H Διακόσμηση των χειρογράφων Κουφικά επίτιτλα Καθηγήτρια: Δάφνη Κυριάκη – Μάνεση, Ph.D. Προπτυχιακός Φοιτητής: Μπουτκοβαλής Πέτρος, ΑΜ. 13111

Σκοπός H μελέτη - καταγραφή και ταυτοποίηση των στοιχείων της κουφικής διακόσμησης στη διακόσμηση των βυζαντινών χειρογράφων. Ό τρόπος άντλησης στοιχείων βασίστηκε στη μέθοδο της δομημένης παρατήρησης και ανάλυσης περιεχομένου της. Να καταδείξει την ύπαρξη κουφικών στοιχείων (διακόσμησης και επιγραφών) στη διακόσμηση των βυζαντινών χειρογράφων Να διερευνήσει τις επιδράσεις και επιρροές των κουφικών μοτίβων. Στόχοι

Μεθοδολογία Δομημένη παρατήρηση και ανάλυση περιεχομένου Δομημένη παρατήρηση και ανάλυση περιεχομένου εστιάσουμε πάνω στα χαρακτηριστικά της πραγματικής κουφικής διακόσμησης, τυχόν διακοσμητικά μοτίβα (αν υπάρχουν), συγκρίνουμε με ανάλογα διακοσμητικά σχέδια και μέσω της παρατήρησης, να τα ταυτοποιήσουμε και να τα παρουσιάσουμε η ανάγκη διαπίστωσης της αυθεντικότητας των διακοσμητικών μοτίβων Άξονας Μελέτης Ομοιομορφία ευρημάτων Καταγραφή των στοιχείων Σύγκριση στοιχείων Συμπεράσματα

Τα κουφικά (διακοσμητικά ισλαμικά - αραβικά γράμματα με γωνιώδη γραφή με ευδιάκριτες οριζόντιες και κάθετες κεραίες γραμμάτων) ήταν λεπτά κεραμικά στοιχεία που παρεμβάλλονταν μεταξύ των λαξευτών πωρόλιθων και χρησιμοποιόντουσαν κυρίως στη μνημειακή τέχνη (αρχιτεκτονική διακόσμηση) των εξωτερικών προσόψεων των ελληνικών μεσαιωνικών εκκλησιών αλλά και προς διακόσμηση βυζαντινών τέμπλων. Αυτός ο τύπος γραφής αποτέλεσε την κύρια μορφή της ισλαμικής καλλιγραφίας στους πρώτους αιώνες της. 10ος αι. Ιστορικό Πλαίσιο

Βιβλιογραφική Επισκόπηση Κριτήριο επιλογής Ο τρόπος αποτύπωσης των κουφικών μοτίβων, ως καθαρά διακοσμητικό, με ευδιάκριτα και «καθαρά» τα στοιχεία εκείνα που θα μπορούσαμε να τα αποδώσουμε και να τα χαρακτηρίσουμε ως κουφικά Ερευνητική Υπόθεση Τα συγκρινόμενα (ταυτοποιημένα) επίτιτλα χειρογράφων υποδεικνύουν την ύπαρξη και άλλων (αυταυτοποίητων) κουφικών επίτιτλων Βιβλιογραφική Επισκόπηση L. Brehier Δ. Γρ. Καμπούρογλου Ο Βυζαντινός κουφικός διάκοσμος είναι ένα ιδιαίτερο στοιχείο της βυζαντινής διακόσμησης που πλησιάζει περισσότερο από κάθε είδος τον ισλαμικό κόσμο.

Κουφικές Διακοσμήσεις Κουφικά Μοτίβα Κουφικές Επιγραφές Αληθινές (απλές) κουφικές επιγραφές Kεραμοπλαστικές ή ψευδοκουφικές επιγραφές Κουφικές Διακοσμήσεις Κουφικές ανθεμοειδείς διακοσμήσεις Κουφικές διακοσμήσεις αναμεμειγμένες με κλάδους βυζαντινής ή αραβικής μορφής Κουφικές διακοσμήσεις και επιγραφές με αραβουργήματα

Κουφικές Επιγραφές παράδειγμα 1 Επίτιτλο χ.φ. 46 Μ. Ιβήρων Αγ. Όρους, 11 αι. Επίτιτλο της Εθνικής Βιβλιοθήκης των Παρισίων (υπ. αριθμ. 660 φ. 350), 11 αι.   Συνεχόμενη διανθισμένη (οι χαρακτήρες διαχωρίζονται ευδιάκριτα) αραβική γραφή με σφηνοειδείς απολήξεις, ως προς τη γραφή (διχαλωτή προς τα έξω συνεστραμμένη μορφή) και εκατέρωθεν στο κάτω μέρος (δεξιά και αριστερά) απολήξεις λογχοειδείς χαρακτηριστικό της απλής κουφικής επιγραφής Σφηνοειδείς διανθισμένες διακοσμητικές απολήξεις (κεραίες) που είναι όμως προσδεδεμένες με μικρούς κύκλους (στοιχεία απλής κουφικής γραφής και απολήξεις μυτερές

