Σοφία Χατζηνικολάου Σχολική Σύμβουλος ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΩΜΑΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΕ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΟΙΝΟΥ Σοφία Χατζηνικολάου Σχολική Σύμβουλος

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η επιλογή της κατάλληλης διδακτικής μεθοδολογίας αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα για μια επιτυχημένη εφαρμογή των μαθημάτων και των καινοτόμων προγραμμάτων στο σχολείο. Θα πρέπει να δοθεί λοιπόν μεγάλη σημασία στον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται.

Ο εκπαιδευτικός μέσα από την κατάλληλη μεθοδολογία θα βοηθήσει τον/την μαθητή/τρια να κατανοήσει στο νοητικό επίπεδο τα γεγονότα και στη συνέχεια να υποστούν μια επεξεργασία μέσα από τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τις στάσεις των μαθητών/τριών, οι οποίες έχουν αναπτυχθεί μέσω των εμπειριών τους.

Αυτή η επεξεργασία μπορεί να επιτευχθεί μόνο εμπλέκοντας το παιδί ενεργητικά, στη διαδικασία της μάθησης, βοηθώντας το να εξερευνήσει τα συναισθήματά του, τις απόψεις του, τους φόβους του και τους προβληματισμούς του σε σχέση με θέματα της καθημερινής ζωής. Όπως αναφέρει και ο Dewey (1935) το άτομο πρέπει να συμμετέχει ενεργά στη μαθησιακή διδασκαλία και η θεωρητική υπερβολή πρέπει να αποφεύγεται.

ΒΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Η Βιωματική εκπαίδευση – ανάπτυξη είναι μια σύνθετη διαδικασία μάθησης και αλλαγής νοοτροπίας. Χρησιμοποιεί τη βιωματική δραστηριότητα, όχι ως σκοπό αλλά ως μέσο για την εισαγωγή στον Βιωματικό Μαθησιακό Κύκλο (Β.Μ.Κ.)(Χατζηνικολάου, 2006). Κάθε φορά που εφαρμόζουμε τον Β.Μ.Κ. θέτουμε τρία βασικά ερωτήματα: Τι (έκανα) What Γιατί (το έκανα) So what Tώρα τι (θα κάνω) Νοw what

O B.Μ.Κ. είναι ουσιαστικά ο τρόπος που «μαθαίνουμε» σ΄ όλη μας τη ζωή. Ζούμε μια κατάσταση, νιώθουμε διάφορα συναισθήματα, τα επεξεργαζόμαστε και καταλήγουμε σε συμπεράσματα και γενικές αρχές, «αποθηκεύουμε» και μεταφέρουμε τις αρχές αυτές και σε άλλες εκδηλώσεις της ζωής μας. «Η βιωμένη εμπειρία γίνεται το χαρακτηριστικό γνώρισμα της εκπαίδευσης» (Giroux 1989).

Η δημιουργική ή βιωματική εκπαίδευση στηρίζεται στη λειτουργία της ομάδας. Στόχος είναι να κινητοποιήσουμε τις δυνάμεις μιας ομάδας, ώστε να υποστηρίξουμε την ανάπτυξη των μελών της, ως μοναδικών συνεργαζόμενων ατόμων. Οι σχέσεις μεταξύ των μελών της ομάδας έχουν ζωτική σημασία στη διαδικασία της βιωματικής μάθησης.

Η Βιωματική εκπαίδευση είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος για την απόκτηση νέων γνώσεων, ικανοτήτων, συμπεριφορών και νοοτροπιών. Η αρχή της βιωματικότητας αποτελεί βασική αρχή της παιδαγωγικής επιστήμης και γίνεται αποδεκτό με ενθουσιασμό από τους εκπαιδευτικούς, γιατί καλύπτει τα κενά των γνωστικών μεθόδων, απευθυνόμενη στο σύνολο των αισθήσεων του μαθητή (Σέξτου & Χατζηνικολάου 2007).

Ο Χρυσαφίδης (1998) αναφέρει ότι η βιωματική διδασκαλία καλύπτει δύο ανάγκες του εκπαιδευόμενου, την εντατική προσωπική διερεύνηση και την επικοινωνία με τους άλλους. Όπως αναφέρει και ο Rogers (1970): «H εκπαίδευση θα πρέπει να στηρίζεται σε μάθηση που να έχει νόημα για τους μαθητές, να είναι βιωματική».

Κατά τον Caple , τα στάδια είναι: Στο σχηματισμό και τη δράση της κάθε ομάδας προκύπτουν διάφορα ψυχολογικά φαινόμενα που αφορούν σε αυτή και μόνο την ομάδα και τις ιδιαίτερες συνθήκες της στο συγκεκριμένο χωροχρόνο: . Κατά τον Caple , τα στάδια είναι: 1)Η φάση του προσανατολισμού, όπου κάθε μέλος προσπαθεί να κατανοήσει την ομάδα, να ενταχθεί σ΄αυτήν και γενικά να αποδεχτεί τους άλλους. 2)Η φάση της σύγκρουσης, όπου κάθε μέλος διεκδικεί το χώρο του, μέσα σε μια ατμόσφαιρα που επικρατεί, συχνά αρνητική. 3)Η φάση της σύνθεσης, όπου η ομάδα εναρμονισμένη επικοινωνεί με κοινό στόχο. 4)Η φάση της απόδοσης, όπου η σύμπνοια και η ενότητα οδηγούν στην επίτευξη του στόχου. Η ομάδα έχει υπερκινήσει τη συναισθηματική φόρτιση και διάπεται από ορθολογική ενατένιση και αντιμετώπιση των θεμάτων της. 5)Η στατική φάση, όπου η ομάδα διέπεται από στατικότητα και επαναληπτική δράση σε ορισμένα σχήματα ή τεχνικές.

Η μάθηση σε ομάδες έχει θετικές επιπτώσεις σε τρεις τομείς: στο γνωστικό, στον ψυχολογικό και στον κοινωνικό (Ματσαγγούρας, 1995)   Επιπτώσεις στο γνωστικό τομέα Ο Piaget (1979) θεωρεί ότι η συνεργασία και μόνο σε επίπεδο ομάδας οδηγεί το παιδί σε ανώτερες πνευματικές λειτουργίες. Η ομάδα δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να περιγράψουν κάτι, να το επεξηγήσουν αλλά και να αιτιολογήσουν τη σκέψη τους. Από την άλλη όμως η αντιπαράθεση και η σύγκρουση των απόψεων μέσα στην ομάδα βοηθά το παιδί να καταπολεμήσει τον εγωκεντρικό τρόπο σκέψης του. Θα τονίζαμε ακόμη ότι ο λόγος του εκπαιδευτικού περιορίζεται ποσοτικά δίνοντας την ευκαιρία στο μαθητή να επεκταθεί σημαντικά φθάνοντας στο σημείο να διατυπώνει υποθέσεις και συμπεράσματα. Επίσης, οι μαθητές θέτουν από μόνοι τους κανόνες λειτουργίας και πειθαρχίας της ομάδας και μ΄ αυτόν τον τρόπο αναπτύσσουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Σε θέματα ζωής οι «συμμαθητές» αποτελούν καλό «δάσκαλο» ενώ σε θέματα γνώσεων η παρέμβαση του εκπαιδευτικού είναι απαραίτητη.

Επιπτώσεις στον ψυχολογικό τομέα Από έρευνες που έχουν γίνει σε τάξεις που χρησιμοποιούν την ομαδική εργασία, έχει αποδειχθεί ότι έχουν καλύτερο ψυχολογικό κλίμα γιατί παρουσιάζουν μεγαλύτερη συνοχή και μικρότερα επίπεδα άγχους. Επίσης, έχουν αναφερθεί θετικά συναισθήματα, από τους μαθητές, διότι μπορούν να εκφράζουν τις σκέψεις τους και να νιώθουν περισσότερο ανεξάρτητοι και υπεύθυνοι.

Επιπτώσεις στον κοινωνικό τομέα Η ομαδική διδασκαλία βοηθάει στην ευκολότερη κοινωνικοποίηση του παιδιού αφού η υιοθέτηση κοινωνικά αποδεκτών στάσεων και συμπεριφορών είναι απόρροια αποφάσεων της μαθητικής ομάδας και δεν επιβάλλονται από τον εκπαιδευτικό. Ακόμη, η ομαδική εργασία δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να συμμετέχουν στην επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η ομάδα και να λαμβάνουν μέρος στη διαδικασία λήψης αποφάσεων γεγονός που καλλιεργεί τη δημοκρατικότητα των ατόμων (Μασσιάλας, 1984).

