ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ Α΄ Μέρος 3ο: Ομάδες Συμφερόντων, Σχέσεις Πολιτικών Κομμάτων – Ομάδων Συμφερόντων και Διαμόρφωση Δημόσιων Πολιτικών Καθηγ. Κ. Α. Λάβδας/ Draft/ Not for citation

Πολιτικά κόμματα (ορισμός, τυπολογίες) Οργανωμένα συμφέροντα / ομάδες συμφερόντων (ορισμός, τυπολογίες)

Σε ορισμένες δημοκρατίες, τα κόμματα προβλέπονται (και σε ένα βαθμό ρυθμίζονται) από τα συντάγματα Π.χ. Ελλάδα, άρθρο 29 Σ Σε άλλες, θεωρούνται οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών (ειδικά ρυθμιζόμενες)

Μονοκομματικής κυριαρχίας [καθεστωτική διαχωριστική γραμμή] Κομματικά συστήματα: Μονοκομματικής κυριαρχίας [καθεστωτική διαχωριστική γραμμή] Δικομματικής κυριαρχίας Πολυκομματικά (βλ. Θ. Διαμαντόπουλος, Το Κομματικό Φαινόμενο)

Σχέσεις μεταξύ πολιτικών κομμάτων & ομάδων συμφερόντων: Ι. ανεξάρτητη καταγωγή, συνεργασία ΙΙ. ανεξάρτητη καταγωγή, επικυριαρχία ΙΙΙ. ανεξάρτητη καταγωγή, απόσταση IV. διαμόρφωση ΟΣ - ΠΚ, επικυριαρχία V. διαμόρφωση ΠΚ- ΟΣ, επικυριαρχία VI. διαμόρφωση, αυτονόμηση (βλ. Κ. Λάβδας, Συμφέροντα και Πολιτική)

Τυπολογία συμφερόντων: Γενικότερα, σε αφαιρετικές τυπολογίες έχουν χρησιμοποιηθεί ως κριτήρια κατάταξης κυρίως τα εξής: (i) αμιγώς οργανωτικά κριτήρια (οργανωτικά πρότυπα, βαθμός οργανωτικής συνοχής κλπ) (ii) λειτουργίες των οργανώσεων και ρόλος τους σε σχέση με το συνολικό πολιτικό σύστημα (άρθρωση συμφερόντων, ενσωμάτωση συμφερόντων, κλπ.) (iii) εσωτερική οργάνωση και κουλτούρα των ομάδων (πρότυπα κυριαρχίας, εσωτερική δημοκρατία κλπ) (iv) σχέση των συμφερόντων με την κρατική εξουσία (κορπορατισμός, δίκτυα, κοινότητες πολιτικής κλπ)

(v) σχέση των συμφερόντων με διεθνείς οργανισμούς, συμφέροντα και διαδικασίες (αλληλεξάρτηση, σχέσεις με διεθνείς ομοσπονδίες, κέντρα εξουσίας, πολυεθνικές εταιρείες, κλπ.) (vi) διακηρυγμένοι σκοποί των οργανώσεων (π. χ., προάσπιση των επαγγελματικών συμφερόντων μιας κατηγορίας) (vii) συνδυασμός των ανωτέρω κριτηρίων.

ΟΜΑΔΕΣ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ / ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ: ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ Με ένα συνδυασμό κριτηρίων καταλήγουμε σε 6 τύπους: (1) Εργοδοτικές και επιχειρηματικές ενώσεις. Πρόκειται για οργανώσεις εκπροσώπησης των συμφερόντων του μικρού και μεγάλου κεφαλαίου, ως επιχειρηματικών και ως εργοδοτικών φορέων. Ενίοτε οι κορυφαίες επιχειρηματικές οργανώσεις εκπροσώπησης καλύπτουν και τους δυο ρόλους (π. χ., ο ΣΕΒ στην Ελλάδα). (2) Εργατικά συνδικάτα. Πρόκειται για οργανώσεις των συμφερόντων των διαφόρων μορφών εξαρτημένης εργασίας. Τόσο ενώσεις εργατών και εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα (π. χ. ΓΣΕΕ και σωματεία) όσο και ενώσεις σε ευρύτερο δημόσιο τομέα (π. χ., ΑΔΕΔΥ).

