ΔΙΑΛΕΞΗ 3η Υγεία – Ασθένεια Ορισμοί Παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία Ανισότητα στις υπηρεσίες υγείας Εργαλεία μέτρησης της σχετιζόμενης με την Υγεία Ποιότητας Ζωής Προαγωγή της Υγείας - Πρόληψη της Ασθένειας Αγωγή Υγείας

Ορισμοί Υγείας – Ασθένειας (1/6) Είναι αλληλένδετης εννοιολογικής σημασίας (εκεί που σταματά ο όρος υγεία, αρχίζει ο ορισμός της ασθένειας) Η υγεία έχει πολυπαραγοντική διάσταση Μπορεί να καθοριστεί ποιοτικά από μία πληθώρα περιβαλλοντικών παραγόντων όπως …… το πολιτικό, κοινωνικό και το πολιτισμικό περιβάλλον, ενώ είναι εξαρτώμενη από ……. την υπόσταση του ιδίου του ατόμου, η οποία επαναπροσδιορίζει τη συμπεριφορά και την αυτοαντίληψή του για την υγεία

Ορισμοί Υγείας – Ασθένειας (2/6) Ιατρικός ορισμός της υγείας: η απουσία νόσου ή αναπηρίας (αρνητικός ορισμός) Η ανατολική κουλτούρα προσδιόρισε τον πολυδιάστατο χαρακτήρα της υγείας, συνδυάζοντας τη συνοχή του πνεύματος με το σώμα και τον τρόπο με τον οποίο αυτά επηρεάζονται από το περιβάλλον Η θετική προσέγγιση της υγείας εμπεριέχει τις έννοιες ποιότητα ζωής και ευεξία, οι οποίες συνήθως συμπεριλαμβάνουν ………… την ικανότητα να ζεις, τη δεξιότητα να διατηρείς καλή διάθεση στις διάφορες διαστάσεις της ζωής (διασκέδαση), τις αισιόδοξες προσδοκίες και τη διατήρηση μίας ιδανικής φυσικής κατάστασης

Ορισμοί Υγείας – Ασθένειας (3/6) Η έννοια της υγείας συμπεριλαμβάνει διάφορους όρους όπως τη σωματική, την ψυχική, τη συναισθηματική, την κοινωνική και την πνευματική υγεία, όπως και την υγεία του κοινωνικού περιβάλλοντος Ο επικρατέστερος εννοιολογικός προσδιορισμός της Υγείας, όπως αυτός διατυπώθηκε από τον Οργανισμό της Παγκόσμιας Υγείας (WHO) το 1947, ορίζει την Υγεία ως «την πλήρη σωματική, ψυχικο-πνευματική και κοινωνική ευεξία και όχι μόνο την απουσία ασθένειας ή αναπηρίας»

Ορισμοί Υγείας – Ασθένειας (4/6) Νόσος είναι μία οργανική διαταραχή που συνοδεύεται από την επερχόμενη συμπτωματολογία του πόνου και τα επιστημονικά ευρήματα, τα οποία και επιβεβαιώνουν την ύπαρξη αυτής Η αρρώστια αποτελεί μία διαταραχή η οποία εκφράζεται σε λειτουργικό επίπεδο και εμπεριέχει την υποκειμενική έκφραση της εμπειρίας της απώλειας της υγείας, η οποία πιθανόν να εκφράζεται με πόνο και αίσθημα δυσλειτουργίας Η ασθένεια είναι το αποτέλεσμα της αρρώστιας στις κοινωνικές εκδηλώσεις του κάθε ατόμου και της κοινωνίας ως σύνολο

Ορισμοί Υγείας – Ασθένειας (5/6) Οι σύγχρονοι ορισμοί και μοντέλα προσέγγισης των όρων υγεία-ασθένεια….. συχνά αντικατοπτρίζουν τη φιλοσοφία του διώνυμου και του ιατρικού μοντέλου προσέγγισης, που διαχωρίζουν το σώμα και το πνεύμα σε δύο λειτουργικά συστήματα Τα επικρατέστερα και πιο σύγχρονα μοντέλα προσδιορισμού της υγείας είναι 1) το βιοϊατρικό-κλινικό μοντέλο, 2) το μοντέλο του WHO και 3) το μοντέλο του περιβάλλοντος

