ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Τομέας Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα : Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές Καθηγητής κ. Παναγιώτης Τσάκωνας «Η Ελληνοτουρκική Διαμάχη (1974-1999) Η Ελληνική Παραδοσιακή στρατηγική έως το Ελσίνκι » Καρλής Αντώνιος Μάιος 2018

Φυλλάδιο Εισαγωγή- Φυλλάδιο

Περίγραμμα Παρουσίασης ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γεωστρατηγική Ανάλυση Περιοχής Traditional Strategy Οι φάσεις της Ελληνοτουρκικής Προσέγγισης Η Ελληνική Στρατηγική και τα γεγονότα έως το 1974 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η εισβολή στην Κύπρο 1975-1980 Κ. Καραμανλής- Resolution Culture

Περίγραμμα Παρουσίασης ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ 1981-1988 Ανδρέας Παπανδρέου – No resolution/ No dialogue Culture Κρίση στο Αιγαίο – Το ΣΙΣΜΙΚ 1987 Η συμφωνία στο Νταβός – Instrumental Dialogue Culture ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ 1990-1993 Κ. Μητσοτάκης – Resolution Culture 1993-1995 Α. Παπανδρέου – Instrumental Dialogue Culture Τα Ίμια 1996 1996-1998 Κ. Σημίτης – Resolution Culture -Η συμφωνία στο Ελσίνκι Συμπεράσματα

Traditional Strategy Αρχές του ρεαλισμού Άναρχο Διεθνές σύστημα Ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα Αρχή της αυτοβοήθειας Δίλημμα Ασφάλειας Κρατοκεντρικό Διεθνές σύστημα Αρχή του Ορθολογισμού Κυρίαρχοι στόχοι: Επιβίωση- Εδαφική ακεραιότητητα- Ανεξαρτησία Επιδίωξη Ισχύος Στρατηγική εξισορρόπησης Αρχή της ισορροπίας της ισχύος

Traditional Strategy Χαρακτηριστικά του παραδοσιακού ρεαλισμού Η μελέτη της ανθρώπινης φύσης μπορεί να δώσει απαντήσεις σχετικά με σημαντικά ζητήματα των διεθνών σχέσεων όπως ο ανταγωνισμός των κρατών και ο πόλεμος Η ισχύς δεν αποτελεί μόνο μέσο άσκησης πολιτικής αλλά και σκοπός των κρατών « Η τάση των κρατών να μεγιστοποιούν την ισχύ τους οφείλεται και αυτή στην ανθρώπινη φύση» (Hans J. Morgenthau)

Τα χαρακτηριστικά της Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής 1974-1996 Εθνικισμός Εσωστρέφεια Ξενοφοβία Αίσθηση Πολιορκίας Συνομοσιολογία Αμυντική στάση

Οι φάσεις της Ελληνοτουρκικής Προσέγγισης Πρώτη φάση: Σύμφωνο φιλίας μεταξύ των δύο κρατών, 1930 - Κεμάλ Ατατούρκ/ Ελ. Βενιζέλος Δεύτερη φάση: Φάση επαναπροσέγγισης με την επιδίωξη της Τουρκίας για ένταξη στην ΕΕ, 1987 – Νταβός, Τουργκούτ Οζάλ/ Α. Παπανδρέου Τρίτη φάση: Αμοιβαία προσπάθεια βελτιστοποίησης των διμερών σχέσεων με φόντο τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας με την ΕΕ, 1999 – Ελσίνκι, Κ. Σημίτης/ Μπουλέντ Ετζεβίτ

Η Ελληνική Στρατηγική και τα γεγονότα έως το 1974 Τέλη 1940 έως Αρχές 1950 Έμφαση στις επιδιώξεις του ΝΑΤΟ στην περιοχή ΗΠΑ ως εγγυητής Εμφύλιος Πόλεμος- Ανάμειξη ΗΠΑ Επάνδρωση Βορείων Συνόρων Εκπαίδευση και εξοπλισμός από ΗΠΑ Προσανατολισμός εχθρού εκ των έσω Αντίθετα με τον εξοπλισμό της Τουρκίας

