Επιδημιολογία της διατροφής: σύνοψη βασικών στοιχείων: Συσχετισμός Επιδημιολογίας & Δημόσιας Υγείας Emmanuella Magriplis, Ph.D Clinical-Dietitian-Nutritionist M.Sc in Epidemiology Research Associate, Department of Food Science and Human Nutrition, Agricultural University of Athens & Honorary Research Associate, Center for Statistics in Medicine (CSM) University of Oxford

Η Επιδημιολογία... Είναι εργαλείο ζωτικής σημασίας για επαγγελματίες στον τομέα της υγείας ή σε συναφείς τομείς, όπως είναι η Δημόσια Υγεία και η Διατροφή στη Δημόσια Υγεία Χρησιμοποιείται από κυβερνήσεις Για προϋπολογισμό κόστους και άλλων δράσεων που προτείνονται από τους επιδημιολόγους

Η Επιδημιολογία... ...μελετάει τους παράγοντες και τη κατανομή τους, που σχετίζονται με τη συχνότητα εμφάνισης διαφόρων ασθενειών, στον ανθρώπινο πληθυσμό Με λίγα λόγια: είναι η μελέτη των παραγόντων που επηρεάζουν την τοποθεσία (που) & τη συχνότητα (πόσο συχνά) που συμβαίνει ένα γεγονός που σχετίζεται με την υγεία: Ασθένεια Τραυματισμός Διατροφικές ελλείψεις Παχυσαρκία

Επιδημιολογία δεν είναι μόνο μία! Υπάρχουν πολλών ειδών κλάδοι της επιδημιολογίας: ...των λοιμωδών νοσημάτων ...των χρόνιων νοσημάτων ...των καρδιαγγειακών νοσημάτων ... της διατροφής

Η δυσκολία στην εφαρμογή... Εκτός από τα προβλήματα που παρουσιάζονται με τις περιγραφικές μελέτες (τροποποιητές, μεσολαβητές, συγχητικοί παράγοντες...) Είναι δύσκολο να εφαρμοστούν στην πράξη οι αλλαγές που προτείνονται και χρειάζεται χρόνος και υπομονή Για παράδειγμα έχει υπολογιστεί πως σε 1 χρόνο θα πρέπει να μορφωθούν και να χορηγηθούν προφυλακτικά σε 100.000 ανθρώπους για να προληφθεί ένα περιστατικό με HIV!!! Επίπτωση: τεράστιο κόστος για πολύ μικρό αποτέλεσμα

Αλλά η Επιδημιολογία είναι απαραίτητη... Είναι πιο φτηνό για τις κυβερνήσεις να συντηρούν υγιή πληθυσμό Ακόμα και όταν αρρωστήσουν επανακτούν τις δυνάμεις τους πιο γρήγορα Υγιής πληθυσμός είναι πιο παραγωγικός Επιφέρει όφελος και κέρδος στο κράτος Υπάρχει βέβαια ισορροπία ανάμεσα σε υγιή πληθυσμό και στα έσοδα

Παράδειγμα ισορροπίας: Κάπνισμα Οι κυβερνήσεις δεν το ενθαρρύνουν Αλλά.. Αποφέρει πρόσθετα έσοδα στο κράτος Τι είναι λοιπόν καλύτερο; Να απαγορευτεί τελείως Να αυξηθούν οι φόροι; Να κοστολογηθούν τα τσιγάρα σε επίπεδο που οι καπνίζοντες μπορούν να ανεχθούν;

Δεν είναι εύκολη απόφαση Οι επιχειρήσεις επηρεάζουν τις κυβερνητικές πολιτικές σε διαφόρους τομείς : Εργασία Επενδύσεις ... Δεν είναι εύκολη απόφαση

Βασικοί όροι της επιδημιολογίας Σποραδικό: ασθένεια που εμφανίζεται περιστασιακά και σε μη τακτικά διαστήματα Ενδημικό: η ασθένεια παραμένει στον πληθυσμό αλλά με χαμηλή συχνότητα Επιδημικό: ξαφνική αύξηση στη συχνότητα εμφάνισης μίας νόσου (επίπτωση), πάνω από το αναμενόμενο επίπεδο Πανδημικό: επιδημία που εκτείνεται σε μεγάλη έκταση, ακόμα και παγκόσμια Παράδειγμα: 1918-19 υπήρξε πανδημία με τον ιό ινφλουένζα: πέθαναν 20 εκατομμύρια άνθρωποι