(3) Επαγγελματικές ενώσεις (3) Επαγγελματικές ενώσεις. Πρόκειται για οργανώσεις σωματειακής εκπροσώπησης των επαγγελμάτων (ιατρικοί σύλλογοι, δικηγορικοί σύλλογοι, κλπ.). Σε πολλές περιπτώσεις, χαρακτηρίζονται από ορισμένες ιδιαιτερότητες που σχετίζονται με την επιβίωση των εξουσιών ελέγχου της πρόσβασης στο αντίστοιχο επάγγελμα. Παρά την προφανή σημασία του ρόλου των επαγγελματικών συμφερόντων, οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις και ανταγωνισμοί σε συνδυασμό με την προβολή του οργανωτικού/στρατηγικού στοιχείου, τείνουν σε πολλές περιπτώσεις να ωθούν τις ενώσεις σε σχετική υποτίμηση της σημασίας εκείνων ακριβώς των χαρακτηριστικών που τους προσδίδουν αξία στα μάτια του ευρύτερου κοινού.

(4) Άτυπες ομάδες. Πρόκειται για συλλογικότητες με έναν ελάχιστο βαθμό οργάνωσης, συχνά ευκαιριακή συγκρότηση και ιδιαίτερα ασταθή δομή μελών. Τέτοιες ομάδες μπορεί να δημιουργηθούν ως αποτέλεσμα κάποιου συγκεκριμένου ερεθίσματος (π. χ., μια κυβερνητική απόφαση, μια περιβαλλοντική καταστροφή ή κρίση, μια τοπική διαμαρτυρία) και, στη συνέχεια, είτε να ακολουθήσει από-κινητοποίηση όταν το ζήτημα αντιμετωπιστεί είτε να μετεξελιχθούν σε άλλη, οργανωτικά σαφέστερη και μακροβιότερη μορφή συλλογικής δράσης.

(5) Μη-δημόσιες θεσμικές οργανώσεις (5) Μη-δημόσιες θεσμικές οργανώσεις. Πρόκειται για θεσμικές συλλογικότητες που κατέχουν ειδικούς, θεσμικούς ρόλους στο πολιτικό σύστημα, αλλά δρουν και με τρόπους που αποκλίνουν από την θεσμική περιγραφή των αρμοδιοτήτων τους ή συνδυάζουν τη θεσμική συμπεριφορά με την επιδίωξη ειδικών ωφελειών. Ο βαθμός απόκλισης από την επίσημα προδιαγεγραμμένη και αναμενόμενη συμπεριφορά και τους προβλεπόμενους ρόλους εξαρτάται από παράγοντες όπως είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της θεσμικής ομάδας, τα χαρακτηριστικά του πολιτικού συστήματος, κ. α. Π.χ. τα ΜΜΕ αποτελούν θεσμικά συμφέροντα, συχνά με εξαιρετική εμβέλεια επίδρασης και σύνθετους σκοπούς, οι ΜΚΟ, οι σωματειακά οργανωμένες εκκλησίες στις ΗΠΑ, κ.α.

(6) Δημόσιες θεσμικές οργανώσεις (6) Δημόσιες θεσμικές οργανώσεις. Πρόκειται για θεσμικές συλλογικότητες που βρίσκονται στο εσωτερικό του συστήματος δημόσιας εξουσίας, αλλά δρουν και με τρόπους που αποκλίνουν από την θεσμική περιγραφή των αρμοδιοτήτων τους ή συνδυάζουν τη θεσμική συμπεριφορά με την επιδίωξη ειδικών ωφελειών. Ο βαθμός απόκλισης από την επίσημα προδιαγεγραμμένη και αναμενόμενη συμπεριφορά και τους αντίστοιχους, προβλεπόμενους ρόλους εξαρτάται από παράγοντες όπως είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της θεσμικής ομάδας, τα χαρακτηριστικά του πολιτικού συστήματος, κ. α. Η εκκλησία (π.χ., GR, UK) / Τα δημόσια ΜΜΕ / Οι Ένοπλες Δυνάμεις