Η Ελληνική Στρατηγική και τα γεγονότα έως το 1974 Μέσα 1960 μέχρι 1974 Κρίσεις στην Κύπρο (1964 και 1967 – Επάνδρωση Κύπρου με την 1η Μεραρχία) Χούντα Συνταγματαρχών Αποδυνάμωση επιρροής ΕΣΣΔ στις γειτονικές από την Ελλάδα Χώρες Αλλαγή σταδιακά αντίληψης και προσανατολισμού από το εσωτερικό της χώρας και το Βόρεια Σύνορα προς την Ανατολή

Η εισβολή στην Κύπρο Αποτυχημένο πραξικόπημα της χούντας των συνταγματαρχών εναντίον του Μακαρίου Εισβολή και κατοχή του βόρειου τομέα της Κύπρου σε δύο φάσεις από τις Τουρκικές Δυνάμεις “... a NATO member, using NATO weapons, had taken 35,000 troops out of the NATO structure in order to occupy another democratic European country” (Moustakis and Sheehan, 2000: 96) Αυγ 1974 – ΝΟΤΑΜ 714 Πρώτη αμφισβήτηση FIR Αθηνών από την Τουρκία, διχοτομώντας τον εναέριο χώρο του Αιγαίου

1974-1981 Κ. Καραμανλής – Resolution Culture

1974-1981 Κ. Καραμανλής – Resolution Culture Αυτόνομη πολιτική από Βαλκανικές Χώρες προσκείμενες φίλια στην ΕΣΣΔ (Αλβανία, Ρουμανία) Πετρελαϊκή Κρίση στα μέσα του 1970 Αναβάθμιση γεωπολιτικής αξίας Ελλάδας και Τουρκίας για ΗΠΑ Μεγιστοποίηση ασφάλειας χώρας – εξισορρόπηση Τουρκικού κινδύνου – Οικονομικά ανάπτυξη ενίσχυση στρατιωτικών δυνάμεων (Ειδ. Δυνάμεις/Ναυτικό/Αεροπορία) Απεξάρτηση από καθαρά Αμερικάνικό Εξοπλισμό

1974-1981 Κ. Καραμανλής – Resolution Culture Έξοδος της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ διαμαρτυρόμενη για την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο Ιανουάριος 1976 αίτημα για ένταξη στην ΕΕ Ευρωπαϊκός προσανατολισμός, ρήτρα μη μεταφοράς των Ελληνοτουρκικών διαφορών στην ΕΕ Διαπραγμάτευση κοινής ωφέλειας των στρ. βάσεων των ΗΠΑ στην Ελλάδα Συναντήσεις με Τούρκους Ομολόγους Ντεμιρέλ, 1975 – Βρυξέλλες Ετζεβίτ, 1978 - Μοντρό Επανεισδοχή στο ΝΑΤΟ (1980)

1974-1981 Κ. Καραμανλής – Resolution Culture Κατευθύνσεις Επιμονή στις διαπραγματεύσεις υπό το πρίσμα του Διεθνούς Δικαίου, με αποχή από πράξεις προβοκάτσιας Προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για όσα θέματα δεν επιλύονται μέσα από τις διαπραγματεύσεις Παρένθετος Διάλογος (Ετζεβίτ – Οκτ 78/Φεβ79)

1981-1988 Α. Παπανδρέου No resolution/ No dialogue Culture Casus Belli (1982 – Διεθνής Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας) Αξιώσεις Τουρκίας για αποστρατιωτικοποίηση Αιγαίου – Δικαίωμα Αυτοάμυνας από Ελλάδα Κύριος στόχος η εθνική ανεξαρτησία, με εξισορρόπηση της Τουρκικής ισχύος δίνοντας έμφαση στην ποιότητα με εσωτερική εξισορρόπηση Ενίσχυση της Ελληνικής Οικονομίας, η οποία παρακμάζει (-ΑΕΠ / +δημόσιου χρέους) μέσω κοινοτικών πόρων Μερική απεξάρτηση από στρατιωτικούς εξοπλισμούς ΗΠΑ, αύξηση στρατιωτικών δαπανών Όχι στο διάλογο – Όχι στις διαπραγματεύσεις Νέο αμυντικό δόγμα, καθαρά ανατολικό προσανατολισμό (1984)