Επιδημιολογικοί δείκτες Ρυθμός Θνησιμότητας (Mortality rate) (Αριθμός θανάτων ανά έτος/Πληθυσμός στο μέσο του έτους) Χ 1000 Εκφράζει των αριθμό των θανάτων ανά χίλιους κατοίκους Αποτελεί αδρό δείκτη Δεν είναι κατάλληλος για την παρακολούθηση της πορείας της θνησιμότητας με την πάροδο του χρόνου Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη σύγκριση της θνησιμότητας σε διαφορετικούς πληθυσμούς (οι πληθυσμοί δεν έχουν την ίδια ηλικιακή σύνθεση) Η σύγκριση της θνησιμότητας πρέπει να γίνεται είτε σε άτομα της ίδιας ηλικιακής ομάδας (Age specific mortality), είτε σε πληθυσμό σταθερής ηλικίας (age adjusted)

Επιδημιολογικοί δείκτες Ο ΔΘ μπορεί να υπολογισθεί για κάθε νόσημα (case specific mortality ratio) Και πάλι θα πρέπει να αναχθεί σε πληθυσμό σταθερής ηλικίας για να γίνουν συγκρίσεις μεταξύ χωρών ή της ίδιας χώρας με την πάροδο του χρόνου Θνητότητα (case fatality rate): Ποσοστό των θανάτων στο σύνολο των νοσούντων από συγκεκριμένη νόσο (όχι στο σύνολο του πληθυσμού) Εξαρτάται από: Τη φύση του νοσήματος Από την εφαρμοζόμενη θεραπεία Αφορά τον χρόνο στον οποίο διαρκεί το νόσημα

Επιδημιολογικοί δείκτες Νοσηρότητα: Αριθμός νοσούντων/σύνολο του πληθυσμού Εκτιμάται πολύ δύσκολα, αφού Δεν καταγράφονται όλα τα νοσήματα (εκτός από τα λοιμώδη) Χρησιμοποιούνται πολλαπλές πηγές καταγραφής Κάθε νόσημα μπορεί να εμφανίζεται με διαφορετική βαρύτητα στα διάφορα άτομα Με διάφορες κλινικές μορφές Διαγνωστικές δυσκολίες Διάρκεια μεταβάλλεται

Επιδημιολογικοί δείκτες Επιπολασμός: Αριθμός ατόμων με το νόσημα στον πληθυσμό σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή Επίπτωση: Αριθμός νέων κρουσμάτων στον πληθυσμό σε συγκεκριμένη χρονική διάρκεια

Μελέτες στην Επιδημιολογία της διατροφής Οι επιδημιολογικές μελέτες αποτελούν σημαντικό τομέα της σύγχρονης έρευνας Ρόλο στην πρόληψη νοσημάτων μέσω γνώσης των παραγόντων κινδύνου εκδήλωσης ενός νοσήματος Ο παράγοντας και το νόσημα μπορεί να είναι Ανεξάρτητα από στατιστική άποψη Συσχετιζόμενα από στατιστική άποψη Συσχετιζόμενα λόγω σφάλματος Συσχετιζόμενα με πλασματική (δευτερογενή) σχέση Συσχετιζόμενα με άμεση ή έμμεση αιτιολογική σχέση

Μελέτες στην Επιδημιολογία της διατροφής Επιδημιολογικές μελέτες: Βοηθούν τους ερευνητές να δοκιμάσουν θεωρίες που έχουν συλλέξει κατά τη διάρκεια κλινικών ή άλλων παρατηρήσεων Βοηθούν στην αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας προγραμμάτων για πρόληψη νόσων Χρησιμοποιούνται στην ανάπτυξη νέων στρατηγικών προς όφελος της δημόσιας υγείας των πολιτών Στην επιδημιολογία πρέπει να ελέγχονται 3 βασικoί παράγοντες 1. Κοινωνικοί παράγοντες 2. Παράγοντες του τρόπου ζωής (διατροφή, κάπνισμα, αλκοόλ, άσκηση...) 3. Γενετικοί παράγοντες, εθνικότητα, ηλικία και φύλο