Ορισμοί Υγείας – Ασθένειας (6/6) Σύμφωνα με το ιατρικό μοντέλο, η υγεία χαρακτηρίζεται από την απουσία ασθένειας ή αναπηρίας, τόσο όμως στο επίπεδο της σωματικής κατάστασης, όσο και στο επίπεδο της φυσιολογικής πνευματικής λειτουργίας Το μοντέλο του (WHO) συμπεριλαμβάνει μια πιο ολιστική περιγραφή των όρων υγεία-ασθένεια και στηρίζεται πάνω στους παράγοντες που επηρεάζουν τις δύο αυτές οντότητες, την κοινωνία και το περιβάλλον στα οποία τα άτομα ζουν Το μοντέλο του περιβάλλοντος ορίζει ως σωματική υγεία τη δυνατότητα διεκπεραίωσης καθημερινών αναγκών ενώ η πνευματική υγεία χαρακτηρίζεται από την ψυχολογική ευεξία, τη διάθεση για ζωή και την έλλειψη διαταραχών όπως το άγχος. Τέλος, η κοινωνική υγεία ορίζεται στα πλαίσια της συμμετοχής του ατόμου σε κοινωνικές εκδηλώσεις

Παράγοντες που επηρεάζουν την Υγεία (1/2) Εσωτερικοί παράγοντες που αφορούν την ηλικία (>ηλικία = επιρρεπείς στην ασθένεια), το φύλο (οι άνδρες έχουν καλύτερη υγεία), τη γενετική κληρονομικότητα (καρκίνος-παχυσαρκία) και την εθνικότητα (οι μετανάστες βρίσκονται σε υψηλότερο κίνδυνο για εξασθενημένη υγεία) Οι ψυχολογικοί παράγοντες (ψυχοσωματικές αντιδράσεις, αντίληψη της αυτοεκτίμησης) Γνωσιακοί παράγοντες (πνευματικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις) Ο τρόπος ζωής ενός ατόμου (διατροφικές συνήθειες, εθισμούς, όπως το κάπνισμα και το αλκοόλ)

Παράγοντες που επηρεάζουν την Υγεία (2/2) Οι εξωτερικοί παράγοντες οριοθετούν έννοιες όπως την κοινωνική τάξη (εισόδημα), την επαγγελματική ή κάποια άλλη απασχόληση (επάγγελμα), το μορφωτικό και βιοτικό επίπεδο του κάθε ατόμου και το φυσικό (κλίμα), κοινωνικό, πολιτισμικό (συμπεριφορές μέσα στην κοινωνία) και οικογενειακό περιβάλλον (παντρεμένοι – διαζύγιο)

Συμπεριφορά της υγείας Είναι το σύνολο των ενεργειών του ατόμου για να προάγει την υγεία, με στόχο την πρόληψη ή τη διάγνωση μίας ασθένειας σε πρώιμο στάδιο Σε αντίθεση, η συμπεριφορά της ασθένειας αφορά τις ενέργειες στις οποίες θα προβεί το άτομο για να καθορίσει την κατάσταση της υγείας του, όταν νοσεί, και να διαχειριστεί τα προβλήματα που απορρέουν από την ασθένεια του, αναζητώντας παράλληλα την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή Οι δείκτες της νοσηρότητας και της θνησιμότητας σε παγκόσμιο επίπεδο δείχνουν ότι κάποια κυρίαρχα νοσήματα συνδέονται άμεσα με συγκεκριμένες συμπεριφορές που αναπτύσσουν και υιοθετούν κάποια άτομα

Ανισότητα στις υπηρεσίες υγείας (1/2) Ο όρος «υγειονομική ανισότητα» αναφέρεται σε διαφοροποιήσεις στην υγεία πληθυσμιακών ομάδων, οι οποίες μπορούν να αποφευχθούν, γιατί δεν οφείλονται αποκλειστικά σε βιολογικούς παράγοντες, αλλά αφορούν μια αλληλεπίδραση «αλυσιδωτής αιτιότητας» βιολογικών, κοινωνικο-οικονομικών και πολιτιστικών φαινομένων Ο όρος «Υπηρεσίες υγείας» αφορά την φροντίδα υγείας που παρέχεται σε υγιείς πολίτες και την περίθαλψη που παρέχεται σε άτομα που έχουν υποκειμενικά ή αντικειμενικά συμπτώματα μιας νόσου

