιστικότητα των πόλεων ως αποτέλεσμα της αστικής παραγωγικότητας καθώς η ανταγωνιστικότητα μιας πόλης ορίζεται ως η ικανότητα της να παράγει το μεγαλύτερο δυνατό οικονομικό αποτέλεσμα (εκροή) σε σχέση με άλλες πόλεις.

3. Μέτρηση της Ανταγωνιστικότητας των πόλεων/ περιφερειών – Εμπειρικές Προσεγγίσεις Περίοδος : Cheshire et al (1986, 1988), Cheshire and Hay (1989), Cheshire (1990) στοχεύουν στη δόμηση δεικτών για την εξέταση χωρικών οικονομικών και κοινωνικών διαφοροποιήσεων. Περιοχή μελέτης: 117 FURs (Functional Urban Regions). Mεταβλητές: κ.κ ΑΕΠ, ανεργία, μετανάστευση, τουριστική ζήτηση. Στοιχεία

•Μετά το 1996: Στροφή προς τις πολιτικές Cheshire & Magrini (1999, 2001), Cheshire, κ.α (2000), Βελτίωση του υπάρχοντος μοντέλου με την δημιουργία της μεταβλητής ‘public capacity’ μετρήσιμη ως % του συνολικού πληθυσμού της FUR, ως προς τον πληθυσμό της μεγαλύτερης διοικητικής μονάδας στη FUR, για το 1981 ( και ) Αποτέλεσμα: η ικανότητα της εφαρμογής στρατηγικών πολιτικών προώθησης της οικονομικής ανάπτυξης δεν είναι τυχαία, αλλά εξαρτάται από τη δομή και την ικανότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης.

3. Ανταγωνιστικότητα Επιχειρήσεων •Η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων εκφράζεται κυρίως ως προς την παραγωγικότητα τους (Porter, 1999;2000;2001). Δηλαδή: Q/L ή Δ (Q/L) Η ύπαρξη στοιχείων από 3 χρονικές περιόδους (2000,2003,2004) μας δίνει τη δυνατότητα της μεταβολής της δυναμικής τους Επίσης θα χρησιμοποιηθούν όλα τα στοιχεία που αφορούν τις επιχειρήσεις YFC = f (Q/L, experience, expectations, policies, ….)

Στόχος… Η διαμόρφωση ενός Σύνθετου Δείκτη Αποτελεσματικότητας (Ανταγωνιστικότητας) των επιχειρήσεων με την μορφή: ΣΔΑ i = Σ i (X i )/ N όπου Xi είναι η τυποποιημένη μεταβλητή που προκύπτει από τον τύπο: X i = 100 [ x i - x min ] / [ x max - x min ] Πρόβλημα και Αναγκαιότητα: Είναι αναγκαία η τυποποίηση των μεταβλητών έτσι ώστε να λαμβάνουν τιμές στο διάστημα (0,100) και να είναι αθροίσιμες. Η τυποποίηση θα αναδείξει το ειδικό βάρος της κάθε μεταβλητής, έτσι ώστε να προσδιοριστεί η σημασία της καθεμιάς στην διαμόρφωση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. Η διαδικασία αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη…

4.Βασικά ερωτήματα – Συγκριτικά αποτελέσματα - Πίνακες 1ο: Πως αξιολογούν οι επιχειρήσεις τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των πόλεων, όπου είναι εγκατεστημένες; 2o: Τα χαρακτηριστικά των πόλεων (πλεονεκτήματα/ μειονεκτήματα) μπορούν να επηρεάσουν την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων που είναι εγκατεστημένες στις πόλεις αυτές; (Begg, 1999; Krugman 1996) 3ο: Πως αξιολογούν την εφαρμογή και την αποτελεσματικότητα άσκησης πολιτικών από τους τοπικούς φορείς, για την ανταγωνιστικότητα των πόλεων

4ο: Οι πολιτικές ανταγωνιστικότητας/ ανάπτυξης επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων (Cheshire et al, 2000); 5ο: Η ικανότητα των δημόσιων φορέων να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν πολιτικές ανάπτυξης/ ανταγωνιστικότητας επηρεάζει την ανταγωνιστικότητα των Πόλεων; 6o: Η ικανότητα των δημόσιων φορέων να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν πολιτικές ανάπτυξης/ ανταγωνιστικότητας επηρεάζει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων;

5. Μεθοδολογία έρευνας •Βασικό εργαλείο: Ερωτηματολόγιο Χαρακτηριστικά: •Πρωτογενής έρευνα υπό μορφή συνέντευξης σε επιχειρήσεις όλων των παραγωγικών τομέων (6), > των 20 ατόμων σε 4 πόλεις (ΒΑΡΝΑ, ΜΠΑΡΙ, ΛΑΡΙΣΑ, ΒΟΛΟΣ). Αριθμός επιχειρήσεων: max 350….min 300 •Χρησιμοποιήθηκαν ‘κλειστές ερωτήσεις’, όλες σε Linker scale (1-10) •Οι ερωτήσεις χωρίστηκαν σε 5 μεγάλες ομάδες •Προέκυψαν 178 μεταβλητές