Περιγραφικές Επιπολασμού Αναλυτικές Επιδημιολογικές μελέτες Περιγραφικές Επιπολασμού Περιπτώσεις αναφοράς Περιπτώσεις σειρών Ανασκοπήσεις άλλων μελετών Αναλυτικές Ασθενών Μαρτύρων Προοπτικές ιστορικές-προοπτικές έρευνες Μελέτες παρακολούθησης ή διαχρονικές Πειραματικές Έρευνες πειραματικού Σχεδιασμού κ’ διαχρονικής παρατήρησης Εργαλείο για γενικές υποθέσεις & θεωρήσεις Υπάρχει ομάδα αναφοράς; Εργαλείο αξιολόγησης Μεταβολών διαφόρων δεικτών υγείας Σε μερικές περιπτώσεις μπορούν να αξιολογήσουν συσχετίσεις

Οι επιδημιολογικές μελέτες έδειξαν Έλλειψη βασικών θρεπτικών συστατικών στη διατροφή, όπως πρωτεΐνες, υδατάνθρακες ή λίπη και έλαια που μπορεί να θεωρηθεί ως ανεπάρκεια Δεν είναι νόσος αλλά υποσιτισμός Kwashiorkor για παράδειγμα είναι σύνδρομο από σοβαρή ανεπάρκεια πρωτεΐνης. Είναι νόσος λόγω ανεπάρκεια Συμπτώματα: επιβράδυνση στην ανάπτυξη, έντομο οίδημα και σημαντική παθολογική αλλαγή του ήπατος Πολύ κοινό σε αναπτυσσόμενες χώρες

Επιδημιολογία, Μικροθρεπτικά στοιχεία και Νόσος Επιδημιολογικές έρευνες ωθούν στην κατανόηση νόσων από ανεπαρκή πρόσληψη. συμβάλλουν στην ανάδειξη ενδεδειγμένων μηχανισμών και θεραπειών αυτών των νόσων Έρευνες έχουν υποδείξει νοσηρότητα από ανεπαρκή πρόσληψη μικρο-θρεπτικών στοιχείων Βιταμίνες Απαραίτητα για τον οργανισμό ιχνοστοιχεία Ψευδάργυρο Χαλκό Ιώδιο Μαγνήσιο Σελήνιο

Παράδειγμα: Ανεπάρκεια Βιταμίνης Βιταμίνη C & σκορβούτο: η επιδημιολογία εν δράση! Και η πρώτη φορά που χρησιμοποιείται πείραμα στην επιδημιολογία Παρατήρηση της νόσου Πρώτος ο Dr. Lind το 1747, περιέγραψε τη σχέση της ανεπαρκές πρόσληψης της βιταμίνης με τα συμπτώματα της νόσου Μελέτη πληθυσμού Γνωστοποίηση στοιχείων Το 1753 δημοσίευσε τα πρώτα του αποτελέσματα Άμεση σχέση με την επιστήμη της Δημόσιας Υγείας;

Αποτελέσματα παρέμβασης Ο Lind συνέστησε χυμό λεμονιού για να περιοριστεί το σκορβούτο Ο Captain Cook, θεώρησε τη σύσταση ανακριβή, οπότε και δεν καθιερώθηκε, παρά 40 χρόνια αργότερα! Γιατί άκουσαν τον Cook και όχι τον Lind; Ο Cook είχε καλή φήμη στη διαχείριση της υγείας των αντρών του, οπότε είχε μεγάλη αξιοπιστία στους αρμόδιους κύκλους Ο τρόπος του λειτούργησε γιατί με τεράστια προσπάθεια και με δικά του χρήματα παρείχε στο πλήρωμα του νωπά-φρέσκα τρόφιμα και επέμενε στην κατανάλωση αυτών Όποιος δεν έτρωγε τιμωρούνταν με μαστίγωμα!

