‘Κοινωνιολογία της παρέκκλισης’ 12η διάλεξη Ανακεφαλαίωση Ερωτήσεις; Παραδείγματα και Συζήτηση

Κεντρικά Ερωτήματα: Τι είναι έγκλημα – παρεκκλίνουσα συμπεριφορά; Ποιος χαρακτηρίζεται ως εγκληματίας - παρεκκλίνων και από ποιους; Πώς αντιμετωπίζεται; Άρα Ποιος ή τι γεννάει το έγκλημα – την παρέκκλιση;

Εγκληματολογία – Κοινωνιολογία της Παρέκκλισης. Προσεγγίζοντας τα κοινωνικά φαινόμενα (συμπεριλαμβανομένου του εγκληματικού), ανάλογα με το κοινωνικό, ιστορικό, πολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο που ενυπάρχουν.

Ο εγκληματίας είναι ένας διαφορετικός άνθρωπος ή κάποιος από εμάς;

Κάτι μου θυμίζει; Κοινωνιολογικά ρεύματα. Κοινωνιολογία και κοινωνιολογία της παρέκκλισης. Η σχετικότητα της έννοιας. Παραδείγματα; Ποιο είναι το πραγματικό έγκλημα (οντολογία εγκλήματος); Ποινικοποίηση – αποποινικοποίηση. Παραδείγματα; Μέτρηση του εγκλήματος και σκοτεινός αριθμός εγκληματικότητας. Το έγκλημα ως ασθένεια – ατομικός θετικισμός. Ο ρόλος των κοινωνικών παραγόντων.

Ελληνική Αστυνομία (παράδειγμα).

Συναίνεση vs Σύγκρουση!

Συναινετικές Εγκληματολογικές Θεωρίες – Αιτιοκρατικές προσεγγίσεις – Εγκληματολογία του περάσματος στην πράξη. Μέχρι τον 17ο αιώνα (Θεοκρατική αντίληψη – Αμαρτία). Κλασικισμός (Έμφαση στην πράξη – το έγκλημα ως ελεύθερη βούληση) Θετικισμός (Έμφαση στον ‘Δράστη’ – το τέλος της ελεύθερης βούλησης) Βιολογικό Φύλο. Ατομικός Θετικισμός Βιολογικοί Παράγοντες Φυσιογνωμία. Κληρονομικότητα. Γενετικές Ανωμαλίες. Άλλες Οργανικές δυσλειτουργίες. Ψυχολογικοί Παράγοντες Ψυχική ασθένεια. Διανοητική καθυστέρηση. Στοιχεία αντικοινωνικής προσωπικότητας. Προεγκληματικές καταστάσεις. Κοινωνιολογικός Θετικισμός Κοινωνικοί παράγοντες Οικογένεια. Παιδεία, σχολείο και μαθησιακές δυσκολίες. Οικολογικές Προσεγγίσεις. ΜΜΕ. Εργασία. Πολιτιστική διαφορετικότητα. Κοινωνική τάξη – Πολιτικό Status. Φίλοι – Συμμορίες.

Ατομικός Θετικισμός. Συναινετικές εγκληματολογικές θεωρίες - Αιτιοκρατικές Προσεγγίσεις – Εγκληματολογία του περάσματος στην πράξη. Αίτια εγκλήματος. ‘Μέσα’ στο άτομο. Ως προδιαθέσεις. Φαινοτυπικά – Γονοτυπικά χαρακτηριστικά. Ως ασθένεια – θεραπεία.

Βιολογικοί παράγοντες.

Ερωτήματα! Υπάρχει διαφορά στο έγκλημα σε σύνδεση με το βιολογικό φύλο; Ο παρεκκλίνοντας ανήλικος είναι ένα φυσιογνωμικό τέρας; Όταν ο παππούς ήταν ή είναι αλκοολικός, ο ανήλικος εγγονός θα πρέπει να οριοθετηθεί ως επικίνδυνος να διαπράξει μελλοντικά παράβαση του νόμου; Όταν ο φυσικός πατέρας ενός υιοθετημένου ανηλίκου είναι έγκλειστος στη φυλακή, αρκεί για να χαρακτηριστεί ο ανήλικος αυτός παρεκκλίνοντας; Υπάρχουν «εγκληματικά γονίδια»;

Κεντρικές θεωρίες και έρευνες. Α. Φύλο (βιολογικό). Β. Φυσιογνωμία του παρεκκλίνοντα ανηλίκου. Γ. Κληρονομικότητα και άλλοι βιολογικοί παράγοντες. Ζητήματα συσχέτισης βιολογικών παραγόντων και παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς!

Δ. Ψυχική υγεία του παρεκκλίνοντα ανηλίκου. Ε Δ. Ψυχική υγεία του παρεκκλίνοντα ανηλίκου. Ε. Στοιχεία αντικοινωνικής προσωπικότητας. Στ. Προεγκληματικές καταστάσεις.