Ο Berry (1977) ανέλυσε τέσσερις βασικούς τύπους γενικών στρατηγικών των οργανωμένων συμφερόντων: (α) χρήση των νόμων (προσφυγή στα δικαστήρια και πρόκληση δικαστικών αποφάσεων, αξιοποίηση νομολογίας) (β) αντιπαράθεση (απεργίες, διαδηλώσεις, ποικίλες μορφές διαμαρτυρίας) (γ) επικοινωνιακές προσπάθειες (χρήση επιστημονικών δεδομένων και αναφορών, προσπάθειες επηρεασμού των ΜΜΕ, αναφορές και δημοσιεύσεις) (δ) εντατικοποίηση της δραστηριότητας των μελών (αποστολή επιστολών από τα μέλη, συντονισμός πιέσεων των μελών).

ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ - ΚΟΡΠΟΡΑΤΙΣΜΟΣ

ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ: ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ Οι θεωρητικές και φιλοσοφικές προϋποθέσεις στον 19ο αιώνα Από τον ηθικό πλουραλισμό στον πλουραλισμό στην πολιτική θεωρία και την πολιτική επιστήμη

Κλασικός πλουραλισμός: Σύνοψη Καταρχήν απεριόριστος / απροσδιόριστος αριθμός ομάδων Εθελοντική συμμετοχή Μερική επικάλυψη μελών σε πολλές ομάδες Μη ιεραρχικές, μη μονοπωλιακές Πολλές ομάδες ενδέχεται να «εκπροσωπούν» την ίδια κατηγορία συμφερόντων Καμία ομάδα a priori ισχυρότερη: εξαρτάται από τα ζητήματα / θεματικές Το κράτος ουδέτερο, σε ρόλο (ιδανικά) διαιτητή ή/και (συχνά) υποκείμενου πιέσεων

Νεο-πλουραλισμός Έρευνες οδηγούν σε εμπειρικά θεμελιωμένες τροποποιήσεις στα πλουραλιστικό μοντέλο Ήδη ο Robert Dahl (Who Governs? 1961) Δεν είναι όλα τα ζητήματα / όλες οι θεματικές ίδιας βαρύτητας Ορισμένες ομάδες διαμορφώνουν την ατζέντα Ενδέχεται να παρουσιάζονται μονιμότερες συμμαχίες μεταξύ ομάδων Σχετικοποίηση της θέσης για την ουδετερότητα του κράτους Θεσμικές / συνταγματικές δομές εκφράζουν συναίνεση αλλά και τομές / ρήξεις

Ο πλουραλισμός ως θεωρία και πρακτική και οι παραλλαγές του ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΝΕΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ & ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΝΕΤΙΚΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ Ο πλουραλισμός ως θεωρία και πρακτική και οι παραλλαγές του Ο κορπορατισμός ως θεωρία και πρακτική και οι παραλλαγές του

Ο κλασικός ορισμός του κορπορατισμού από τον Philippe Schmitter μας βοηθά και ως προς το ερώτημα, γιατί το κορπορατιστικό πρότυπο απαντάται σε ορισμένα πολιτικά συστήματα και όχι σε άλλα, καταρχήν συγκρίσιμα:

Ο κορπορατισμός ‘‘μπορεί να οριστεί ως σύστημα εκπροσώπησης συμφερόντων στο οποίο οι συμμετέχουσες οντότητες είναι οργανωμένες σε περιορισμένο αριθμό ενιαίων, υποχρεωτικών, ιεραρχικά διαρθρωμένων και λειτουργικά διαφοροποιημένων κατηγοριών, αναγνωρισμένων (αν όχι και διαμορφωμένων) από το κράτος. Στις οντότητες αυτές έχει παραχωρηθεί συνειδητά από το κράτος ένα μονοπώλιο εκπροσώπησης ενώ εκείνες σε αντάλλαγμα έχουν αναλάβει την υποχρέωση τήρησης ορισμένων κανόνων αναφορικά με την επιλογή της ηγεσίας και την άρθρωση των αιτημάτων τους’’ (Schmitter 1974: 93-94).

