ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΕΤΡΙΝΩΝ ΓΕΦΥΡΙΩΝ 4ο ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΕΤΡΙΝΩΝ ΓΕΦΥΡΙΩΝ Γκάντζος Γαβριήλ /Αναστασόπουλος Βασίλης /Αναγνωστοπούλου Καλλιόπη/ Γεωργιτσόπους Σπύρος /Ιατρίδης Γιάννης 2015

Η γέφυρα και η ιστορία της Ένα από τα πρώτα προβλήματα που αντιμετώπισε ο άνθρωπος για την επιβίωσή του ήταν κυρίως η υπερπήδηση των υδάτινων εμποδίων Από την προϊστορική εποχή υπήρχε η ανάγκη της μετακίνησης και τα ποτάμια, οι χείμαρροι ακόμα και τα μικρά ρεύματα την δυσκόλευαν πολύ. Έπρεπε να βρεθεί μια λύση. Και η λύση αυτή ήταν η γέφυρα.

Οι πρώτες τεχνητές γέφυρες κατασκευάστηκαν από τον άνθρωπο από υλικά που παρείχε η φύση με δύο τρόπους: α) με την τοποθέτηση μεγάλων, επίπεδων λίθων, πάνω από τις φυσικές ροές. β) με μεγάλους κορμούς δέντρων, που γεφύρωναν μικρά ρεύματα. Και οι δύο τρόποι παρείχαν ιδιαίτερα περιορισμένες δυνατότητες.

Γρήγορα οι άνθρωποι αντιλήφθηκαν ότι η πλέξη των φυσικών σχοινιών μπορούσε να οδήγησε στην κατασκευή των πρώτων κρεμαστών γεφυρών.

Σχετικά σύντομα θα έγινε αντιληπτό ότι η τοποθέτηση δύο ή και περισσοτέρων κορμών δεμένων μεταξύ τους με σχοινιά έδινε μια πολύ πιο αποτελεσματική κατασκευή.  

Η ιστορία της γέφυρας στην Ελλάδα Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές γέφυρες και γεφύρια από την αρχαιότητα από τον μινωικό και τον μυκηναϊκό πολιτισμό. Μέχρι τον 19ο αιώνα, το μόνο εφικτό αλλά λειτουργικό τεχνικό έργο που μπορούσε να κατασκευάσει ο ασπούδαστος μάστορας της εποχής εκείνης για να δώσει τη λύση στο συγκοινωνιακό πρόβλημα ήταν ένα πέτρινο γεφύρι, μονότοξο, δίτοξο ή πολύτοξο.

Από τις αρχές του 19ου αιώνα, χρησιμοποιήθηκε στη γεφυροποιία και ο σίδηρος. Περίπου στο τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου ένα νέο υλικό χρησιμοποιήθηκε: το οπλισμένο σκυρόδεμα. Το υλικό αυτό και η χρονικά παράλληλη εμφάνιση και ανάπτυξη του αυτοκινήτου έδωσαν νέες σημαντικές δυνατότητες κατασκευής γεφυρών.

Τα κύρια στοιχεία μιας γέφυρας α) το κατάστρωμα, β) ο φορέας, γ) τα βάθρα

Θεμέλια βάθρων γεφυρών   Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο αλλά και πρόβλημα είναι η σωστή θεμελίωση των βάθρων των γεφυρών. Τα θεμέλια έχουν σκοπό να μεταφέρουν τα φορτία της όλης κατασκευής στο έδαφος κατανέμοντάς τα.

Σχεδιασμός και υπολογισμός των γεφυρών Η ανάπτυξη της γεφυροποιίας δεν έγινε, βέβαια, χωρίς αστοχίες. Περιώνυμες κατασκευές κατέρρευσαν από την ανεπάρκεια γνώσης των υλικών και της συμπεριφοράς τους ή της αντοχής τους στο χρόνο, ή τον συνδυασμό καταπονήσεων και χρόνου.

Η δόμηση μιας πέτρινης γέφυρας Ισοδομική δόμηση Δόμηση με οριζόντιες και ισοϋψείς στρώσεις λίθων (Αραδωτό χτίσιμο). Εκφορική δόμηση Κάθε οριζόντιος λίθος προεξέχει λίγο. Τοξωτή δόμηση Είναι η ακτινωτή τοποθέτηση λίθων που ισαπέχουν από το νοητό κέντρο του ημικυκλικού τόξου.

Πέτρινα γεφύρια συναντάμε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα Πέτρινα γεφύρια συναντάμε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Τα Ηπειρώτικα Πέτρινα Γεφύρια όμως αποτελούν τα κυριότερα δείγματα αρχιτεκτονικής πέτρινων γεφυριών. Αυτό συμβαίνει προφανώς λόγω της γεωμορφολογίας, διότι το μεγαλύτερο μέρος της είναι ορεινό με αρκετά χωριά και πολλά ποτάμια και έπειτα λόγω των αναγκών μετακίνησης των κατοίκων.