Τι θυμόμαστε και τι ανακαλούμε 10% αυτών που διαβάζουμε 20% αυτών που ακούμε 30% αυτών που βλέπουμε 50% αυτών που ακούμε και βλέπουμε 70% αυτών που συζητούμε ή γράφουμε 80% αυτών που βιώνουμε άμεσα 90% αυτών που λέμε καθώς κάνουμε μια δραστηριότητα

Οι κυριότερες τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι οι παρακάτω: (Μεράκου Κ., Κουρέα – Κρεμαστινού Τζ., 2002):   Α) Σπάσιμο πάγου ή ενεργοποίηση ή παιχνίδια για ζέσταμα Συνήθως με την τεχνική αυτή ξεκινούμε ένα μάθημα έτσι ώστε να «σπάσει ο πάγος» και να δημιουργηθεί μια άνετη και φιλική ατμόσφαιρα. Μερικές φορές τις χρησιμοποιούμε και στη μέση του μαθήματος για να αυξήσουμε την ενέργεια της ομάδας όταν κρίνουμε ότι έχει πέσει. Οι ασκήσεις αυτές θεωρούνται σημαντικές γιατί: Βοηθούν τους συμμετέχοντες να χαλαρώσουν και να ανακουφιστούν από την ένταση. Ενθαρρύνουν τον καθένα να εμπλακεί από την αρχή στη διαδικασία. Βοηθούν στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης και επικοινωνίας ,όπως και στη συνοχή της ομάδας μέσα από την ψυχοκινητική δράση, απαραίτητη για την απελευθέρωση του σώματος και του συναισθήματος στην έκφραση της ομάδας.

Τα παρακάτω σημεία κάνουν τη χρήση των ασκήσεων πιο αποτελεσματική: Δεν πρέπει να αφιερώνεται περισσότερος χρόνος από 5-10 λεπτά. Δεν πρέπει να περιλαμβάνουν απαιτητικές ή αποκαλυπτικές δραστηριότητες. Πρέπει να είναι κατάλληλα για την ομάδα, π.χ., ένα παιχνίδι όπου τα μέλη κινούνται στο χώρο δεν είναι κατάλληλο όταν στην ομάδα υπάρχει άτομο με κινητικές δυσκολίες. Όταν είναι δυνατόν, θα πρέπει να σχετίζονται με το περιεχόμενο της δραστηριότητας που θα ακολουθήσει..

ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ BIG BANK

Παίξιμο ρόλων (Role playing) Το παίξιμο ρόλων είναι μια παιδαγωγική τεχνική, η οποία μας επιτρέπει να είμαστε ο εαυτός μας σε μια διαφορετική ή άγνωστη κατάσταση. Δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να αναλάβουν ένα ρόλο και να συμμετάσχουν στην «αναπαράσταση» μιας συγκεκριμένης κατάστασης της καθημερινής πραγματικότητας μέσα όμως από την ασφάλεια που παρέχει η ομάδα.

Τι είναι ο ρόλος: Ο Ρόλος είναι ο τρόπος με τον οποίο το άτομο αντιδρά σε μια συγκεκριμένη στιγμή στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης κατάστασης όπου εμπλέκονται άλλα άτομα ή αντικείμενα. Oι ρόλοι είναι απόρροια των εμπειριών που έχει βιώσει το άτομο στο παρελθόν, καθώς και των πολιτιστικών δεδομένων που ισχύουν στην κοινωνία στην οποία ζει.  Οι Ρόλοι δεν είναι μόνιμοι. Κάθε ρόλος εξαρτάται από τον συμπληρωματικό του ρόλο, π.χ. γονιός-παιδί, καθηγητής –μαθητής. Καθένας μας έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει ένα πλούσιο ρεπερτόριο από ρόλους και να ενσαρκώσει τον κατάλληλο ρόλο στην κατάλληλη περίσταση, π.χ. τρυφερός, σύντροφος – αυστηρός εκπαιδευτικός.

Oι συμμετέχοντες παίζουν καταστάσεις που συμβαίνουν και στην πραγματική ζωή. Αυτό που τονίζουμε ιδιαίτερα στους εκπαιδευόμενους είναι ότι δεν κρινόμαστε για την υποκριτική μας ικανότητα. Ακόμη και στην περίπτωση όπου οι ρόλοι είναι αρκετά επιφανειακοί, μπορεί να είναι πολύτιμοι για την υποκίνηση και εμπλοκή των παιδιών σε μαθησιακές δραστηριότητες όπως η συζήτηση, η διαπραγμάτευση, η λύση προβλημάτων και η λήψη αποφάσεων. Κάποιες βασικές αρχές τις οποίες πρέπει να έχει υπόψη του ο συντονιστής είναι: Το παιχνίδι ρόλων αποτελεί τόσο εκπαιδευτικό εργαλείο όσο και διασκέδαση. Άρα, θα πρέπει να δώσουμε στα παιδιά να καταλάβουν ότι απαιτείται τόσο η σοβαρότητα, η πειθαρχία και η δέσμευση όσο και η χαλάρωση ώστε να απολαύσουν αυτό με το οποίο ασχολούνται. Στην περίπτωση που κάποιος αρνείται να συμμετάσχει στη δραστηριότητα καλό είναι να του ανατίθεται κάποιος ρόλος όπως αυτός του παρατηρητή.

Φάση προετοιμασίας: Αφιερώνουμε περίπου το ένα πέμπτο του συνολικού χρόνου για να προετοιμαστεί η ομάδα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για να μπορέσει να χαλαρώσει η ομάδα. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η συμμετοχή στο παίξιμο των ρόλων είναι εθελοντική και δεν πιέζουμε όσα παιδιά δεν επιθυμούν σε αρχική φάση. Μπορούμε να χρησιμοποιούμε κατάλληλα ρούχα, ταμπέλες και άλλα βοηθήματα για να ταυτιστούν οι συμμετέχοντες με το ρόλο τους, αν νομίζουν ότι αυτό θα τους φανεί χρήσιμο.

Φάση εκτέλεσης: Θέλοντας να δημιουργήσουμε στα παιδιά την εντύπωση ότι αυτό που οργανώνεται είναι όσο το δυνατόν πιο πραγματικό τα επιτρέπουμε να οργανώσουν το χώρο της σκηνής. Κάποιες φορές ίσως χρειαστεί να σταματήσουμε το παίξιμο των ρόλων εάν: Κάποιος κολλήσει ή χρειάζεται συστάσεις. Απαιτούνται περισσότερες πληροφορίες για τους ρόλους των χαρακτήρων που θα παίξουν τα παιδιά. Το σενάριο δεν είναι τόσο ρεαλιστικό και χρειάζεται αναπροσαρμογή. Τα παιδιά αισθάνονται ότι χρειάζεται η σκηνή να ξαναπαιχτεί από την αρχή. Όταν συζητάτε τις ενέργειες, τις πράξεις ή τα λόγια ενός χαρακτήρα, πάντα να αναφέρετε το όνομα του χαρακτήρα και ποτέ μη χρησιμοποιείτε το όνομα του πραγματικού ατόμου.

Κλείσιμο παιχνιδιού: Στο τέλος της διαδικασίας είναι καλό να ακολουθεί μια συζήτηση με όλη την ομάδα σχετικά με το θέμα που διερευνήθηκε. Η συζήτηση αυτή εξυπηρετεί διπλό σκοπό: Δίνουμε την ευκαιρία στα μέλη της ομάδας που έπαιξαν τους ρόλους να εκφράσουν τα συναισθήματά τους σχετικά με τους χαρακτήρες και τις καταστάσεις στις οποίες συμμετείχαν, να πουν τι έμαθαν απ΄ αυτήν την εμπειρία και να αποφορτιστούν. Να αποδυθούν τα άτομα που έπαιξαν τους ρόλους, τις καταστάσεις και τα συναισθήματα που δημιουργήθηκαν. Να διερευνήσει η ομάδα τι έμαθε από τη διαδικασία. Οι εκπαιδευόμενοι μοιράζονται στην ομάδα το τι σκοπεύουν να πάρουν μαζί τους από το παίξιμο των ρόλων για να το χρησιμοποιήσουν στο μέλλον. Αυτό δίνει την ευκαιρία στο συντονιστή να ελέγξει ότι κανένας δεν έχει εσωτερικεύσει αρνητική ανατροφοδότηση και να τονίσει τα σημεία ή τις ιδέες που είναι σημαντικά για το συγκεκριμένο θέμα.  

Αυτοσχεδιασμός Είναι η τεχνική της υποκριτικής τέχνης που δε βασίζεται σε σενάριο αλλά στην αυθόρμητη έκφραση του συναισθήματος και στην επινόηση της στιγμής. ελεύθερη δράση με κίνηση ή λόγο, που εκτελείται αυθόρμητα από το μαθητή με αφορμή ένα ερέθισμα. Στηρίζεται άλλοτε σε μια μικρή ιστορία, άλλοτε σε ένα θέμα, μια εικόνα, ένα αντικείμενο ή μια λέξη. Ο αυτοσχεδιασμός προσωπικός ή ομαδικός είναι μια αυθόρμητη απόκριση σε νέες και απρόσμενες καταστάσεις ή ερεθίσματα κάτω από δεδομένες συνθήκες σε σχέση με το δυναμικό της ομάδας. Η έλλειψη περιορισμών, προγραμμάτων, σχεδίων, δίνει στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα εξωτερίκευσης του εσωτερικού τους πλούτου, ανεύρεσης νέων τρόπων έκφρασης, εκτόνωσης και εκφόρτισης.

ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑ ΜΥΚΟΝΟΣ ΠΑΤΜΟΣ ΜΕ ΩΡΑΙΑ ΚΑΙ ΕΞΥΠΝΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΝΑ ΜΑΣ ΠΕΙΣΟΥΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, ΚΙΝΗΣΗ, ΕΞΩΛΕΚΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ Θέση και Δράση πάνω σε ένα ερέθισμα. Το παιχνίδι αποτελεί μια πρωταρχική μορφή κοινωνικοποίησης του παιδιού. Μέσα από τις διαδικασίες του, το παιδί αφομοιώνει κοινωνικές στάσεις, ρόλους και συμπεριφορές που θα το βοηθήσουν στη συνέχεια στην ομαλή και αβίαστη ενσωμάτωσή του στον κόσμο των ενηλίκων..Γι΄ αυτό και έχει κατά ποικίλους τρόπους συμπεριληφθεί στη μαθησιακή και εκπαιδευτική διαδικασία, αφού αποτελεί δυναμικό και ουσιαστικό μέσο υλοποίησης εκπαιδευτικών στόχων. Κλάδος της μεγάλης οικογένειας του θεάτρου, όπου συνδυάζονται στοιχεία της δουλειάς του ηθοποιού, η σκηνική σύμβαση και το πάντεμα των τεχνών με την παιδαγωγική διαδικασία. Συνδέει το θεατρικό παιχνίδι διάφορες μορφές παιχνιδιού και διαφορετικούς τρόπους θεατρικής έκφρασης σε μια ολοκληρωμένη σύνθεση.

«Αν θέλουν πολλά παιδιά να παίξουν τον ίδιο ρόλο, τότε σχηματίζονται οι ‘’ομάδες ρόλων’’. Σ’ ένα πρόσφατο Θ.Π. δημιουργήθηκε μεγάλη ένταση, όταν κάποιο παιδί ήθελε να παίξει τον Ηρακλή και τα άλλα παιδιά, που ήθελαν κι’ αυτά να παίξουν τον Ηρακλή, δεν τον άφηναν. Τον ειρωνεύονταν και στο τέλος απείλησαν ότι θα αποχωρήσουν από το Θ.Π., αν αυτός κάνει τον Ηρακλή. Τότε σταμάτησα τη δράση και κάθισαν και τους μίλησα. Τους είπα ότι γενναίοι και δυνατοί υπήρξαν και άλλοι άντρες στη μυθολογία αλλά και στην ιστορία. Εξαρτάται ο καθένας τι έννοια δίνει στη γενναιότητα και στη δύναμη. -Ο Οδυσσέας, ο Ιάσονας, ο Αχιλλέας, ο Μέγας Αλέξανδρος δεν ήταν, δηλαδή, δυνατοί; Μόνο ο Ηρακλής ήταν για σας δυνατός; Αφού τους έβαλα το ερώτημα, τους άφησα λίγο να σκεφτούν. Έπειτα αρχίσαμε να κάνουμε διάφορες άλλες δράσεις στο χώρο, που είχαν σκοπό τη χαλάρωση, την εκτόνωση και την επικοινωνία. Οπότε σε κάποια στιγμή άρχισαν από τα παιδιά να ξεπηδούν ρόλοι ηρώων. Το παιδί που επέμενε να παίξει τον Ηρακλή, προτιμούσε τώρα το Μέγα Αλέξανδρο…κι’ έτσι όλη η ομάδα σχημάτισε τους δυνατούς ήρωες. Αλλά πού θα κάθονταν τώρα αυτοί; Τι κοινό θα τους έδενε; Οπότε αποφάσισαν να φτιάξουν ένα «κάστρο», μέσα στο οποίο θα συναντώνται όλοι οι προαναφερθέντες ήρωες. Οργάνωσαν το χώρο μοίρασαν και τις αρμοδιότητες του καθένα και τότε ανακάλυψαν την ανάγκη να πλάσουν κάποια ιστορία, μέσα στην οποία θα λειτουργούσαν οι ρόλοι.

ΣΟΒΑΡΗ ΧΩΡΑ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΥΠΗΚΟΟΙ

ΠΑΝΤΟΜΙΜΑ Είναι είδος θεατρικής τέχνης, το να εκφράζεις συναισθήματα με κινήσεις ή μέσω κινήσεων, με απλή αντικατάσταση του λόγου από χειρονομίες (Marcel Marceau). Στην παντομίμα υπάρχει λόγος, μόνο που δεν είναι εκφωνούμενος. Μέσα από την παντομίμα το παιδί εκφράζει συναισθήματα και σκέψεις, όχι για να αναπληρώσει το λόγο, αλλά να τον εμπλουτίσει. Να ανακαλύψει και να εκφράσει την αίσθηση και το περιεχόμενο, όχι μόνο των λέξεων αλλά και των υπολοίπων στοιχείων της ζωής. Οδηγεί το παιδί στην οργανωμένη και πειθαρχημένη εκφραστική κίνηση (ΥΠΕΠΘ, 1993). Δίνει τη δυνατότητα σε όλο το σώμα να κάνει σαφή τα αισθήματα και τις παρορμήσεις και να μεταδώσει αυτό που αποτελεί βίωμα, συγκίνηση, χαρά, κάποιο καίριο και ουσιαστικό κομμάτι της ύπαρξής του.

ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΥΡΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΔΙΚΑΣΤΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΙ ΕΝΟΡΚΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΜΙΜΗΣΗ   Βιωματικό γεγονός: μίμηση πράξεων (επαγγέλματα, καθημερινή ζωή, ανθρώπινοι τύποι, φυλές, ζώα, κ.λ.π.)και μίμηση φανταστικών πράξεων (το αλάτι και το πιπέρι παντρεύονται,τραγουδάμε με τα χέρια, κ.λ.π.) Η χρήση του λόγου είναι πιθανή παράλληλα με τη σωματική έκφραση. Με τη μίμηση αναπαράγουμε τις σχέσεις και τις συμπεριφορές των προτύπων μας, τις σχέσεις των ανθρώπων με τα αντικείμενα και τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους.

ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ   Περιγράφουμε μια εικόνα ή μια ιστορία με ήχους ή μουσική ή με τραγουδιστούς διαλόγους. ΗΧΟΜΙΜΗΤΙΚΗ ΄Η ΜΙΜΗΣΗ ΗΧΩΝ Αναπαραγωγή ήχων από τα παιδιά. Αποδίδονται ήχοι με εργαλείο τη φωνή, τη στοματική κοιλότητα και το σώμα, όχι μουσικά όργανα.

ΠΑΙΔΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ   Θεατρική παράσταση από ενήλικες επαγγελματίες ή ερασιτέχνες ηθοποιούς όπου αποδίδεται θεατρικό κείμενο ή σύνθεση – διασκευή από αυτοσχεδιασμούς της ομάδας απευθυνόμενο στο παιδικό κοινό. Πρόκειται για ιδιαίτερα σημαντική δραστηριότητα που όλοι οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε με σοβαρότητα και σεβασμό απέναντι στο παιδί – θεατή. Λέγοντας σχολικό θέατρο εννούμε φυσικά την περίπτωση εκείνη όπου μαθητές κάποιων τάξεων με την καθοδήγηση κάποιων από το διδακτικό προσωπικό και την ενδεχόμενη συνεργασία και άλλων ατόμων ειδικών παρουσιάζουν μια ολοκληρωμένη θεατρική παράσταση εντασσόμενη κατά ποικίλους τρόπους στα πλαίσια της από το σχολείο παρεχόμενης παιδείας. Συνδέει τα άτομα που μετέχουν στην κοινή προσπάθεια με ποικίλους τρόπους, τα κοινωνικοποιεί και επιτρέπει την έκφραση του ψυχοπνευματικού τους δυναμικού Προβαίνει σε μία θέαση του κόσμου τόσο του υποκειμενικού όσο και του αντικειμενικού.