Ανισότητα στις υπηρεσίες υγείας (2/2) Ορίζεται σε τρία επίπεδα: α) Ίση πρόσβαση στη διαθέσιμη φροντίδα για ίδιες ανάγκες, που κάθε άνθρωπος πρέπει να έχει ίσα δικαιώματα στις προσφερόμενες υπηρεσίες ανεξάρτητα από το φύλο, το εισόδημα, τη φυλή, τη θρησκεία, κ.ά. β) Ίση χρήση για ίδιες ανάγκες, έτσι ώστε να μην υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ διαφόρων ομάδων του πληθυσμού που λόγω πολιτιστικών ή κοινωνικών και άλλων παραγόντων, επιλέγουν να μην κάνουν την ίδια χρήση με άλλες ομάδες γ) Ίση ποιότητα στην φροντίδα για όλους, με αποτέλεσμα κάθε άνθρωπος να απολαμβάνει τις υπηρεσίες υγείας σύμφωνα με την ανάγκη του και όχι σύμφωνα με την κοινωνική του θέση και τη δύναμη που ασκεί αυτή

Εργαλεία μέτρησης (1/2) Η μέτρηση της υγείας αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο της έρευνας και διαχρονικά βασιζόταν σε δείκτες οι οποίοι προσδιόριζαν την υγεία από την αρνητική της σκοπιά Η θνησιμότητα και η νοσηρότητα αποτέλεσαν την αρχική προσέγγιση ανάπτυξης μετρικών συστημάτων ……… μέχρι τη δεκαετία του ‘80 ώσπου διαμορφώθηκε και προσδιορίστηκε η σημαντικότητα του υποκειμενικού και της αυτο-εκτιμώμενης υγείας

Εργαλεία μέτρησης (2/2) Μετριέται κυρίως με ερωτηματολόγια τα οποία εστιάζουν ανάλογα με την περίπτωση και τα ερωτήματα του ερευνητή σε διάφορα σημεία, βασιζόμενα σε μεθόδους μέτρησης ψυχομετρικών και κλινικών πρακτικών, κοινωνικο-οικονομικών και δημογραφικών χαρακτηριστικών και σε εκτιμήσεις αποδοτικότητας των υπηρεσιών υγείας μέσα από την χρήση αυτών και την ικανοποίηση των χρηστών Υπάρχουν περισσότερα από 800 εργαλεία μέτρησης τα οποία εκτιμούν περισσότερο ή λιγότερο τις διαστάσεις της υγείας και είναι μεταφρασμένα, έγκυρα σε διάφορες χώρες συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας

Προαγωγή της Υγείας και Πρόληψη της Ασθένειας Η Αγωγή Υγείας αποτελεί μια από τις βασικότερες εκφράσεις της Προαγωγής της Υγείας Η πρόληψη των ασθενειών περιλαμβάνει τη λήψη και εφαρμογή μέτρων που αναφέρονται όχι μόνο στην παρεμπόδιση της εμφάνισης νόσου, αλλά επίσης και στην αναστολή της εξέλιξης της και την μείωση των συνεπειών της, από τη στιγμή που έχει εμφανιστεί Η ανάπτυξη, ο σχεδιασμός, η οργάνωση και η υλοποίηση προγραμμάτων πρόληψης (πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς) εκφράζει τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτικές υγείας που αποσκοπούν στην προστασία της υγείας των πολιτών Ο ρόλος του επαγγελματία υγείας εστιάζει στην παρακίνηση, την υποστήριξη και την εκπαίδευση

Δημόσια Υγεiα (1/2) Δημόσια Υγεία (Public Health) ορίζεται η εφαρμοζόμενη από το κράτος πολιτική πρόληψης, η οποία έχει ως σκοπό την προφύλαξη του πληθυσμού από οποιαδήποτε νοσηρή κατάσταση, την καλυτέρευση των συνθηκών υγιεινής και τη βελτίωση των σωματικών και πνευματικών ικανοτήτων