Πώς θα παρουσιάζεται σημειωτικά ο ψυχικά παρεκκλίνων ανήλικος; Ερωτήματα! Ένας ψυχικά άρρωστος ανήλικος είναι ικανός να διαπράξει μελλοντικά κάποια παραβατική πράξη και αν ναι γιατί; Πώς θα παρουσιάζεται σημειωτικά ο ψυχικά παρεκκλίνων ανήλικος;

Κεντρικές θεωρίες και έρευνες. Δ. Ψυχική υγεία του παρεκκλίνοντα ανηλίκου. Ε. Στοιχεία αντικοινωνικής προσωπικότητας. στ. Προεγκληματικές καταστάσεις. Γενικά ζητήματα συσχέτισης ψυχολογικών παραγόντων και παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς. Ψυχική ασθένεια. Διανοητική καθυστέρηση ανηλίκου. Ψυχολογικές προσεγγίσεις. «Ανωριμότητα» και νεανική ηλικία. «Ισχύς» και «αυτονομία» της προσωπικότητας.

Β. Κοινωνιολογικός θετικισμός Β. Κοινωνιολογικός θετικισμός. Θεωρίες που τονίζουν τους κοινωνικούς παράγοντες. Η μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τους ατομικούς στους κοινωνικούς παράγοντες ήταν σαφώς ένα δείγμα θετικό, όμως, δεν αποτρέπει το γεγονός του «μετακυλίσματος» αρκετών εγκληματολογικών θεωριών και πρακτικών αντεγκληματικών στη διατύπωση θεωριών για την ιδιαιτερότητα και επικινδυνότητα κοινωνικών ομάδων που επιβουλεύονται την κοινωνική συνοχή (αντι-πολιτισμοί, νεανικές κουλτούρες σύγκρουσης).

Κεντρικές θεωρίες και έρευνες. Οικογένεια ως παράγοντας εγκληματογένεσης. Παιδεία, σχολείο και μαθησιακές δυσκολίες. Οικολογικές προσεγγίσεις. Σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και πρότυπα συμπεριφοράς. Εργασία. Πολιτιστική διαφορετικότητα. Κοινωνική τάξη – Πολιτικό status. Φίλοι – Συμμορίες. Κεντρικά ζητήματα συσχέτισης κοινωνικών παραγόντων και παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς.

«Νέα» - Κριτική Εγκληματολογία/Συγκρουσιακές Εγκληματολογικές Θεωρίες/Εγκληματολογία της Κοινωνικής Αντίδρασης. Manouvrier: η εγκληματικότητα είναι αποτέλεσμα μιας διπλής κοινωνικής κατασκευής της εγκληματοποίησης και των προϋποθέσεων ενεργοποίησης του νόμου. Δασκαλάκης (1985): ο προεγκληματικά επικίνδυνος ανήλικος «μεταμορφώνεται» σε ευάλωτο στον κίνδυνο του ποινικού στίγματος και στο βαθμό πιθανότητας που αντιμετωπίζει να επιλεγεί από τους μηχανισμούς της επίσημης κοινωνικής αντίδρασης και να στιγματιστεί. Κριτική εγκληματολογία: μια συμπεριφορά δεν είναι παρεκκλίνουσα αν δεν αντιμετωπιστεί πρώτα ως τέτοια. Άρα, ένας παρεκκλίνοντας ανήλικος δεν είναι ένας «διαφορετικός» κοινωνικά ή ατομικά ανήλικος, αλλά ένας ανήλικος όμοιος με όλους τους άλλους που απλά έχει στιγματιστεί ως αποτέλεσμα της επιλεκτικής λειτουργίας των θεσμών του επίσημου κοινωνικού ελέγχου. Durkheim: συλλογική συνείδηση και παρεκκλίνουσα συμπεριφορά. Marx: οπτική της σύγκρουσης – εγκληματική συμπεριφορά και σύγκρουση συμφερόντων. Φιλτραρίσματα φορέων επίσημου κοινωνικού ελέγχου. Ποινικοποίηση – αποποινικοποίηση. Νομικό έγκλημα – πραγματικό έγκλημα; Η γνώση μας για το έγκλημα – επίσημες στατιστικές και σκοτεινός αριθμός εγκληματικότητας. Ανήλικοι: Turk σύγκρουση σε επίπεδο γενεών, Erickson (1967) στερεότυπο του παρεκκλίνοντα και αντιμετώπιση φορέων επίσημου κοινωνικού ελέγχου.

Δ. Θυματολογική προσέγγιση. «Ένοχο θύμα». Θετικιστική θυματολογία και «συμμετοχικό θύμα». «Πολιτισμική θυματολογία» - «πολιτισμική κατασκευή» της έννοιας του θύματος όπως και της έννοιας έγκλημα. Κριτική θυματολογία – «το κατασκευασμένο από το νόμο θύμα».

