Αρχές και Κανονισμοί Ακτινοπροστασίας 4 Φεβρουαρίου 2017 Ευστάθιος Π. Ευσταθόπουλος Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής Β’ Εργαστήριο Ακτινολογίας Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ

Τι είναι η Ακτινοπροστασία? Η ακτινοπροστασία είναι ένας συνδυασμός κανόνων, απαιτήσεων, κατευθυντήριων γραμμών, τεχνολογιών και συμπεριφορών για την προστασία των ανθρώπων (επαγγελματίες, ασθενείς, κοινό) και του περιβάλλοντος από τις επιβλαβείς επιπτώσεις της ιοντίζουσας ακτινοβολίας.

Ιοντίζουσες Ακτινοβολίες } Φωτόνια Ηλεκτρόνια Πυρηνικά σωματίδια Ακτίνες –x Ακτίνες –γ Ακτινοβολία –β Πρωτόνια Σωμάτια –α Νετρόνια

Ηλεκτρομαγνητικό Φάσμα

Πηγές ιοντίζουσας ακτινοβολίας

UNSCEAR 2000 EFSTATHOPOULOS

Βιολογικά αποτελέσματα

Στοχαστικά αποτελέσματα Η πιθανότητα εμφάνισής τους αυξάνεται ανάλογα με το μέγεθος της δόσης Γα την εμφάνισή τους δεν υπάρχει κάποιο κατώφλι-όριο δόσης Η σοβαρότητα του αποτελέσματος είναι ανεξάρτητη με τη δόση Καρκίνος, γενετικά αποτελέσματα

Καθορισμένα αποτελέσματα Εμφανίζονται μετά από έκθεση μεγαλύτερη από 0.5 Sv Η σφοδρότητα του αποτελέσματος αυξάνει με τη δόση Αλλοιώσεις στο δέρμα, ερύθημα, καταρράκτης

Chronic radiodermatitis in 17 year old female patient after x2 radiofrequency ablation procedures Hyper & hypo pigmentation, with telangiectasia Atrophic indurated plaque

Καθορισμένα αποτελέσματα (a) (b) NCI skin toxicity grade 4. (a) Central area of deep necrosis surrounded by indurated and depigmented skin within an area of prolonged erythema at 30 weeks after coronary angioplasty (b) Same patient 38 weeks after the procedure. Balter et al. Fluoroscopically Guided Interventional Procedures: A Review of Radiation Effects on Patients’ Skin and Hair. Radiology 2010. Feb;254(2)326-41

Καθορισμένα αποτελέσματα rpop.iaea.org

Καθορισμένα αποτελέσματα Radiation injury in a 60-year-old woman from neurointerventional procedure for the treatment of acute stroke. Fluoroscopy time > 70 min. Hair loss, focal epilation on scalp, skin injury on neck Balter et al. Fluoroscopically Guided Interventional Procedures: A Review of Radiation Effects on Patients’ Skin and Hair. Radiology 2010. Feb;254(2)326-41

Καθορισμένα αποτελέσματα Radio-induced crystalline lens opacity in an interventional radiologist submitted to high levels of radiation using an X-ray tube above the table. Region 1, indicates posterior subcapsular opacity; Region 2, perinuclear punctate opacities. Vano et al. Lens Injuries induced by occupational exposure in non-optimized interventional radiology laboratories. BJR 1998 Jul 71(847):728-33

Κατώφλι εμφάνισης καθορισμένων αποτελεσμάτων Effect Threshold dose (Gy) Minutes fluoro at 0.2 Gy/min Transient erythema 2 10 Permanent epilation 7 35 Dry desquamation 14 70 Dermal necrosis 18 90 Telangiectasia 50 Cataract >0.5 >2.5 to eye Skin cancer Not known

Ανάγκη λήψης μέτρων ακτινοπροστασίας

Νομοθεσία ICRP 60: Recommendations of the International Commission on Radiological Protection, 1990. ΦΕΚ 216 Β′ 6-3-2001

Κανονισμοί Ακτινοπροστασίας

Στόχοι της ακτινοπροστασίας Ελαχιστοποίηση της έκθεση του ασθενούς σε ιοντίζουσα ακτινοβολία χωρίς να υποβαθμίζεται η διαγνωστική πληροφορία ή το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Διασφάλιση της ακτινοπροστασίας των επαγγελματικά εκτιθέμενων και του κοινού.