6. Αδυναμίες - Περιορισμοί •Ο ποσοτικός ορισμός της ‘Αστικής ανταγωνιστικότητας’ Το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί με δευτερογενή στοιχεία σε επίπεδο NUTS III (Eurostat) •Ο μικρός αριθμός των πόλεων Στην περίπτωση αυτή θα χρησιμοποιηθεί μια ψευδομεταβλητή. Σχόλιο 1: Η έρευνα αποσκοπεί να παρουσιάσει ένα μεθοδολογικό εργαλείο και όχι να δώσει συμπεράσματα για το σύνολο των πόλεων με τα ίδια χαρακτηριστικά των πόλεων της έρευνας

•Η έρευνα αφορά πρωτογενή δεδομένα από 4 case studies. Κατά συνέπεια υπάγεται στους κανόνες περί αξιοπιστίας, δυσκολίας συλλογής, οργανωμένης βάσης δεδομένων κ.α, που χαρακτηρίζουν τέτοιου είδους έρευνες. •Ο χαρακτήρας της είναι καινοτομικός, λόγω της δυσκολίας που παρουσιάζει αλλά και της μη ύπαρξης αντίστοιχων αναλύσεων σε επίπεδο πόλεων, γεγονός που ίσως να την κάνει ευάλωτη σε κριτικές •Η έλλειψη πρωτογενών δεδομένων σε επίπεδο NUTS IV

7. Οι περιοχές μελέτης •Οι πόλεις επιλέχτηκαν με βάση κάποια κοινά χαρακτηριστικά 1ο: όλες οι πόλεις (Βάρνα, Μπάρι, Λάρισα και Βόλος) ανήκουν σε περιφέρειες του Στόχου 1 της ΕΕ 2ο: όλες είναι μεσαίου πληθυσμιακού μεγέθους ( – ) κάτοικοι 3ο: λόγω γεωγραφικής θέσης (οι 3 εκ των 4 είναι σημαντικά λιμάνια στις χώρες όπου ανήκουν, ενώ η Λάρισα είναι μια ειδική περίπτωση, σε άμεση γειτνίαση με το Βόλο και το μεγαλύτερο αγροτικό κέντρο της Ελλάδας) 4ο: όλες οι πόλεις βρίσκονται μακριά από τα κέντρα αποφάσεων της ΕΕ και ειδικά στη ζώνη ΝοτιοΑνατολική Ευρώπη-Βαλκάνια 5ο: Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ και οι πόλεις που δέχτηκαν να συμμετέχουν στην έρευνα είναι αυτές οι 4

ValidManuf/Constr 5831,7 Commercial 3820,8 Services 3318,0 Tourism 2614,2 Cultural 21,1 Other 2614,2 FrequencyPercent Total ,0 Table 1: Major business activity (συνολικά Βάρνα-Μπάρι)

Table 2: Firm nature (συνολικά Βάρνα – Μπάρι) ValidDomestic 16087,4 Foreign Part 147,7 Foreign 94,9 FrequencyPercent Total ,0

Table 3: Number of employees VARNAN 8687 Mean 59,127967,896670,8046 Variance 11957, , ,322 BARIN 96 Mean 74,354286,614688,5000 Variance 42207, , ,011 TotalN Mean 67,159377,715880,0874 City Number of employees 2000 Number of employees 2003 Number of employees 2004 Variance 27826, , ,630

Table 4: Firm expectation the next 2 years VARNA 873,8851,405 BARI 964,0208,315 CityNMeanVariance Total 1833,9563,361

Table 5: Firm competitiveness in relation to… VARNAN 87 Mean 6,71265,21844,6207 Variance 2,2302,7312,029 BARIN 96 Mean 7,56257,29176,5312 Variance 1,7433,5562,757 N 183 Mean 7,15856,30605,6230 City Other firms in the country Other firms in South-East Europe Other firms in Western Europe Total Variance 2,1454,2253,313

Table 6: Evaluation of public policies VARNA 875,6092,962 BARI 965,25001,011 CityNMeanVariance Total 1835,42081,014

Table 7: Evaluation of the Capacity of local authorities to… VARN A N 87 Mean 6,33335,63225,83915,13795,85065,6667 Varianc e 2,2712,4453,2533,4923,0824,760 BARIN 96 Mean 6,63546,50006,62506,03136,20837,0104 Varianc e 2,4033,2002,6373,1462,9043,168 TotalN 183 Mean 6,49186,08746,25145,60666,03836,3716 City design and impleme nt policies build and manage partnership s mobilize and manage resources develop regulatory and legal frameworks improve the operation of existing organisation manage and control the local public investments Varianc e 2,3503,0143,0683,4933,0044,356

