Αναστασία Μιχ. Πάπαρη ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ & Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Αναστασία Μιχ. Πάπαρη Δρ Αρχιτέκτων - Πολεοδόμος Europolis

Έννοιες, Ορισμοί, Εκδοχές, Φυσιογνωμία, Περιεχόμενο, Αποφθέγματα 5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Έννοιες, Ορισμοί, Εκδοχές, Φυσιογνωμία, Περιεχόμενο, Αποφθέγματα Β. ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Συνθήκες, Στρατηγικές, Γ. Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Χρονολογικό Οδοιπορικό 1985 -2017, Αθήνα 1985, Χωρικά Οφέλη – Αστικές & Αρχιτεκτονικές Υποδομές / Αστικές Αναπλάσεις

Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ- Αποφθέγματα Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ- Αποφθέγματα 5 7 «Πολιτισμός είναι το εκχύλισμα της ψυχής του ανθρώπου» Ελ. Γλύκατζη – Αρβελέρ «Πολιτισμός (culture) είναι το κινούμενο δάκτυλο, που καταγράφει τον προορισμό της προόδου (civilization)» R. Palmer «Η συνείδηση της πολιτιστικής ταυτότητας είναι όρος ‘εκ των ων ουκ άνευ’ για την κατανόηση του πολιτισμού των άλλων» «Πολιτισμός δεν είναι μόνο η φιλοκαλία και η ενασχόληση με τις καλές τέχνες, αλλά και ο μέσος όρος των επιτευγμάτων του καθ’ ημέραν βίου» Ευ. Βενιζέλος

Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ- Έννοιες 5 7 The Concise English Dictionary: Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ- Έννοιες 5 7 The Concise English Dictionary: Κατάσταση πνευματικής και καλλιτεχνικής ανάπτυξης Παλαιότερος ορισμός: Καλλιέργεια εδάφους / φυτού Διαφωτισμός: Έργο μέσω του οποίου ο άνθρωπος βελτιώνεται Herder (Γερμανία, 19ο αι.): Ο πολιτισμός διαμορφώνεται από τα μείζονα συλλογικά και διακριτά χαρακτηριστικά ενός λαού.

Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Έννοιες (συν.) «Τα πάντα είναι πολιτισμός» Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Έννοιες (συν.) 5 7 Πολιτισμός: Πολλοί ορισμοί και ερμηνείες- Διαπερνά κάθε μορφή ατομικής και συλλογικής δραστηριότητας «Τα πάντα είναι πολιτισμός» Επιστήμες – Άμεση σχέση: Ανθρωπολογία, Γεωγραφία, Κοινωνιολογία Επιστήμες – Έμμεση σχέση: Αρχιτεκτονική, Πολεοδομία Έννοια με διαδρομή αιώνων, με μεγάλη σχέση με την ιστορική εξέλιξη του ανθρώπου, πνευματικός ≠ υλικός πολιτισμός

Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – Ορισμοί (συν.) Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – Ορισμοί (συν.) 5 7 Αρχαία – Βυζαντινή γραμματεία: Η συμπεριφορά του πολίτη μέσα στο περιβάλλον της πόλης ως μορφής κοινωνικής ζωής. Γρηγόριος o Νύσσης (4ος αι. μ. Χ.): Ο πολιτισμός = αστική ζωή (με τη σοβαρή, αλλά και την ‘αστεία’ (αστική) πλευρά του) Δίδυμος ο Τυφλός (4ος αι. μ. Χ.): Συμπεριφορά στο πλαίσιο της συμβίωσης και της αμοιβαίας κοινωνικής αλληλ-επίδρασης Σύνολο ηθικών αξιών και κριτηρίων συμπεριφοράς, που συμβάλλουν στην αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων (δικαιοσύνη, φιλία, ισότητα, ευσέβεια, αβρότητα τρόπων, πνευματική καλλιέργεια).

Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – Ορισμοί (συν.) Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – Ορισμοί (συν.) 5 7 Διαφωτισμός: Συνείδηση του πολίτη (Montesquieu) και ευδαιμονία Νέα Ελληνική γραμματεία: Απώλεια τριών χαρακτηριστικών: α) ενασχόληση με τα κοινά (προαγωγή της πολιτικής φύσης του ανθρώπου), β) απαξίωση της ‘κωμικής’ πλευράς του (‘αστείος’) και γ) έμφαση στα δεδομένα και τα προϊόντα της υλικής ανάπτυξης των κοινωνιών (π.χ., τεχνολογία, γαλ. civilization).

Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Ορισμοί (συν.) Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Ορισμοί (συν.) 5 7 Κοραής (1804): Οργανωμένη κοινωνική ζωή, βασισμένη στην αλληλεξάρτηση των πολιτών (πόλη # χωριό), στη μάθηση (‘φωτισμός’) και την πνευματική καλλιέργεια, συναφής προσέγγιση με την αρχαιοελληνική γραμματεία. Οι Έλληνες δεν χρειάζονται ‘εκπολιτισμό’, αλλά ‘αναβίωση’ του πολιτισμού τους Η πόλη ως το πρότυπο ισότιμης συμβίωσης και συνύπαρξης των ανθρώπων με πνευματικά, ηθικά και αισθητικά χαρακτηριστικά

Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Ορισμοί (συν.) Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Ορισμοί (συν.) 5 7 Weber: Διάκριση του ΠΜ σε ‘υλικό’ και ‘πνευματικό’ Comte: Ελεγχόμενη πορεία του σχεδιασμού της κοινωνίας Levi-Strauss: Φύση: ‘τυχαιότητα’ ≠ Πολιτισμός: οργάνωση και κανόνες Tylor & Morgan: Εξελικτικά στάδια του Πολιτισμού Sumner, Ward, Woodbury: Η ιστορική ανάπτυξη ως πρόοδος προς τον εξορθολογισμό Durkheim: ‘μηχανική’ και ‘οργανική’ αλληλεγγύη Boas, Benedict, Mead: ‘Πολιτιστική ιστορία’

Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Ορισμοί (συν.) Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Ορισμοί (συν.) 5 7 Sprengler, Toynbee: Η ιστορία σε κύκλους Childe: Αστυακή επανάσταση: ο πολιτισμός ως αποτέλεσμα της παραγωγής πλεονασμάτων – πρωταρχική συσσώρευση αγαθών – και σειράς συνδυασμένων κοινωνικών και τεχνολογικών αλλαγών. White, Steward, Sahlins, Service: Η εξέλιξη ως αποτέλεσμα της εφευρετικότητας και ανακάλυψης, του ιστορικού τυχαίου, του πολιτιστικού δανεισμού κ. ά.

Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Ορισμοί (συν.) Μετα-βιομηχανικός αστικός πολιτισμός: Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Ορισμοί (συν.) 5 7 Hofstede : Η πυραμίδα του πολιτισμού, της ανθρώπινης φύσης και της προσωπικότητας Trompenaar: Το ‘κρεμμύδι’ (απόλυτες αλήθειες, αξίες / κανόνες και αποτελέσματα) Williams: Ένας ιδιαίτερος τρόπος ζωής, έκφραση ενός ιδιαίτερου τρόπου ζωής και μια μέθοδος ανασύνταξης ενός ιδιαίτερου τρόπου ζωής Μετα-βιομηχανικός αστικός πολιτισμός: Από ένα ανθρωπο-κεντρικό /κοινωνικο-κεντρικό σε ένα καθολικό πρότυπο αντίληψης, κατανόησης & διαχείρισης του κόσμου - Ένα διευρυμένο και ανεκτικό κοινωνικό σύστημα (πολυ-πολιτισμικότητα)

Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Ορισμός UNESCO & Ε.Ε. 5 5 7 7 Το σύνολο των πνευματικών, υλικών, διανοητικών και αισθητικών παραγόντων μιας κοινωνίας: Περιλαμβάνει, εκτός από τα γράμματα και τις τέχνες, τους τρόπους διαβίωσης, τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, τα συστήματα αξιών, τις παραδόσεις και τις πεποιθήσεις. Πολυσύνθετο πλέγμα σχέσεων διαμέσου συλλογικής σκέψης και μνήμης και ένα πλέγμα συμβόλων και κληρονομιών, που συνδέουν τις γενιές μεταξύ τους. Περιλαμβάνει τον επίσημο και λαϊκό πολιτισμό, δεν περιορίζεται στην πολιτισμική κληρονομιά, αλλά εμπλουτίζεται από τη δημιουργικότητα και τη μνήμη. Γονιμοποιείται από τις έξωθεν πολιτισμικές επιδράσεις.

Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Σχεδίασμα Ορισμού Α. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Σχεδίασμα Ορισμού 5 5 7 7 Συσσωρευμένη εμπειρία γνώσεων και πρακτικών Το αρθρωμένο σύνολο των πνευματικών, διανοητικών, υλικών, τελετουργικών και αισθητικών παραγόντων μιας κοινωνίας, που συμβάλλουν παιδευτικά στη συγκρότηση της προσωπικότητας του ανθρώπου Συνισταμένη (Π/κών & π/κών) εκφράσεων & τάσεων Κατάσταση, ειδική στάση, συνείδηση (κοινωνία, ταυτότητα, πολιτιστική κληρονομιά, αρχιτεκτονική, συλλογικά κεκτημένα, ιστορικά ‘παραδείγματα’, π.χ., Διαφωτισμός, Μοντερνισμός) Ένα σύστημα αξιών και ένας τρόπος ζωής, μια έκφραση ενός τρόπου ζωής και μια μέθοδος ανασύνταξης ενός ιδιαίτερου τρόπου ζωής Επίσημος & λαϊκός πολιτισμός (δημιουργικότητα, μνήμη) Εξελιξιμότητα & εξωστρέφεια Καθολικό πρότυπο για τον κόσμο

A. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Εκδοχές (συν.) 5 7 Πολιτιστικές / πολιτισμικές Εκδοχές (P. Bourdieu) ‘Επίσημη’ εκδοχή (legitimate) * Ο Πολιτισμός ‘εκ των άνω’ , Πολιτισμός με ‘Π’ (πολιτιστική πολιτική / παραγωγή) – Π.Π.Ε. ‘Μεσοαστική’ Εκδοχή (legitimizable) ‘Aνεπίσημη’ ή Αυθόρμητη Εκδοχή * Ο πολιτισμός ‘εκ των κάτω’, πολιτισμός με ‘π’ (πολιτισμική δημιουργία – μοναδικότητα / αυθεντικότητα) - συμβολή στη συλλογική μνήμη και την κοινωνική συνοχή – Π.Π.Ε.

A. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – Φυσιογνωμία και Περιεχόμενο 5 7 Ψ Χ: ΄δάνεια’ & ‘αντι-δάνεια’ στοιχεία Ψ: παράδοση / νεωτερισμός Για σφαιρική & συγκριτική προσέγγιση μιας πολιτισμικής / πολιτιστικής οντότητας: συνδυασμένη ανάλυση και στους δύο άξονες, Χ & Ψ X παλιό νέο εντόπιο ξένο διαχρονία συγχρονία

Β. ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – Αποφθέγματα Β. ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – Αποφθέγματα 5 7 «Αν θα έπρεπε να ασχοληθώ ξανά με την ενοποίηση της Ευρώπης, θα άρχιζα από τον πολιτισμό της» Jean Monnet «Είναι ανάγκη να ακουσθεί η φωνή μας τόσο δυνατά, όσο και η φωνή των τεχνοκρατών. Ο πολιτισμός, η τέχνη και η δημιουργικότητα δεν είναι λιγότερο ενδιαφέροντα από την τεχνολογία, το εμπόριο, την οικονομία» Μελίνα Μερκούρη

5 3 7 Συνειρμοί με τη λέξη ‘πολιτισμός’ στην Ευρώπη των 27 39% 24% 24% Συνειρμοί με τη λέξη ‘πολιτισμός’ στην Ευρώπη των 27 Ποσοστιαία αναλογία (%) Τέχνες (θεάματος, θέασης – αρχιτεκτονική, ζωγραφική, εκθέσειςκλπ.) Παραδόσεις, γλώσσες, συνήθειες ή πολιτιστικές Κοινότητες Λογοτεχνία, ποίηση, σενάριο, συγγραφείς Εκπαίδευση και οικογένεια (ανατροφή) Γνώση και επιστήμη (έρευνα) Τρόποι ζωής και συμπεριφορές Τεχνικός Πολιτισμός (Δυτικός, Ασιατικός, Αφρικανικός, κλπ.) Ιστορία Μουσεία Αναψυχή, Αθλητισμός, Ταξίδια, Διασκέδαση Αξίες και δοξασίες (συμπεριλαμβανομένης της φιλοσοφίας και της θρησκείας) Δεν ενδιαφέρομαι, δεν είναι για μένα Πολύ ελιτίστικο, σνομπ, βαρετό (αρνητικά πράγματα) Άλλο 7 39% 24% 24% 20% 18% 18% 13% 13% 11% 9% 9% 2 1 7%