Βασικές Αρχές Ακτινοπροστασίας

Βασικές Αρχές Ακτινοπροστασίας Αρχή της Αιτιολόγησης Αρχή της Βελτιστοποίησης Αρχή των Ορίων Δόσεων

Αρχή της Αιτιολόγησης Τα διάφορα είδη δραστηριοτήτων με ιοντίζουσες ακτινοβολίες πρέπει να αιτιολογούνται εκ των προτέρων βάσει των πλεονεκτημάτων που παρέχουν. Η αιτιολόγηση μπορεί να έχει γενικό και όχι ειδικό κατά περίπτωση χαρακτήρα.

Αρχή της Βελτιστοποίησης Κάθε έκθεση, περιλαμβανομένων και των ιατρικών, πρέπει να διατηρείται τόσο χαμηλή όσο είναι λογικά εφικτό, λαμβάνοντας υπόψιν τις δυνατότητες της υπάρχουσας τεχνολογίας, τα πορίσματα της ανάλυσης ωφέλειας - κόστους, και γενικά κάθε σχετικό κοινωνικό και κοινωνικοοικονομικό παράγοντα.

Η αρχή αυτή δεν ισχύει στις ιατρικές εφαρμογές για τους ασθενείς Αρχή των Ορίων Δόσεων Δεν επιτρέπεται η υπέρβαση των ορίων δόσεων που καθορίζονται από τους κανονισμούς παρά μόνο σε ειδικές περιπτώσεις και αφού ληφθεί υπόψιν η Αρχή της Αιτιολόγησης. Η αρχή αυτή δεν ισχύει στις ιατρικές εφαρμογές για τους ασθενείς

Όρια Δόσης Α. Επαγγελματικά Εκτιθέμενοι Ολόσωμη έκθεση: 20 mSv/y

Όρια Δόσης Α. Επαγγελματικά Εκτιθέμενοι Nέα όρια δόσης για τον φακό τον οφθαλμών!!! Έκθεση mSv/yr Φακός οφθαλμών !!! 150 20 Δέρμα 500 Άκρα Recently, the annual dose limit for occupational exposure for the lens of the eye was reduced from 150 to 20 mSv. (ICRP statement 2011). This reduction was resulted from the fact that that radiation-induced cataracts can occur at doses lower than previously recognized. The previous threshold dose was about 5 Gy and now is estimated to be about 0.5 Gy irrespective of the dose rate. According to the ORAMED project (Optimization of RAdiation protection for MEDical staff, 2008-2011) the eye lens doses for IR and IC was ranged from 10 μSv to 4 mSv per procedure! 24% of the IR-IC physicians exceeds the annual eye lens dose limit of 20 mSv (ORAMED project)

Όρια Δόσης Α. Επαγγελματικά Εκτιθέμενοι 1 mSv κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης Μητέρες που γαλουχούν δεν πρέπει να απασχολούνται σε εργασίες που συνεπάγονται σημαντικό κίνδυνο ραδιενεργού ρύπανσης.

Όρια Δόσης Β. Γενικό Κοινό Έκθεση mSv/yr Φακός οφθαλμών 15 Δέρμα 50 Άκρα Ολόσωμη 1

Δόσεις ακτινοβολίας στους ασθενείς

Γνώση και τήρηση των κανονισμών ακτινοπροστασίας

Υποχρεώσεις προσωπικού Εκπαίδευση

Υποχρεώσεις προσωπικού Εφαρμογή Μεθόδων και Μέσων Προστασίας τόσο για τους ασθενείς όσο και για το υπόλοιπο προσωπικό Άδειες λειτουργίας