Ο ‘‘κορπορατισμός’’ αποσπάται έτσι από τη συγκεκριμένη εμπειρία ορισμένων πολιτικών συστημάτων και ανάγεται σε αναλυτική έννοια γενικότερης εφαρμογής (βλ. και Lehmbruch 1979, 1982, 1984). Ο Schmitter και οι συνεργάτες του διακρίνουν, στη συνέχεια, μεταξύ ‘‘κρατικού / αυταρχικού κορπορατισμού’’ και ‘‘κοινωνικού / φιλελεύθερου κορπορατισμού’’. Η διάκριση είναι σημαντική, καθώς πρόκειται για συστήματα που περικλείουν όχι μόνον διαφορετικές ιστορικές πορείες αλλά και διαφορετικές σημασιοδοτήσεις και χρήσεις των θεσμών τριμερούς συνεργασίας

Αυταρχικός / κρατικός (περιπτώσεις και κοινά χαρακτηριστικά) Φιλελεύθερος / κοινωνιακός (περιπτώσεις και κοινά χαρακτηριστικά)

Όπως επισημάναμε, ο κοινωνικός – φιλελεύθερος κορπορατισμός αφορά συνολικότερα την επικράτηση μορφών τριμερούς συνεργασίας στην διαμόρφωση και την εφαρμογή πολιτικών (βλ. π.χ., G. Lehmbruch, P. C. Schmitter).

Τι ιδιαιτερότητες ή/και προϋποθέσεις είχαν τα συστήματα αυτά, ώστε να μπορέσουν να αναπτύξουν, αυτά αλλά όχι κάποια άλλα, την κορπορατιστική εκδοχή των σχέσεων συμφερόντων - πολιτικής; Η απάντηση μπορεί να αναζητηθεί σε συνδυασμούς κάποιων από τις παρακάτω έξι (6) συνθήκες:

(α) ορισμένα δομικά χαρακτηριστικά των οργανώσεων συμφερόντων, όπως η ύπαρξη ισχυρών και συγκεντρωτικά δομημένων εργατικών συνδικάτων, (β) ιστορικές παραδόσεις συναινετικών προτύπων συμβιβασμού και συνδιαλλαγής μεταξύ των πολιτικών και κοινωνικο-οικονομικών ελίτ (consociationalism – Lijphart),

(γ) διαδικασίες συναινετικής αναζήτησης προτύπων προσαρμογής στις διεθνείς ανταγωνιστικές πιέσεις, όπως εφαρμόστηκαν σε μικρά κράτη με ανοικτή οικονομία Ολλανδία, Βέλγιο, Ελβετία, Αυστρία (βλ. Katzenstein, Small States in World Markets)

(δ) ισχυρή παρουσία σοσιαλδημοκρατικών / σοσιαλιστικών κομμάτων και συμμετοχή τους στην κυβέρνηση για μεγάλες περιόδους, (ε) ιστορική παράδοση ύπαρξης, στο παρελθόν, αυταρχικών ή ημι-αυταρχικών μορφών εκπροσώπησης συμφερόντων, οι οποίες ενθάρρυναν την συγκέντρωση των δομών διαμεσολάβησης και την υποχρεωτική εμπλοκή σε σχήματα διαπραγμάτευσης και συνδιαλλαγής: προϋπάρχουσα εμπειρία αυταρχ κορπορατισμού.

(στ) ιστορική παράδοση κοινωνικού καπιταλισμού, με αναπτυγμένο κοινωνικό κράτος, κοινωνική πολιτική και προ-κεϋνσιανή κρατική παρουσία στην οικονομία και τις εργασιακές σχέσεις (Σκανδιναβικές περιπτώσεις)

Συναινετικά συστήματα ως σύνθετα πολιτικο-κομματικά και κοινωνικο-υλικά αποτελέσματα (α) στρατηγικών ισχυρών δρώντων όσο και (β) πολιτικής κουλτούρας

Ευχαριστώ για την προσοχή σας