Θεατρική παράσταση Είναι η ομαδική θεατρική δημιουργία που καταλήγει στο ανέβασμα ενός θεατρικού ή δραματοποιημένου έργου. Η πορεία περιλαμβάνει πρώτα την επιλογή του έργου, την ανάγνωση και κατανόηση της δομής του δραματικού μύθου. Οι μαθητές θα επισημάνουν τα πρόσωπα, τη δράση, τις συγκρούσεις τους και θα ανακαλύψουν τους χώρους δράσης.Μετά θα προχωρήσουν στην ανάλυση των σκηνών του έργου. Στη συνέχεια θα αυτοσχεδιάσουν πάνω στους χαρακτήρες – ρόλους. Θα πλάσουν μέσα από τις προτάσεις και τους αυτοσχεδιασμούς τους το χαρακτήρα του κάθε ρόλου. Κατόπιν θα προτείνουν σκηνικές λύσεις για την ατμόσφαιρα του έργου, ιδέες για τα κοστούμια των ηρώων και τα αντικείμενα – σύμβολα που φοράνε ή κρατάνε. Μπορούν να δημιουργήσουν με τη φαντασία μας αντικείμενα από πολύ απλά και φθηνά υλικά. Το θέατρο είναι η τέχνη της μεταμόρφωσης και της μαγείας. Μπορούν να υιοθετηθούν και άλλες μορφές θεάτρου όπως Κουκλοθέατρο, θέατρο σκιών και μαύρο θέατρο.

Το θέατρο δεν πρέπει να το βλέπουμε μόνο ως κείμενο, διδασκαλία ή σκηνοθεσία ενός δεδομένου έργου ή ακόμη ως μια απλή αποστήθιση και διεκπεραίωση ρόλων. Είναι μια πολύπλοκη διαδικασία επικοινωνίας, μέσα από μια σύμβαση και δράσης (παιχνίδι) που έχει σχέση με βαθιές ψυχικές ανάγκες του ανθρώπου. Η συλλογική δημιουργία και η συμμετοχή των μαθητών στην ομαδική προσπάθεια συμβάλλει στην απόκτηση πνεύματος συνεργασίας και συλλογικότητας που περιορίζει τις όποιες τάσεις ατομικισμού. Οι μαθητές απελευθερώνονται και διοχετεύουν δημιουργικά όλο το κρυμμένο ή καταπιεσμένο δυναμικό τους. Παράλληλα με τη λειτουργία του θεατρικού ρόλου, οι μαθητές – ηθοποιοί κατανοούν την ψυχολογία και το χαρακτήρα του ρόλου που υποδύονται, εμπεδώνοντας αξίες, πρότυπα και αρχές που μόνο βιωματικά μπορεί να συνειδητοποιήσουν, προετοιμαζόμενοι κατάλληλα για τον κοινωνικό ρόλο που θα κληθούν να αναλάβουν στη ζωή τους. Η «συμπάθεια», η «ομοιοπάθεια», η «συμμετοχή» των θεατών αλλά και των ηθοποιών – παιδιά στη δράση αποτελεί και την τελική επιδίωξη και το στόχο της συγκεκριμένης μορφής θεάτρου.

Θεατρική εικόνα Εικόνα χωρίς λόγια που παριστάνει μια σύντομη δράση. Προσδιορίζεται από τα θεατρικά στοιχεία των προσώπων (κινήσεις, εκφράσεις, κοστούμια) και του χώρου (σκηνικό, αντικείμενα).

Παγωμένες εικόνες (picture theatre) Oι μαθητές σχηματίζουν οι ίδιοι μια ομάδα από εικόνες –αγάλματα, που θα αποδώσουν μια συλλογική σκέψη σε ένα δοσμένο θέμα. Τα μισά παιδιά της τάξης σας φτιάχνουν με τα σώματά τους εικόνες που αναπαριστάνουν φανταστικά πλάσματα, τρόπους που κινούνται και μιλούν, τρόπους που εκφράζουν τα συναισθήματά τους, τρόπους που τραγουδούν, χορεύουν, παίζουν, επικοινωνούν, διαπραγματεύονται κ.ά. Συζητήστε με τα άλλα μισά παιδιά τις διαφορετικές αντιδράσεις τους απέναντι στα φανταστικά πλάσματα. Μπορούν φυσικά οι θεατές να σηκωθούν και να αλλάξουν τις στάσεις και τις εκφράσεις των ηρώων, αν το κρίνουν απαραίτητο, χωρίς να δίνουν προφορικές οδηγίες. Αντιμετωπίζουν τα παιδιά – παίκτες ως μαριονέτες που τις χειρίζονται και τις κινούν. Ακόμα και στις εκφράσεις του προσώπου μπορούν να επεμβαίνουν.

Παράδειγμα: Ζητάμε από μια τάξη να αναλογιστούν οι μαθητές μια κατάσταση όπου είχαν αισθανθεί καταπίεση ή αδικία. Σχηματίζουν ομάδες και τους παροτρύνουμε να μοιραστούν τις «ιστορίες» τους. Έπειτα κάθε ομάδα πρέπει να διαλέξει μία από τις προσωπικές ιστορίες που θα ήταν το σημείο εκκίνησης για περαιτέρω αναζήτηση και εξερεύνηση της ομάδας. Στη συνέχεια πρέπει να μετατρέψουν την ιστορία σε μια ακίνητη εικόνα. Το σημαντικότερο είναι να επικεντρωθούν στην ουσία της ιστορίας. Είναι σημαντικό η φύση της καταπίεσης να γίνει σαφής από την οπτική γωνία του καταπιεζόμενου –πρωταγωνιστή. Ένας από κάθε ομάδα μπορεί να μας δείξει «πώς ακριβώς ήταν αυτό» χρησιμοποιώντας τα άλλα μέλη της ομάδας του ως «πηλό». Παρακολουθούμε την κάθε ομάδα και δίνουμε έναν τίτλο. Τα υπόλοιπα παιδιά στην παγωμένη εικόνα αναφέρουν τι βλέπουν και με την ενθάρρυνση του εκπαιδευτικού καλούνται να δηλώσουν αυτό που αντιλαμβάνονται, τι υπονοεί η εικόνα.

Μετά ρωτάμε τον αφηγητή της ιστορίας να μας προσδιορίσει ποιες ήταν οι πραγματικές του προθέσεις. Η τάξη συμφωνεί πως έδειχναν μια κατάσταση που όλοι μπορούσαν να αναγνωρίσουν. Υπήρχε μια συλλογική βάση για αναζήτηση λύσεων (διεξόδων) σ΄ αυτό το είδος καταπίεσης. Η διεργασία πρέπει να αρχίζει από την καταπίεση μεμονομένων ατόμων ή ομάδων και να κινείται προς μια γενίκευση. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα το ουσιαστικό είναι οι μαθητές να «δουν» από κοντά το πρόβλημα της κακομεταχείρησης σαν κάτι που συμβαίνει σε πολλλούς ανθρώπους, ενώ δεν θα έπρεπε. Πολλές φορές για να εμβαθύνουμε ζητάμε από τα παιδιά στην εικόνα να τονίσουν π.χ. την καταπίεση που αισθάνθηκε το παιδί. Ζητάμε να κάνουν την εικόνα πιο ευδιάκριτη και την κατάσταση της κακομεταχείρισης πιο ορατή. Οι θεατές έχουν τη δυνατότητα να φανταστούν τι σκέπτονται αυτοί που συμμετέχουν στην εικόνα. Ένας ένας, όσοι το επιθυμούσαν από τους θεατές ήρθαν στην εικόνα , τοποθετήθηκαν πίσω από το πρόσωπο που διάλεξαν και εκφράζουν δυνατά τις σκέψεις τους. Με αυτό τον τρόπο δίνουμε τη δυνατότητα να εκφραστούν συναισθήματα των καταπιεζομένων αλλά και των καταπιεστών, όπως και πολλές και διαφορετικές σκέψεις.

Οι μαθητές – θεατές παροτρύνονται να αλλάξουν την αρχική εικόνα σύμφωνα με τις εμπειρίες τους από παρόμοια συμβάντα. Οι αλλαγές γίνεται μία μία. Η μη λεκτική συζήτηση των χαρακτηριστικών της κακομεταχείρισης έχει αρχίσει. Στο τελευταίο στάδιο οι μαθητές κινητοποιούνται να βρουν λύσεις στο πρόβλημα. Να δημιουργήσουν μια εικόνα που να εκφράζει την ιδανική αλληλεπίδραση στα παιδιά της εικόνας με την ερώτηση: -Πώς θα ήταν η αντίθετη κατάσταση? Το απεικονίζουν με τα σώματά τους, χωρίς λεκτική επικοινωνία. Η εικόνα παίρνει διαφορετικά σχήματα μέσα από ανασχηματισμούς, που τα παρατηρούμε προσεχτικά. Έχουμε έτσι δύο εικόνες. Την εικόνα της καταπίεσης και την ιδανική αντίθετη με τα ίδια πρόσωπα. Ο εκπαιδευτικός ρωτάει : «Πώς μπορούμε να φτάσουμε στο «ιδεώδες» από τη κατάσταση της καταπίεσης?»

