ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΤΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Ο Αναστοχασμός (reflection) και η Aναστοχαστική πρακτική (Reflective Practice) είναι κεντρικοί όροι στην κοινωνική εργασία και σε άλλες επιστήμες, όπως η ψυχολογία, η συμβουλευτική , νοσηλευτική και άλλες O κριτικός αναστοχασμός (Fook & Gardner, 2007).

Αν και ο αναστοχασμός φαίνεται απλή ως έννοια , ωστόσο, είναι αρκετά σύνθετη και πολύπλοκη Ο αναστοχασμός στηρίζεται στην περαιτέρω επεξεργασία και κατανόηση όσων γνωρίζουμε Χρησιμοποιείται συχνά για την εξέταση ιδεών, πρακτικών, λύσεων κτλ που είναι πολύπλοκες ή/και όχι καλά δομημένες

Ο αναστοχασμός ως έννοια και δεξιότητα Ο αναστοχασμός ως έννοια και δεξιότητα «είναι η ικανότητα του επαγγελματία να εξετάζει, να δημιουργεί νοήματα, και να μαθαίνει μέσα από την εμπειρία» (Johns,1995) με απώτερο στόχο να γίνει η εργασία του πιο αποτελεσματική και ικανοποιητική (Johns,1995).

Ο αναστοχασμός συνεπάγεται τη δέσμευση σε μια διαδικασία εξέτασης και έρευνας Προϋποθέτει να θέσει κανείς τα δικά του ερωτήματα και θέματα για εξέταση Συχνά δημιουργούνται /καταγράφονται ιστορίες, αφηγήσεις και επιστημονικές αναφορές ( reports) μέσα από διαδικασίες αναστοχασμού. Oι ιστορίες αυτές μπορεί να κατασκευάζονται μέσα σε μια έρευνα ή μια συνέντευξη, Ο αναστοχασμός δεν εκβάλλει σε έναν αφηρημένο/ γενικό και απρόσωπο απολογισμό

Συχνά επικεντρώνεται στις προσωπικές, τις πολιτισμικές και επιστημονικές απόψεις, τα κίνητρα, και σε διάφορα πλαίσια εφαρμογής Τίθενται ερωτήματα για κοινή επεξεργασία(π.χ. τι γνωρίζω, γιατί ? Γιατί το σκέφτομαι αυτό?) Στην αναστοχαστική πρακτική εξετάζουμε τα πράγματα μέσα από τη δική μας πλευρά Οι αρνητικές εμπειρίες κατά αυτόν τον τρόπο είναι δυνατό να μετασχηματίζονται σε θετικές

Ο αναστοχασμός είναι μια θετική εναλλακτική απέναντι στο να αποφύγουμε, να αγνοήσουμε ή να δραπετεύσουμε από ένα πρόβλημα, ένα δίλημμα. Είναι ανάληψη ευθύνης για την επίλυση ενός προβλήματος Στην πράξη είναι μια διαλεκτική διαδικασία, γιατί γινόμαστε αντικείμενο εξέτασης εμείς οι ίδιοι, οι απόψεις μας, οι αξίες μας κτλ

Μέσα από τον αναστοχασμό δοκιμάζουμε/αναζητούμε νέες προοπτικές για την κατανόηση των προβλημάτων μας Ο κοινωνικός λειτουργός αλλά και οι άλλοι επαγγελματίες υγείας μελετούν τις συμπεριφορές του πελάτη μέσα από το δικό του πρίσμα.