Αποτελέσματα παρέμβασης Οι Blaine & Trotter, τελικά έπεισαν το ναυτιδικείο να ορίσουν το χυμό λεμονιού στους άντρες: ορίστηκε συγκεκριμένο σιτηρέσιο (standard ratio) Έως το 1805, ο χυμός λεμονιού είχε σχεδόν εξαφανίσει το σκορβούτο Η εμφάνιση του σκορβούτου μειώθηκε από 329 περιπτώσεις το 1782 σε 20 το 1799 – 12 χρόνια μόνο! Η δράση και η αντίληψη των αρμοδίων δεν ήταν ο μόνος παράγοντας που οδήγησε σε αυτή τη μείωση

Αντίληψη του πληθυσμού Ο κόσμος αντιστεκόταν σφοδρά στην κατανάλωση του χυμού, οπότε το ανακάτευαν μέσα στο ποτό τους (rum) 250 ml ρούμι ημερησίως διαλυμένο με 100 ml νερό μετά το 1740 Η μερίδα μειώθηκε με την πάροδο του χρόνου, αφού καπετάνιοι & χειρουργοί παρατήρησαν και ανέφεραν πως γίνονταν πολλά ατυχήματα λόγω μέθης

Παρέμβαση και πρακτική εφαρμογή Αυτά είναι τα αποτελέσματα που οι επιδημιολόγοι αναμένουν να δουν ως απόρροια μιας παρέμβασης Λόγος για αξιολόγηση Ακόμα και σήμερα, πράγματα που λειτουργούν και μπορούν να περιορίσουν μία νόσο, βρίσκουν αντίσταση στην εφαρμογή τους είτε από αρμόδιους είτε από τον πληθυσμό Μετάδοση γνώσεων για αλλαγή τρόπου ζωής αποτελεί πρόκληση Μπορεί να χρειαστεί πολύς χρόνος

Ο Διατροφικός Κύκλος της Δημόσιας Υγείας 1. Εντοπισμός βασικών προβλημάτων που σχετίζονται με τη διατροφή 2. Θέσπιση στόχου 3. Καθορισμός μετρήσιμων στόχων για την επίτευξη του βασικού 4. Δημιουργία ποσοτικών στόχων 5. Ανάπτυξη προγράμματος 6. Εφαρμογή προγράμματος 7. Αξιολόγηση προγράμματος Παρατήρηση Έμπνευση & Διαίσθηση

Σχεδιασμός μελέτης & παρέμβασης 7 είναι και τα στάδια μίας έρευνας Προσδιορισμός προβλήματος Σαφή διατύπωση ερευνητικής υπόθεσης με χρήση ποιοτικών και ποσοτικών μέτρων Μεθοδολογία έρευνας για έλεγχο της υπόθεσης Είδος & δείγμα μελέτης Προσδιορισμός εργαλείων που θα χρησιμοποιηθούν στην έρευνα Τρόπο συγκέντρωσης υλικού (δειγματοληψία) Επεξεργασία, στατιστική ανάλυση & παρουσίαση δεδομένων Συγγραφή αποτελεσμάτων & γενίκευση στον πληθυσμό από το οποίο προήλθε το δείγμα

Αξιόλογες Επιδημιολογικές έρευνες Ανέδειξαν πως συγκεκριμένες διατροφικές παρεμβάσεις μπορούν να μειώσουν σημαντικά τον μητρικό υποσιτισμό και αυτή των παιδιών στις αναπτυσσόμενες χώρες Τα κύρια αποτελέσματα ήταν ο επιπολασμός του αποκλειστικού θηλασμού και της διάρροιας όπως αυτή αναφερόταν από τις μητέρες των νεογνών ηλικίας από 12 έως 24 εβδομάδων

Παρέμβαση Linkage: στόχος αύξηση μητρικού θηλασμού από την πρώτη ώρα γέννησης

Forest plot of the impact of breastfeeding promotion interventions on EBF rate at 4-6 weeks of age

Support for recommended IYCF practices

Σχεδιασμός μελέτης Επιπολασμού Ακριβής ορισμός του πληθυσμού αναφοράς Βάσει γεωγραφίας, επαγγέλματος, έτους γέννησης Σωστή δειγματοληψία ώστε να αποτυπώνονται στο υπό-μελέτη δείγμα όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του πληθυσμού αναφοράς Δύναμη της μελέτης Σαφής προσδιορισμός της υπό διερεύνηση νόσου, με τη χρήση αντικειμενικών κριτηρίων Ορθή χρήση των δεικτών και των στατιστικών μέτρων αποτίμησης της σχέσης