«Τι είδους κινήσεις πρέπει να γίνουν και από ποιον?» Αφού τα παιδιά τα αφήνουμε να σκεφτούν παρουσιάζουν πάλι την εικόνα της καταπίεσης. Έπειτα σαν κινηματογραφικά πλάνα αφού κινηθεί ο καθένας μόνος του σε αργή κίνηση μετατρέπονται προς την εικόνα του ιδανικού. Ακόμα κι αν το ιδανικό είχε συμφωνηθεί από πιο πριν, μπορεί η ομάδα να μην έφτανε στο «ιδανικό». Μερικές φορές ακόμα και αν το ότι αναζητάμε το «ιδανικό» είναι πολύ σπουδαίο. Η μέθοδος αυτή προσφέρει ένα ψηλό βαθμό προστασίας στους μαθητές(Boal, 1979). Aυτοί που είναι μέσα στην εικόνα προστατεύονται από τους άλλους. Και οι άλλοι, οι θεατές, προστατεύονται κι αυτοί γιατί δεν σχηματίζουν την εικόνα με τους εαυτούς τους αλλά με τους άλλους. Το ίδιο συμβαίνει με τις σκέψεις που προβάλλονται και γενικά όλη τη δυναμική των εικόνων.

Αν και ξεκινά από προσωπικές ιστορίες η παγωμένη εικόνα δεν είναι προσωπική θεραπεία. Το δίλημμα του πρωταγωνιστή γενικεύεται, τι κοινό έχει ο πρωταγωνιστής με τους άλλους. Γίνεται παγκοσμιότητα το πρόβλημα. Πολλές φορές ακόμα κι αν φαίνεται ότι δε συμμετέχουν όλοι ενεργά στην εργασία, μην υποτιμάτε τις σκέψεις που διακινούνται και που δημιουργούνται ενώ παρακολουθούν.

Ανακριτική καρέκλα Βάζουμε σε καρέκλα ένα παιδί ή τον εμψυχωτή στο ρόλο του ήρωα και απαντά ελεύθερα στις ερωτήσεις των παιδιών. Π.χ.: Τι σου κάναμε? Πώς νιώθεις? Τι περιμένεις από μας? Πώς μπορούμε να σε κάνουμε πιο χαρούμενο? Και πολλές άλλες ερωτήσεις που οδηγούν σε πληροφορίες που θα βοηθήσουν τα παιδιά να καταλάβουν περισσότερα πράγματα για τον ήρωα και τη συμπεριφορά του. Όταν σηκωθεί από την καρέκλα γίνεται απορολοποίηση και γίνεται πάλι ο εαυτός του.

Φωναχτές σκέψεις Διαλέξτε ένα θέμα να το αναπαραστήσει με τη στάση του σώματός του ένα παιδί και τα υπόλοιπα να σχηματίσουν έναν κύκλο γύρω από αυτό. Στη συνέχεια, παροτρύνετε τα παιδιά στον κύκλο να πουν φωναχτά τους λόγους για τους οποίους είναι έτσι το παιδί και να απαντήσει στις ερωτήσεις τους. Ή όταν κάποιος παίζει έναν ρόλο και βρίσκεται σε παγωμένη εικόνα και ο εμψυχωτής τον ακουμπάει στον ώμο και του ζητάει να σταματήσει τη δράση και να εκφράσει πώς νιώθει σε σχέση με τους άλλους ήρωες και τι θέλει στη συνέχεια.

Τεχνική «πορτρέτο» Βοηθάει το παιδί να «δει» ζωντανό το χαρακτήρα που υποδύεται ο ρόλος, προχωρώντας πέρα από τη σχεδίαση του ρόλου, να σηκωθεί και να εκφραστεί σαν να ήταν στη θέση του και να ζωντανέψει καταστάσεις. Βέβαια ελοχεύει ο κίνδυνος να δημιουργηθούν πορτρέτα βάσει στερεοτύπων και προκαταλήψεων, γιατί είναι πολύ δύσκολο να δημιουργούμε ουδέτερους ρόλους. Όλοι οι ρόλοι δέχονται επιδράσεις από ατομικές γνώμες και ερμηνείες για το πώς θα έπρεπε να είναι ο χαρακτήρας, καθώς και συναισθηματικές φορτίσεις για ένα ρόλο. Μέσα από το δράμα θα δημιουργήσει ευκαιρίες για να εκφραστεί η ομάδα απέναντι στο στερεότυπο και να συζητήσει τις αντιδράσεις της.

Ως προέκταση αυτής της τεχνικής μπορείτε να δώσετε στα παιδιά πορτρέτα από πίνακες ζωγραφικής , περιοδικά και εφημερίδες, για να φανταστούν ποιους απεικονίζουν, να δημιουργήσουν τους χαρακτήρες των πορτρέτων, να αφηγηθούν την προσωπική τους ιστορία, τις ανάγκες τους κ.ά. Μπορεί και να βάλετε τα ίδια τα παιδιά να ζωγραφίσουν υπαρκτά ή φανταστικά πρόσωπα, χωρίς βέβαια να προβούμε σε κανένα είδους αξιολόγηση, γιατί δεν μας ενδιαφέρει η καλλιτεχνική ή εικαστική αξία του έργου αλλά η διαδικασία. Σταδιακά μπορούμε να συνδέουμε και τις ιστορίες δημιουργώντας μια κοινή ιστορία. Κάθε πορτρέτο έχει την ευκαιρία να γίνει θεατρικός ρόλος, να αλληλεπιδράσει με άλλους ρόλους, να ζωντανέψει, να συστηθεί στην ομάδα της τάξης σε πρώτο πρόσωπο, να εξιστορήσει το παρελθόν του και να φανταστεί το μέλλον του, να εκφράσει τις επιθυμίες του και τις σκέψεις του.

ΠΕΡΙΓΡΑΨΤΕ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΤΕ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΤΕ ΣΤΙΣ ΑΚΟΛΟΥΘΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: ΗΛΙΚΙΑ – ΟΝΟΜΑ  Α) ΠΛΑΙΣΙΟ 1) ΙΣΤΟΡΙΚΟ – ΧΡΟΝΟΣ (ΠΟΤΕ) – ΤΟΠΟΣ (ΠΟΥ) 2) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ (ΕΜΦΑΝΙΣΗ, ΡΟΥΧΑ) – ΤΑΞΙΚΟ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ (ΔΟΥΛΕΙΑ ΓΟΝΕΩΝ) 3) ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ (ΑΔΕΡΦΙΑ ΑΛΛΑ)

Β) ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΜΑΘΟΥΜΕ ΓΙΑ ΑΥΤΗΝ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ- ΑΝΑΓΚΕΣ- ΣΚΕΨΕΙΣ- ΟΝΕΙΡΑ –ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΧΟΜΠΥ(ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΤΗΣ ΑΡΕΣΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΕΙ Η ΠΟΥ ΘΑ ΤΗΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΣΑΝ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΤΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΕΙ) ΤΙ ΚΑΝΕΙ ΚΑΛΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΙΣΩΣ  ΤΙ ΦΟΒΑΤΑΙ ΑΡΑΓΕ  ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΤΙΚΕΣ Η ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ  

ΠΙΣΤΕΥΕΙ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΗΣ, ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ (ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΦΙΛΟΙ Η ΑΛΛΟΥ ΕΙΔΟΥΣ ΣΧΕΣΕΙΣ). ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΝΑ ΣΤΗΡΙΖΕΤΕ  ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΖΩΗ. ΠΕΡΙΓΡΑΨΤΕ ΤΗΝ. 3) ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΒΙΩΝΕΙ ΠΩΣ ΑΙΣΘΑΝΕΤΑΙ ΑΥΤΗ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ ΣΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΡΟΛΟ. ΠΕΡΙΓΡΑΨΤΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ. ΤΙ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ  

  4) ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΑΓΩΜΕΝΗ ΕΙΚΟΝΑ, ΦΑΝΤΑΣΤΕΙΤΕ ΤΗ ΣΚΗΝΗ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΤΑ Δεν λαμβάνουμε όλοι το ίδιο μήνυμα από ένα ερέθισμα. Ενθαρρύνετε τα παιδιά σας να βλέπουν πέρα από τα όρια που έχουν μάθει ή καλύτερα που τα έχουμε μάθει γιατί αλλιώς περιορίζεται η εξέλιξή τους.

Πόσες φορές μια εικόνα, ένα οποιοδήποτε ερέθισμα, ταινία, κάτι από τη τηλεόραση, ένα σλόγκαν αποτελεί μια αφορμή για να αναπτυχθεί ένας ουσιαστικός διάλογος, μια δημιουργική επικοινωνία, μια γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στα παιδιά, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς.  Νεότερη και σύγχρονη ελληνική τέχνη, Γεώργιος Άβλιχος, Θέμα: «Κοπέλα στο παράθυρο», 1877, Εθνική Πινακοθήκη.

Χάπενινγκ Είναι ένα καλλιτεχνικό γεγονός που κατασκευάζεται με την πρόθεση να φανεί τυχαίο. Χαρακτηριστικά του είναι ο δημόσιος, μεγάλος χώρος, τα πολλά πρόσωπα, η ιδιόμορφη γλώσσα και ο αυτοσχεδιασμός. Εκφράζει τις ιδέες μιας ομάδας που έχει σκοπό να αιφνιδιάσει τους θεατές με ένα παράξενο θέαμα.