Κουφικές Επιγραφές παράδειγμα 2 Διακοσμητικό επίτιτλο ελεύθερο συνθεμένο, του 11ου αι. Κουφικό Επιπεδόγλυφο της Κρύπτης του Ρωμανού καθολικού της Μονής του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία Αποτελούμενος από εναλλασσόμενες διανθισμένες κεραίες προσδεδεμένες με μικρούς κύκλους (στοιχεία απλής κουφικής γραφής και απολήξεις μυτερές) και ολόκληρο πεντάφυλλο ανθέμιο σε κύκλο με μια ιδιάζουσα επίστεψη από τριφύλλια με μορφή διαδήματος

Κουφικές Διακοσμήσεις παράδειγμα 1 Κεραμική διακοσμητική επιγραφή των Αγίων Θεοδώρων Αθηνών, 11ου αι. Διακοσμητική ταινία από τα ψηφιδωτά της Μονής της Χώρας, Κων/λη 14ος αι. Συνεχόμενες επαναλαμβανόμενες κουφικές επιγραφές, οι οποίες μπορεί να χαρακτηριστούν ως κουφικά ανθέμια διότι κάτω από τις σφηνοειδείς απολήξεις των κεραιών έχει ένα φύλλο ανθεμίου που κλίνει (γέρνει) προς τα κάτω. Η μορφή της γραφής είναι απλή κουφική, η οποία για την ευλυγισία της και σταθερότητά της μπορεί να παραλληλιστεί προς τον κομψό ρυθμό των επιγραφών των Φατιμάδων. Η μορφή της γραφής είναι απλή κουφική, η οποία για την ευλυγισία της και σταθερότητά της

Κουφικές Διακοσμήσεις παράδειγμα 2 “διακοσμείται με γεωμετρικά κοσμήματα στην τεχνοτροπία του πριονωτού, που έχουν ως αποτέλεσμα η πύλη με τα δύο τόξα να χάνει την υπόσταση της ως οικοδόμημα. Το πριονωτό κόσμημα προέρχεται από την Ανατολή, πρωτοεμφανίστηκε στην Κωνσταντινούπολη στα τέλη του 9ου αιώνα με αρχές του 10ου και διαδόθηκε με πολλές παραλλαγές. Τα γαλάζια κοσμήματα συνδυάζονται με πράσινο και ζωγραφίζονται ή κατευθείαν στην περγαμηνή ή τα κενά τους συμπληρώνονται με χρυσό. Μοιάζουν με αραβουργήματα και υποδηλώνουν ισλαμικές επιδράσεις”. Μαράβα –Χατζηνικολάου Τουφεξή-Παράσχου, 1978 Κανόνας αντιστοιχίας των ευαγγελίων κωδ. 56 της Εθνικής Βιβλιοθήκης

Επικεφαλίδα κανόνος αντιστοιχίας των Ευαγγελίων χ. φ. 70 Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων.   Το επίτιτλο αποτελείται από ένα τόξο (ζωγραφισμένο με έντονα γεωμετρικά σχήματα που συμπλέκονται συνεχόμενα μεταξύ τους), κάτω από το οποίο βρίσκεται κόσμημα (κύκλος) που περιέχει γεωμετρική σύνθεση και κάτω από αυτόν βρίσκονται 2 τυφλά τύμπανα (μάλλον στα οποία θα αναγραφούν οι τίτλοι του χειρογράφου. Δεξιά και αριστερά του τόξου υπάρχουν δύο κύκλοι, (μέσα στους οποίους απεικονίζεται σε σχήμα σταυρού) αποτελούμενοι από κουφικά τριφύλλια (τρίφυλλο άνθος). Επίσης ως επιστέγασμα της όλης σύνθεσης (στην κορυφή) δεξιά και αριστερά βρίσκονται τρίφυλλα άνθη και στο κέντρο αυτής μεγάλο αντίστοιχο δενδρύλλιο. Τα κενά της όλης διακόσμησης συμπληρώνονται εξίσου με γεωμετρικά σχήματα σφηνοειδών απολήξεων ενώ ο φόντος του όλου διακόσμου είναι σε χρυσό χρώμα.

Συμπεράσματα Καταλήγοντας θα μπορούσαμε να τονίσουμε την ύπαρξη κουφικής διακόσμησης (με στοιχεία γραμμάτων όχι πάντοτε ευδιάκριτα) στην βυζαντινή διακόσμηση με έντονα αραβουργηματικά στοιχεία. Έτσι πλέον ο βυζαντινός κουφικός διάκοσμος είναι ένα ιδιαίτερο στοιχείο της βυζαντινής διακόσμησης που πλησιάζει περισσότερο από κάθε είδος τον ισλαμικό κόσμο

ευχαριστούμε για την προσοχή σας