Το αντικείμενο του αναστοχασμού Η φιλοσοφία μας , οι βασικές θεωρητικές παραδοχές/ αρχές μας , η διαδικασία δημιουργίας νοημάτων Οι αξίες και οι πεποιθήσεις μας Τα συναισθήματα Η πρακτική άσκηση της κοινωνικής εργασίας Πρακτικές που θεωρούνται δεδομένες

Eίναι μια σε βάθος και με κριτική διάθεση δυναμική διαδικασία στοχασμού που επικεντρώνεται στην πρακτική άσκηση του επαγγέλματος μας. Ως διεργασία ο αναστοχασμός μπορεί να συμβαίνει αυθόρμητα, αλλά μπορεί να οργανωθεί να σχεδιαστεί μέσα από ποικίλες ατομικές ή ομαδικές κτλ . Η αναστοχαστική πρακτική συνδέεται άμεσα με την υλοποίηση της παρέμβασης

Αναστοχασμός σχετικά με τις αντιλήψεις και την φιλοσοφία μας Αντικείμενο αναστοχασμού αποτελούν οι : Αντιλήψεις για τους εξυπηρετούμενους: παιδιά, γονείς, οικογένειας, και για τον εαυτό μας ως επαγγελματίες Τα δικαιώματα και οι αντιλήψεις των εξυπηρετούμενων για την υπ0στήριξη και τις υπηρεσίες που τους παρέχεται

Οι επαγγελματικοί ρόλοι και η επίδραση τους στη ζωή των εξυπηρετούμενων H άσκηση της κοινωνικής εργασίας και η υποστήριξη ατόμων, ομάδων, γονέων, παιδιών

Αναστοχασμός σχετικά με τις προσωπικές μας πεποιθήσεις (beliefs) Πεποιθήσεις για τον εαυτό μας: πχ. Πως προσδιορίζω τον εαυτό μου ως επαγγελματία , ποιες θεωρητικές αρχές/παραδοχές έχω ως βάση για την άσκηση της κοινωνικής εργασίας? Πεποιθήσεις για του εξυπηρετούμενους: π.χ.Για τα παιδιά ως εξυπηρετούμενους :έχουν ανάγκη από υποστήριξη, είναι ευάλωτα , έχουν ικανότητες για μάθηση ?

Π.χ πεποιθήσεις για τις οικογένειες ως αποδέκτες της βοήθειας μας: η οικογένεια είναι το πρόβλημα ή οικογένεια είναι ότι πιο σημαντικό υπάρχει για το άτομο ?

Αναστοχασμός σχετικά με τις αξίες Είναι σημαντικό να γνωρίζει κανείς τις αξίες του ,τις βασικές απόψεις του κτλ. Οι αξίες επηρεάζουν τις προσωπικές και επαγγελματικές αποφάσεις μας Οι αξίες των κοινωνικών λειτουργών αναδύονται /διαμορφώνονται μέσα από τις σπουδές, την επαγγελματική εμπειρία, την προσωπική και κοινωνική ζωή τους

Οι ρίζες της αναστοχαστικής πρακτικής Ποια είναι η προέλευση της έννοιας του αναστοχασμού? Οι ιδέες του John Dewey αποτελούν την αρχική θεωρητική βάση /θεμελίωση Dewey: οι άνθρωποι αρχίζουν να αναστοχάζονται όταν βρίσκονται μπροστά σε κάποιο πρόβλημα Ο αναστοχασμός είναι μια διαρκής επαναξιολόγηση (re-evaluation) απόψεων, θέσεων, ιδεών υπό το φως της εμπειρίας

Επίσης κατά τη διάρκεια του αναστοχασμού συχνά προκύπτουν εναλλακτικές ερμηνείες Πραγματική αφετηρία για την συγκρότηση του αναστοχασμού, είναι το έργο του D. Schon, o οποίος είχε ασχοληθεί με την εκπαίδευση ενηλίκων και του S.Brookfield.

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΥ Συλλογή στοιχείων για ένα ζήτημα/θέμα- αναστοχασμός Διατύπωση ερωτημάτων και Ανάλυση-αναστοχασμός Σχεδιασμός αλλαγών όσον αφορά την παρέμβαση με βάση την εμπειρία και τη μάθηση -αναστοχασμός Δράση /πράξη: αλλαγή της πρακτικής-αναστοχασμός Ανασκόπηση : διαχείριση εξέταση των αλλαγών/αναστοχασμός Επανάληψη της διαδικασίας από την αρχή.

Η Αναγκαιότητα του αναστοχασμού Βοηθά να βελτιώσουμε την ποιότητα της πρακτικής μας και τα αποτελέσματα της εργασίας μας με άτομα, παιδιά, ενήλικες, ομάδες, οικογένειες Βοηθά να αποκτήσουμε επίγνωση των αξιών μας και των πεποιθήσεων (Awareness of values and beliefs) Βοηθά να εξετάσουμε και να αλλάξουμε πρακτικές κατά την παρέμβαση

Οδηγεί στη διαμόρφωση περιβαλλόντων που αντιμετωπίζουν θετικά τις ανθρώπινες διαφορές και τη διαφορετικότητα (inclusive environments) Συχνά οδηγεί στην αναζήτηση καθοδήγησης, έρευνας, και πόρων Προάγει τη συνεργασία με τους συναδέλφους καθώς και τη συνεργασία με άλλους επαγγελματίες υγείας κτλ

Ορισμένες Στρατηγικές/Μέθοδοι Αναστοχασμού Ημερολόγια αναστοχασμού Συναντήσεις επαγγελματιών (meetings) στο επίπεδο μιας ομάδας Μικρές Ομάδες συζήτησης Kαθοδηγούμενες συζητήσεις στο επίπεδο της ομάδας/τάξης Χρήση ενός μέντορα ή κριτικού φιλικού προσώπου (Mentor or critical friend)

Μελέτη περιπτώσεων Έρευνες δράσης Επαγγελματικές εμπειρίες μάθησης Δημιουργία portfolios Καταιγισμός ιδεών (Brainstorming) Aναστοχαστικά δοκίμια (reflective essays) (Gould,& Taylor, 2017)

Τα αποτελέσματα του αναστοχασμού Μάθηση, Γνώση, κατανόηση Κριτική θεώρηση/σκέψη Η επαγγελματική ανάπτυξη Η σύνδεση της προσωπικής και επαγγελματικής ανάπτυξης Ανάπτυξη δεξιοτήτων αναστοχασμού σχετικά με την εξέταση των προσωπικών μαθησιακών εμπειριών –μεταγνωστικές δεξιότητες (Μοοn,2013)

Λήψη αποφάσεων, νέες ιδέες, λύσεις κτλ σε προβλήματα, διλήμματα Βίωση συναισθημάτων Συνειδητοποίηση της ανάγκης για περισσότερο αναστοχασμό (Moon,2013)

Αντιμετώπιση των προβλημάτων με δημιουργικό τρόπο Η σύνδεση της θεωρίας με την επαγγελματική πράξη Η ενδυνάμωση και η ανάληψη επιθυμητών μορφών δράσης (Knott & Scragg,2016)

Προσωπικός /ατομικός αναστοχασμός (Personal or individual reflection) Με ποιους μπορεί να αναστοχάζονται οι επαγγελματίες κοινωνικοί λειτουργοί και οι σύμβουλοι Προσωπικός /ατομικός αναστοχασμός (Personal or individual reflection) Αναστοχασμός σε ομάδες Με τους εξυπηρετούμενους , τις οικογένειες, τους γονείς, τα άτομα Με άλλους επαγγελματίες

Ενδεικτική βιβλιογραφία Bager-Charleson, S. (2010). Reflective practice in counselling and psychotherapy. Exeter: Learning Matters. Fook, J., & Gardner, F. (2007). Practising critical reflection: A resource handbook: A handbook. McGraw-Hill Education (UK). Gould, N., & Taylor, I. (2017). Reflective learning for social work: research, theory and practice. London:Routledge.

Johns, C. (1995). Framing learning through reflection within Carper’s fundamental ways of knowing in nursing. Journal of Advanced Nursing. 22, 2, 226-234 Johns, C. (1995). Framing learning through reflection within Carper's fundamental ways of knowing in nursing. Journal of advanced nursing, 22(2), 226-234. Knott, C., & Scragg, T. (Eds.). (2016). Reflective practice in social work. Exeter:Learning Matters.

Moon, J. A. (2013). A handbook of reflective and experiential learning: Theory and practice.London: Routledge.