Μελέτες επιπολασμού χρησιμοποιούνται για: Πρόβλεψη των αναγκών των υπηρεσιών υγείας Εξετάσεις προσυμπτωματκού ελέγχου: screening Δίνουν το ερέθισμα για τη διεξαγωγή αναλυτικών ερευνών

Προοπτικές μελέτες ή μελέτες παρακολούθησης/διαχρονικές χρησιμοποιούνται για: Άτομα ενός πληθυσμού που δεν έχουν εκδηλώσει την υπό-μελέτη νόσο ή το σύμπτωμα παρακολουθούνται για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα Τα στοιχεία που καταγράφηκαν στην αρχή της παρακολούθησης συσχετίζονται με την επίπτωση της νόσου Έχει χρονική αλληλουχία οπότε κατατάσσεται στις αναλυτικές μελέτες

Σχεδιασμός μελέτη διατροφικής παρέμβασης σε πληθυσμό Διερεύνηση του προβλήματος Ποιο είναι το διατροφικό πρόβλημα που έχει επίπτωση στη δημόσιας υγεία του καθορισμένου πληθυσμού? Ποιοι επηρεάζονται; Επιπολασμός; Αν δεν διευθετηθεί τι μπορεί να γίνει; Τι ποσοστό μπορεί να αποδοθεί στο πρόβλημα και πιο είναι το κόστος; Συλλογή δεδομένων: πρώτου (ερωτηματολόγια, μετρήσεις, αξιολόγηση πληθυσμού ) και δεύτερου βαθμού(στατιστικές υπηρεσίες, βιβλιογραφική ανασκόπηση ) ;

Ανάλυση των παραγόντων Προσδιορισμός των παραγόντων που σχετίζονται με το πρόβλημα Εξέταση της αλληλεξάρτησης και συσχέτισης αυτών των παραγόντων Είναι βασική λεπτομερή και βαθιά κατανόηση των παραγόντων για αποτελεσματικό πρόγραμμα Στόχος του προγράμματος πρέπει να είναι οι παράγοντες που μπορούν να αλλάξουν Διενέργεια τεκμηριωμένης ανασκόπησης – κριτική ανάλυση άλλων παρεμβάσεων

Σκοπός και στόχοι Σκοπός: γραπτή δήλωση που περιγράφει το αποτέλεσμα της παρέμβασης που είναι να επιτευχθεί Στόχοι: σχετίζονται με τους παράγοντες. Ορίζονται με πιο συγκεκριμένο τρόπο από τον σκοπό Ορίζεται η αλλαγή που πρέπει να επιτευχθεί για να είναι αποτελεσματική η παρέμβαση (επίτευξη του σκοπού) Χρησιμοποιούνται στην αξιολόγηση του προγράμματος

Ενδιαφερόμενοι φορείς & ανάλυση δυνατοτήτων Είναι σημαντικό να βρεθούν φορείς που θα βοηθήσουν με διάφορους τρόπους στη διεξαγωγή του προγράμματος παρέμβασης Ανάλυση πραγματικής δυνατότητας για επίτευξη στόχων

Έρευνα Προγραμμάτων Παρέμβασης και Στρατηγικές Στρατηγικές είναι οι ενέργειες που διεξάγονται ως μέρος του προγράμματος για να λυθούν διάφορα προβλήματα Η έρευνα άλλων προγραμμάτων βοηθά στην κατανόηση και μάθηση από την εμπειρία προηγούμενων παρεμβάσεων (συστημικές ανασκοπήσεις) Προσδιορισμός των προκλήσεων κατά τη διεξαγωγή του διατροφικού προγράμματος στη Δημόσια υγεία

Σχεδιασμός και υλοποίηση παρέμβασης Μεθοδολογία: περιγραφή τρόπου που θα επιλυθεί το πρόβλημα: πρόγραμμα δράσης Προγραμματισμός υλοποίησης: πρακτικά ζητήματα για τον τρόπο υλοποίησης της παρέμβασης ποιός, τί, πότε και με ποιές παροχές; Μην ξεχνάτε πως πάντα προκύπτουν εμπόδια

Αξιολόγηση αποτελέσματος Αξιολόγηση αν ο σκοπός και στόχοι έχουν επιτευχθεί Βασικό της παρέμβασης

Τέλος 2ου μαθήματος Ευχαριστώ για την προσοχή σας Τέλος 2ου μαθήματος Ευχαριστώ για την προσοχή σας