Table 8: Τα 5 πιο σημαντικά πλεονεκτήματα των πόλεων… ΒάρναΜπάριΣύνολο ΜεταβλητέςΜ. Τ ΔΙΑ Κ ΤΑΜ. Τ ΔΙΑ Κ ΤΑΜ.ΤΔΙΑ Κ ΤΑ Τηλεπικοινωνίες Ελκυστικότητα φυσικού περιβάλλοντος Λιμενικό δίκτυο Μέγεθος τοπικής αγοράς Οδικό δίκτυο

Table 9: Τα 5 λιγότερο σημαντικά πλεονεκτήματα των πόλεων ΒάρναΜπάριΣύνολο ΜεταβλητέςΜ. Τ ΔΙΑ Κ ΤΑΜ. Τ ΔΙΑ Κ ΤΑΜ.ΤΔΙΑ Κ ΤΑ Ποιότητα κοινωνικών υπηρεσιών Χαμηλό Κόστος εργασίας Στάση αυτοδιοίκησης απέναντι στις επιχειρήσεις Χαμηλό Κόστος χρήσης γης Χαμηλοί τοπικοί φόροι

Table 10: Βαθμός εφαρμογής και βαθμός αποτελεσματικότητας πολιτικών ανάπτυξης από τους τοπικούς φορείς D/IMN%D/EFFN% of Firms Promote co- operation with Academic Research Institutes 4/1031/ /1038/ (114/183) Participate with local actors in a marketing initiative 4/1038/123316/1031/ (123/183) Seek EU competitive funds 4/1044/149306/1037/ (149/183) Participate in networks with other cities 4/1035/105334/1028/ (105/183) Promote co- operation with private sector 5/1029/114254/1031/ (114/183) Promote the creation of a favorable business environment 4/1028/106266/1028/ (106/183) Learning and support training programmes 4/1029/115256/1029/ (115/183)

Πρώτα συμπεράσματα… Στο παρόν άρθρο πραγματοποιήθηκε μια περιγραφική παρουσίαση ορισμένων αποτελεσμάτων από την έρευνα στη Βάρνα και το Μπάρι. Συγκεκριμένα: •Όσον αφορά το ανθρώπινο δυναμικό, οι επιχειρήσεις και των δυο πόλεων έχουν ένα μέσο όρο εργαζομένων στα 80 άτομα •Όσον αφορά τις προσδοκίες τους για το άμεσο μέλλον, εμφανίζονται αισιόδοξες, με μέσο όρο 4/5 •Αισθάνονται περισσότερες ανταγωνιστικές σε σχέση με άλλες ισοδύναμες επιχειρήσεις σε εθνική κλίμακα (7/10) και λιγότερο ανταγωνιστικές με επιχειρήσεις πόλεων της Δυτ. Ευρώπης (5,6/10) •Εκτιμούν ότι οι πολιτικές ανάπτυξης που ασκούνται από τους δημόσιους φορείς, επηρεάζουν έως ένα βαθμό την ανταγωνιστικότητα των πόλεων (5,4/10) •Όσον αφορά στην ικανότητα άσκησης πολιτικών, οι επιχειρήσεις της Βάρνας δίνουν βαρύτητα στον σχεδιασμό και την εφαρμογή (6,3/10), ενώ οι επιχειρήσεις του Μπάρι, στην ικανότητα ελέγχου και διαχείρισης των δημοσίων επενδύσεων (7/10)

•Ως σημαντικότερα πλεονεκτήματα των πόλεων, θεωρούν τις υποδομές σε τηλεπικοινωνίες και τα δίκτυα (οδικό και λιμενικό), την ελκυστικότητα του περιβάλλοντος και το μέγεθος της τοπικής αγοράς •Ως λιγότερο σημαντικά, εμφανίζονται οι παράγοντες κόστους, οι κοινωνικές υπηρεσίες και η στάση των τοπικών αυτοδιοικήσεων απέναντι στις επιχειρήσεις •Γενικότερα, οι επιχειρήσεις του Μπάρι εμφανίζουν μια σταθερή χωρίς μεγάλες διακυμάνσεις, τοποθέτηση στις απαντήσεις τους, σε αντίθεση με τις επιχειρήσεις της Βάρνας. Το γεγονός αυτό οφείλεται τόσο στο είδος των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων, όσο και στο γεγονός ότι οι επιχειρήσεις της Βάρνας, προσανατολίζονται προς συγκεκριμένους άξονες και τομείς ανάπτυξης, μέσα στην συνολικότερη προσπάθεια της προσαρμογής τους στα πρότυπα του νέου διεθνοποιημένου περιβάλλοντος και της Δυτ. Ευρώπης.