Η πριγκήπισσα και ο βάτραχος Α΄ΟΜΑΔΑ: Πάει το πριγκηπικό μου τόπι Β΄ΟΜΑΔΑ: Πλατς Γ΄ΟΜΑΔΑ: Βρε κε κε κεξ κουαξ κουαξ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ

Δημιουργική γραφή Οι μαθητές γράφουν ένα ημερολόγιο ή ένα ποίημα σαν να ήταν στη θέση του ήρωα (σκέψεις, συναισθήματα, αποφάσεις) που διαδραματίστηκαν στο σενάριο. Το κείμενο ατομικό ή ομαδικό είναι σύντομο και γράφεται σε πρώτο πρόσωπο( είμαι ο …. και..) . Αν τα παιδιά δυσκολεύονται ο εκπαιδευτικός μπορεί να τα ενθαρρύνει να απαντήσουν στην ερώτηση: «Τι θα συνέβαινε αν….».

Κυλιόμενη ιστορία Όλα τα παιδιά της τάξης σε κύκλο γράφουν μία πρόταση που έχει συνέχεια από το προηγούμενο παιδί και ζωγραφίζουν και την πρότασή τους αφού τη γράψουν κάτω από τη ζωγραφιά τους. Μπορεί να τους ενθαρρύνει ο εκπαιδευτικός και να ξεκινήσει πρώτος με μια φράση κλειδί π.χ.: Μια φορά ήταν ένα παιδάκι με ειδικές ανάγκες … Ακόμα μπορεί να τους αναφέρει ερωτήσεις του τύπου: Πού ζει? Πώς τα περνά? Πώς νιώθει? Τι του συμβαίνει? Τι θα γίνει στη συνέχεια? Τι μπορεί να κάνει για να αλλάξει την κατάσταση? Το τελευταίο παιδί δίνει και ένα τέλος στην ιστορία. Αν κάποιο παιδί δεν θέλει να συμμετέχει μπορεί να επιμεληθεί το εξώφυλλο ή το οπισθόφυλλο της ιστορίας της τάξης τους. Μπορούν να βρουν και έναν τίτλο στην ιστορία τους και να τα δέσουν.  Παράδειγμα

Καταιγισμός ιδεών ή Ιδεοθύελλα ή Ελεύθερος Συνειρμός (Brainstorming) Ο καταιγισμός είναι ένας πολύ καλός τρόπος παραγωγής μεγάλου αριθμού ιδεών σε σύντομο χρονικό διάστημα που μπορεί εκτός των άλλων να συνεισφέρει και στο σπάσιμο του πάγου. Ως διαδικασία θεωρείται ιδιαίτερα απλή. Ξεκαθαρίζουμε στην ομάδα ποιο θα είναι το θέμα μας και ζητούμε ιδέες από τους μαθητές μας τις οποίες καταγράφουμε σε έναν πίνακα. Είναι αναγκαίο κάθε ιδέα η οποία κατατίθεται να γίνεται δεκτή χωρίς κριτική. Αφού τελειώσουν οι ιδέες, διαβάζουμε τη λίστα που έχουμε καταγράψει και αρχίζουμε την κωδικοποίηση των απαντήσεων. Για παράδειγμα, μπορούμε να ακυρώσουμε όσες από αυτές δεν είναι ρεαλιστικές, να τσεκάρουμε αυτές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν, να επιλέξουμε αυτές που θέλουμε να αναπτυχθούν κι άλλο, να υπογραμμίσουμε αυτές που δεν είναι κατανοητές από όλη την ομάδα.

Συζήτηση Η συζήτηση αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε όλες τις μαθησιακές δραστηριότητες. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για επίλυση προβλημάτων, διευκρίνιση πληροφοριών, διερεύνησης θεμάτων, στάσεων, αξιών και συμπεριφοράς. Η συζήτηση επιτρέπει στο συντονιστή να αξιολογεί τη μάθηση, να διορθώνει τις λανθασμένες πληροφορίες και να επιλέγει εκείνα τα θέματα που δίνουν συνέχεια στο διδακτικό του έργο. Η δημιουργία ευχάριστου περιβάλλοντος, η άνετη ατμόσφαιρα και η τοποθέτηση των εκπαιδευόμενων σε διάταξη κύκλου διευκολύνουν τη διεξαγωγή της συζήτησης, της συνεργασίας και της μάθησης Στη συνέχεια, κρίνεται σκόπιμο να δίνουμε χρόνο για συζήτηση των απόψεων της κάθε μικρής ομάδας στο πλαίσιο της μεγάλης ομάδας. Βέβαια, για να μπορέσει ο συντονιστής να πετύχει την παραπάνω διαδικασία πρέπει να παραμένει άγρυπνος και να παράσχει στην ομάδα συνεχή καθοδήγηση.

Οδηγίες για τη διευκόλυνση της συζήτησης στις ομάδες WHO/EURO, HIV/AIDS Health Promotion, 1995): Να επικεντρώνουμε τη συζήτηση στα θέματα που είναι πιο σημαντικά έτσι ώστε να μάθουν και οι μαθητές μας ότι μπαίνουν προτεραιότητες. Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να μιλήσουν κάνοντας ανοιχτές ερωτήσεις, διευκρινίζοντας ταυτόχρονα οτιδήποτε κρίνεται αναγκαίο. Ζητάμε από τα παιδιά να μιλάει ένα κάθε φορά και όλοι να ακούν όποιον ή όποια μιλάει προσεκτικά (ο μαθητής που κρατάει το «μαγικό αντικείμενο» παρακολουθείται σιωπηλά από τα υπόλοιπα παιδιά του «μαγικού κύκλου»). Δίνουμε την ευκαιρία στον καθένα να μιλήσει. Κάνουμε ανακεφαλαίωση της συζήτησης σε τακτά χρονικά διαστήματα έτσι ώστε τα άτομα να μπορούν να δουν μέχρι που έχουν φθάσει και τι απομένει να καλύψουν.

Προσπαθούμε να αφήνουμε στην άκρη τις δικές μας απόψεις όταν ακούμε τους άλλους. Ενθαρρύνουμε τα άτομα να σέβονται το δικαίωμα του άλλου να εκφράζουν διαφορετικές απόψεις και αξίες. Κρίνεται ιδιαίτερα σκόπιμο η συζήτηση να μην κλείνει με διαφωνία και αντιπαράθεση. Αυτό θα βοηθήσει τους μαθητές να αντιληφθούν ότι το κάθε ζήτημα μπορεί να έχει πολλές λύσεις, ότι το κάθε άτομο σκέφτεται με το δικό του τρόπο και ότι οι λύσεις για να βρεθούν χρειάζεται συνεργασία.

Καλλιτεχνική δημιουργία Η εικαστική αγωγή ενθαρρρύνει το παιδί να εκφράσει με οπτικές μορφές το ψυχικό του κόσμο και τη δική του προσωπική άποψη για το κοινωνικό του περιβάλλον. Ακόμα επιδιώκει την ανάπτυξη της αντιληπτικότητας του μαθητή, αναγνώριση και αξιολόγηση της ποιότητας και των μέσων για την επίτευξή της σε όλα τα επίπεδα(οπτικό, απτικό, κινητικό κ. ά). Υπάρχουν πολλοί τρόποι εικαστικής έκφρασης: Κατασκευή αφίσας, ομαδική ή ατομική ζωγραφιά με διάφορα θέματα. Το σχέδιο και το κολάζ αποτελούν εναλλακτικούς τρόπους να παρακινήσουμε την ομάδα των παιδιών, στην περίπτωση εκείνη που η συζήτηση δεν αποτελεί τον ιδανικότερο τρόπο δραστηριοποίησης. Τα σχέδια μπορούν να αναπτυχθούν σε λευκά χαρτιά όπου τα παιδιά θα ζωγραφίσουν με μαρκαδόρους ή χρωματιστές μπογιές ενώ για το κολλάζ θα πρέπει να διαθέτουμε αρκετά περιοδικά, αλλά και υλικά όπως ψαλιδάκια και κόλλες, για να μπορέσουν τα παιδιά να κόψουν και να κολλήσουν τις φωτογραφίες που επέλεξαν.

Τελειώνοντας το έργο τους, ζητούμε από την κάθε μικρή ομάδα να παρουσιάσει στη μεγάλη ομάδα το δημιούργημά της, δίνοντας σημασία στο περιεχόμενο του μηνύματος που μεταφέρουν τα παιδιά και όχι στην καλλιτεχνική τους ικανότητα. Αποτελεί πολύτιμη προσέγγιση γιατί οι μαθητές απεικονίζουν τις σκέψεις ή τα συναισθήματά τους για διάφορα ζητήματα μέσω των εικαστικών. Τους διευκολύνει το σχέδιο και η ζωγραφική ως τεχνική της βιωματικής εκπαίδευσης και της ελεύθερης έκφρασης, να εκφράσουν τον εαυτό τους, να διευρύνουν τις δικές τους κοινωνικές καταστάσεις, σχέσεις και προσωπικά συναισθήματα, με έναν διαφορετικό τρόπο από τον γραπτό ή τον προφορικό λόγο. Μέσω της τέχνης, οι μαθητές εκφράζουν καλύτερα τις αφηρημένες έννοιες, ιδέες ή συναισθήματα.