Υποχρεώσεις προσωπικού

Υποχρεώσεις προσωπικού

Υποχρεώσεις προσωπικού

Δικαιώματα ασθενών

Δικαιώματα ασθενών

Δικαιώματα ασθενών

Δόσεις Ακτινοβολίας

Δόσεις ακτινοβολίας σε ασθενείς Mettler et al. Effective doses in radiology and diagnostic nuclear medicine: a catalog. Radiology 2008 Jul;248(1):254-63

Δόσεις ακτινοβολίας σε ασθενείς Interventional Procedures Mean effective dose (mSv) Exam Mettler et al. Effective doses in radiology and diagnostic nuclear medicine: a catalog. Radiology 2008 Jul;248(1):254-63

Δόσεις ακτινοβολίας σε ασθενείς

Κατανομή των δόσεων στους επαγγελματικά εκτιθέμενους Δεδομένα από το Εθνικό Αρχείο Δόσεων, ΕΕΑΕ, 2011.

Δόσεις ακτινοβολίας στους επαγγελματικά εκτιθέμενους Από το ιατρικό προσωπικό, οι γιατροί είναι αυτοί που λαμβάνουν τις μεγαλύτερες δόσεις. Π.χ το 2011, η μεση ετήσια δόση για τους ιατρούς ήταν 7.71 ενώ για τους νοσηλευτές περίπου 3 mSv. Σύμφωνα με το ΕΑΔ της ΕΕΑΕ η δόση στους γιατρούς είναι 2 με 3 φορές μεγαλ΄θυτερη σε σχέση με αυτή των νοσηλευτών. Δεδομένα από το Εθνικό Αρχείο Δόσεων, ΕΕΑΕ, 2011.

Δόσεις ακτινοβολίας στους επαγγελματικά εκτιθέμενους

Δόσεις ακτινοβολίας στους επαγγελματικά εκτιθέμενους Kim et al. Occupational radiation doses to operators performing cardiac catheterization procedures. Health Phys 2008 Mar;94(3):211-2. Kim et al. Occupational radiation doses to operators performing fluoroscopically-guided procedures Health Phys 2012 Jul;103(1):80-99

Risk for fatal cancer (stochastic effect) 5 % / Sv i.e. from 10.000 patients receiving 10 mSv each (typical effective dose value during IP) five (5) will develop fatal cancer due to radiation While, approximately 2.000 of them will develop cancer due to other reasons

Τυπική Τιμή Ενεργού Δόσης (mSv) Διαγνωστική εξέταση Τυπική Τιμή Ενεργού Δόσης (mSv) Τιμές Ισοδύναμου Χρόνου Ακτινοβολίας Υποβάθρου Τιμές πιθανότητας εμφάνισης θανατηφόρου καρκίνου Ακτινογραφία Θώρακος 0.02 3 ημέρες 1 ανά 1,000,000 Πυελογραφία 2.5 14 μήνες 1 ανά 8000 Βαριούχο γεύμα 3 16 μήνες 1 ανά 6700 Βαριούχος υποκλυσμός 7 3.2 έτη 1 ανά 3000

Τυπική Τιμή Ενεργού Δόσης (mSv) Διαγνωστική εξέταση Τυπική Τιμή Ενεργού Δόσης (mSv) Τιμές Ισοδύναμου Χρόνου Ακτινοβολίας Υποβάθρου Τιμές πιθανότητας εμφάνισης θανατηφόρου καρκίνου Α/Τ κρανίου 2 1 έτος 1 ανά 10,000 Α/Τ θώρακα 8 3.6 έτη 1 ανά 2500 Α/Τ κοιλιάς / λεκάνης 10 4.5 έτη 1 ανά 2000  

Τυπική Τιμή Ενεργού Δόσης (mSv) Διαγνωστική εξέταση Τυπική Τιμή Ενεργού Δόσης (mSv) Τιμές Ισοδύναμου Χρόνου Ακτινοβολίας Υποβάθρου Τιμές πιθανότητας εμφάνισης θανατηφόρου καρκίνου Σπινθηρογράφημα Νεφρών (99mTc) 1 6 μήνες 1 ανά 20,000 Σπινθηρογράφημα θυρεοειδούς (99mTc) Σπινθηρογράφημα οστών (99mTc) 4 2.3 έτη 1 ανά 5000 Σπινθηρογράφημα δυναμικό καρδιάς (99mTc) 6 2.7 έτη 1 ανά 3300 Σπινθηρογράφημα μυοκαρδίου (201Tl) 18 8 έτη 1 ανά 1100