Β. Ευρωπαϊκός πολιτισμός: Μήτρα του Δυτικού Πολιτισμού 5 7 Β. Ευρωπαϊκός πολιτισμός: Μήτρα του Δυτικού Πολιτισμού Χαρακτηριστικά: συνασπισμοί (π.χ., ΕΟΚ, ΕΕ), επεκτάσεις, ανθεκτικότητα, ποικιλομορφία, ‘πνεύμα ελεύθερης κριτικής με ιδανικά χωρίς όρια’ (Trichet), αναγέννηση μέσα από τη φιλοσοφία, ένα κοινό ευρωπαϊκό απόθεμα Ευρ-ώπη: ευρύς + οράω – ορώ) ‘Ενότητα μέσα από την πολυμορφία’, αρχικά motto του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης και κατόπιν της Ε.Ε. Διακριτική παρουσία της Ε.Ε. στα πολιτιστικά πράγματα των χωρών – μελών της

Β. Ευρωπαϊκός Πολιτισμός - Συνθήκες 5 Β. Ευρωπαϊκός Πολιτισμός - Συνθήκες 7 E.E.: Άρθρο 151 της Συνθήκης του Άμστερνταμ (& άρθρο 128 της Συνθήκης του Maastricht): «Η Κοινότητα συνεισφέρει στην ανάπτυξη του πολιτισμού των χωρών – μελών, σεβόμενη την εθνική και περιφερειακή πολυμορφία και ταυτόχρονα προβάλλοντας την κοινή πολιτιστική κληρονομιά». UNESCO: «Για την Προστασία και την Προώθηση της Πολυμορφίας της Πολιτιστικής Έκφρασης», η UNESCO «είναι ενήμερη πως η πολιτιστική πολυμορφία διαμορφώνει μια κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας που θα πρέπει να θεραπεύεται και να διατηρείται προς όφελος όλων». (UNESCO, Universal Declaration on Cultural Diversity, Paris, 2 Νοεμβρ. 2001)

Β. Ευρωπαϊκός Πολιτισμός - Στρατηγικές 5 Β. Ευρωπαϊκός Πολιτισμός - Στρατηγικές 7 Χώρες – Μέλη (Ν. Μουζέλης): 4 στρατηγικές πολιτιστικής ένταξης: * στρατηγική της περιχαράκωσης * μονολογική στρατηγική * στρατηγική του συγκρητισμού * πολυλογική ή επικοινωνιακή στρατηγική Ε.Ε. (L. Bekemans): Σύγκλιση (convergence) και διαφορετικότητα ή πολυμορφία (diversity): Δημιουργία ισορροπίας στις ευρωπαϊκές κοινωνίες: οι τάσεις σύγκλισης να συντελούν στη δημιουργία ενός κοινού πεδίου, που να επιτρέπει σε κάθε περιφέρεια να βιώσει τη διαφορετικότητά της. Πολυ-πολιτισμικότητα ≠ πλειο-πολιτισμικότητα ≠ δια-πολιτισμικότητα.

Γ. Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης Χρονολογικό Οδοιπορικό 1985 – 2017 2014: Riga, Umea, 2015: Mons, Plzen, 2016: Wroclaw & Donostia – San Sebastian , 2017: Aarhus & Πάφος, Σ=56 πόλεις

Τελετή Έναρξης στην Ακρόπολη Ελληνικές ρίζες (Μελίνα Μερκούρη) Γ. Αθήνα 1985 – Πρώτη Π. Π. Ε. – Τελετή Έναρξης στην Ακρόπολη Ελληνικές ρίζες (Μελίνα Μερκούρη)

Γ. Χωρικά Οφέλη – Οι Αστικές & Αρχιτεκτονικές Υποδομές / Αναπλάσεις 5 Γ. Χωρικά Οφέλη – Οι Αστικές & Αρχιτεκτονικές Υποδομές / Αναπλάσεις (Έρευνα Palmer & Rae Report κ. ά.) Πρώτα στη λίστα των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων Η πλέον ορατή και μακροπρόθεσμη πτυχή του θεσμού (LEGACY) Βελτίωση της Εικόνας και της Ελκυστικότητας – Η Πόλη στον χάρτη των Ευρ/κών Προορισμών Χαρτογράφηση και Βελτίωση Γενικών και Ειδικών Υποδομών για πολιτιστικές χρήσεις - Απόκτηση νέων – Μείζονες Αστικές Αναπλάσεις Ανάδειξη της Αστικής και Αρχιτ/κής Ταυτότητας