Κρίση στο Αιγαίο – 1987 Σισμίκ

Κρίση στο Αιγαίο – 1987 Σισμίκ Κλείσιμο της βάσης επικοινωνιών των ΗΠΑ στη Νέα Μάκρη και αποστολή του Υπ. Εξωτερικών Κ. Παπούλια στην Βουλγαρία Απειλή πολέμου και καταβύθισης του ωκεανογραφικού και γενικευμένης εμπλοκής των ενόπλων δυνάμεων Ιανουάριος 1988 – Νταβός – Συμφωνία μη εχθροπραξιών Οζάλ- Παπανδρέου

Η συμφωνία στο Νταβός – Instrumental Dialogue Culture

Η συμφωνία στο Νταβός – Instrumental Dialogue Culture Σειρά συμφωνιών συνεργασίας Κινήσεις καλής θέλησης Μέτρα Ενίσχυσης Εμπιστοσύνης Μεταστροφή της Ελληνικής πολιτικής- instrumental dialogue Χρησιμοποίηση σταδιακά της ΕΕ ως μοχλού πίεσης για την Ελληνοτουρκική διαμάχη

1990-1993 Κ. Μητσοτάκης Resolution Culture

1990-1993 Κ. Μητσοτάκης Resolution Culture Παρά την αναθεώρηση σε διεθνές επίπεδο του όρου ασφάλειας, ως μια πιο ευρεία έννοια, με πολυδιάστατες προεκτάσεις, η Ελληνική πολιτική συνεχίζει τη μονοδιάστατη πολιτική εξισορρόπησης ισχύος Βελτίωση σχέσεων με ΗΠΑ Προσπάθεια ειλικρινούς διαλόγου Ιανουάριος 1992 – Νταβός – Μητσοτάκης Ντεμιρέλ

1990-1993 Κ. Μητσοτάκης Resolution Culture Οι Δυτικές δυνάμεις ως εγγυήτριες ασφάλειας- Συμμετοχή στη Δυτικοευρωπαϊκή ένωση «Τα σύνορα της Ελλάδας είναι πλέον και σύνορα της Ευρώπης» 1992 Διακήρυξη Πετρούπολης – Απόσταση των Δυτικοευρωπαίων από πιθανή σύγκρουση των δύο χωρών Εγκλωβισμός της Ελληνικής Πολιτικής στο Σκοπιανό Ζήτημα –Γεωστρατηγική αναβάθμιση της Τουρκίας από ΗΠΑ λόγω του πολέμου του Κόλπου

1993-1995 Α. Παπανδρέου – Instrumental Dialogue Culture Κοινό Αμυντικό Δόγμα συνεργασίας Κύπρου Ελλάδας Η Ελλάδα ενεργός εγγυητής της ασφάλειας της Κύπρου Προσανατολισμός των εξοπλισμών στην ακτίνα της Κύπρου και στη δυνατότητα διεξαγωγής επιχειρήσεων σε πολλαπλά θέατρα επιχειρήσεων – καθυστερημένη απάντηση στη Στρατιά Αιγαίου (1975) Ιανουάριος 1994 – Αναγνώριση Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, με εξαίρεση την ατζέντα αποστρατιωτικοποίησης του Αιγαίου Ισχυρή αποδοχή του δόγματος από το 82% της Ελληνικής κοινής γνώμης Άρση του βέτο της Ελλάδας για το άνοιγμα της ΕΕ σε τουρκικά προϊόντα Έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων Κύπρου

Ίμια 1996

Ίμια 1996 Πρώτη ξεκάθαρη αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στην περιοχή του Αιγαίου Προσπάθεια επιβολής Γκρίζων Ζωνών Αναποτελεσματική αντιμετώπιση Ελληνικής κυβέρνησης – αιφνιδιασμός από την Τουρκική πλευρά Πλήγμα στη στρατηγική φήμη της Ελλάδας και αναβάθμιση των Τουρκικών αξιώσεων στην περιοχή Ανάδειξη της ανικανότητας – απροθυμίας των διεθνών οργανισμών να λάβουν θέση – υποστηρίξουν την Ελλάδα σε περίπτωση κρίσης