Οπτικοακουστικά μέσα Στα οπτικοακουστικά μέσα περιλαμβάνονται CD-ROMS, DVD-ROMS, ταινίες, τηλεόραση, ραδιόφωνο, εικόνες κλπ. Υποστηρίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία, την έρευνα και τις δημιουργικές ομαδικές εργασίες. Στόχος τους είναι να παράσχουν πληροφορίες ή να υποκινήσουν κάποια συζήτηση. Ένας ηχογραφημένος ήχος μπορεί να δώσει αφορμή για εικόνες και μια εικόνα μπορεί να συνδυαστεί με άλλους ήχους για ένα νέο αισθητικό αποτέλεσμα.Ο ρόλος που θα παίξουν τα μέσα αυτά, εξαρτάται κάθε φορά από το συντονιστή, που προετοιμάζει τους συμμετέχοντες πριν δουν ή ακούσουν και καθοδηγεί τη συζήτηση στη συνέχεια κάνοντας ερωτήσεις. Επισημαίνεται βέβαια, ότι δεν είναι χρήσιμο να χρησιμοποιούνται οπτικοακουστικά μέσα σε εκπαιδευτικά προγράμματα χωρίς συζήτηση. Διότι, η συζήτηση είναι αυτή που βοηθάει τα παιδιά να εκφράσουν πώς αισθάνονται και τι έχουν αφομοιώσει.

Παιχνίδια προσομοίωσης με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή Σχετικά με τη χρήση του Η/Υ, οι προσομοιώσεις, είναι η πιο αφαιρετική τεχνική μέθοδος. Έχοντας στο μυαλό μας ότι τα παιδιά αντιμετωπίζουν δυσκολία στο να κάνουν αφαιρέσεις σε σύνθετες φυσικές ή κοινωνικές καταστάσεις, η προσομοίωση μπορεί να θεωρηθεί το κατάλληλο εργαλείο για να ξεπεράσουμε αυτό το εμπόδιο. Δραστηριότητες που είναι αδύνατο να γίνουν στην τάξη επειδή είναι χρονοβόρες π.χ. εξελικτικές διαδικασίες, μεγάλου κόστους, επικίνδυνες εξελίξεις, προσομοιώνονται με μικρό κόστος στο διατιθέμενο χρόνο και με ασφάλεια και με κανόνες. Έτσι ο μαθητής με αμείωτο ενδιαφέρον παίρνει ενεργό μέρος στη διαδικασία μάθησης, γνωρίζει και ελέγχει ο ίδιος, προωθείται η μάθηση στο πνεύμα της ομαδικής εργασίας μέσα από την εμπειρία και τη διεπιστημονική προσέγγιση οδηγούμενος στην κατανόηση εννοιών, στην απόδοση ορισμών, στη διερεύνηση των πεποιθήσεων και αξιών, στον έλεγχο των εναλλακτικών απόψεων, στη λήψη αποφάσεων και στην απάντηση ερωτήσεων.

Μελέτη περιπτώσεων (Case study) Πολλές φορές μπορούμε να δώσουμε στα παιδιά κάποιο πραγματικό ή φανταστικό γεγονός με τη μορφή περίπτωσης προς μελέτη. Ο σχεδιασμός της περίπτωσης θα πρέπει να είναι τέτοιος ώστε να μπορεί να δώσει στα παιδιά πληροφορίες ή να τους βοηθήσει να εξετάσουν στάσεις και συμπεριφορές ή να συζητήσουν δεξιότητες που πιθανό να χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Η περίπτωση που δίνουμε μπορεί να έχει ανοιχτό τέλος έτσι ώστε οι εκπαιδευόμενοι να σκεφθούν όλα τα πιθανά σενάρια που ενδεχομένως θα μπορούσαν να συμβούν. Συνήθως όταν χρησιμοποιούμε αυτήν την τεχνική προτιμάμε περιπτώσεις όπου ο ήρωας αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα ή ένα δίλημμα και πρέπει να πάρει μια απόφαση. Έτσι, οι συμμετέχοντες εξασκούνται στην επίλυση προβλημάτων, στην ανεύρεση εναλλακτικών λύσεων, στην αποτίμηση των συνεπειών και στην τελική λήψη της απόφασης.  

ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΧΕΙΣ ΔΙΑΒΑΣΕΙ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ, ΑΛΛΑ ΣΤΟ ΤΕΣΤ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΓΡΑΦΕΙΣ ΑΣΧΗΜΑ. Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΣΟΥ, ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΜΕΝΟΣ, ΣΟΥ ΣΤΕΡΕΙ ΤΟ ΧΑΡΤΖΙΛΙΚΙ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ………

ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ Πιο οργανωμένη μορφή δράσης από τον αυτοσχεδιασμό, όπου αναπαριστάται ένα θέμα –κείμενο (λογοτεχνικό ή πεζό ή και μη λογοτεχνικό)με βίωση ρόλων, σε προσδιοριζόμενο θεατρικό τόπο και χρόνο, έχοντας αρχή, μέση και τέλος. Ουσιαστικό γνώρισμα και θεμελιώδης αρχή του δραματικού έργου είναι ο διάλογος, η δράση, η πλοκή, οι συγκρούσεις, οι δραματικές καταστάσεις και τελικά η ανάδειξη των χαρακτήρων του έργου. Πραγματοποιείται από τα παιδιά με τη βοήθεια ίσως του εμψυχωτή αλλά χωρίς την παρέμβασή του στον αυθορμητισμό της ομάδας.

Θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα Ανήκουν στην οικογένεια του Θεάτρου στην Εκπαίδευση. Είναι ένα είδος «εναλλακτικού» θεάτρου για παιδιά και νέους με έμφαση στα κοινωνικά θέματα της τοπικής κοινωνίας και προσφέρει βιωματική, κοινωνική, αντικειμενική, κριτική και δημιουργική μάθηση(Σέξτου,2007). Επικεντρώνονται στο σήμερα, στο πώς και το γιατί διαδραματίζονται γεγονότα στη ζωή μας. Συνήθως περιλαμβάνουν μια μεταφερόμενη και σύντομη θεατρική παράσταση, που λειτουργεί ως ερέθισμα για περαιτέρω δράση και συζήτηση ή την παρουσίαση ενός θέματος με θεατρικό τρόπο και βιωματικά εργαστήρια που βασίζονται στη δραματική τέχνη και συζητήσεις, όπου οι μαθητές συμμετέχουν ως ενεργοί θεατές για τη λήψη αποφάσεων και την επίλυση προβλημάτων γύρω από το θέμα του προγράμματος.

Δίνεται η δυνατότητα στους «θεατές» να βγαίνουν από την ανία και την αδράνεια, μεταμορφώνονται σε συμπαίκτες και ενεργούν. Εστιάζουν σε κοινωνικά θέματα, άλλοτε οικεία και άλλοτε πιο απόμακρα, σκέφτονται κριτικά για όσα συμβαίνουν γύρω τους, παίρνουν αποφάσεις για λογαριασμό των ηρώων του σεναρίου και καταθέτουν τις δικές τους εμπειρίες.

Εκπαιδευτικό δράμα Στα παιδιά δίνονται οι απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα για να μπουν οι παράμετροι στο δράμα. -Ποιο είναι το θέμα? -Πού εκδηλώνεται η δράση? -Ποιο είναι το θεατρικό περιβάλλον? -Πότε συμβαίνει η κατάσταση? -Ποιο είναι το πλαίσιο του δράματος (κοινωνικό, πολιτικό, ιστορικό, οικογενειακό)? -Ποια στιγμή σταματούμε το χρόνο για να διερευνήσουμε την κατάσταση? -Τι έχει γίνει πριν από το γεγονός, πώς έφτασε η κατάσταση έως εδώ? -Ποιο είναι το δίλημμα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές και ποιες επιπτώσεις υπάρχουν? Μπορούμε να δημιουργήσουν τις κάρτες διλημμάτων τα παιδιά ζητώντας τα είτε να ζωγραφίσουν ή να κάνουν κολάζ από φωτογραφίες ή περιοδικά. Συζητήστε με τα παιδιά: Ποιοι είναι οι ήρωες της εικόνας? Τι τους συμβαίνει? Τι δείχνουν τα πρόσωπά τους? Πώς νιώθουν? Τι γνωρίζουν? Ποια θα ήταν η πρώτη πρόταση που θα έλεγαν αν ζωντάνευαν? Ποια θα ήταν η δυνατή τους σκέψη? Τι θα ήθελαν να κάνουν? Τα παιδιά ζωντανεύουν τις εικόνες και παίζουν την εξέλιξη που τα ίδια επιλέγουν ή παίζουν διάφορες εκδοχές και τα υπόλοιπα παιδιά επιλέγουν την καλύτερη εξέλιξη στο δράμα με βάση την ιστορία και το δίλημμα.