Υπήρχε λοιπόν επιτακτική ανάγκη ζεύξης των ποταμών για την κίνηση των εμπορικών καραβανιών, των κατοίκων, των μαστόρων αλλά και των κοπαδιών. Τα γεφύρια κατασκευάστηκαν λοιπόν για λόγους καθαρά κυκλοφοριακούς, επειδή όλη η περιοχή της Ηπείρου διατρέχεται από ποτάμια, τα οποία το χειμώνα γίνονται πολύ άγρια και ορμητικά.

Θεμελίωση πέτρινων γεφυριών Τα γεφύρια τοποθετούνται στα σημεία όπου το ποτάμι στενεύει και υπάρχουν πολλά και στέρεα βράχια.

Χτίσιμο πέτρινων γεφυριών Χτίσιμο πέτρινων γεφυριών   Η πέτρα,  πρέπει να είναι ομοιογενής, συμπαγής και ανθεκτική, να μην έχει ρωγμές και να μην αποσαθρώνεται με το νερό ή τον αέρα. Στην Ήπειρο χρησιμοποιείται κυρίως σχιστόλιθος, πέτρωμα που αφθονεί στην περιοχή. Ως συνδετικό κονίαμα χρησιμοποιείται το κουρασάνι. Βασικά συστατικά του είναι ο σβησμένος ασβέστης, το νερό, το χώμα και το κεραμίδι. Συχνά στο μίγμα προστίθεται και ελαφρόπετρα, ξερά χόρτα, ασπράδια αυγών και τρίχες ζώων, τα οποία λειτουργούν ως ενισχυτικές ίνες. Για την κατασκευή, αρχικά στήνεται ο ξυλότυπος.

Στην κορυφή του τόξου τοποθετείται η πέτρα «κλειδί». Το χτίσιμο ξεκινά ταυτόχρονα και από τις δύο πλευρές, της βάσης του γεφυριού, και προχωρά σταδιακά προς την κορυφή, διαμορφώνοντας το τόξο. Στην κορυφή του τόξου τοποθετείται η πέτρα «κλειδί». Στη συνέχεια χτίζεται το γέμισμα του γεφυριού, επάνω στο τόξο, το οποίο γίνεται από ξηροδομή. Το γεφύρι κατασκευάζεται έτσι ώστε να αντέχει στην πίεση του νερού.

Οι ηπειρώτες κατασκευαστές πέτρινων γεφυριών Τα γεφύρια χτίζονται από συντεχνίες Ηπειρωτών μαστόρων, ειδικές στην κατασκευή γεφυριών. Τα μπουλούκια που κατασκεύαζαν γεφύρια ονομάζονταν κιοπρουλήδες . Είχαν δική τους γλώσσα τα  κουδαρίτικα, για να προφυλάσσουν την τέχνη τους, και αυστηρές ιεραρχίες μέσα σε αυτά. Επικεφαλής της ομάδας ήταν ο πρωτομάστορας ή κάλφας (= πρακτικός αρχιτέκτονας), ο οποίος έπρεπε να βρει τη δουλειά και να σχεδιάσει την κατασκευή. Τα μυστικά της τέχνης πέρναγαν από πατέρα σε γιο.

Γεφύρια και προλήψεις   Το χτίσιμο ενός γεφυριού ήταν δύσκολο έργο και συχνά πολλά γεφύρια καταστρέφονταν και τα έφτιαχναν από την αρχή. Αυτό γεννούσε το φόβο και την αγωνία στους μαστόρους, απέναντι στο απρόοπτο και το άγνωστο. Έτσι, δεν είναι αφύσικο το γεγονός ότι οι κατασκευές γεφυρών συνδέθηκαν με θρύλους, θυσίες ή και ανθρωποθυσίες για να στεριώσει το πολυπόθητο γεφύρι. Το γεφύρι της Άρτας είναι ίσως το γνωστότερο από όλα, εξαιτίας του θρύλου της θυσίας της γυναίκας του Πρωτομάστορα, που είναι συνδεδεμένος μαζί του.

Κοινά χαρακτηριστικά των πέτρινων γεφυριών   Το κοινό τους χαρακτηριστικό είναι τα υλικά δόμησης και η εκπληκτική τους αρμονία με το φυσικό τους περιβάλλον, είναι σαν μια προέκταση της φύσης, τόσο τέλεια εναρμονισμένα μέσα σε αυτήν. Έχουν πλαστικότητα και ραδινές αναλογίες που τα κάνουν μοναδικά και πολλές φορές «αόρατα» μέσα στη φύση.

Η κατασκευή τέτοιων γεφυριών έχει σταματήσει από το 1940 και η πολύπλοκη αυτή τέχνη έχει ήδη περάσει στη λήθη. Οι πέτρινες τοξωτές κατασκευές έχουν χαρακτηριστεί από τους ειδικευμένους επιστήμονες ως μια από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις της αρχιτεκτονικής για τον προβιομηχανικό άνθρωπο και ως τον πρώτο μεγάλο σταθμό στην εξελικτική πορεία της παγκόσμιας γεφυροποιίας.

ΤΕΛΟΣ