Δημόσια Υγεiα (2/2) Η παροχή υπηρεσιών δημόσιας υγείας αναφέρεται τόσο στην πρωτογενή όσο και στη δευτερογενή πρόληψη και περιλαμβάνει: Αγωγή υγείας και ενημέρωση του πληθυσμού ως προς τη συμπεριφορά του σε σχέση με τη διατροφή, το κάπνισμα, την κατανάλωση οινοπνευματωδών κ.ά. Διενέργεια εμβολιασμών (παιδιών, ενηλίκων) Προσυμπτωματικό έλεγχο (check-up) Παροχή υπηρεσιών οδοντιατρικής περίθαλψης Έλεγχο της καταλληλότητας των τροφίμων και του νερού Έλεγχο της δημόσιας και περιβαλλοντικής υγιεινής Προσχολική και σχολική υγιεινή Παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών σε θέματα οικογενειακού προγραμματισμού και πρόληψης σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων Προγεννητική φροντίδα και ευγονική συμβουλευτική Παρακολούθηση και εκπαίδευση των εγκύων Πρόληψη και αντιμετώπιση χρόνιων και ενδημικών νοσημάτων Υγιεινή στους χώρους εργασίας Διεξαγωγή επιδημιολογικών ερευνών

Πρόληψη (1/2) Η πρόληψη των ασθενειών περιλαμβάνει τη λήψη και εφαρμογή μέτρων που αναφέρονται όχι μόνο στην παρεμπόδιση της εμφάνισης νόσου, όπως συμβαίνει με τη μείωση των παραγόντων κινδύνου, αλλά επίσης και στην αναστολή της εξέλιξης της και την μείωση των συνεπειών της, από τη στιγμή που έχει εμφανιστεί

Πρόληψη (2/2) Διακρίνεται σε: Πρωτογενή: Αναφέρεται σε μέτρα που στοχεύουν στην αναστολή της επίδρασης αιτιολογικών παραγόντων κάποιων παθήσεων ή στην ισχυροποίηση της άμυνας του οργανισμού, προκειμένου να μην υπάρξει κλινική εκδήλωση της νόσου με σημεία, συμπτώματα και εργαστηριακά ευρήματα (εμβολιασμοί) Δευτερογενή: Αναφέρεται σε μέτρα που εφαρμόζονται αφού έχουν ξεκινήσει οι παθογενετικοί μηχανισμοί της νόσου, με στόχο τη διάγνωση πριν την κλινική εκδήλωση της νόσου ή τη διάγνωση σε πρώιμο στάδιο προκειμένου να ανασταλούν ή να αναστραφούν οι παθογενετικοί μηχανισμοί, να ανασταλεί η κλινική εκδήλωση της νόσου ή να ελεγχθεί πλήρως πριν την εμφάνιση μη αναστρέψιμων βλαβών (προσυμπτωματικός έλεγχος) Τριτογενή: Αναφέρεται σε μέτρα που λαμβάνονται, αφού έχει εκδηλωθεί η νόσος με στόχο τη θεραπεία της ή τον έλεγχο της εξέλιξής της

Προαγωγή της Υγεiας Ο Π.Ο.Υ. (1986) ορίζει την προαγωγή της Υγείας «…ως τη διαδικασία που παρέχει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να αυξήσουν τον έλεγχο πάνω στην υγεία τους και να την βελτιώσουν. Η ενημερωμένη συμμετοχή είναι απαραίτητη, τόσο σε επίπεδο ατόμου, όσο και σε επίπεδο κοινότητας. Επιπλέον αναφέρει ως τρεις βασικούς στόχους της την αναβάθμιση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, την ενίσχυση των ευρύτερων παραγόντων που επιδρούν θετικά στην ανθρώπινη υγεία και την υιοθέτηση υγιεινών στάσεων και συμπεριφορών …»

Στρατηγικές Προαγωγής Υγείας Τρεις βασικές στρατηγικές: Η πολιτική και κοινωνική βούληση για την αντιμετώπιση των θεμάτων που αφορούν στην υγεία του πληθυσμού Η ενδυνάμωση όλων των ανθρώπων προκειμένου να αξιοποιήσουν το σύνολο των δυνατοτήτων τους υπέρ του επιπέδου υγείας τους Η διαμεσολάβηση για τη γεφύρωση των διαφορετικών πεδίων ατομικής και κοινωνικής δράσης, προς όφελος της υγείας του πληθυσμού. Αυτές οι στρατηγικές ενισχύονται από τις πέντε περιοχές δράσης: 1. Την ανάπτυξη πολιτικών που προάγουν την υγεία 2. Τη δημιουργία υποστηρικτικού για την υγεία περιβάλλοντος 3. Την ενίσχυση της κοινοτικής δράσης για την υγεία 4. Την ανάπτυξη των δυναμικών του ατόμου 5. Τον επαναπροσδιορισμό των στόχων των υγειονομικών υπηρεσιών