RESULTS Technique Effective dose (mSv) Time of background radiation No. of chest radiographs Chest rad. 0,02 3 days 1 TIPS 85 35 years 4.250 Interventional Cardiology 5 – 30 2 – 12 years 250 – 1.500 Interventional Radiology 2,5 – 30 1 – 12 years 125 – 1.500 Abdomen CT 10 4 years 500

Τυπική Τιμή Ενεργού Δόσης (mSv) Τιμές Ισοδύναμου Χρόνου Ακτινοβολίας Υποβάθρου* Τιμές πιθανότητας εμφάνισης θανατηφόρου καρκίνου ** Δόσεις που δέχεται επιβάτης αεροπλάνου σε αεροπορικό ταξίδι Αθήνα – Νέα Υόρκη 0.09 2 εβδομάδες 1 ανά 200,000 Λονδίνο – Νέα Υόρκη 0.05 1 εβδομάδα 1 ανά 500,000 Λονδίνο - Σικάγο 0.06 1.5 εβδομάδα 1 ανά 400,000

Κουλτούρα Ακτινοπροστασίας

Ορισμός «Ο συνδυασμός γνώσεων, αξιών, συμπεριφορών και εμπειρίας σε θέματα ακτινοπροστασίας σε όλες της τις πτυχές, για τους ασθενείς, τους εργαζόμενους, τον πληθυσμό και το περιβάλλον, καθώς και σε όλες τις καταστάσεις έκθεσης, συνδυάζοντας την επιστημονική και κοινωνική διάσταση». from IRPA, Guiding Principles for Establishing a Radiation Protection Culture, Edition 2014

Στόχοι Παροχή ενός ασφαλούς περιβάλλοντος εργασίας Παροχή ενός ασφαλούς περιβάλλοντος εργασίας Προώθηση της γνώσης σχετικά με τους κινδύνους από την ακτινοβολία Ελαχιστοποίηση των επικίνδυνων πρακτικών Έλεγχος του κινδύνου από την ακτινοβολία Καταμερισμός των ευθυνών μεταξύ των εργαζομένων Βελτίωση της ποιότητας ενός ήδη υπάρχοντος προγράμματος ακτινοπροστασίας

Τρόποι δημιουργίας Κουλτούρας Ακτινοπροστασίας Συνεχής εκπαίδευση και κατάρτιση: Το προσωπικό πρέπει να έχει επαρκείς γνώσεις σε θέματα ακτινοπροστασίας και βασικές γνώσεις της τεχνολογίας κάθε μηχανήματος. Ενεργή συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων: Ακτινολόγοι, Ακτινοφυσικοί και Τεχνολόγοι πρέπει να συνεργάζονται στενά προκειμένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια των ασθενών και το καλύτερο κλινικό αποτέλεσμα. Προγράμματα διασφάλισης ποιότητας: Διασφαλίζουν υψηλή ποιότητα εικόνας με τη λιγότερη δυνατή έκθεση του ασθενούς σε ακτινοβολία.

Η επίδραση της καθιέρωσης Κουλτούρας Ακτινοπροστασίας Επιτρέπει τη μείωση της δόσης ακτινοβολίας σε ασθενείς και προσωπικό Παρέχει πιο αποτελεσματική διάγνωση και θεραπεία Βελτιώνει την απόδοση και την ποιότητα των παροχών του τμήματος Μειώνει το κόστος και τις λανθασμένες τεχνικές

Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας: www.eeae.gr European Commission: europa.eu.int/comm/environment radprot International Atomic Energy Agency: www.iaea.org International Commission on Radiological Protection: www.icrp.org United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation: www.unscear.org World Health Organization: www.who.int

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας