ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Μάθημα: Σύγχρονα Ζητήματα Διεθνούς Ασφάλειας Παρουσίαση με θέμα: ΙΣΛΑΜΙΣΤΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ Μασούρας Χρήστος-Παναγιώτης Α. ΑΙΤΙΑ ΔΙΑΔΟΣΗΣ ΙΣΛΑΜΙΣΤΙΚΗΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Β. Η ΙΣΛΑΜΙΣΤΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΗΜΕΡΑ Γ. ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ

Ακρωνύμια ΑQ Al-Qaeda AQAP Al-Qaeda in the Arabic Peninsula AQIM Al-Qaeda in the Islamic Maghreb ISIS Islamic State of Iraq and Levant MUJAO Movement for Unity and Jihad in West Africa ΕΙΔ Ένωση Ισλαμικών Δικαστηρίων

Γλωσσάριo Μέτωπο Πολισάριο: Εθνικό επαναστατικό απελευθερωτικό κίνημα στη Δυτική Σαχάρα (Μαρόκο) που προβάλλει την αυτοδιάθεση των Σαχραουί και την ίδρυση ανεξάρτητου κράτους. Ιδρύθηκε το 1973, κατόπιν της αποχώρησης των Ισπανών αποικιοκρατών και επιδόθηκε σε αντάρτικο εναντίον του Μαρόκο από το 1976 έως το 1991, οπότε και υπογράφηκε εκεχειρία. Κόμμα Μπάαθ: Ιδρύθηκε στη Συρία το 1947 και σύντομα ίδρυσε παραρτήματα και σε άλλες αραβικές χώρες. Συνδυάζει τον αραβικό εθνικισμό με τον παναραβισμό, τον αραβικό σοσιαλισμό και τον αντιιμπεριαλισμό. Υποστηρίζει την ενοποίηση των Αράβων σε ενιαίο κράτος. Σαλαφισμός: υπερσυντηρητικό, φονταμενταλιστικό, ρεφορμιστικό κίνημα του σουνιτικού Ισλάμ που αναπτύχθηκε στην Αίγυπτο κατά το 19ο αιώνα, αντιτιθέμενο στο δυτικό ιμπεριαλισμό. Ουαχαμπισμός: Οι μελετητές τον κατατάσσουν ως την “σαουδαραβική εκδοχή” του σαλαφισμού. Κουτμπισμός: Η ιδεολογία που αναπτύχθηκε από τον Αιγύπτιο ισλαμιστική θεωρητικό και εξέχων στέλεχος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας Σαγίντ Κουτμπ και η οποία απορρίπτει κατηγορηματικά το δυτικό πολιτισμό ως υλιστικό και έκφυλο και πρεσβεύει την επιστροφή στον τρόπο ζωής των πρώτων Μουσουλμάνων. Τζιχάντ με την επιθετική του μορφή για την ανατροπή διαφορετικών πολιτικών προσεγγίσεων. Χαντίθ: η ισλαμική παράδοση που αναφέρει τα λόγια και τις πράξεις τους προφήτη Μωάμεθ, δεύτερος πυλώνας του Ισλάμ μετά το Κοράνι. Ummah: =κοινότητα, υπερεθνική κοινότητα με κοινή ιστορία.

Α. Αίτια διάδοσης ισλαμιστικής τρομοκρατίας α. ύπαρξη αποτυχημένων κρατών (failed states): Ιράκ: η άνοδος των σιιτών μετά την πτώση του μπααθικού καθεστώτος το 2003 και η εκτεταμένη διαφθορά οδήγησε στην αποξένωση του σουνιτικού στοιχείου και την εύκολη κυριαρχία των μαχητών του ISIS στο κεντρικό και δυτικό Ιράκ. Συρία: αδυναμία εξεύρεσης λύσης ανάμεσα στο μετριοπαθές μπααθικό καθεστώς και τη συριακή αντιπολίτευση πολυετής εμφύλιος πόλεμος η χώρα μετατράπεται σε άντρο της τρομοκρατίας Λιβύη: αδυναμία ομαλής πολιτικής μετάβασης στη μετά-Καντάφι εποχή παράταση του εμφυλίου πολέμου και ευκαιρία για εξτρεμιστικές ομάδες να δρουν ανενόχλητες. Μάλι: οι ντόπιοι νομάδες Τουαρέγκ, πέραν της φτώχειας, της ξηρασίας και της ελλείψεως φυσικών πόρων, ένιωθαν την παραμέληση από την κεντρική κυβέρνηση του Μπαμάκο με αποτέλεσμα την επανάσταση του 2012. Υεμένη: η διάσταση ανάμεσα στην κυβέρνηση της Σαναά και τους σιίτες αντάρτες Χούτι οδήγησε σε αιματηρό εμφύλιο και μετατροπή της χώρας σε καταφύγιο τζιχαντιστών. Δυτική Σαχάρα: η στασιμότητα αναφορικά με την επίλυση του ζητήματος του status quo της περιοχής οδήγησε στην προσέγγιση του Μετώπου Πολισάριο με την AQIM.

β. ανθρωπιστικές και εξωτερικές παρεμβάσεις στα εσωτερικά άλλων χωρών. - Σε αυτές τις περιπτώσεις οι τζιχαντιστές θα προσεταιριστούν τους ντόπιους με πρόφαση την αντίσταση στην ξένη παρέμβαση (Engelkes, 2017). Παραδείγματα: Ιράκ, Αφγανιστάν - Οι εξωτερικές παρεμβάσεις μπορούν να οδηγήσουν σε περεταίρω αποσταθεροποίηση και παράταση των συγκρούσεων, ακόμα και σε μετάδοση των αναταραχών σε γειτονικές περιοχές (Bianchini, Chambellan et al., 2015) Παράδειγμα: Οι νομάδες Τουαρέγκ μισθοφόροι του Καντάφι, μετά την πτώση του τελευταίου επέστρεψαν στην πατρίδα τους στο βόρειο Μάλι οργανώνοντας αντάρτικο για την ανεξαρτητοποίηση της περιοχής Αζαγουάντ. γ. απαίτηση θεοκρατικού Ισλάμ να αποκτήσει ενεργό ρόλο στα πολιτικά και κοινωνικά πράγματα, ακόμα και χωρών όπου ο μουσουλμανικός πληθυσμός είναι μειοψηφία. Παραδείγματα: Φιλιππίνες, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία.

Β. Η ισλαμιστική τρομοκρατία σήμερα Το Ισλάμ χωρίζεται σε διαφορετικά δόγματα, εντός των οποίων έχουν διαμορφωθεί διαφορετικές αιρέσεις, οργανώσεις και κινήματα. Στην υπερσυντηρητική τους μορφή αυτά μπορεί να πάρουν εξτρεμιστικά χαρακτηριστικά και να συγκροτήσουν τρομοκρατικές οργανώσεις. Παραδείγματα: ουαχαμπισμός, σαλαφισμός, κουτμπισμός. Ιδεολογικό υπόβαθρο: Κοράνι και Χαντίθ, πιο συγκεκριμένα η έννοια του “τζιχάντ” = αγώνας/προσπάθεια εναντίον όσων εμποδίζουν τη διάδοση της αλήθειας, δηλαδή του Ισλάμ. Αντικείμενο κριτικής των εξτρεμιστικών ισλαμιστικών οργανώσεων: i) η εκκομίσκευση των ισλαμικών κρατών, τα οποία χαρακτηρίζονται ως “αποστάτες” και υποκριτές. ii) η εισαγωγή δυτικών προτύπων πολιτικής οργάνωσης (π.χ. δημοκρατία) στα ισλαμικά κράτη. iii) η αρμονική συνύπαρξη μουσουλμάνων με μη-μουσουλμάνους.

Τι προβάλλουν: i) επιστροφή στις παραδοσιακές αξίες του Ισλάμ και το “ένδοξο παρελθόν”. ii) επιβολή του ιερού νόμου (Σαρία) σε παγκόσμια κλίμακα ή στις χώρες στις οποίες δραστηριοποιούνται. iii) αντίσταση στη “διεφθαρμένη” Δύση. iv) απόρριψη κοσμικών συνόρων και τοπικού εθνικισμού που κατακερματίζουν την ισλαμική “ummah”. -Τα σύγχρονα ισλαμιστικά τρομοκρατικά κινήματα αποτελούν ένα δίκτυο διαφορετικών, διασκορπισμένων πυρήνων, τα οποία δρουν έκαστο τοπικά και τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με ιδεολογικούς, πολιτισμικούς και ιστορικούς δεσμούς (Kilcullen in Engelkes, 2017). Πώς δρουν: i) Όταν το επιτρέπουν οι συνθήκες οι οργανώσεις αυτές θέτουν ολόκληρες περιοχές υπό τον έλεγχό τους, αντικαθιστώντας τις κρατικές δομές της κεντρικής διοίκησης. Παραδείγματα: Ιράκ-Συρία (ISIS), Μάλι (Ansar Dine, AQIM & MUJAO), Σομαλία (Al Shabab & ΕΙΔ), Νιγηρία (Boko Haram), Υεμένη (AQAP).

ii) Υπάρχει πληθώρα οργανώσεων ανά την υφήλιο που είτε αποτελούν παρακλάδια, είτε δηλώνουν “πίστη και υποταγή” στις επιφανέστερες ΑQ και ISIS, στα πρότυπα της οργάνωσης δικτύου-ομπρέλας (πανισλαμικός χαρακτήρας-διακρατική δράση). Προβαίνουν σε τρομοκρατικές ενέργειες με καμικάζι αυτοκτονίας, παγιδευμένα οχήματα ή ενόπλους στις χώρες που δραστηριοποιούνται ή στον περίγυρό τους. Στόχοι είναι πολίτες, πιστοί άλλων δογμάτων και σύμβολα της κυβερνητικής εξουσίας όπως δημόσια κτίρια και τα σώματα ασφαλείας. Όσες διαθέτουν τα μέσα πραγματοποιούν επιθέσεις δεκάδες χιλιόμετρα μακριά εναντίον δυτικών χωρών ή δυτικών στόχων σε άλλες χώρες. Στόχος των επιθέσεων εναντίον της Δύσης είναι η προβολή αυτών των οργανώσεων και της ιδεολογίας τους καθώς και η εδραίωση καθεστώτος φόβου και ανασφάλειας ανάμεσα στις δυτικές κοινωνίες. iii) Προσηλυτίζουν και στρατολογούν νέα μέλη: α) στις χώρες όπου εδράζονται: -η τζιχαντιστική ιδεολογία βρίσκει ευκολότερα απήχηση στα αυτιά ατόμων από τα κατώτερα οικονομικά και κοινωνικά στρώματα, ή σε μερίδες του πληθυσμού αποξενωμένες από την κεντρική διοίκηση του κράτους (Τουαρέγκ στο Μάλι, Σαχραουί στο Μαρόκο, σουνίτες στο Ιράκ μετά το 2003). Τα άτομα αυτά είτε έχουν ιδεολογικά κίνητρα, είτε τις αμοιβές που προσφέρουν τζιχαντιστικές οργανώσεις, όπως το ISIS, είτε τις υλιστικές απολαύσεις της επίγειας (σκλάβες γυναίκες, λάφυρα από πλιάτσικο, ναρκωτικά) και μετά θάνατον ζωής του “μουτζαχεντίν”.

-εξαναγκαστική στρατολόγηση: όταν οι οργανώσεις αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα ή άλλοι παράγοντες αποτρέπουν εθελοντικές στρατολογήσεις (Mironova, 2016). Σε αυτή την περίπτωση διαφαίνεται η αδυναμία της οργάνωσης, που την καθιστά και εξαιρετικά επικίνδυνη σε αυτό το στάδιο (Mironova, 2016). β) σε άλλες μουσουλμανικές χώρες: Οι μαχητές αυτοί έχουν ανάλογα κίνητρα με τους προαναφερθέντες. Οι ξένοι όμως που συμμετέχουν σε τρομοκρατικές ομάδες για ιδεολογικούς λόγους είναι και οι περισσότερο σκληροπυρηνικοί και αφοσιωμένοι στο στόχο. Μπορεί επίσης να μεταφέρουν τις εμπειρίες τους από άλλα πολεμικά μέτωπα (Τσετσένοι στη Συρία και το Ιράκ), ή την ανταρτική εμπειρία που αποκομίζουν στα πεδία των μαχών πίσω στις πατρίδες τους (Τυνήσιοι του ISIS πίσω στην Τυνησία, δυτικοί πολεμιστές πίσω στα κράτη της δυτικής Ευρώπης). Επίσης οι μαχητές αυτοί μπορεί τόσο να ισχυροποιήσουν τα τζιχαντιστικά κινήματα, όσο και να τα αποδυναμώσουν υποσκάπτοντας την ενότητά τους μέσω νέων ιδεών σχετικά με τη φύση του αγώνα (Bakke in Engelkes, 2017), ή αποξενώνοντας τους περισσότερο μετριοπαθείς (Hegghammer in Engelkes, 2017). γ) στις δυτικές χώρες: προσεγγίζοντας μουσουλμάνους από κατώτερα οικονομικά στρώματα και περιθωριοποιημένες περιοχές, συνήθως μικροπαραβάτες και άτομα χωρίς προσανατολισμό στη ζωή τους, στους οποίους κάνουν πλύση εγκεφάλου και δίνουν σκοπό, με την υπόσχεση ενός “ένδοξου” θανάτου και μιας παραδεισένιας μετά θάνατον ζωής.

“Μοναχικοί λύκοι”: ριζοσπαστικοποιημένοι μουσουλμάνοι στις δυτικές χώρες, οι οποίοι δεν αποτελούν απαραίτητα μέλη τζιχαντιστικών οργανώσεων ή οργανωμένων πυρήνων αυτών, ωστόσο πραγματοποιούν τρομοκρατικές επιθέσεις τις οποίες έπειτα οικειοποιούνται οι μεγάλες τζιχαντιστικές οργανώσεις (κυρίως ISIS). Γ. Πηγές χρηματοδότησης Η δράση των τρομοκρατικών ομάδων απαιτεί υπέρογκα ποσά. Ακόμα και το κόστος των “φθηνότερων” επιθέσεων υπολογίζεται σε αρκετές χιλιάδες ευρώ. Οι πηγές χρηματοδότησης διαφέρουν ανάλογα με την περίπτωση, κοινός παρονομαστής σε όλες όμως είναι οι δωρεές και οι προσφορές από τα πλούσια κράτη του Κόλπου (Σαουδική Αραβία, Κατάρ, Ιράκ, ΗΑΕ, Ομάν, Κουβέιτ). Με πρόσχημα το “ζεκάτ”, δηλαδή την προσφορά χρημάτων από τους πλούσιους στους φτωχούς, πολλές από αυτές τις προσφορές καταλήγουν να χρηματοδοτούν τους τζιχαντιστές. Τα χρήματα αυτά είναι δύσκολο να εντοπιστούν επειδή ξεπλένονται και μεταφέρονται μέσω πολύπλοκων δικτύων και νομιμοφανών εταιρειών βιτρίνα.

Άλλες πηγές εσόδων: Λεηλασία τραπεζών σε περιοχές που καταλαμβάνουν οι τρομοκρατικές οργανώσεις (ISIS στη Συρία και το Ιράκ) Λαθρεμπόριο πετρελαίου (ISIS μέσω Τουρκίας, AQAP στην Υεμένη) και όπλων (AQIM στο Σαχέλ και τη Λιβύη) Εμπόριο ναρκωτικών (Ταλιμπάν-όπιο, AQIM-κοκαϊνη: σε συνεργασία με συμμορίες από τη Νότιο Αμερική) Πειρατία (Al Shabaab στη Σομαλία) Λύτρα από απαγωγές (AQIM, AQAP, ISIS, Boko Haram) Φορολογία (ISIS στις περιοχές υπό τον έλεγχό του στη Συρία και το Ιράκ, Al-Shabaab σε όσες περιοχές είχε ή έχει ακόμα υπό τον έλεγχό της στη Σομαλία, Boko Haram στη βόρειο Νιγηρία, AQIM) Χρηματοδότηση από τρίτα κράτη για την εξυπηρέτηση παιγνίων ισχύος (χρηματική βοήθεια από Ερυθραία προς Al-Shabaab εναντίον του αντίπαλου δέους στην περιοχή, δηλαδή της Αιθιοπίας) Πώληση πολύτιμων μετάλλων (χρυσός και διαμάντια από Seleka στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία) ή αρχαίων κειμηλίων (ISIS)

Πηγή: Jones, S. G. (2014), Jihadist Sanctuaries in Syria and Iraq: Implications for the United States, 7/2014

Βιβλιογραφία Bianchini S., Chambellan G. et al. (2015). Military Intervention in Libya: The Renewal of the Tuareg’s Self-Determination, Universitat Autonoma de Barcelona Engelkes, S. (2017). Modern Jihadist Insurgency in post-2011 Libya: Revolutionary Warfare & Jihadist foreign Fighters, King’s College London Mironova, V. (2016). Understanding the changing tactics of the so-called Islamic State, διαθέσιμο στο: https://www.nato.int/docu/review/2016/Also-in-2016/tactics-isil-fighters-goal/EN/index.htm τελευταία πρόσβαση: 27/4/2018 και στο UoA e-class. Ρούσσος, Σ. (2017). “Ισλαμικό Χαλιφάτο”; Η αρχή του τέλους ή το τέλος της αρχής; διαθέσιμο στο: https://chronos.fairead.net/roussos-isis-arxi-telous τελευταία πρόσβαση: 27/4/2018 και στο UoA e-class Owen, J. M. (2015). Από τον Κάλβιν στο χαλιφάτο. Τι μας λένε οι θρησκευτικοί πόλεμοι της Ευρώπης για τη σύγχρονη Μέση Ανατολή, διαθέσιμο στο: UoA e-class Lecocq, B. Mann, G. et. al. (2013). One Hippopotamus and Eight Blind Analysts: A multivocal analysis of the 2012 political crisis in the devided Republic of Mali – Extended Editors Cut διαθέσιμο στο: Academia.edu τελευταία πρόσβαση: 15/11/2017 Steindal, M. (2014). Friends or Foes? MNLA & Ansar Dine in the 2012 northern Mali Rebellion, Norwegian University of Life Sciences διαθέσιμο στο: Academia.edu τελευταία πρόσβαση: 15/11/2017

Mironova, V., Hussein, M. (2017). The new ISIS insurgency: What jihadists do after losing territory διαθέσιμο στο: UoA e-class Jones, S. G. (2014). Jihadist Sanctuaries in Syria and Iraq: Implications for the United States, διαθέσιμο στο: UoA e-class Plakoudas, S. (2016). Is the Islamic State a Hybrid Threat?, ΚΕΔΙΣΑ, διαθέσιμο στο: https://kedisa.gr/en/is-the-islamic-state-a-hybrid-threat/ τελευταία πρόσβαση: 27/4/2018 και στο UoA e-class. Rosiny, S. (2014). The Caliph’s New Clothes: The Islamic State in Iraq and Syria, GIGA Hamburg, διαθέσιμο στο: UoA e-class. https://www.economist.com/ https://www.cfr.org/ https://edition.cnn.com/ https://thediplomat.com/ http://uk.businessinsider.com/