Αρχές προαγωγής υγείας Της επικέντρωσης στο σύνολο του πληθυσμού μέσα στα πλαίσια της καθημερινής ζωής και όχι στο ατομικό συμφέρον μεμονωμένων ατόμων (τα άτομα καθίστανται ικανά να αναλάβουν αυθόρμητα ή οργανωμένα, υπεύθυνη δράση για την υγεία τους) Της στενής συνεργασίας των υπηρεσιών υγείας και της ενίσχυσης αυτών Της χρήσης κάθε διαθέσιμης μεθόδου ή τρόπου επικοινωνίας και προσέγγισης του πληθυσμού συμπεριλαμβανομένου της εκπαίδευσης, νομοθετικών παραγόντων, φορέων (θεσμικών, οικονομικών, κα) Της ουσιαστικής και αποτελεσματικής συμμετοχής του πληθυσμού, που προϋποθέτουν την άμεση κατανόηση των προς συζήτηση θεμάτων Της αποδέσμευσης της Προαγωγής Υγείας από τα στενά πλαίσια της κλασσικής ιατρικής

Αγωγή Υγείας Δραστηριότητα που παρέχει γνώσεις υγείας και μπορεί να προκαλέσει αλλαγές στον τρόπο σκέψης, στις πεποιθήσεις ή στάσεις, στη συμπεριφορά και στον τρόπο ζωής, καθώς και να διευκολύνει την απόκτηση δεξιοτήτων Η Αγωγή Υγείας δεν είναι μια απλώς μια ενημέρωση σε θέματα υγείας αλλά μια οργανωμένη εκπαιδευτική διαδικασία Δεν παρέχει μόνο γνώση και πληροφορίες αλλά αξιοποιεί την δυναμική του κάθε ατόμου αλληλεπιδρώντας μαζί του Δεν προσπαθεί να επιβάλλει απόψεις αλλά επιδιώκει την ελεύθερη επιλογή και την ή μη υιοθέτηση υγιών στάσεων και συμπεριφορών

Στόχοι Αγωγής Υγείας Ευαισθητοποίηση (συνειδητοποίηση του προβλήματος) Παροχή γνώσεων (ενίσχυση του ατόμου με γνώση) Ιεράρχηση αξιών (διαμόρφωση και τροποποίηση των αξιών που αφορούν στην υγεία) Αλλαγή πεποιθήσεων και στάσεων Λήψη αποφάσεων Τροποποίηση συμπεριφοράς (υιοθέτηση της απόφασης και ενσωμάτωσης της ως τρόπο ζωής) Αλλαγή περιβάλλοντος (τροποποίηση των παραγόντων εκείνων του περιβάλλοντος που διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά)

Μέθοδοι Αγωγής Υγείας Οι πιθανότητες για αποτελεσματική μάθηση αυξάνονται όταν, χρησιμοποιείται ποικιλία αισθήσεων Οι άνθρωποι συγκρατούν περίπου το 10% απ’ όσα διαβάζουν, 20% από τα ακουστικά ερεθίσματα, 30% από τα οπτικά ερεθίσματα, 50% από τα οπτικοακουστικά, 70% απ’ ό,τι συζητάνε και 90% απ’ ότι βιώνουν και συζητάνε Τα προγράμματα Αγωγής Υγείας διαμορφώνονται σύμφωνα με τα εξής βασικά μοντέλα: το γνωστικό το συναισθηματικό το ψυχοκοινωνικό Διαλέξεις, ενημερωτικά φυλλάδια, βιντεοταινίες, αφίσες, άρθρα, Μ.Μ.Ε και διαδίκτυο, συζήτηση, έρευνα (ερωτηματολόγια), προβολής βίντεο, διαφανειών, συνεδρίες ερωτήσεων-απαντήσεων

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