Α. Θεσμικό Πλαίσιο της αντιμετώπισης του παρεκκλίνοντα ανηλίκου στην Ελλάδα.

α. Η αντιμετώπιση σήμερα. Καθεστώς πρόνοιας. Ήδη από τα 3 Συντάγματα της Επανάστασης του 1821. Ο ανήλικος δεν έχει άποψη και ικανότητα να την εκφράσει. Αντίθετα Δίκαιο ανηλίκων – ο ανήλικος είναι κάτοχος μιας αυτόνομης προσωπικότητας με ιδία βούληση και δικαίωμα σεβασμού της. Νομοθεσίες: Νόμος 2724/1940. Κανονιστικό Βασιλικό Διάταγμα – 30/6/54. Νόμος 2298/1995 – αντικατάσταση άρθρων του 2724 περί «ηθικού κινδύνου». Ν. 3189/2003 περί ανηλίκων.

Β. Φορείς επίσημου κοινωνικού ελέγχου. Β. Φορείς επίσημου κοινωνικού ελέγχου. Υπουργείο Δικαιοσύνης – Διεύθυνση πρόληψης εγκληματικότητας και σωφρονιστικής αγωγής ανηλίκων. Εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων. Εισαγγελέας – Δικαστής ανηλίκων. Αστυνομία. Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων. Ιδρύματα Αγωγής. Ιατρικό μοντέλο αντιμετώπισης.

Νέες προτάσεις αντιμετώπισης.

Εξωτερικά, εσωτερικά και αόρατα σύνορα στις κοινωνίες της ‘ασφάλειας’ και του ελέγχου.

α. Κριτική του θεσμικού πλαισίου αντιμετώπισης. Αναποτελεσματικότητα και βλαπτικότητα.

β. Το ενδιαφέρον στην «αποτελεσματικότητα». Ι. Προγράμματα τροποποίησης της συμπεριφοράς. Α) Θεωρητικό μοντέλο. Β) Σωματικές ποινές. Γ) Μέθοδοι βραχείας μεταχείρισης. Δ) Ο έλεγχος του DNA. Ε) Επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Στ) Ηλεκτρονική παρακολούθηση: α) με κάμερες, β) ατομικός εντοπισμός (με φορητές συσκευές ή με ενσωματωμένες στον οργανισμό συσκευές). Ζ) Τροποποίηση με φαρμακευτικές ουσίες. Η) Τροποποίηση σε «ειδικούς χώρους». Θ) Τροποποίηση σε ανοιχτό περιβάλλον. Ι) Παρέμβαση από κοινωνικές ομάδες.

ιι. Ιδιωτικοποίηση του κοινωνικού ελέγχου – Προγράμματα περιστασιακής πρόληψης. Θεωρητικό Μοντέλο. Αυτοπροστασία. Προγράμματα κοινοτικής επιτήρησης. Ιδιωτική αστυνόμευση από μεγάλες εταιρίες.

Ι. Προγράμματα Περιβαλλοντικού σχεδιασμού. γ. Το ενδιαφέρον στην προστασία: Προγράμματα κοινωνικής πολιτικής και προστασίας. Ι. Προγράμματα Περιβαλλοντικού σχεδιασμού. ιι. Προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και απασχόλησης. ιιι. Προγράμματα ειδικής πολιτικής προστασίας της νεότητας. ιν. Προγράμματα αντιμετώπισης στην τοπική κοινότητα.

Ζητήματα των πολιτικών αντιμετώπισης της παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς!

Αθήνα 2004!

Από τις ‘ευρύτερες’ ανισότητες, σ’ αυτές που σχετίζονται με την παρεκκλίνουσα συμπεριφορά και το εγκληματικό φαινόμενο.

Οι κοινωνίες του μέλλοντος και το εγκληματικό φαινόμενο!

Εγκληματολογικές θεωρίες, νομοθετικό πλαίσιο και πολιτικές αντιμετώπισης της παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς των ανηλίκων. Ποια η γνώμη σας;

Όψεις του εγκληματικού φαινομένου.

Προβολή βίντεο και συζήτηση Προβολή βίντεο και συζήτηση! Η παρεκκλίνουσα συμπεριφορά - Το εγκληματικό φαινόμενο! Το παράδειγμα του βίντεο: Με ποιες θεωρίες συνδέεται, ποια νομικά ζητήματα υπάρχουν και με ποιες αντεγκληματικές πολιτικές; Ασκήστε κριτική.

Ερωτήσεις; Σας ευχαριστώ θερμά!

Πηγή Γεωργούλας, Ε. (2009). Παρέκκλιση Ανηλίκων. Θεωρητική, Ερευνητική προσέγγιση & Πολιτικές. Αθήνα: ΚΨΜ.