1996-1998 Κ. Σημίτης – Resolution Culture Η συμφωνία στο Ελσίνκι Πολιτική συναίνεσης και διαλόγου με στήριξη της Ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας Διπλωματική τακτική για βήμα - βήμα προσέγγιση της Τουρκίας Προσέγγιση ασφάλειας με την ευρύτερη έννοια που της αποδόθηκε μεταψυχροπολεμικά (soft/hard power) Προτεραιότητα η τόνωση της Ελληνικής Οικονομίας Εξευρωπαϊσμός της Ελληνικής Εξωτερικής πολιτικής Ελσίνκι 1999 – Υποστήριξη ενταξιακής προοπτικής Τουρκίας, μεταφορά του βάρους εξευρωπαϊσμού των δομών της στο εσωτερικό της- κοινοτικοποίηση ελληνοτουρκικών διαφορών

1996-1998 Κ. Σημίτης – Resolution Culture Η συμφωνία στο Ελσίνκι

1996-1998 Κ. Σημίτης – Resolution Culture Ανεπιτυχής διαχείριση κρίσεων Ίμια (1996) S-300 (1997-1998) Οτσαλάν (1999)

Συμπεράσματα

Συμπεράσματα Η χρήση βέτο της Ελλάδας εντός της ΕΕ, αποτελεί μοχλό πίεσης, ο οποίος από μόνος του δεν είναι επαρκής Η συμμετοχή της Ελλάδας το ΝΑΤΟ δεν είναι από μόνη της επαρκής να επιλύσει μια πιθανή Ελληνοτουρκική σύγκρουση Η πολιτική προσέγγισης και προώθησης της Ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας δεν είναι υλοποιήσιμη όσο δείχνει η ίδια η Τουρκία απροθυμία συμμόρφωσης με τις εσωτερικές αλλαγές που είναι απαραίτητες για να επιτευχθεί

Συμπεράσματα Η προσπάθεια εξισορρόπησης ισχύος μονάχα μέσα από αγώνα εξοπλισμών δεν είναι επαρκής λόγω της διαφοράς ρυθμού πληθυσμιακής αύξησης της Τουρκίας και των οικονομικών της μεγεθών κυρίως μέσα από την εγχώρια βιομηχανία Η ενίσχυση της Ελλάδας στο εσωτερικό της και κυρίως στην οικονομία αποτελούν κρίσιμο παράγοντα Αποτελεσματικός σχεδιασμός και ενίσχυση των Ενόπλων δυνάμεων της χώρας, βάσει καθαρά επιχειρηιακών αναγκών, με σκοπό τη δημιουργία ισχυρών και ευέλικτων Ένοπλων δυνάμεων, με προσανατολισμό στη δυνατότητα επίτευξης στρατηγικών στόχων και όχι στην δυνατότητα επιβίωσης σε σύρραξη ευρείας κλίμακας πολλών μηνών

Βιβλιογραφία P.Tsakonas, “The incomplete breakthrough in Greek Turkish Relations”, Palgrave Macmillan, 2010 Z. Onis, S. Yilmaz, “Greek–Turkish Rapprochement: Rhetoric or Reality?”, The Academy of Political Science, Vol.123, 1, Spring 2008, New York Kenneth Waltz, Θεωρία διεθνούς πολιτικής, Αθήνα, Ποιότητα, 2011 John Baylis & Steve Smith, Η παγκοσμιοποίηση της διεθνούς πολιτικής, Αθήνα, Επίκεντρο, 2007, κεφ. 7, 8, 9 Hans Morgenthau, Politics Among Nations, 7th edition, New York, McGraw-Hill, 2005, μέρη 1 και 2 Αθανάσιος Πλατιάς, Η ελληνική αμυντική πολιτική μετά το 1974, στο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, Μαριλένα Κοππά (επιμέλεια), 30 χρόνια ελληνικής εξωτερικής πολιτικής 1974-2004, Αθήνα, Λιβάνη, 2005,

Ευχαριστώ για την προσοχή σας!

Ερωτήσεις -Διευκρινήσεις Ερωτήσεις – Διευκρινήσεις