Τα παιδιά της προσχολικής και σχολικής ηλικίας χρειάζονται καθαρές επιλογές στα θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα γιατί δυσκολεύονται να αντιληφθούν τις πολλές και πολυσύνθετες διαστάσεις μιας πράξης. Ο κακός για ένα μικρό παιδί δεν μπορεί να είναι και καλός την ίδια στιγμή. Χρειάζονται ξεκάθαρους χαρακτήρες για να τακτοποιήσουν μέσα τους τις αιτίες και τα αποτελέσματα των γεγονότων. Αντίθετοι χαρακτήρες είναι απαραίτητοι για να καταστήσουν πιο σαφή διλήμματα. Οι λέξεις τους και οι πράξεις τους υποστηρίζουν ένα συγκεκριμένο τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος, έτσι ώστε τα παιδιά να καταλάβουν ότι αν υποστηρίξουν τον έναν ήρωα, απορρίπτουν τον άλλον και αυτός μπορεί να δυσαρεστηθεί. Από τα παιδιά ζητούμε να αποφασίσουν ανάμεσα στις δύο επιλογές, να πάρουν ξεκάθαρη θέση. Να μας ανακοινώσουν την απόφασή τους και να καταλάβουμε ότι έχουν συνειδητοποιήσει τις συνέπειες της επιλογής τους.

Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, η μάθηση μπορεί να συντελεστεί μέσα από την παρατήρηση των συνεπειών των πράξεων(Bandura, 1977). Oι συνέπειες δεν είναι πάντα θετικές. Οι αρνητικές συνέπειες γίνονται υλικό για να γίνουν αλλαγές. Για παράδειγμα: Ο αποκλεισμός και η περιθωριοποίηση ενός αλλοδαπού μαθητή από τους συμμαθητές του τον ωθεί σε μια πράξη. Τα παιδιά σε ρόλο «συμμαθητών» βιώνουν δραματοποιημένες τις συνέπειες της απορριπτικής στάσης τους απέναντι στο παιδί – θύμα και έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους και να επηρεάσουν τις συνέπειες. Η δυνατότητα ενός θεατροπαιδαγωγικού προγράμματος προκαλεί τέτοιες σκηνές και στη συνέχεια συζήτηση και προβληματισμό. Αυτό έχει μεγάλη παιδαγωγική αξία στη σχολική τάξη γιατί φανερώνει τις σκέψεις και τις στάσεις των μαθητών, εξετάζει τις προκαταλήψεις, βοηθάει τον εκπαιδευτικό να καταλάβει τι συμβαίνει στα παιδιά της τάξης του, πριν να είναι πολύ αργά, τα βοηθάει να εκφράσουν νοοτροπίες και συναισθήματα.

Θέατρο Φόρουμ Το Θέατρο Φόρουμ είναι μια θεατρική φόρμα Το Θέατρο Φόρουμ είναι μια θεατρική φόρμα όπου τα μέλη μιας ομάδας παιδιών αναλαμβάνουν ρόλους και αναπαριστούν ένα γεγονός για τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας που παρακολουθούν. Οι θεατές δεν είναι παθητικοί αλλά συμμετέχουν ενεργά, έχουν το δικαίωμα να σταματήσουν το δράμα, να κάνουν προτάσεις για αλλαγές. Έχουν την επιλογή να ρωτήσουν τι σκέφτεται κάποιος ήρωας, να προτείνουν έναν τρόπο να αντιδράσει τη δεδομένη στιγμή σε κάποιο πρόβλημα ή να του ζητήσουν να παίξει τη σκηνή με διαφορετικό τρόπο. Και οι παίκτες – ήρωες μπορούν να ανταλλάσουν ιδέες με τους θεατές και δοκιμάζουν διαφορετικές προτάσεις.

Θέατρο Φόρουμ Χρησιμοποιώντας το Θέατρο Φόρουμ του Boal , στα συγκεκριμένα προγράμματα , όπου επί της ουσίας είναι να προετοιμάσει τους μαθητές στη ζωή μέσα από το συμμεχικό θέατρο που προσφέρει πρόβες ζωής. Στόχος του φόρουμ θέατρο είναι να εφαρμόσουν στην καθημερινότητά τους στο σχολείο, στην οικογένεια και στην ευρύτερη κοινωνία αυτά που βίωσαν και έμαθαν μέσα από το θέατρο. Κυρίαρχη θέση στο θέατρο του Boal είναι «μπαίνω στη θέση του άλλου». Εισέρχομαι σε ένα υποθετικό, φανταστικό πρόσωπο ή γεγονός και δοκιμάζω πολυσύνθετες και ευαίσθητες κοινωνικές καταστάσεις , συζητώ για αυτές, μοιράζομαι εμπειρίες με τα άλλα μέλη και μαθαίνω ουσιαστικά για το ρόλο του ανθρώπου στην κοινωνική ζωή.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΣ ΟΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ Δραστηριότητα κατευθυνόμενης φαντασίας  Μας βοηθά στην χαλάρωση, στη συγκέντρωση και στην ηρεμία Άσκηση: Το ταξίδι στην έρημο

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Οδηγεί τα μέλη να αναλογιστούν τη συναισθηματική και νοητική ενέργεια, που εκλύθηκε συνολικά από την ομάδα αλλά και τη συναισθηματική και νοητική εγρήγορση του κάθε μέλους χωριστά. Οδηγεί κάθε μέλος στην αιτιολόγηση επιλογής του συγκεκριμένου ρόλου και θέτει το σπόρο της κριτικής για περαιτέρω εσωτερική διεργασία, ώστε διαχρονικά να οδηγείται στην αναβάθμισή της. Φυσικά η αξιολόγηση αφορά και τον εκπαιδευτικό που του δίνεται η δυνατότητα να εκτιμήσει το γενικότερο έργο του τόσο το μαθησιακό όσο και το παιδαγωγικό, να οδηγηθεί στην αυτοκριτική και να εγκαταστήσει νέες σχέσεις ζωής με την ομάδα του.

Η αξιολόγηση ως προς τα μέλη της ομάδας, μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους: 1) Συζήτηση σε ολομέλεια όλα τα παιδιά σε κύκλο. 2)Τα μέλη της ομάδας χωρίζονται σε ζευγάρια και συζητάνε την κοινή τους εμπειρία. 3)Ημερολόγιο τάξης, να γράψουν σε ένακοινό βιβλίο τα σχόλια, τις παρατηρήσεις τους. 4)Ημερολόγιο προσωπικό. Τα σχόλια δεν ανακοινώνονται στην ομάδα εκτός αν το επιθυμεί ο ίδιος. 5)Γράμμα, είτε ομαδικό είτε προσωπικό σε ένα φανταστικό φίλο τους. 6) Θεατρικό έργο ή μαύρο θέατρο ή θέατρο σκιών ή κουκλοθέατρο, να γράψουν σε δραματικό κείμενο ένα θεατρικό έργο όπου θα το παρουσιάσουν σε μια οργανωμένη θεατρική παράσταση. 7) Ποίημα ή ιστορία ή διήγημα, όλοι μαζί ή σε ομάδες. 8)Ζωγραφική ή κόμικς ή κολάζ, επηρεασμένα τα παιδιά από κάποια στοιχεία της δραματοποίησης συνθέτουν ένα έργο.  

Στην αξιολόγηση ως προς τον εκπαιδευτικό – εμψυχωτή προβαίνει σε : Συζήτηση προσπαθώντας να εκμαεύσει από τα παιδιά «αλήθειες» που τα αφορούν και να τα οδηγήσει να εκφράσουν και να διατυπώσουν τόσο τα στοιχεία της διαδικασίας όσο και αποτελέσματα της κοινής αυτής εμπειρίας. Συνηθισμένες ερωτήσεις: -Πώς αισθανόσαστε πριν από τη δραματοποίηση? -Πώς κατά τη διάρκεια? -Πώς αισθάνεστε τώρα? -Τι σας ενόχλησε? -Τι σας στεναχώρησε? -Τι σας χαροποίησε?  -Γιατί επιλέξατε τον συγκεκριμένο ρόλο? -Πώς διαμορφώθηκε η ιστορία? -Θα επιθυμούσατε να πάρει άλλη τροπή η ιστορία? -Τι θα θέλατε να ξαναζήσετε? -Τι σας έμεινε από τη διαδικασία? -Ποια βήματα/τεχνικές ακολουθήσατε? -Τι αλλαγές προτείνετε? -Τι κοινό βρήκατε με γεγονότα της ζωής σας ή από την τηλεόραση? -

Δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο…